[zaloguj się]
[pdf]

2. MIENIĆ SIĘ (134) vb impf i prawdopodobme pf

impf (131), prawdopodobne pf (3) [praet (2), con] RejKup p6v, BielKron 112, PaprPan Cc3v.

mienić się (132), minić się (1) [w rymie do: czynić], mienić (1); minić się WitosłLut; mienić się : mienić PaprPan (6 : 1).

sie (98), się (35).

-e- (132), -ę- (1).

e jasne.

Fleksja
inf mienić się
indicativus
praes
sg pl
3 mieni się, mieni mienią si
praet
sg pl
3 m mienił się m pers mienili się
n mieniło się subst mieniły się
fut
sg pl
3 n mienić się będzie subst będą się mienić
imperativus
sg
3 niechże się mieni
conditionalis
sg
3 m by się mienił
n by się mieniło

inf mienić się (15). ◊ praes 3 sg mieni się (73), mieni (1). ◊ 3 pl mienią się (28). ◊ praet 3 sg m mienił się (1). n mieniło się (5). ◊ 3 pl m pers mienili się (1). subst mieniły się (2) [w tym: cum.N pl zmysłowie (1)]. ◊ fut 3 sg n mienić się będzie (1). ◊ 3 pl subst będą się mienić (1). ◊ imp 3 sg niechże się mieni (1). ◊ con 3 sg m by się mienił (1). n by się mieniło (1). ◊ part praes act mieniąc się (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Zmieniać się, stawać się innym; variare Mącz (102):PatKaz III 119v; iako ieſt lienteria która pochodzi z zażiębienia [!] żołądka/ tak iſz pokarm wychodzi rychło z żołądka nicz ſie niemieniącz wnim áni trawiącz FalZioł I 22a, V [1]; gdy ſie cżaſi á wiatry mieniły ku zimie BielŻyw 70; RejWiz 65, 117v, I85v; Nie mieni nam to gniazdo co dálcy mężnieyſze PaprPan P; IEſliby ſie ktoremu thu co pochlebiło/ A tho moye ſwiádectwo o was ſie mieniło/ Nie przywodź mie do wſtydu PaprPan Cc3v, F4v, Lv; ále niechćiał Pan B. ábyſię rząd kośćielny raz poſtánowionj mienił/ iedno żebj toż poſłuſzeńſtwo duchowne Papieżowi oddawáli. SkarJedn 208; ty dwá [języki, tj. grccki i łaciński] tylo záwżdy iednákie ſą á nigdy ſię nie mienią SkarJedn 360; CzechEp 27; PowodPr 4 marg; SkarKaz 159b; SkarKazSej 689a, 698a.

mienić się komu [= ktoś się zmienia] (1): Aleć też y drugim ludźiem od zwyczáiu/ przyrodzenie ſye mieni SienLek 30.

co mieni się w co (5): Cżemuż tedi cżłowiekowi zębi padaią około ſiedmi lat. (‒) Bowiem około tego cżaſu iuż ſie przyrodzenie mieni w ſiłę mocznieyſzą GlabGad C3; RejWiz 94, 181; KochFr 91. Cf »w ptaka białego się mienić«.

co mieni się w kim [= ktoś się zmienia] (4): Niechże ſie w was nic nie mieni RejPos A2v; PaprPan H4v, V4v, Y3.

mienić się w czym [= pod względem czego] (1): RIchły nam czás/ da Pan Bog/ przydźie s poćiechámi/ Ze godnego człowieká z niego obaczymy. [...] Nie mieńiąc ſie w ſwych ſpráwách iak krewni przodkowie Ktorzy záwſze ſłużyli tey Koronie práwie. MycPrz I A2v.

mienić się w wyniku czego [w tym: wedle (według) czego (3), od czego (3), z czym (3), za czym (2), dla czego (1), z czego (1), czym (1)] (14): Abowiem wedle cżworakiey wilkoſci/ cżworako ſie mieni ſerdecżney żyły ruchanie. FalZioł V 12v; GlabGad G3; Iego Kro. m. aczkolwyek wyedzyecz raczi yſch przimyerze yego Kro. mczi myedzi panyſthwi Iego Kro. m. a szyemya Moldawſkam yeſth wyeczne. A za odmyenyanyem panow myenycz ſzye nyema. LibLeg 11/186; ábowiem ludzká wola ieſt rozmáita kthora ſie s przemiennoſcią ſwiátá mieni HistAl K3v; Mącz 475d; boć ſye s thego Skok [= puls] bárzo mieni/ kiedy ſye choremu która rzecz nowa przygodźi. SienLek 24, 24v, 30; GórnDworz H5v; RejZwierc A2, 82v, 188; Czym ſię wſzytká náturá korony tey mienić/ y zá tym zginąć muśi SkarKazSej 694b; Dla okolicznośći práwá ſię mienią. SkarKazSej 698a marg.

Przeciwstawienie: »trwać... mienić się« (1): Leop Eccli 27/12 cf »jako miesiąc mienić się«.

Przysłowia: Ale yz czas pretko a czesto sye mieny [,..] obawiami sye tego abismi radą naschą [...] trudnoſczy yakiey [...] nyevczinyly. LibLeg 11/41; nie rozmyſlay ná cżás/ boć ſie prętko mieni. RejWiz 159v; HistRzym 50v; RejZwierc [282], 236v. [Ogółem 5 r.].

Grekowie ięli ſwe páńſtwá rozſzyrzáć/ ále ſie cżás s fortuną mieni/ záſię miedzy nimi wnętrzne walki pocżęły być BielKron 117, 116v, 129v, 325. [Ogółem 4 r.].

Bo iáko mądrzy nápiſáli/ iż ſie cżáſy mienią á my ſie theż z nimi záwżdy mienić muśiiny/ y káżde ſpráwy náſze. RejZwierc 188, A2 [2 r.].

Frazý: »fortuna, szczęście się mieni (a. poczęła się mienić)« [szyk zmienny] (2 : 2): Rychło Potym mieniło ſie ſzcżęſcie Krezowo BielKron 112, 60v, 325 marg; MycPrz C.

»głos się mieni« (1): Cżemu tak v otrokow iako j niewiaſt głos ſie mieni w pewnych leciech, otrokom około ſzeſtnaſcie lat, niewiaſtam około cżternaſcie GlabGad C8.

»Pańska krew się mieni« (1): Lepiey by drąpizny wilku Mieċz ſie ku ſwietemu Kelichu. Wktorem ſie Panſka krew mieni Nam grzechow na od puſczenie RejKup m7v.

»miesiąc [= księżyc] się mieni« (1): A coż tobie po tym iż ſie tey będzyeſz chłubił przed ſwiátem z omylnym rozumem ſwoim/ iáko ſie Mieſiąc mieni/ iáko ſie Słońce około ſwiátá tocży/ [...] y co ſie znácży z znákow á s podobieńſtwá ich. RejPos 288v.

»świat się mieni (a. mienić się musi)« (3): Ale ponieważ iako ten tho ſwiat widzimy: mienić ſie muſi. FalZiołUng V 119; RejKup o5; RejZwierz A6v.

Zwroty: »na gorsze mienić się« (1): A gdźie ſię Co pſuie/ tám ſię náturá ná gorſze mieni/ y wádę iáką przyimuie SkarJedn 248.

»jako miesiąc mienić się« (1): Cżłowiek ſwięty w mądrośći trwa iáko ſlońce: ále głupi iáko mieſiąc mieni ſie [sicut luna mutatur] Leop Eccli 27/12.

peryfr. »w ptaka białego się mienić« = siwieć (1): Iuż mi w ptaká białégo wierzch ſye głoẃy mieni KochPieś 54.

Szeregi: »mienić się a w swej klubie nie stać« (2): przeto ſię cżęſto mieni á w ſwey chlubie [!] wſzelki świecki rząd nie ſtoi SkarJedn 204, 360.

»mienić się a mieszać« (1): Tákże też ty przypádłośći náſze od ſzcżęſcia wſzytki ſie mienić á mieſzáć muſzą RejZwierc 82v.

a. Słabnąć, upływać; znikać, kończyć się, przestawać istnieć; z przeczeniem: trwać wiecznie i niezmiennie (33): Y inych młodych niemáło/ Tuż przed tobą vmieráło; A tobie też ocży ćmiáły/ Siły záwżdy vſtawáły: Mieniłyć śię też zmyſłowie BierEz S2v, I3; FalZioł I 142a; BielŻyw 146; Ale tám iuż ná gorze ſwiátłość nieſkońcżona/ Ktorey ták s Páńſkiey woley/ ieſt rzecż przyrodzoná/ Iż ſie nigdy nie mieni/ y nigdy nie gáśnie RejWiz 154, 115v, 177; SkarJedn 204 [2 r.]; KmitaPsal A2v; wſzemu Mienić ſię każeſz/ coś dał śmiertelnemu. GrabowSet Iv; Bozkie obietnice nie mienią ſię dla grzechow ludzkich. WujNT Rom 3 arg, s. 3 marg, Rom 9 arg; SkarKaz 242a; SzarzRyt A2v.

mienić się w co (2): Wſzyſtkiemu temu żyćie dáie Pan Bog z ſiebie/ Przezeń ſię ruſza wſzyſtko ná źiemi ná Niebie. A bez niego iák świecá bez ogniá vſtáie/ W ćień ſie mieni KołakCath B3v.

Przysłowie: BierEz I2v; BielŻyw 170; KochSat A2; Omnium rerum vicissitudo est, Wſziſtki ſie rzeczy mienią/ álbo nie nieprziwoyitſzego w rzeczách ludzkich yáko przemienność. Mącz 493c; RejZwierc 188 marg, 270; BielSpr 75v; WisznTr 9; KołakCath C4; Tu [...] wſzyſtkie mieyſce máią śláchetne przymioty/ Ktore nád inſze rzecży ſławę ludźiom cżynią/ Ani ſie z przypadkámi áni z cżáſem minią. WitosłLut A4. [Ogółem 10 r.].
Fraza: »wzrok, oczy się mieni(ą)« = wzrok się zaćmiewa, traci ostrość (1 : 1): áno iuż niewcżás/ áno iuż wſzyſtko nieſporo/ áno iuż ręce drżą/ áno iuż twarz blednieie/ áno ſie iuż wzrok mieni RejPos 342v; CzahTr H3v.
Szeregi: »trwać a (nigdy) się nie mienić« [szyk 2 : 1] (3): RejWiz 128v; Y ſpodziwienim wielkim á nie bez iáwney śiły Bożey/ ták wiele máiąc nieprzyiaćioł ten Kośćioł trwa/ á nigdy ſię nie mieni/ áni vſtawa. SkarJedn 22, 402.

»(nie) mienić się, (ani) ustawać« [szyk 2 : 1] (3): SkarJedn 22; KołakCath B3v; Ale tákie ich kochánie/ mieni ſię/ vſtáie/ y nápełnia ſię wiele gorzkośći. SkarKaz 637b.

b. Zmieniać się na twarzy na skutek silnych przeżyć (2): weſzmi wiele [T]ych prochow y czarne Ziele Bo ſ[i]e ten czlek dziwnie mienił. RejKup p6v.
Fraza: »twarz się mieni« (1): Wyſzedł nierychło/ á twarz mu ſie mieni. Wſzákoż gdzie może/ ſmiechem żal pokrywa KochSz C2v.
2. Rożnić się, być innym (4):
a. W stosunku do rzeczy porównywanej (2):

mienić się od kogo (1): W ktorym [wojsku] ſię iedni bárzo od drugich mienili/ A rożni y w rodách rozny śierſzy beli. CzahTr D4v.

mienić się czym (1): MIASTO RADOM. VKazáło liſt Króla Káźimierzá Iágełłowego ſyná pod tąż datą/ y w iedneż ſłowá/ ná drógi tákoweż/ iáko y Poznáńczycy vkazáli: tylko tym ſie mieni: iż datę nápiſano w Piotrkowie ná Séymie: á w Poznáńſkim z proſtá w Piotrkowie SarnStat 981.

b. W stosunku do rzeczy spodziewanej (2): Nietak ćzy ſyę nam to zdało Kiedycz my byli naziemi Dziwno ſye tu wſſytko mienj RejKup aa3v, Bbv.
3. Następować po sobie w pewnej kolejności, przeplatać się (11):
a. W czasie (9): Wieċ podlewy oſtre Pieprże Tho niegrezch [!] też nawarz ieſcze Thorty/ Figi/ Marcipąny Rozłożą wieċ wſzyſtki kramy Thak ſie karmie będą mienyċ RejKup Rv; Zimá á láto iáko ſie mienią. RejWiz 150v marg, 128v, Dd4v.

mienić się w co (1): Widziſz że dźień w noc/ á noc w dźień vſtáwicżnie ſie ták mienić a záwźdy ſie mieſzáć muſzą. RejZwierc 171v.

mienić się z czym (2): RejWiz 150v; Kiedy dźień nie iednoſtáyny/ iż y deſzcz y ſłońce/ á táko źimno z ćiepłem ſye mieni/ ná dwor bez odźienia ćiepłego nie wychodź. SienLek 10v.

Szereg: »mienić się a mieszać się« (1): RejZwierc 171v cf mienić się w co.
Przen (2):
Fraza: »[komu a. gdzie] (rozum) we łbie się mieni« = ktoś traci rozsądek (2): Gdzye ſie więc iuż káżdemu rozum we łbie mieni RejWiz 17; Iáko dzdzá nie znáć ná zgorzáłey zyemi/ Ták też rozumu gdzye ſie wełbie mieni. RejZwierc 214v.
b. W przestrzeni (2): Kierz biáły/ kierz cżyrwony/ nadobnie ſie mienią/ Drugim rzędem fiołki zá tym ſie zyelenią. RejWiz 23v.

mienić się czym (1): Szpikánárdy/ Cypryſy/ Láwendy/ Izopki/ [...]. To wſzytko ſwym porządkiem rozſádzono było/ Ták iż ſie iedno z drugim fárbámi mieniło. RejWiz 23v.

4. Pstrzyć się kolorami; błyszczeć jaśnieć, rzucać blaski (9): (marg) Z niebá czudne wyźrzenie. (‒) Weźrzeć ná wſzytkę zyemię y co ná niey bywa/ [...] A iáko ſie kroleſtwá dziwnym kſtałtem mienią/ Gory/ pola/ y láſy/ pięknie ſie zyelenią. RejWiz 45; (marg) Cyáłá duchowne. (‒) iuż ciáłá nie iáko ná zyemi/ Práwie iákoby z bláſku ták ſie coś w nich mieni. RejWiz 179v.
Frazy: »w oczoch się mieni« = oczy są oślepione, porażone blaskiem (1): Więc ſpálery na ściánach ze ſrebrá ze złotá/ Aż ſie w ocżoch coś mieni/ ták cudna robotá. RejWiz 24v.

»jeśli mi się wzrok nie mieni« = jeśli dobrze widzę (2): Ieſli mi ſię wzrok niemienij Tedy to ydze Sumniſnie [!] RejKup v5v, h2.

»wzrok się mieni« = ukazują się kolorowe plamy przed oczyma (3): Szoſte znamię. Iz takiem ludziem wzrok ſie mieni. Abowiem poſpolicie zielonoſci/ cżaſem żołtoſci przed ocżyma ſie vkazuią. FalZioł V 67; RejKup c5, Bbv.

W przen (1): Ale kto ią [cnotę] też záſię ozdobiwſzy złotem/ Przyſádziwſzy piękny ſmálc y popluſka błotem. Iuż ſie mieni iey zacność w onym márnym ſmrodzye/ Iákoby zacny Smárág powieśił w wychodzye. RejWiz 7v.
5. Dziać się (8): Gdy ſie właſnie przypátrzyſz/ iáko ſie tu [na ziemi] mieni. Iż zyemiá nic nie włada/ iedno ludzye ná niey RejWiz 152; Poźrzyſz iuż ná wſchod ſłońcá/ moy miły cżłowiecże/ A przypátruy ſie pilno tuż práwie nád zyemią/ Iáko ſie tám w tey trwodze dziwne ſpráwy mienią. RejWiz 166; Aleby bárzo wiele o tym mowić było/ Iáko ſie w ten cżás dziwnie ná ſwiecie mieniło. RejWiz 181v, 109v, 127, 146, 149, 165.

Formacje współrdzenne cf MIENIĆ.

Cf 2. MIENIĄCY SIĘ

MM