« Poprzednie hasło: NISZCZYCIEL | Następne hasło: NISZCZYĆ SIĘ » |
NISZCZYĆ (203) vb impf
-ſzcż- (123), -ſzcz- (42), -ſſcz- (16), -ſcz- (9), -ſztz- (3), -zcz- (2), -ſzc- (2), -żcz- (1), -żcż- (1), -ſc- (1), -ſſcż- (1), -ſtz- (1), -ſſć- (1).
inf | niszczyć | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | niszczę | niszczymy | |||||
2 | niszczysz | niszczycie | |||||
3 | niszczy | niszczą |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | -ś niszczył | m pers | |
f | -ś niszczyła | m an | ||
3 | m | niszczył, niszcz(e)ł | m pers | niszczyli |
fut | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | będziesz niszczył | m pers | |
3 | m | będzie niszczył | m pers | będą niszczyć |
imperativus | ||
---|---|---|
sg | pl | |
3 | niech niszczy | niechaj niszczą |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | byśmy niszczyli | |
2 | m | byś niszczył | m pers | |
3 | m | by niszczył | m pers | by niszczyli |
f | by niszczyła | m an | by niszczyli |
con praet | ||
---|---|---|
sg | ||
2 | m | byś był niszczył |
inf niszczyć (41). ◊ praes 1 sg niszczę (7). ◊ 2 sg niszczysz (8). ◊ 3 sg niszczy (62). ◊ 1 pl niszczymy (5). ◊ 2 pl niszczycie (1). ◊ 3 pl niszczą (32). ◊ praet 2 sg m -ś niszczył (1). f -ś niszczyła (1). ◊ 3 sg m niszczył (8) KromRozm II (2), RejPos (4), RejZwierc (2), niszcz(e)ł PaprUp (3). ◊ 3 pl m pers niszczyli (5). ◊ fut 2 sg m będziesz niszczył (1). ◊ 3 sg m będzie niszczył (2). ◊ 3 pl m pers będą niszczyć (1). ◊ imp 3 sg niech niszczy (1). ◊ 3 pl niechaj niszczą (1). ◊ con 2 sg m byś niszczył (2). ◊ 3 sg m by niszczył (2). f by niszczyła (1). ◊ 1 pl m pers byśmy niszczyli (1). ◊ 3 pl m pers by niszczyli (4). m an by niszczyli (1) [cum N pl: robacy]. ◊ con praet 2 sg m byś był niszczył (1). ◊ part praes act niszcząc (11).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.
W polączeniach szeregowych (3): Gdyż wiedzyał then ſwięty Pan/ iż on ſrogi wąż y s pomocniki ſwoimi záwżdy miał gryść/ niſzcżyć/ á zácierć ſwięte ſtopy iego RejPos 318, 284; Depopulor ‒ Puſtoſzę gwałczę, plundruię, niſzczę. Calep 308a.
W porównaniu (1): iż pſuieſz á niſzcżyſz á roſkopywaſz iáko wieprz dziki/ thák iáko cie piſmo zowie/ thę winnicę Páńſką/ fáłecżnemi wymyſły ſwoiemi RejPos 284.
»mnożyć albo (i) niszczyć« (2): Mléko w piérśiách iáko mnożyć álbo niſzczyć SienLek S[ss]3, 83.
»podgryzać a niszczyć« (1): áby im dáley tym bárzyey podgryzáli á niſzcżyli ty gáłąſki twoie cnotliwych á Krześćiáńſkich ſpraw twoich RejPos 204v.
»niszczyć a (i) psuć (a. psować)« (2): RejPos 338v; Rozumieſz, że pieniądze twoie ktoreś wydał, Rosflarzył, wieczne były y nieporuſzone, Iże záwſze zoſtáwáć ćáłe [!] miáły: choćbyś Nabárźiey ie był niſzczył y roſpuſtą pſował? CiekPotr 33. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»tłoczyć a niszczyć« (1): gdyż mamy po ſobie onego Hetmáná nań ſrogiego y Anyoły iego/ ktory záwżdy tłocży á niſzcży márną głowę iego [szatana]. RejAp 103.
»tracić i niszczyć« (1): y wſzytki in ſummá ty docżeſne bogáctwá cżás tráći y niſzcży. SkarŻyw 130.
»trzeć a niszczyć« (1): Vciecżże ſie ty iedno s práwą wiárą á z zupełną nádzieią pod obronę tego to mocnieiſzego mocarzá/ ktory wſzędy trze á niſzcży głowę tego to ſprzećiwnika twego. RejPos 78v.
»umniejszać i niszczyć« (2): Tákże filary ſolné áby były ſpiſáné: á tych áby żaden dźierżawcá Zup nie śmiał vmnieyſzáć y niſczyć. SarnStat 339 [idem] 393.
W połączeniu szeregowym (1): á będzieć pokłádał nędzne á mizerne nábycie ſwiátá tego przed ocży twoie/ przywodzącz cie ktemu ábyś dárł/ łupił/ niſzcżył/ á lżył bliźniego ſwego. RejPos 223.
W charakterystycznych połączeniach: niszczyć bogactwo, dom (3), gospodarstwo, gospodarze (2), ludzie (2), majętność, mieszki.
»niszczyć a wydzierać« (1): iáko okrutnie niektorzi pánuią nád poddánymi ſwemi/ ábo máiętność ich niſzcżąc á wydźieráiąc [vel eorum substantias arrodendo rapiendoque] ModrzBaz 142.
niszczyć przez co (3): CzechEp 358; ArtKanc H16; Zakon tedy niſzczymy przez wiárę [Legem ergo destruimus per fidem]? Vchoway Boże: owſzenr zakon ſtánowimy. WujNT Rom 3/31.
niszczyć czym (8): RejAp 104; RejPos 231v, 285, 338v; RejZwierc 78; Iáko dáleko więcey vrząd Krześćijáńſki ma ſię ſrożyć ná tych/ ktorzi ſproſnym málowániem/ wirſzámi nieucżćiwemi/ [...] wſzytkich do Wenuſá wpráwuią vcżćiwe obycżáie pſuią/ á kárność źiemſką ile mogą niſzcżą? ModrzBaz 53v; Co ſię tknie wiáry: ktorą X.K. ſwoią/ z ſpołnabożnikámi ſwymi názywa/ żebym ią ia niſzcżyć miał/ ták mową iáko y piſmem: tego ſię ia nie przę CzechEp 72, 339.
W połączeniach szeregowych (12): LubPs A4; Tua profectio spem meain debilitat, Twoye odyechánie moyę nádzieyę mdli/ umnieyſza y niſzczy. Mącz [407]c; bo iáko niewola myśl w człowieku tłumi/ niſzczy/ gaśi/ co ſye téż y ná twarzy ludzkiéy pokázowáć muśi OrzQuin R4v; SarnUzn G6v; Azaſz nie ma onych wykrętácżow ktorzy burzą/ niſzcżą/ á wywraczáią ſwiętą ſpráwiedliwość ſwiátá tego RejPos 78v, 78v, 202, 227v, 334v, 335; RejZwierc 23v; Fáłſze/ nabożeńſtwá zmyślone ze wſzelką niepráwośćią y báłwochwálſtwem wyrzuca/ niſzcży y wykorzenia/ Kośćioł Boży prawdźiwy WujJudConf 213v.
W przeciwstawieniach: »dawać, mnożyć, [w co] przywodzić ... niszczyć« (3): A zaż by mnię tak młodo ſthraćić wſtyd przyſtało Boiazń Boską y wiarę ażaſz to ieſt mało Bo ſnadz to ſą na ſwiecie przednieyſze klenothy Kthore w radoſcz przywodzą a niſzczą kłopoty RejJóz F7; GroicPorz c; Iáki pokoy ſwiát dawa/ á iáko gi niſzcży. RejPos 334 marg.
»kazić, niszczyć« (1): A iáko záśię tym Pan błogoſłáwić racżył/ ktorzy wymyſły ludzkie káźili/ niſzcżyli WujJudConf 9v.
»lżyć a niszczyć« (1): Gdyż on záwżdy obiecuie lżyć á niſzcżyć myſli á ſercá powyzſzone/ á powyſzſzáć pokorne. RejPos 201v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»niszczyć abo (a, i) psować (a. psuć)« [szyk 2 : 1] (3): A tu obácż iákiey to ieſt mocy prawdá ſwiętá/ iż trudno może ználeść cżymby ią ſtrofowáć/ á cżymby ią kto niſzcżyć ábo pſowáć miał. RejPos 231v; RejZwierc 155; Auguſtyn S. ták mowi: Obżárſtwo á opilſtẃo pámięć odeymuie/ pſuie/ y niſzcży zmyſły. WerGośc 244. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»niszczyć abo (i) tępić« [szyk 2:1] (3): [przysięgam] y ſpráwiedliwoſć rownie wſzytkim ták bogátym iáko vbogim/ ſąſyádom y Goſćiom czynić y mnożyć: á nieſpráwiedliwoſć tępić y niſzczyć. GroicPorz c; RejPos 205v; miedzy wielkiemi Pány nieprzyiáźni nieśiać/ áni też możnośći ich niſzcżyć ábo tępić [nec potentiam eorum frangere]. ModrzBaz 15v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
»tłumić i (a) niszczyć« [szyk 2:1] (3): á ludźye áby ſye yey [władzy apostolskiej] bali: wczás zábyegáyąc tym kácyrzom/ ktorzy yą zá náſſych czáſow tłumyą y niſsczą. KromRozm III 116; RejAp 104; CzechEp 358. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»niszczyć i trapić« (1): kthory dar dáię tobie wielki/ z wody iákoby národzony [...] Grom nápowietrzu rozgania/ y wſzyſtko złe. Grzech niſztzy iáko Kryſtuſowá krew y trapi. KrowObr 68v.
»niszczyć a w niwecz obracać« (1): Otoż kto by odćináiąc tho/ áffekty niſzcżył/ á do kończá wniwecż obrácał/ bárzo by ſie wtym obłądził GórnDworz Ff7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»wspak obracać a niszczyć« (1): Iákoż ſie záſię vſtráſzyć nie máią ći nędzni niebożątká/ ktorzy iuż zácżętą á práwie iáſną á obiáſnioną wiárę ſwoię wſpák obrácáią/ á niſzcżą ią w nędznych ſercoch ſwoich RejPos 245.
»niszczyć i wykorzeniać« (1): żeby oni rzecż ták iáſną y dotkliwą śmieli niſzcżyć y wykorzeniać: ſobie więtſzą doſkonáłość nád wierne wſzyſtki pierwſzego zboru/ nád Apoſtoły y nád Chriſtuſá przywłaſzcżáiąc CzechRozm 267. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»niszczyć, (a) zacierać« (2): RejPos 285; A ták potrzebny ieſt gniew poććiwego cżłowieká/ áby roſtropnym á pomiernym nápominániem/ á cżáſem też y poććiwym karániem/ niſzcżył/ zácierał/ á ku dobremu końcowi przyłwodził ty ſproſne wſzetecżeńſtwá ludzkie. RejZwierc 78. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»nie niszczyć ani zakazować« (1): Abowyem wyárá náſſá nye niſſczy áni zákázuye ſpoſobow/ porządków/ y ſpraw śwyeckich KromRozm II m3.
»niszczyć a zatłumiać« (2): Abowiem gdzyekolwiek ieſt ſwięta náuká iego/ thu iáwnie możeſz bácżyć/ iż wſzędy niſzcży á zátłumia náuki á ſpráwy tego nikcżemnego kroleſtwá ſwiátá tego. RejPos 26, 338v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
W połączeniu szeregowym (1): Będzie go teſz Pánem vſty wyznawał/ ále páńſtwo iego/ będzie wſzędy pſował/ deptał y niſztzył. KrowObr 50v.
»tracić a niszczyć« (1): iáko thu przez ſwięte ſłowo ſwoie ſądzi ſwiát / á iáko záchowywa Koſcyoł ſwoy wybrány/ á iáko bożnicę z iey wſzythkiemi omylnemi podpirácżmi tráći á niſzcży. LubPs R3v.
»trapić i niszczyć« (1): ábowiem wnet pogáni rzućili ſie ná nie [państwa rzymskie] widząc roſtárgnienie miedzy imi/ iáko Gottowie/ Wándálowie/ [...] ktorzy trapili y niſzcżyli páńſtwá Rzymſkie. BielKron 156v.
»uciskać i niszczyć« (1): Abowiem Bogáći á możni/ częſtokroć zwykli Rzecz poſpolitą vćiſkáć y niſzczyć. GroicPorz b3.
»zwodzić a niszczyć« (1): gdyż ſnadź tácy tą gorſzy niżli pogáni/ [...] ktorzy miáſto ſwięte/ to ieſt Koſcioł wierny Páńſki/ będą deptáć/ tho ieſt zwodzić á niſzcżyć RejAp 90.
niszczyć czym (4): Abowiem ia wiem iáką nienáwiſćią ty záwżdy niſſćiſz ony ktorzy ácz potáiemnie ále wżdy odſtępuią od przykazánia twego RejPs 184; LubPs cc4v; NiemObr 161; Tymże obyczáiem pod przyśięgą y pod ſtráceniém dóbr ſwoich żadnym Kśiążętóm/ Pánom/ [...] którzy Ziemiam Króleſtwá Polskiégo zechcą ſie przećiwić/ rády/ łáſki/ y podpomożenia żadnégo nie będą dáwáć ále oné iáko nieprzyiaćiele Ziemie y Páńſtw Litewſkich wſzyſtką mocą będą niſczyć/ nie máiąc ná żadnégo baczenia SarnStat 989.
W połączeniach szeregowych (15): daná nam ieſt od Bogá moc/ ábyſmy was ſtárégo wężá plemię/ y piekielną gádźinę/ nogámi ſwymi/ to ieſt/ prawdą Bożą/ y ſzczyrą wiárą powſzechną náſzą/ deptáli/ niſzczyli/ itéż martwili. OrzQuin L4v; RejAp [14]; A ták nielza iuż było iedno iż Pan/ cżyniąc doſyć dekretom ſwoim/ muſiał niſzcżyć/ tępić/ a káźić on nędzny narod ludzki RejPos 102v; A záſię iáko ty tępił/ niſzcżył/ przeklinał/ kthore chodziły wedle woley ſwey á wedle woley ſwiátá tego RejPos 175v; Gdyż wieſz iż káżdego tákowego obieczuie tępić/ niſzcżyć/ á nákoniec w niwecż obroćić wiecżnie y potomſtwo iego. RejPos 184v, 27, 71v, 164v, 233, 305v (10); A Nákoniec niewiem by ſie Pan ná ktory iny grzech ſurowiey gniewał iáko ná tę ſproſną pychę/ y Anyoły z niebá oń zmietował/ y krole możne záwżdy oń niſzcżył/ tępił/ w niewolą záprzedawał. RejZwierc 53v, 19v; Zdradza ieden drugiego: pſuie/ niſzcży/ tłumi/ Hołduie/ mieſza z błotem/ biie/ tępi/ gromi. KlonWor 81.
W przeciwstawieniach: »niszczyć ... wywyższać (6), panoszyć, strzec, zdobić« (9): RejPs 153; A pilnie ten pan ſtrzeze ſercza niewinnego A dzywnie ie wywyſſza niſzczy złoſliwego RejJóz P3; Pan nád pány [..,] ktory cżłowieká záſmuca y zás poeyeſſa w chorobye/ w przygodzye/ y zás vzdrawya/ niſſcży y zás pánoſſy/ zábiya y zás wſkrzeſſa GliczKsiąż C3v; vkázuiąc przez ono prágnienie kthore ná ten cżás było/ iákobyś twoie wywyſſał/ á przećiwniki ich niżcżył [!] [quemadmodum tuos exaltares et adversarios illorum necares]. Leop Sap 11/9; RejPos 56v [2 r.], 314v; A to gdy cżytáć będzieſz/ vważay ſobie/ iáko záwżdy Pan niſzcży pyſznego á wywyſzſza pokornego. RejZwierc 201v, 212.
»niszczyć a kazić« (1): Iż s ſtánę ſie śmierćią twoią zła á okrutna śmierći/ ktoraś niſzcżyłá á káźiłá márnie narod ludu moiego RejPos 87. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]
»niszczyć i prześladować« (1): ſamże Dániel wykłáda/ [...] iż miał [Antychryst] święte Boże wyſokie niſzcżyć y prześládowáć/ przez cżás/ cżáſy/ y puł cżáſu. NiemObr 170.
»niszczyć i psować« (1): Zkazdei ſtroni y miari ludzie niſzcel y pſowal PaprUp I4.
»trapić i niszczyć« (1): nabożeńſtwem Antychryſtowym ſię brzydzą/ y ſámego Antychryſtá trapią/ y niſzcżą NiemObr 164.
»niszczyć i wygładzać« (1): Abowiem Antychrist wrzkomo też o Bogu mowi Izráelskim onym [...] wſzákże ſię go skutkiem y przy. y iemu ſię ſprzećiwia: onego niſzcży y wygładza CzechEp 413.
»niszyć a do gruntu wykorzeniać« (1): A záwżdy on wſzytki tákowe niſzcżył á do gruntu wykorzeniał/ ktorzy byli tey hárdey myſli á ſerczá podnioſłego. RejPos 200.
»niszczyć a z gruntu wywracać« (1): Bo nie tylko nas álbo domy náſze/ ále króle wielkie y s kroleſtwy ich obiecuie [Pan] niſzcżyć á z gruntu wyrácáć/ á na ſrogi łup wydawáć/ y inſzemi narody oſadzáć. RejZwierc 56.
»niszczyć a zatłumiać« (1): O nieſzcżęſnyſz to narod ludzki który [...] tym márnym kąkolem ſwiátá tego/ á niſzcży á zátłumia tę nędzną pſzenicę Páńſką wiernych á przebránych iego RejPos 54.
W połączeniach szeregowych (4): A nieiedno teſtamenti koſcielne kradną nizczą/ kaſſuią ale ſię też rzucili nateſtament pańſki SeklKat L2v; Tákiéż Dom Boży/ kto iny iáſkinią łoterſką/ to ieſt rozbóynicą/ czyni/ iedno nie kácérz/ który gwałći Kośćiół Boży/ przemieniáiąc/ niſzcząc/ y depcąc Zakón y vſtáwy Kośćielné OrzQuin Aa3v; RejPos 10; któré to zaſtáwy/ dárowánia/ przedánia/ y zapiſy káſſuiemy/ pſuiemy/ nikczemné czynimy/ odzywamy/ niſczymy SarnStat 1102.
»niszczyć i w niwecz obracać« (1): Otoż gdzie tey zrozumem cznoty ná ſądzie niemáſz/ thám roſciągáią ſzeroko zli Prokuratorowie ſwoie proporce/ y wykręcáią dekretá/ ſtátut ſzpocą/ práwo niſzcżą y wniwecż obrácáią GórnDworz Hh6.
Synonimy: 1. burzyć, deptać, łupić, »w niwecz obracać«, plundrować, pustoszyć, tępić, zatłumiać; 2. cisnąć, karać, potępiać, prześladować, trapić, uciskać; 3. kasować, tłumić.
Formacje współrdzenne: niszczyć się, poniszczyć, wyniszczyć, wyniszczyć się, zaniszczyć, zniszczyć, zniszczyć się; niszczeć, poniszczeć, wyniszczeć, zniszczeć; wyniszczać, zaniszczać, zniszczać.
Cf NISZCZĄCY, NISZCZENIE, NISZCZONY
TG