[zaloguj się]
[pdf]

CISNĄĆ (105) vb impf i pf

impf (84), pf (21) [w znacz. 3.].

Przed n miękkim -ś- (23), -ſ- (6).

Fleksja
inf cisnąć, cisnuć
indicativus
praes
sg pl
2 ciśniesz
3 ciśnie cisną
praet
sg pl
3 m m pers cisnęli
f cisnęła m an
n cisnęło subst
fut
sg pl
1 m m pers cisnąć będziem
2 m cisnąć będziesz m pers
3 f będzie cisnęła m an
imperativus
sg
2 ciśni
3 niechaj ciśnie
conditionalis
sg pl
2 m byś cisnął m pers
3 m by cisnął m pers by cisnęli
n by cisnęło subst
con praet
sg
3 m był by cisnął

inf cisnąć (28), cisnuć (1) LibLeg. ◊ praes i fut 1 sg cisnę (10). ◊ 2 sg ciśniesz (1). ◊ 3 sg ciśnie (25). ◊ 3 pl cisną (10). ◊ praet 3 sg m cisnął (8). f cisnęła (2). n cisnęło (1). ◊ 3 pl m pers cisnęli (2). ◊ fut 2 sg m cisnąć będziesz (1). ◊ 3 sg f będzie cisnęła (1). ◊ 1 pl m pers cisnąć będziem (1). ◊ imp 2 sg ciśni (2). ◊ 3 sg niechaj ciśnie (1). ◊ con 2 sg m byś cisnął (1). ◊ 3 sg m by cisnął (1). n by cisnęło (2). ◊ 3 pl m pers by cisnęli (2). ◊ con praet 3 sg m był by cisnął (1). ◊ part praes act cisnąc (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Wywierać nacisk fizyczny; przyciskać, przygniatać, zgniatać; premere Mącz, Calep, Cn; arctare Mącz, Cn; coarctare, pressare Mącz (24): Arcto, Ciſnę/ Potłoczam. Mącz 15a; Vomica est pressare parce, Po máłu ciśni/ purcháwkáć. Mącz 320d, 15a, 320c, d; Calep 846b; GrabowSet M3v.

cisnąć kogo, co (3): Mącz 63a; żebym przy mężu onym ſwoim leżáłá/ A bárzo ćiſnąć źiemi/ żebym go nie dáłá. GórnTroas 44. Cf cisnąć co ku czemu.

cisnąć co ku czemu (1): Okręty pod mur przyſzły/ Archimedes inſtrumentámi [...], iedny z muru ćiſnąc ku dołu zátapiał GrzepGeom B.

cisnąć czym (1): Premere praelo Práſą ćiſnąć. Mącz 320c.

Szereg: »przeć a cisnąć« (1): Condyloma, Niemoc nieyáka gdy z zádku wychodźi żyłá/ álbo pęchirzyk prąc á ćyſnąc yelito w poſládku. Mącz 63a.
W przen [kogo, co] (4): A wierę więc wielkie mienie Muſi ćiſnąć y zbáwienie RejRozpr D3.

cisnąć komu (1): Abowiem [...] náturá náſzá nigdy nam tego nie dopuśći/ á wſzytko nam głowę ćiſnie/ ábychmy w ziemię pátrzyli RejAp 5v.

cisnąć ku czemu (1): Acż y tym wżdy iuż nie ták dziw/ kthore bárzo á cżęſto mroz á niewola ku ziemi ćiſnie RejZwierc 267.

cisnąć w co (1): Stánął mi grzéch nád głową/ y ćiśnie mię w źiemię KochPs 55.

a. Uwierać; urgere Mącz, Cn (4): RejZwierz 104v; Calceus urget, Trzewik ćiśnie. Mącz 508c.
Przysłowie: A nikt niezwie kiedy piſnie Kázdegoć znas trzewik ćiſnie RejRozpr E4.
W przen (1): mácamy gdźie miękcéy w rzeczy/ A ono wſzędy ćiśnie KochTr 3.
b. Popychać, napierać; niti Calag; retrudere Calep (4): Iſch thu na rynku panyey Maruſchey koſchewnye Myeſchek zyelony yeduabny cziſnacz polyenyey przi wozye vrznela LibMal 1545/107; Calep 921a.

cisnąć kogo (1): Y rzekł vczniom ſwym áby miał łodkę po gotowiu dla rzeſze/ áby go nie ćiſnęli. WujNT Mar 3/9.

cisnąć kim (1): Przeć ſobą. Ciſnąć ſobą. Niti in adversum. Calag 438b.

c. Drukować i wydawać [co] (1):
Zwrot: »cisnąć księgi« (1): Premere librum, Ciſnąć xięgi/ to yeſt obieráć ſie s niemi. Mącz 320c.
2. Wywierać nacisk psychiczny (60):
a. Przymuszać, namawiać, pobudzać do czegoś; urgere Mącz, Calep; premere Mącz, Cn; agere, coactare, detrudere, extimulare, instare, persequi, solicitare, vadari Mącz; adducere, opprimere Cn (35):

cisnąć kogo, co [w tym: kogo, co do czego (2), kogo, co k(u) czemu (9), kogo, co czym do czego (5), kogo, co czym ze zdaniem dopełnieniowym (2), kogo, co ze zdaniem dopełnieniowym (7)] (29): RejPs 100v; KromRozm III P3; Diar 47, 60, 89; DiarDop 99 [2 r.], 105; Mącz 136a, 234a, 243c, 320c, 386a (10); Záś ktore namiętnośći ciſną/ tych iákoby do ſwych vcżynkow przywiązáne trzymáią. ModrzBaz 67; SkarJedn 197; NiemObr 94; ArtKanc P18v; GórnRozm K4; WujNT 827; SarnStat 218. Cf cisnąć kogo na co; kogo pod co; kogo w co.

cisnąć kogo na co (2): y ſkaże mu (práwo) przyſięgę (ćiſnąć) go ná przyſięgę [et tulerit in co iuramentum, ad adiurandum cum] BudBib 3.Reg 8/31. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

cisnąć kogo pod co (1): á innym Pátryárchom ktore pod ſwoię moc ćiſnął/ krzywdá ſię nie działá. SkarJedn 193.

cisnąć kogo w co (1): jeśliby je kto cisnąć chciał w nie będą umieć zachować się w tym jako Polakom przystoi. Diar 62.

cisnąć do czego (10): i my nie wątpimy jako w dobrotliwem a nam miłościwem Panu, iż do tego nikogoj zwierzchnością swą cisnąć nie będziesz. Diar 89; DiarDop 99, 105; Oczko 1v; NiemObr 95; á do zbrodni żeby go vboſtwo nie ćiſnęło. GórnRozm K4; WujNT 827; SarnStat 218. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

cisnąć k(u) czemu (14): LibLeg 8/133v; KromRozm III P3; Diar 60; DiarDop 105; Re necessaria nulla coacti, Zadna ich rzecz k temu nie ciſnęłá. Mącz 243c, 234a, 320c, 399c, 416a, 466d; ArtKanc P18v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

cisnąć czym [w tym: czym k(u) czemu (1), czym ze zdaniem dopełnieniowym (1)] (6): Ayezlyby kxyuze [!] yego myloſcz chczyal t. m. ku themv czyſſnucz wolyu abo namawamy ſwymy yednak t. m. tego czynycz nyeracz LibLeg 8/133v; Diar 89; DiarDop 99 [2 r.]. Cf Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: k temu (3), do tego (2), na to (1); aby (9), iż (1)] (10): RejPs 100v; Diar 47; DiarDop 99, 104; Instabant ut darem, Wiedli mie/ ćiſnęli mie ná to ábych ym dał. Mącz 418d, 136a, 386a, 418d, 476a; SkarJedn 197.

Zwrot: »cisnąć (gwałtem) mocą« [szyk zmienny] (2): DiarDop 104; mocą ie do tego ćiſnąc/ áby báłwochwálſtwá/ iáko on mowił zdziśieyſzymi Heretykámi/ przeſtáli/ á obrázy wyrzucáli. SkarJedn 197.
Szeregi: »nucić, cisnąć« (1): ale nas jeszcze nucą, cisną dekretały a mandaty WKM abyśmy milczeli. DiarDop 99.

»nie cisnąć ani pociągać« (1): Niechayże nas tedy. X. K. do żadnych wykłádow/ y wywodow ludzkich nie ćiśnie/ áni pociąga. NiemObr 95.

»cisnąć, (i) przymuszać« (1): Mącz 508c; Calep 1142b; Czyli nas Pan Bog ćiśnie y przymuſza do niepodobnych rzeczy? WujNT 827.

b. Dokuczać, prześladować, dręczyć; persequi Mącz (25): Záłości zewſząd ćiſną GrabowSet I2.

cisnąć kogo, co (24): HistJóz C3v; RejRozpr H2; á (proſili) żeby zdięli ſnich iárzmo Greckie/ bo widzieli że w niewolą podbijáli á ćiſnęli [quod in servitutem premerent] kroleſtwo Iſráelſkie. Leop 1.Mach 8/18; BibRadz I 113d marg, 2.Cor 11/28; Mącz 385d; CzechRozm 226; KochTr 24; Dość nas ćiſnęło Tyráńſkié karánié ZawJeft 18; ActReg 51; Ciśnie mnie boiaźń/ y zeymuie trwogá GrabowSet S3, Dv, K2; RybGęśli B4; GosłCast 19; SzarzRyt A4v. Cf cisnąć kogo, co czym.

cisnąć kogo, co czym (8):Diar 47, 48; LubPs ff3; Mącz 385d; KuczbKat 395, 425; BudBib Ex 3/9; áni też iną Myńcą żadną z innych Pańſtw náſzych Korony ciſnąć nie będźiem. SarnStat 409.

3. Rzucić; strzelić; contendere, intorquere, petere, torquere, vibrare Mącz; iacere Calag, Cn; iactare, iactitare Cn (21): Contendere item, Ciſnąc ſtrzelić. Mącz 444b.

cisnąć co komu (1): Oſtátek prędzey ſię rozlázło, Niſz gdybyś głodnym mrowkom głowkę máku ciſnął. CiekPotr 32.

cisnąć co na kogo (1): Gdy ten gárniec będzieſz chćiał ćiſnáć [!] ná idące ku ſzturmu/ zápal pierwey ony końce knotow BielSpr 74v.

cisnąć przeciw komu (1): Telum in aliquem intorquere, Ciſnąć przećiw komu. Mącz 459c.

cisnąć na kogo, na co [w tym: czym na kogo, na co (3)] (7): BielKron 432v; Telum vibrare in hostem, Cisnąć/ ſtrzelić ná nieprziyacielá. Mącz 492d; RejZwierc 75; SkarŻyw 98 [2 r.]; Phil O4. Cf cisnąć co na kogo.

cisnąć czym (12): BibRadz 1.Reg 18/11; BielKron 65v, 265, 432v, 452; Mącz 225b, 295b, 459a; Tákże też y pies [...] cżymkolwiek nań ciśnieſz to będzie kąſał. RejZwierc 75; BielSpr 13v; SkarŻyw 98. Cf cisnąć czym ku czemu.

cisnąć czym ku czemu (1): áż gdy było bliſko Nakłá/ młodzieniec ćiſnął iabłkiem ku zamkowi BielKron 352v.

W charakterystycznych połączeniach: cisnąć kamieniem (3), rohatyną, strzałą.

Zwrot: »cisnąć z proce« = iacere funda Calag (2): Ciſnął Dawid s proce kámieniem BielKron 65v; Calag 421b.
W przen [co] (1): A zá morze krwáwé ćiſnął boie. KochPs 112.

Synonimy: 1. przeć, tłoczyć; 2. ciężyć, dokuczać, gnębić, namawiać, nucić, pobudzać, pociągać, poduszczać, przenaśladować, prześladować, przymuszać, przypiekać, przypierać, trapić; 3. mieść, rzucić, strzelić.

Formacje pochodne: cf CISKAĆ.

Cf CISŁY, CISNĄCY, CIŚNIENIE, CIŚNIONY

MM