Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODWOŁAWAJĄCY

Następne hasło: ODWOŁYWAĆ SIĘ »

ODWOŁYWAĆ (14) vb impf

Oba o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	odwoływać
praes
	sg	pl
1	odwoływåm, odwołuję	odwoływåmy
3	odwoływå

praet
	sg		pl
3	m	odwoływåł	m pers	odwoływali

fut
	pl
3	m pers	będą odwoływać

inf odwoływać (2). ◊ praes 1 sg odwoływåm (3), odwołuję (1) Calep (3:1). ◊ 3 sg odwoływå (2). ◊ 1 pl odwoływåmy (1). ◊ praet 3 sg m odwoływåł (1). ◊ 3 pl m pers odwoływali (1). ◊ fut 3 pl m pers będą odwoływać (1). ◊ part praes act odwoływając (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w. s.v. odwołać.

Znaczenia

1. Cofać swe poprzednie wypowiedzi, poglądy, orzeczenia (9)
- a. Wyrzekać się swych czynów (1)
- b. Unieważniać (1)
2. Głośno wyrażać sprzeciw (może kalka z łac.) (2)
3. Wzywać kogoś do odejścia skądś (1)
4. Powierzać komuś swoje sprawy (1)
5. praw. Odciążać współoskarżonego zmieniając pierwotne zeznanie, stwierdzać jego niewinność (1)

1. Cofać swe poprzednie wypowiedzi, poglądy, orzeczenia; recantare Modrz, Cn; revocare JanStat, Cn; recanere Calep; habere pro non dicto, nolle factum, palinodiam canere, resecrare, retexere, retractare Cn (9): Pozową kogo o to/ że zádawſzy przykre slowo/ nátychmiaſt nieodwołał: on przed ſędźią odwoływa/ á powieda/ że to słowko nátychmiaſt ma ſię rozumieć/ o onem cżáśie/ ktorego będąc pozwány przed ſędźiego/ ná pirwſzy dźień ſię ſtáwi. ModrzBaz 98; Pan Gniewoś/ iż ſię powieśći ſwoiey niemogł záprzeć/ áni iey dowieść/ [...] muſiał pod łáwą iáwnie głoſſem wielkim iáko pies ſzcżekáć/ á odwoływáć StryjKron 482; Calep 897b; odwoływáiąc ma mówić: iż com mówił/ łgałem iáko pies. SarnStat 238.

odwoływać co (2): BielKron 195v; CzechEp 89; cżego ſię y Auguſtyn nie wſtydźił wyznáć/ nápiſawſzy kśięgi Retractationum/ w ktorych błędy ſwoie wyznawa/ y odwoływa. NiemObr 175.

Szereg: »odmieniać i odwoływać« (1): ktorzy [ojcowie]/ ludzmi też będąc iáko y my/ w wielu ſię cżęſto potykáli/ omyláli y potym ſwe piſmá odmieniáli á drudzy y odwoływáli CzechEp 89.

a. Wyrzekać się swych czynów [co] (1): długo cżekać nie mogł/ áby [...] przed wſzytkim ſię świátem nie opowiedział/ odwoływaiąc pierwſze złe poſtępki ſwoie. SkarŻyw 82.

b. Unieważniać [co] (1):

Szereg: »kasować, wniwecz obracać i odwoływać« (1): któré [przywileje]/ ile ku temu/ iáko bárzo ſzkodliwé y obłędliwé káſsuiemy/ wniwecz obrácamy y odwoływamy [cassamus, irritamus et revocamus JanStat 630]. SarnStat 61.

2. Głośno wyrażać sprzeciw (może kalka z łac.) (2): Reclamo [...] Clamare adversor – Odwołuię. Calep 899a; Reclamito, [...] Cum clamore oppugno [...] ‒ Odwołiwam. Calep 899a.

3. Wzywać kogoś do odejścia skądś (1):

Zwrot: »na stronę odwoływać« (1): Sevoco – Na ſtrone odwołiwam, odwodzę. Calep 975b.

4. Powierzać komuś swoje sprawy [co na kogo] (1): Gdy śię mnieyſzym [Chrystus] cżyni/ niż Oćiec: Iż chwały ſwoiéy nieſzukał/ ále ią ná Oycá odwoływał [Cf Iáć iſćie nie ſſukam chwáły moiey/ ieſt ten ktory ſſuka y ſądzi. Leop Ioann 8/50.] BiałKat 86.

5. praw. Odciążać współoskarżonego zmieniając pierwotne zeznanie, stwierdzać jego niewinność (1): A ieſli świádkowie przećiwko niemu świádczący nie będą ſzláchćicy/ [...] którzy poymáni w tákowym vczynku przećiwko niemu będą świádczyć/ y nie odwoływáć [et non reclamantes JanStat 377] álbo zeznánia ſwégo kſobie nie będą bráć [...] SarnStat 408.

Synonimy: 1. odmieniać; b. abrogować, derogować, gładzić, kasować, kazić, niszczyć, odbywać, oddalać, odejmować, odmieniać, odzywać, psować, rewokować, tracić, umarzać, zagaszać, zagubiać, zatracać, znosić.

Formacje współrdzenne cf WOŁAĆ.

Cf ODWOŁYWANIE, ODWOŁYWANY