[zaloguj się]

NISZCZYĆ (203) vb impf

-ſzcż- (123), -ſzcz- (42), -ſſcz- (16), -ſcz- (9), -ſztz- (3), -zcz- (2), -ſzc- (2), -żcz- (1), -żcż- (1), -ſc- (1), -ſſcż- (1), -ſtz- (1), -ſſć- (1).

Fleksja
inf niszczyć
indicativus
praes
sg pl
1 niszczę niszczymy
2 niszczysz niszczycie
3 niszczy niszczą
praet
sg pl
2 m -ś niszczył m pers
f -ś niszczyła m an
3 m niszczył, niszcz(e)ł m pers niszczyli
fut
sg pl
2 m będziesz niszczył m pers
3 m będzie niszczył m pers będą niszczyć
imperativus
sg pl
3 niech niszczy niechaj niszczą
conditionalis
sg pl
1 m m pers byśmy niszczyli
2 m byś niszczył m pers
3 m by niszczył m pers by niszczyli
f by niszczyła m an by niszczyli
con praet
sg
2 m byś był niszczył

inf niszczyć (41).praes 1 sg niszczę (7).2 sg niszczysz (8).3 sg niszczy (62).1 pl niszczymy (5).2 pl niszczycie (1).3 pl niszczą (32).praet 2 sg m -ś niszczył (1). f -ś niszczyła (1).3 sg m niszczył (8) KromRozm II (2), RejPos (4), RejZwierc (2), niszcz(e)ł PaprUp (3).3 pl m pers niszczyli (5).fut 2 sg m będziesz niszczył (1).3 sg m będzie niszczył (2).3 pl m pers będą niszczyć (1).imp 3 sg niech niszczy (1).3 pl niechaj niszczą (1).con 2 sg m byś niszczył (2).3 sg m by niszczył (2). f by niszczyła (1).1 pl m pers byśmy niszczyli (1).3 pl m pers by niszczyli (4). m an by niszczyli (1) [cum N pl: robacy].con praet 2 sg m byś był niszczył (1).part praes act niszcząc (11).

stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

1. W niwecz obracać, unicestwiać, usuwać, psuć; uszkadzać, czynić nieużytecznym, pomniejszać wartość, siłę czegoś; tollere Modrz, Cn; cassare, debilitare Mącz; (de)populari, depraedari, pessundare Calep; evertere, frangere, minuere Modrz; destruere, exterminare Vulg; absolefacere, abolere, abterere, exitium comparare, delere, depascere, disperdere, exstinguere, obliterare, perimere, proterere, ad interitum a. irritum a. nihilum a. vanum redigere aliquid Cn (124):
a. Dotyczy rzeczy materialnych [w tym: co (44)] (50): GlabGad G5v; RejWiz 27v; Casso, Niſzczę w niwecz obrácam. Mącz 40a; W pokoiu ludzie práwie ożywiáią/ Bogáctwá ſkárby z nim ſie rozmnażáią. Walká bogáctwá walká ſkárby niſzcży RejZwierc 228v; Calep 308b, 795a, 822b [2 r.]; GrabowSet C2v; WujNT Matth 6/16; Aby ten źmiy nie cżynił/ po dźiedźinie ſzkody/ Ktory y brogi burzy/ y niſzcży ogrody. KmitaSpit A2v.

W polączeniach szeregowych (3): Gdyż wiedzyał then ſwięty Pan/ iż on ſrogi wąż y s pomocniki ſwoimi záwżdy miał gryść/ niſzcżyć/ á zácierć ſwięte ſtopy iego RejPos 318, 284; Depopulor ‒ Puſtoſzę gwałczę, plundruię, niſzczę. Calep 308a.

W porównaniu (1): iż pſuieſz á niſzcżyſz á roſkopywaſz iáko wieprz dziki/ thák iáko cie piſmo zowie/ thę winnicę Páńſką/ fáłecżnemi wymyſły ſwoiemi RejPos 284.

Fraza: »czas niszczy« (2): SkarŻyw 130; Gdyż tedy ćirpliwy pług/ y twárde kámienie Cżás niſzcży/ wierſze iednák trwáią w ſtałey cenie. RybGęśli B3.
Szeregi: »drapać a niszczyć« (1): A nie dopuſzcżay tym wilkom drapieżnym ſwiátá tego drápáć á niſzcżyć tych nędznych owiecżek ſwoich. RejPos 198.

»mnożyć albo (i) niszczyć« (2): Mléko w piérśiách iáko mnożyć álbo niſzczyć SienLek S[ss]3, 83.

»podgryzać a niszczyć« (1): áby im dáley tym bárzyey podgryzáli á niſzcżyli ty gáłąſki twoie cnotliwych á Krześćiáńſkich ſpraw twoich RejPos 204v.

»niszczyć a (i) psuć (a. psować)« (2): RejPos 338v; Rozumieſz, że pieniądze twoie ktoreś wydał, Rosflarzył, wieczne były y nieporuſzone, Iże záwſze zoſtáwáć ćáłe [!] miáły: choćbyś Nabárźiey ie był niſzczył y roſpuſtą pſował? CiekPotr 33. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»tłoczyć a niszczyć« (1): gdyż mamy po ſobie onego Hetmáná nań ſrogiego y Anyoły iego/ ktory záwżdy tłocży á niſzcży márną głowę iego [szatana]. RejAp 103.

»tracić i niszczyć« (1): y wſzytki in ſummá ty docżeſne bogáctwá cżás tráći y niſzcży. SkarŻyw 130.

»trzeć a niszczyć« (1): Vciecżże ſie ty iedno s práwą wiárą á z zupełną nádzieią pod obronę tego to mocnieiſzego mocarzá/ ktory wſzędy trze á niſzcży głowę tego to ſprzećiwnika twego. RejPos 78v.

»umniejszać i niszczyć« (2): Tákże filary ſolné áby były ſpiſáné: á tych áby żaden dźierżawcá Zup nie śmiał vmnieyſzáć y niſczyć. SarnStat 339 [idem] 393.

W przen (12): RejAp 103; gdyż widziſz/ iż ieſli ſtráćiſz páſterzá ſwego/ iż w tym márnym leſie nie naydzieſz iedno wilki/ niedźwiedzie/ a lwy: ktorzy chodząc rozdzyeráią páſzcżeki ſwoie/ á niſzcżą to ſtadko Páńſkie RejPos 168v, 78v, 198, 204v, 284, 318, 338; SkarŻyw 130; NiemObr 164; W ſkáźie mey/ świátłá pocżątek/ Niſzcży z ráná do wiecżorá/ Ręká/ ná pomſtę/ nie ſkorá. GrabowSet G4v; RybGęśli B3.
Przen: Doprowadzać do ruiny materialnej, finansowej; corrumpere Mącz; arrodere, exhaurire Modrz (15): Nie wſzytkoć tho więc złoto co ſie owo błyſzcży/ Niemáło więc tá fárbá puſtych mieſzkow niſzcży. Bo śrzodek będzye z miedzi á cżáſem z żelázá RejWiz 91; OrzRozm R3; Remfamillarem corrumpere Vtrácáć/ dóm niſzczyć. Mącz 360d; Szpetny tho hándel prze máły pożytek/ Niſzcżyć oycżyznę potym dom ſwoy wſzytek. RejZwierc 222v, 237v; Niech też y domá poſtánowią cenę/ żeby ći/ ktorzi obfitość máią zboża/ przedawáiąc drożey niż przyſtoi/ maiętnośći vbogich ludźi nieniſzcżyli ModrzBaz 33v; ći domy niſzcżą/ ci páńſtwá vbożą/ A rzekę/ że y gubią KochOdpr C3; PaprUp I4; SarnStat 699; KlonFlis H4; Ták bráćie prożnuiący/ [...] Wyiadaſz cudze domy/ niſzcżyſz goſpodarze: Dla tego ćię Lycurgus ták ſurowie karze. KlonWor 45, 37.

W połączeniu szeregowym (1): á będzieć pokłádał nędzne á mizerne nábycie ſwiátá tego przed ocży twoie/ przywodzącz cie ktemu ábyś dárł/ łupił/ niſzcżył/ á lżył bliźniego ſwego. RejPos 223.

W charakterystycznych połączeniach: niszczyć bogactwo, dom (3), gospodarstwo, gospodarze (2), ludzie (2), majętność, mieszki.

Szeregi: »niszczyć i do niedostatku przywodzić« (1): iż kmiećie z ról/ zagrodnicy z zagród/ ſynowie kmiecy y córki ich od rodźiców ſwoich/ ſłudzy od Pánow vmyſlnie ná hultáyſtwo vćiekáią/ á rządźić ſie dorocznie niechcą/ tylko ná dźiéń ſie ábo ná tydźiéń náymuiąc: czym ludźie vbogié bárzo niſczą/ y do wielkiégo niedoſtátku przywodzą SarnStat 522.

»niszczyć a wydzierać« (1): iáko okrutnie niektorzi pánuią nád poddánymi ſwemi/ ábo máiętność ich niſzcżąc á wydźieráiąc [vel eorum substantias arrodendo rapiendoque] ModrzBaz 142.

α. Likwidować, leczyć stany chorobowe (6): O rozmáitym vkąſzeniu/ iáko ié goić/ y iad s niego wyćięgáć: tudzież Dźiwé mięſo iáko niſzczyć SienLek 150v; Robaki z ran iáko niſzczyć SienLek S [ss]4v, 91, 144v, S[ss]2, S[ss]2v.
b. Dotyczy abstraktów [co] (62): A nye niſſczy ten wyáry álbo przyſyęgi/ ktory ſye z kurwámi álbo z cudzymi żonámi walca? KromRozm I C2v; KromRozm II v4v; LubPs G marg; KrowObr 69; Ktory záwżdy nawięcey tym obráżon bywa/ Kiedy kto prawdę niſzcży á fáłſzu vżywa. RejWiz 2v; Elevo, Podnoſzę Et Metaph. Vwłoczę komu powagi/ álbo Niſzczę yego záchowánie. Mącz 190b; A gdyż to czyniſz/ niſzcząc Máieſtat Królá Polſkiégo/ depcąc y gáſząc imię Królewſkié/ y Króleſtwo Polſkié w niwécz obracáiąc. OrzQuin Aa3; Co ieſt gorſzego nád ięzyk omylny/ Co prawdę niſzcży á łże názbyt pilny. RejZwierc 216, 69v; WujJudConf 245, 246; A twoie wykłády/ rzecż ćieleſną/ przytomną y iuż będącą zálecáią: á ták wiárę niſzcżą/ y Páwłowey ſie náuce ſprzećiwiáią CzechRozm 263v, 263v; KarnNap C3; Te obycżáie/ [...] cżłowiekowi ſtatecżnemu nieprzyſtoyne: Bo y wſzytkie znáki prawdźiwey przichylnośći niſzcżą/ y dla nich nieznáć kto nam dobrze á kto źle życży ModrzBaz 60, 63v, 89; CzechEp 346; Zazdrość pokoy niſzcży GrabowSet N2v; Ták/ błędy nam ſzkodliwe/ Niech niſzcży Bog lutośći/ A potym wwiedźie do wiecżney rádośći. GrabowSet T4, K4v.

niszczyć przez co (3): CzechEp 358; ArtKanc H16; Zakon tedy niſzczymy przez wiárę [Legem ergo destruimus per fidem]? Vchoway Boże: owſzenr zakon ſtánowimy. WujNT Rom 3/31.

niszczyć czym (8): RejAp 104; RejPos 231v, 285, 338v; RejZwierc 78; Iáko dáleko więcey vrząd Krześćijáńſki ma ſię ſrożyć ná tych/ ktorzi ſproſnym málowániem/ wirſzámi nieucżćiwemi/ [...] wſzytkich do Wenuſá wpráwuią vcżćiwe obycżáie pſuią/ á kárność źiemſką ile mogą niſzcżą? ModrzBaz 53v; Co ſię tknie wiáry: ktorą X.K. ſwoią/ z ſpołnabożnikámi ſwymi názywa/ żebym ią ia niſzcżyć miał/ ták mową iáko y piſmem: tego ſię ia nie przę CzechEp 72, 339.

W połączeniach szeregowych (12): LubPs A4; Tua profectio spem meain debilitat, Twoye odyechánie moyę nádzieyę mdli/ umnieyſza y niſzczy. Mącz [407]c; bo iáko niewola myśl w człowieku tłumi/ niſzczy/ gaśi/ co ſye téż y ná twarzy ludzkiéy pokázowáć muśi OrzQuin R4v; SarnUzn G6v; Azaſz nie ma onych wykrętácżow ktorzy burzą/ niſzcżą/ á wywraczáią ſwiętą ſpráwiedliwość ſwiátá tego RejPos 78v, 78v, 202, 227v, 334v, 335; RejZwierc 23v; Fáłſze/ nabożeńſtwá zmyślone ze wſzelką niepráwośćią y báłwochwálſtwem wyrzuca/ niſzcży y wykorzenia/ Kośćioł Boży prawdźiwy WujJudConf 213v.

W przeciwstawieniach: »dawać, mnożyć, [w co] przywodzić ... niszczyć« (3): A zaż by mnię tak młodo ſthraćić wſtyd przyſtało Boiazń Boską y wiarę ażaſz to ieſt mało Bo ſnadz to ſą na ſwiecie przednieyſze klenothy Kthore w radoſcz przywodzą a niſzczą kłopoty RejJóz F7; GroicPorz c; Iáki pokoy ſwiát dawa/ á iáko gi niſzcży. RejPos 334 marg.

Szeregi: »gryźć a niszczyć« (1): ále ſie będzyeſz przećiwił á będzieſz gryzł á niſzcżył ſtopy iego/ to ieſt/ ſwięte ſpráwy y náuki iego. RejPos 25v.

»kazić, niszczyć« (1): A iáko záśię tym Pan błogoſłáwić racżył/ ktorzy wymyſły ludzkie káźili/ niſzcżyli WujJudConf 9v.

»lżyć a niszczyć« (1): Gdyż on záwżdy obiecuie lżyć á niſzcżyć myſli á ſercá powyzſzone/ á powyſzſzáć pokorne. RejPos 201v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niszczyć abo (a, i) psować (a. psuć)« [szyk 2 : 1] (3): A tu obácż iákiey to ieſt mocy prawdá ſwiętá/ iż trudno może ználeść cżymby ią ſtrofowáć/ á cżymby ią kto niſzcżyć ábo pſowáć miał. RejPos 231v; RejZwierc 155; Auguſtyn S. ták mowi: Obżárſtwo á opilſtẃo pámięć odeymuie/ pſuie/ y niſzcży zmyſły. WerGośc 244. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»niszczyć abo (i) tępić« [szyk 2:1] (3): [przysięgam] y ſpráwiedliwoſć rownie wſzytkim ták bogátym iáko vbogim/ ſąſyádom y Goſćiom czynić y mnożyć: á nieſpráwiedliwoſć tępić y niſzczyć. GroicPorz c; RejPos 205v; miedzy wielkiemi Pány nieprzyiáźni nieśiać/ áni też możnośći ich niſzcżyć ábo tępić [nec potentiam eorum frangere]. ModrzBaz 15v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»tłumić i (a) niszczyć« [szyk 2:1] (3): á ludźye áby ſye yey [władzy apostolskiej] bali: wczás zábyegáyąc tym kácyrzom/ ktorzy yą zá náſſych czáſow tłumyą y niſsczą. KromRozm III 116; RejAp 104; CzechEp 358. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»niszczyć i trapić« (1): kthory dar dáię tobie wielki/ z wody iákoby národzony [...] Grom nápowietrzu rozgania/ y wſzyſtko złe. Grzech niſztzy iáko Kryſtuſowá krew y trapi. KrowObr 68v.

»niszczyć a w niwecz obracać« (1): Otoż kto by odćináiąc tho/ áffekty niſzcżył/ á do kończá wniwecż obrácał/ bárzo by ſie wtym obłądził GórnDworz Ff7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wspak obracać a niszczyć« (1): Iákoż ſie záſię vſtráſzyć nie máią ći nędzni niebożątká/ ktorzy iuż zácżętą á práwie iáſną á obiáſnioną wiárę ſwoię wſpák obrácáią/ á niſzcżą ią w nędznych ſercoch ſwoich RejPos 245.

»niszczyć i wykorzeniać« (1): żeby oni rzecż ták iáſną y dotkliwą śmieli niſzcżyć y wykorzeniać: ſobie więtſzą doſkonáłość nád wierne wſzyſtki pierwſzego zboru/ nád Apoſtoły y nád Chriſtuſá przywłaſzcżáiąc CzechRozm 267. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niszczyć, (a) zacierać« (2): RejPos 285; A ták potrzebny ieſt gniew poććiwego cżłowieká/ áby roſtropnym á pomiernym nápominániem/ á cżáſem też y poććiwym karániem/ niſzcżył/ zácierał/ á ku dobremu końcowi przyłwodził ty ſproſne wſzetecżeńſtwá ludzkie. RejZwierc 78. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nie niszczyć ani zakazować« (1): Abowyem wyárá náſſá nye niſſczy áni zákázuye ſpoſobow/ porządków/ y ſpraw śwyeckich KromRozm II m3.

»niszczyć a zatłumiać« (2): Abowiem gdzyekolwiek ieſt ſwięta náuká iego/ thu iáwnie możeſz bácżyć/ iż wſzędy niſzcży á zátłumia náuki á ſpráwy tego nikcżemnego kroleſtwá ſwiátá tego. RejPos 26, 338v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

c. Doprowadzać do upadku (dotyczy państwa, instytucji) [co] (12): KromRozm III Lv; (marg) Poſłowie ná Seymie imienim korony Polſkiéy/ ſpráwuią rzeczy koronie przećiwné. (‒) Stan Duchowny niſzczą/ Królá miéć chcą/ á Kápłaná Królewſkiégo koronatorá/ miéć w Polſzce nie chcą OrzQuin C4v; ále ia ták powiedám/ iż thákowe zbytki/ niſzcżą kroleſtwá GórnDworz Ii7v; Miſzániná [!] w vrzędziech niſzcży Páńſtwá. Phil S2 marg; GosłCast 38; Bo ieſli wy czći Bożey/ czći Chryſtuſá Bogá ſwego/ od heretyków ktorzy bluźnią boſtwo iego/ ktorzy potwarzáią oblubienicę namilſzą iego/ ktorzy niſzczą kośćioł iego/ bronić będźiećie: on was bronić będzie. SkarKazSej 682b.

W połączeniu szeregowym (1): Będzie go teſz Pánem vſty wyznawał/ ále páńſtwo iego/ będzie wſzędy pſował/ deptał y niſztzył. KrowObr 50v.

Szeregi: »suszyć i niszczyć« (1): Tákći y Papieſtwo pan Bog z lekká ſuſzy/ y niſzcży: á náoſtáték náznácżył cżás/ kiedy do końcá kubek popędliwośći ná nie wyleie/ y do gruntu zátráći. NiemObr 166.

»tracić a niszczyć« (1): iáko thu przez ſwięte ſłowo ſwoie ſądzi ſwiát / á iáko záchowywa Koſcyoł ſwoy wybrány/ á iáko bożnicę z iey wſzythkiemi omylnemi podpirácżmi tráći á niſzcży. LubPs R3v.

»trapić i niszczyć« (1): ábowiem wnet pogáni rzućili ſie ná nie [państwa rzymskie] widząc roſtárgnienie miedzy imi/ iáko Gottowie/ Wándálowie/ [...] ktorzy trapili y niſzcżyli páńſtwá Rzymſkie. BielKron 156v.

»uciskać i niszczyć« (1): Abowiem Bogáći á możni/ częſtokroć zwykli Rzecz poſpolitą vćiſkáć y niſzczyć. GroicPorz b3.

»zwodzić a niszczyć« (1): gdyż ſnadź tácy tą gorſzy niżli pogáni/ [...] ktorzy miáſto ſwięte/ to ieſt Koſcioł wierny Páńſki/ będą deptáć/ tho ieſt zwodzić á niſzcżyć RejAp 90.

2. Uciskać, poniżać, prześladować, trapić; karać, potępiać (dotyczy osób); dissiparc Vulg; prosequi JanStat [kogo] (62): Syny ſwoye w obſitoſcyach możne zoſtáwili/ Aby nas máludkye twoye tu wſſędy niſſcżyli. LubPs D4; Krol mądry nyſſcży bezbożne y záłámuie nád nimi koło. Leop Prov 20/26; nie ſámego mnie Krolu Polſki káźiſz nie ſámego/ ále mię niſzczyſz ſámośiodmego OrzRozm R4; Bo ten Ceſarz vporny chćiał niſzczyć Polaki/ Im poſtrách vkázuiąc ſwoié ſkárby wielkié. BiałKat d4v; HistHel [A2]v; MycPrz I B2v; Pánie/ z káżdéy ſtrony Ieſtem vtrapiony: Ale ty nieday niſzczyć mię do końcá KochPs 102, 53, 158, 182; NiemObr 152; ActReg 14; PowodPr 24; KlonWor 9.

niszczyć czym (4): Abowiem ia wiem iáką nienáwiſćią ty záwżdy niſſćiſz ony ktorzy ácz potáiemnie ále wżdy odſtępuią od przykazánia twego RejPs 184; LubPs cc4v; NiemObr 161; Tymże obyczáiem pod przyśięgą y pod ſtráceniém dóbr ſwoich żadnym Kśiążętóm/ Pánom/ [...] którzy Ziemiam Króleſtwá Polskiégo zechcą ſie przećiwić/ rády/ łáſki/ y podpomożenia żadnégo nie będą dáwáć ále oné iáko nieprzyiaćiele Ziemie y Páńſtw Litewſkich wſzyſtką mocą będą niſczyć/ nie máiąc ná żadnégo baczenia SarnStat 989.

W połączeniach szeregowych (15): daná nam ieſt od Bogá moc/ ábyſmy was ſtárégo wężá plemię/ y piekielną gádźinę/ nogámi ſwymi/ to ieſt/ prawdą Bożą/ y ſzczyrą wiárą powſzechną náſzą/ deptáli/ niſzczyli/ itéż martwili. OrzQuin L4v; RejAp [14]; A ták nielza iuż było iedno iż Pan/ cżyniąc doſyć dekretom ſwoim/ muſiał niſzcżyć/ tępić/ a káźić on nędzny narod ludzki RejPos 102v; A záſię iáko ty tępił/ niſzcżył/ przeklinał/ kthore chodziły wedle woley ſwey á wedle woley ſwiátá tego RejPos 175v; Gdyż wieſz iż káżdego tákowego obieczuie tępić/ niſzcżyć/ á nákoniec w niwecż obroćić wiecżnie y potomſtwo iego. RejPos 184v, 27, 71v, 164v, 233, 305v (10); A Nákoniec niewiem by ſie Pan ná ktory iny grzech ſurowiey gniewał iáko ná tę ſproſną pychę/ y Anyoły z niebá oń zmietował/ y krole możne záwżdy oń niſzcżył/ tępił/ w niewolą záprzedawał. RejZwierc 53v, 19v; Zdradza ieden drugiego: pſuie/ niſzcży/ tłumi/ Hołduie/ mieſza z błotem/ biie/ tępi/ gromi. KlonWor 81.

W przeciwstawieniach: »niszczyć ... wywyższać (6), panoszyć, strzec, zdobić« (9): RejPs 153; A pilnie ten pan ſtrzeze ſercza niewinnego A dzywnie ie wywyſſza niſzczy złoſliwego RejJóz P3; Pan nád pány [..,] ktory cżłowieká záſmuca y zás poeyeſſa w chorobye/ w przygodzye/ y zás vzdrawya/ niſſcży y zás pánoſſy/ zábiya y zás wſkrzeſſa GliczKsiąż C3v; vkázuiąc przez ono prágnienie kthore ná ten cżás było/ iákobyś twoie wywyſſał/ á przećiwniki ich niżcżył [!] [quemadmodum tuos exaltares et adversarios illorum necares]. Leop Sap 11/9; RejPos 56v [2 r.], 314v; A to gdy cżytáć będzieſz/ vważay ſobie/ iáko záwżdy Pan niſzcży pyſznego á wywyſzſza pokornego. RejZwierc 201v, 212.

Szeregi: »karać a niszczyć« (1): iżby nam raczył dác thakowego ſurowego Páná (gdyżby przećiw cnotliwym v nas w Koronie nic nie mogł/ iedno złe káráć á one niſzczyć MycPrz II B.

»niszczyć a kazić« (1): Iż s ſtánę ſie śmierćią twoią zła á okrutna śmierći/ ktoraś niſzcżyłá á káźiłá márnie narod ludu moiego RejPos 87. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»niszczyć i prześladować« (1): ſamże Dániel wykłáda/ [...] iż miał [Antychryst] święte Boże wyſokie niſzcżyć y prześládowáć/ przez cżás/ cżáſy/ y puł cżáſu. NiemObr 170.

»niszczyć i psować« (1): Zkazdei ſtroni y miari ludzie niſzcel y pſowal PaprUp I4.

»trapić i niszczyć« (1): nabożeńſtwem Antychryſtowym ſię brzydzą/ y ſámego Antychryſtá trapią/ y niſzcżą NiemObr 164.

»niszczyć i wygładzać« (1): Abowiem Antychrist wrzkomo też o Bogu mowi Izráelskim onym [...] wſzákże ſię go skutkiem y przy. y iemu ſię ſprzećiwia: onego niſzcży y wygładza CzechEp 413.

»niszyć a do gruntu wykorzeniać« (1): A záwżdy on wſzytki tákowe niſzcżył á do gruntu wykorzeniał/ ktorzy byli tey hárdey myſli á ſerczá podnioſłego. RejPos 200.

»niszczyć a z gruntu wywracać« (1): Bo nie tylko nas álbo domy náſze/ ále króle wielkie y s kroleſtwy ich obiecuie [Pan] niſzcżyć á z gruntu wyrácáć/ á na ſrogi łup wydawáć/ y inſzemi narody oſadzáć. RejZwierc 56.

»niszczyć a zatłumiać« (1): O nieſzcżęſnyſz to narod ludzki który [...] tym márnym kąkolem ſwiátá tego/ á niſzcży á zátłumia tę nędzną pſzenicę Páńſką wiernych á przebránych iego RejPos 54.

W przen (19): Ale bog rad niſſczy tákie vſtá fáłeczne á podnioſſy [!] ięzyk ktory ſtrogi powieſći hárde ná poły ná wzgárdzenie bogu. RejPs 17; KrowObr 189v; GrzegRóżn F2, L2 marg, L2v, M4; OrzQuin L4v; On ći to miecż ſrogich á ſtráſzliwych ſłow ſwiętych iego/ ktoremi ná wſze ſtrony ſiecże/ á poraża/ á niſzcży wſzędy á wſzędy ſprzećiwniki ſwoie RejAp [14]; A tho iego był záwżdy ſwięty obycżay pyſzne ſercá niſzcżyć á pokorne wywyſzſzáć. RejPos 56v, [77]v, 87, 314v; RejZwierc 78; CzechEp 148, 150, [402]; Zaż wiek ſkońcżę pierwey/ niż pobożney rády Skutek/ duſzá vyźrzy? á żale ſerdecżne Niſzcżyć dni mę będą? GrabowSet G2v; K tobie y ia obracam ocży/ w ſwoiey trwodze/ Tobą żale ſwe lecżę/ co mnie niſzcżą ſrodze GrabowSet L2; RybGęśli Bv.
3. Znosić, unieważniać, kasować; irritum facere, solvere Vulg; annullare JanStat [co] (17): KromRozm I H4v; Nyemáłeć zebránye zacnych á vczonych biſkupow było w Aphrice z Donatem/ ktorzy krzeſt máłych dźyatek niſſczyli. KromRozm II q3, v2; GroicPorz t; Izali my tego miłoſnikiem Rzeczypoſpolitey zwáć będźiemy? [...] ktory Stany Koronne Státutem roſpiſáne niſzczy/ Vrzędy háńbi/ Boſkie y Swieckie rzecży káźi/ tłumi/ y gáśi OrzRozm A3; CzechRozm 95v [2 r.]; Tenze prawa Slacheckie y wolnoſci mieſtzkie niſtzel PaprUp 14; Nie mniemayćie ábym przyſzedł rozwięzowáć (marg) niſzczyć, ábo pſowáć. (‒) zakon ábo Proroki WujNT Matth 5/18 [17]; Czyśćie niſzczyćie przykazánie Boże/ ábyśćie vſtáwę wáſzę záchowáli. WujNT Mar 7/9; PowodPr 34.

W połączeniach szeregowych (4): A nieiedno teſtamenti koſcielne kradną nizczą/ kaſſuią ale ſię też rzucili nateſtament pańſki SeklKat L2v; Tákiéż Dom Boży/ kto iny iáſkinią łoterſką/ to ieſt rozbóynicą/ czyni/ iedno nie kácérz/ który gwałći Kośćiół Boży/ przemieniáiąc/ niſzcząc/ y depcąc Zakón y vſtáwy Kośćielné OrzQuin Aa3v; RejPos 10; któré to zaſtáwy/ dárowánia/ przedánia/ y zapiſy káſſuiemy/ pſuiemy/ nikczemné czynimy/ odzywamy/ niſczymy SarnStat 1102.

Szeregi: »gasić i niszczyć« (1): Druga ieſt ktora gáśi y niſzczy ſpráwę/ iáko gdy ná ćię żałuie o pewny dług GroicPorz t.

»niszczyć i w niwecz obracać« (1): Otoż gdzie tey zrozumem cznoty ná ſądzie niemáſz/ thám roſciągáią ſzeroko zli Prokuratorowie ſwoie proporce/ y wykręcáią dekretá/ ſtátut ſzpocą/ práwo niſzcżą y wniwecż obrácáią GórnDworz Hh6.

Synonimy: 1. burzyć, deptać, łupić, »w niwecz obracać«, plundrować, pustoszyć, tępić, zatłumiać; 2. cisnąć, karać, potępiać, prześladować, trapić, uciskać; 3. kasować, tłumić.

Formacje współrdzenne: niszczyć się, poniszczyć, wyniszczyć, wyniszczyć się, zaniszczyć, zniszczyć, zniszczyć się; niszczeć, poniszczeć, wyniszczeć, zniszczeć; wyniszczać, zaniszczać, zniszczać.

Cf NISZCZĄCY, NISZCZENIE, NISZCZONY

TG