![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: ODMIENIĆ | Następne hasło: ODMIENIEC » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
ODMIENIĆ SIĘ (224) vb pf
odmienić się (223), odmienić (1) [może błąd]; odmienić się : odmienić SkarŻyw (3:1).
sie (153), się (70).
-e- (214), -ę- (10).o jasne; -e- (8), -é- (2); -e-: -é- KochWr (2:1), też RejKup.
| inf | odmienić się |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | m pers | odmienilismy się | |
| 2 | m | -eś się odmienił, odmieniłeś się | m pers | |
| f | -ś się odmieniła | m an | ||
| 3 | m | odmienił się, odmieni(e)ł się | m pers | odmienili się |
| f | odmieniła się, odmieni(e)ła się | m an | ||
| n | odmieniło się | subst | odmieniły się | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | odmienił się beł |
| f | była się odmieniła | |
| n | odmieniło się było, było się odmieniło | |
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 1 | odmi(e)ńmy się | ||
| 2 | odmi(e)ń się | ||
| 3 | niech się odmieni | ||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | by się odmienił, odmieniłby się | m pers | by się odmienili |
| f | by się odmieniła, odmieniłaby się | m an | ||
| n | by się odmieniło, by się odmieni(e)ło | subst | by się odmieniły | |
inf odmienić się (72). ◊ fut 1 sg odmienię się (1). ◊ 2 sg odmienisz się (1). ◊ 3 sg odmieni się (37). ◊ 1 pl odmieni(e)m się BudNT (4). ◊ 3 pl odmienią się (14). ◊ praet 2 sg m -eś się odmienił, odmieniłeś się (2). f -ś się odmieniła (2). ◊ 3 sg m odmienił się (6), odmieni(e)ł się (1); -ił : -(e)ł BielKron (1:1). f odmieniła się (17), odmieni(e)ła się (1) PaprUp. n odmieniło się (27). ◊ 1 pl m pers odmienilismy się (1). ◊ 3 pl m pers odmienili się (2). subst odmieniły się (2). ◊ plusq 3 sg m odmienił się beł (1) PaprUp. f była się odmieniła (1). n odmieniło się było (1) Mącz, było się odmieniło (1) RejAp. ◊ imp 2 sg odmi(e)ń się (2). ◊ 3 sg niech się odmieni (1). ◊ 1 pl odmi(e)ńmy się (1). ◊ con 3 sg m by się odmienił, odmieniłby się (6). f by się odmieniła, odmieniłaby się (3). n by się odmieniło (7), by się odmieni(e)ło (1) ComCrac. ◊ 3 pl m pers by się odmienili (3). subst by się odmieniły (1). ◊ part praet act odmieniwszy się (5).
Sł stp s.v. odmienić, Cn brak, Linde XVI(XVIII) – XVIII w. s.v. odmienić.
- 1. Ulec zmianie, przekształcić się, stać się innym niż poprzednio
(155)
- W przen (12)
- a. Przeobrazić się, przeistoczyć się, stać się czymś innym (26)
- b. Podupaść, pogorszyć się, zmarnieć, stracić na znaczeniu (6)
- c. Zmienić zdanie (2)
- d. Przyjąć inną wiarę
(2)
- W przen (1)
- 2. Zostać zastąpionym kimś lub czymś innym
(3)
- a. Dokonać wzajemnej zamiany (1)
- 3. Przebrać się, zmienić ubranie (14)
- 4. Odróżnić się od innych (2)
- 5. Nie spełnić się, nie zostać spełnionym; zostać unieważnionym
(50)
- W przen (1)
- a. Nie dojść do skutku (2)
odmienić się z kogo (2): owa s przyiacielá/ odmieni ſie hnet táki w pochlebcę GórnDworz Ee4. Cf odmienić się z kogo na kogo.
odmienić się z kogo na kogo (1): on ſie odmienil wſtaroſci ſwei z Polaka na Wegrzina PaprUp Cv.
odmienić się z czego w co [= przybierać cos] (1): nie mogą ſie [małe dziatki] też odmienić z żywotá przeſzłego w nowy/ gdyż ieſzcże ſtárego nie poznáły/ áni o nim wiedzą. CzechRozm 258v.
odmienić się komu [= czyjaś część, cecha] (4): Dawnom ia to obaczyła Iſczi ſie myſl odmieniła RejJóz D2. Cf »odmieni się osoba«, »twarz się odmieniła«.
odmienić się komu [= wobec kogo] (4): Leop Iob 30/21; OrzRozm I4; Káżdemu ſzcżęſcie odmienić ſie muśi/ gdy ſie nieſzcżęſcie o káżdy ſtan kuśi. RejZwierc 229v; BudBib Ier 2/21.
odmienić się przeciw komu (1): Leop Zach 11/8 cf W przen.
odmienić się w kogo, w co [w tym: in aliquem (1)] (10): LubPs T6v; RejWiz 137; Odmieniłeś mi ſie w okrutniká Leop Iob 30/21; OrzRozm I4; wſzytko ma być odnowiono/ y ciáło tho náſze grube á cięſzkie á ſkáżeniu poddáne ma ſie odmienić w lekkie/ w iáſne RejAp 172v; GórnDworz Ee4; RejPos 89v; BudBib Ier 2/21; PaprUp H; y nie idźie nam więcéy, ieno o thon litery onéy, áby ſie łáćińſkié /c/ w polſkié odmięniło JanNKar E2v.
odmienić się w kim, w czym [= czyjaś część, cecha] (9): RejKup z5; RejWiz 166v; BibRadz Os 11/8; ácżkolwiek niewidźimy żeby śie co w nas odmienić miáło/ przedśię we wnątrz ku żywotowi odnowieni bywamy KuczbKat 165; CzechRozm 114v; Więc mowmy/ choćia z tey náſzey mowy nie vrośćie to żeby ſię co w Polſcze odmienić miáło. GórnRozm C4; LatHar 422; WujNT Matth 5/19; Acz w Conſtituciach Séymowych poſzlednich nieco ſie odmięniło: bo ná niektórych więcéy powinnośći włożono, y vrzędów przydano, niektórym vięto. SarnStat 233.
odmienić się na czym [ = pod jakim względem] (2): RejPos 294; y nieſiono wſzytki trzy krzyże wdom chorey niewiáſty: ná pierwſzy nic ſię nie odmieniło ná zdrowiu iey: ná wtory tákże SkarŻyw 397.
odmienić się w czym [= pod jakim względem] (6): KromRozm I K2v; KromRozm III L5; Gdyż ſie oni nye chcą odmyenić w ſwey złośći LubPs O; Przeto ten ſláchetny ięzyk łáćińſki przez obcy narod gruby bárzo ſie w mowie odmienił BielKron 276; RejAp 190v; á miał li bych prágnąć áby ſie w kthorey rzecży Dworzánin odmienił/ tedy wnicżym inym/ chybá w thym/ iżby był troſzkę białymgłowam przychylnieyſzym niż pan Boiánowſki GórnDworz Dd5v.
W charakterystycznych połączeniach: prędko się odmienić, szpetnie; odmienić się z ćwiczenia, z przestrachu; w mowie się odmienić, na zdrowiu; odmienić się z żywota przeszłego w nowy; z czasem się odmienić, za naszych wiekow, przed śmiercią.
»jedno jota abo jedna kreska nie odmieni się« (1): iedno iotá ábo iedná kreſká nie odmieni ſię w zakonie [iota unum aut unus apex non praeteribit a lege]/ áż ſię wſzytko sſtánie. WujNT Matth 5/19.
»myśl (a. rozmysły) się odmieni(ą)« [szyk zmienny] (5): Wierzmi ſtaną tam [w miłości] wymyſły A odmienią ſie rozmyſly RejJóz E3, D2 [2 r.], G; RejWiz 166v.
»odmieni się [komu] osoba, postawa« = ktoś się zmieni (1:1): Odmieni ſie nie iednemu z przeſtrachu poſtawa. RejJóz O5v; kedy ſprawa Wynidzie tu naṅ Żałobą Odmieniċ ſię mu oſſobą RejKup dd5v.
»twarz się odmieniła« [w tym: komu (1), na kim (1)] (3): y nie zoſtáłá we mnie ſiłá/ ále y twarz moiá odmieniłá ſie ná mnie [species mea immutata est in me]/ y vwiędłem/ y niemiałem w ſobie żadney ſiły. Leop Dan 10/8; RejZwierc 100; Twarz iego ſię odmieniłá/ wſzyſtká we krwi omocżyłá. ArtKanc D19v.
»[czym] szpetnie się odmienić« (1): iż mi ſie tymi ſzramy ſzpetnie twarz odmieniłá/ więcz mię theraz nie znaſz. RejZwierc 100.
odmienić się od czego [= stracić jakieś cechy] (1): Serce iego niech ſię odmieni od przyrodzenia cżłowiecżego/ y niech mu będźie dane ſerce zwierzęce BibRadz Dan 4/13.
odmienić się z czego [= stracić jakieś cechy] (1): ktorzy ná ten cżás żywi będą wnet vmrą/ y wnet ożywią/ odmienią ſie s śmiertelnośći zbędą s ćiałá nie śmiertelność wezmą z Ducha BielKron 467v.
odmienić się w kogo, w co (13): Zoná Lotowá odmieniła ſię w ſolny ſłup. BibRadz Gen 19 arg, Iob 20/14, Esth 10/6; GrzegRóżn C2v; A tego páſtyrzá [...] miał byś w. m. zá wielkiego krolá/ kiedyby ſie trzodá wſzytká iego/ w ludzie á mowię w ludzie tákie/ iácy być maią/ odmieniłá GórnDworz Iiv; Przeto y teraz/ co zábronić może/ áby ſie mocą ſłow iego chleb w Ciáło Pánſkie odmienić niemiał? WujJud 175; WujJudConf 204v; ReszPrz 84; Dźiś ná weſelu (w Kanie Gálileyſkiey) wodá w wino ſię odmieniłá. LatHar 345; Wźiąłem Páná Iezuſá: toć ſię weń odmienić mam SkarKaz 162a, 159b [2 r.]; SapEpit [B2]v.
odmienić się w czym [= pod jakim względem] (1): chociaż też wodá wedle iſtotnego doſwiádcżenia/ nie może ſie odmienić w przyrodzoney iſtnośći ſwoiey RejPos 153v.
odmienić się komu (1): A prawie iuż wſzytka ſyła Teras mi ſię odmieniła. RejKup e5v.
»odmienić się i zamieszać się« (1): trzebá ſie bać/ áby ſye ſtan Czeſkiego Kroleſtwá nieodmienił y wielce zámieſzał LeovPrzep B.
odmienić się z czego w co (1): CzechEp 39 cf W przen.
odmienić się w czym [= pod jakim względem] (1): Wyſzedł tedy iny Dekret od Senatu táki/ iż ktorzy kolwiek Dekret Ceſárſki pierwſzy trzymáli do tego cżáſu/ áby trzymáli do Koncilium/ á ktorzy ſie od mienili w náuce/ áby záś poſtáremu trzymáli BielKron [206].
odmienić się w kogo (1): Kto Kroyniki cżyta/ nie naydzie żadnego narodu w żadnym kroleſtwie/ áby ſie kiedy odmienić w inſzy narod nie miał. RejZwierc 155.
W połączeniu z wyrazem określonym przydawką „inszy” (1): RejZwierc 155 cf odmienić się w kogo.
odmienić się na kogo (1): A mogą ſie [aktorzy] odmienić ná oycze/ ad partem ſequentem. MWilkHist D3v.
»odmienić się w postawę« (1): Ale pan będąc pánem/ może być ná cżás odmieniwſzy ſię y w ſzáty y w poſtáwę/ w kſztałćie ſłużebnicżym CzechEp 316.
odmienić się w czym [= odmieni się coś, co jest częścią czegoś, co należy do czegoś] (1): ComCrac 21v cf »nie odmienić się ani kazić«.
W połączeniu szeregowym (1): iż nie był nigdy żaden mocarz/ áby ſie tey burdzie obronić miał/ áni żadne ták twárde mieyſce ná ſwiecie/ áby s cżáſem odmienić/ ſpádáć/ á w niwecż ſie obroćić nie miáło. RejZwierc 166.
»odmienić się a w niwecz się obrocić« (2): RejPos 270v; iżby podobniey niebu y ziemi ſie odmienić á w niwecż ſie obroćić/ niżliby namnieyſze iego ſłowko niedbále przeminąć álbo ſie wypełnić nie miáło RejZwierc 256. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»odmienić się a omylnym być« (1): Ale ach nieſtotyſz nic nas nie ruſzą áni ty ſrogie przegrożki Páńſkie/ ktore ſie nigdy odmienić á nigdy omylne być nie mogą RejPos 185v.
»odmienić się ani przemienić« (1): á ſłowá Páńſkie ſie odmienić áni przemienić niemogą WujJud 241v.
»przeminąć ani się odmienić« (1): ále gdy ſobie wſpomniſz ony pocieſzliwe ſłowá iego/ ktore przeminąć áni ſie nigdy odmienić nie mogą RejPos 78.
»spadać się a odmienić« (1): ſwiát niebo y ziemiá wſzytko sie ſpádáć á odmienić muśi/ á ſlowá iego ſwięte nigdy odmienione być nie mogą. RejAp 42. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»i upaść i odmienić się« (1): A iákochmy máło przed tym ſłyſzeli/ iż żadna nie ieſt ſzkodliwſza rzecż pánu iáko wzgárdzenie v poddánych/ tám iuż wſzytko dobre iego y vpáść y odmienić ſie muśi. RejZwierc 49.
»odmienić się i znieść« (1): A iż zakon ſtáry był iáko dźiećię niedoſkonáłe y nie doroſłe/ y odmienić ſię y znieść miał SkarKaz 275a.
Synonimy: 4. odgraniczyć się, odstrzelić się.
Formacje współrdzenne cf MIENIĆ.
MP