Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOKTORSTWO

Następne hasło: DOKUCZAJĄCY »

DOKUCZAĆ (36) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	dokuczać
praes
	sg	pl
1	dokuczåm
3	dokuczå	dokuczają

praet
	sg		pl
2	m	-(e)ś dokuczåł	m pers
3	m	dokuczåł	m pers	dokuczali
	f	dokuczała	m an
	n		subst	dokuczały

fut
	sg
2	m	będziesz dokuczåł

conditionalis
	sg
3	f	by dokuczała

inf dokuczać (6). ◊ praes 1 sg dokuczåm (3). ◊ 3 sg dokuczå (5). ◊ 3 pl dokuczają (6). ◊ praet 2 sg m -(e)ś dokuczåł (2); -ał (1) CzechRozm, -åł (1) Mącz. ◊ 3 sg m dokuczåł (3). f dokuczała (2). ◊ 3 pl m pers dokuczali (4). subst dokuczały (1). ◊ fut 2 sg m będziesz dokuczåł (1). ◊ con 3 sg f by dokuczała (2). ◊ part praes act dokuczåjąc (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Sprawiać przykrość komuś, dotykać boleśnie, dawać się we znaki; dręczyć, uciskać (w sensie psychicznym i moralnym) (24)
- a. Sprawiać ból, cierpienie; dolegać (w sensie fizycznym) (6)
2. Nalegać, nastawać, naciskać, napierać się, naprzykrzać się, dopominać się, domagać się; przymuszać; przekonywać (12)

1. Sprawiać przykrość komuś, dotykać boleśnie, dawać się we znaki; dręczyć, uciskać (w sensie psychicznym i moralnym); persequi, premere Mącz, Cn; oppugnare, tollere Mącz; molestiam afferre a. aspergere, confricare, defricare, aegre facere, enecare, esse gravem a. odiosum, excruciare, exercitare, exhibere, flagitare, imminere, incessere, incumbere, infestare, infricare, ingruere, insectari, instare, interpellare, obtundere, occidere, stimulare, tundere, urere, urgere Cn (24):

dokuczać komu (9): Stimulus per translationem,Wſziſtko to co kogo vpychá/ doliega/ dokucza/ popuſzcza á doymuye komu. Mącz 415d, 320c, 353a, 385d [2 r.]. Cf dokuczać komu czym.

dokuczać komu czym (4): Oppugno, [...] Dokuczam komu słowy. Mącz 330b, 385d; Bo ći ktorzi zá złą ſpráwą ſwą máiętność ſtráćili/ ácż máią być ćierpieni miedzy vbogiemi/ [...] y pracámi trzebá iym dokucżáć [et laborum molestiis exercendi sunt] żeby y ná przykład byli drugim ModrzBaz [38]; LatHar 251.

W przen (9):

dokuczać komu, czemu (7): Hárdość/ niech pokorney/ nie dokucża/ duſzy GrabowSet S2v; Abowiem prozna chwałá y nalepſzemu cżáſem dokucża LatHar 129; ciężar grzechow náſzych nam dokucża LatHar 440, 579, 589, 750.

Fraza: »pokusa dokucza« [w tym: komu (4)] (6): ále tyś to ſpráwił że mi pokuſá nie dokucżáłá LatHar 589, 250, 579, 591, 750.

a. Sprawiać ból, cierpienie; dolegać (w sensie fizycznym) [w tym: komu (4)] (6):

Przysłowie: á krowká też (wedle przypowieśći) y orłowi dokucża. CzechEp 4.

Frazy: »[komu] głod dokuczał« (1): A gdy iuż ludziom głod dokucżał [in universo orbe fames praevaluit] Leop Gen 41/55.

»pragnienie dokucza« (1): á ieſliby ták prágnienié dokuczáć miáło/ vſtá zákropić podobno w tym przyydźie Oczko 28v.

»[komu] nędza dokucza« (1): rácż miłośćiwie rátunku tym dodáć/ ktorym nie przeſtáie nędzá y kłopot dokucżáć. LatHar 624.

»[komu] nawałności [= burza morska] dokuczały« (1): A iż nam nawáłnośći ſrodze dokuczáły [Valida autem nobis tempestate iactatis]/ názáiutrz rzeczy z okrętu wyrzućili. WujNT Act 27/18.

W przen (1):

Fraza: »[komu] dokucza śmierci strzała« = [kogo] nęka grzech (1): Spraẃ by nam nie dokucżáłá/ Smierći żadney ſroga ſtrzałá [A morte dira criminum ... libera Breviarium Romanum, Hymnus Tempore Paschali]. LatHar 362.

2. Nalegać, nastawać, naciskać, napierać się, naprzykrzać się, dopominać się, domagać się; przymuszać; przekonywać; eripere, instare Mącz; urgere Cn; cogere Vulg (12): Mącz 236a, 321b, 418d; Tedy oni pytáiąc dokucżáli [Tum illi rogando instabant] mowiąc: iż o rány obá oni co bili máią być karáni ModrzBaz 70v.

dokuczać komu (3): Wſzákoż iż mi ſię vprzykrza tá wdowa/ vczynię ią wolną/ áby mi na oſtátek przyſzedſzy więcey nie dokucżáłá [ne ... sugillet me]. BibRadz Luc 18/5, II 62b marg; Y dokucżał mu [królowi] Awſzálom [Et vim fecit (marg) coegit (–) in eum Absalom] BudBib 2.Reg 13/27; WerGośc 224. Cf dokuczać komu czym; komu w czym.

dokuczać komu czym (3): CzechRozm 141 v; Niechcę ábyś więcey przepowiádał. (‒) Będę, ieſli mi będźieſz pytániem dokuczał. CiekPotr 72. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

dokuczać komu w czym (1): GliczKsiąż O8v cf Szereg.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż] (1): tém mi dokuczáli/ iż mi ſye nie godźi tego pożytku zayźrzéć kthóryby niektórzy mniéy biegli goſpodarze/ ztego piſánia mego [...] wźiąć mogli Strum A3v.

Szereg: »dokuczać i dopierać« (1): odwłocżył yedno iż nyechcyał á namowy mátcżyney áby wżdam mogł zbyć gdy mu wtem dokucżáłá y dopyeráłá. GliczKsiąż O8v.

Synonimy: 1. cisnąć, dodziewać, dogrzewać, dojąć, dojechać, dojeżdżać, dojmować, dokurczyć, dokurzyć, dolec, dolegać, dołomić, donaglać, dopiekać, dotykać, dożegać, dręczyć, męczyć, popuszczać, przypiekać, przypierać, uciskać; a. dojmować, upychać; 2. dopiekać, dopierać, przyciskać, uprzykrzać się.

Formacje pochodne: przykuczać; dokuczyć.

Cf DOKUCZAJĄCY, DOKUCZANIE