[zaloguj się]
[pdf]

DOTYKAĆ (92) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf dotykać
indicativus
praes
sg pl
1 dotykåm dotykåmy
2 dotykåcie
3 dotykå dotykają
praet
sg pl
1 m -m dotykåł m pers
3 m dotykåł m pers dotykali
f dotykała m an
n dotykało subst dotykały
fut
sg
1 m dotykać będę
imperativus
sg
2 dotykåj
conditionalis
sg
3 m by dotykåł
impersonalis
praes dotykå się
praet dotykało się, dotykåno
fut dotykać się będzie
con by się dotykało
participia
part praes act dotykając

inf dotykać (18). ◊ praes 1 sg dotykåm (11). ◊ 3 sg dotykå (24). ◊ 1 pl dotykåmy (2). ◊ 2 pl dotykåcie (1). ◊ 3 pl dotykają (4). ◊ praet 1 sg m -m dotykåł (1). ◊ 3 sg m dotykåł (3). f dotykała (1). n dotykało (3). ◊ 3 pl m pers dotykali (4) [w tym 2 r. błędne znakowanie]. subst dotykały (2). ◊ fut 1 sg m dotykać będę (1). ◊ imp 2 sg dotykåj (1). ◊ con 3 sg m by dotykåł (4). ◊ impers praes dotykå się (2). ◊ praet dotykało się (1), dotykåno (1). ◊ fut dotykać się będzie (1). ◊ con by się dotykało (2). ◊ part praes act dotykając (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zbliżać co do czego aż do zetknięcia, przytykać, stykać się z czymś fizycznie, trącać, poruszać, macać; admovere, attingere, attrectare, contrectare, pertingere, pertractare, tangere, taxare Mącz (42): FalZioł IV 6d; Admoveo, Przitykam/ dotykam/ przitaczam/ przichilam. Mącz 234a, 421d, 439d, 440b, 441d, 461b, c, 462a; Vſtá máią/ [...] vſzy/ ręce/ nogi: ále áni mowią/ [...] áni ſłyſzą/ áni dotykáią/ áni chodzą. SkarŻyw 40.

dotykać kogo, czego [w tym: kogo, czego czym (5)] (15): OpecŻyw [170]v; GlabGad K3v; wſzákże do mieyſcá ſwiętego/ [niewiasta po porodzeniu] nie mogłá iść/ áni rzecży poświęconych dotykáć. BielKron 37v, 178, 447v; GórnDworz P5; RejPos 206, 256v; WujJud 169v; Przynośili lepak kniemu y niemowiątká áby ich dotykał [ut eos tangeret] BudNT Luc 18/15; CzechRozm 223v; Oczko 23v; CzechEp 144; WujNT 1.Ioann 1/1; PowodPr 53.

dotykać kogo (A) (2): CzechEp 148; Lecz Pan IEZVS/ [...] dotykáć ſię im [uczniom] każe SkarKaz 204a.

dotykać czym (6): Theż będzieli tępanie cienkie á rychłe/ iakoby kikutem palcza dotykał. Kolerę/ [...] znamionuie. FalZioł V 12v; GórnDworz P5; WujJud 169v; od onego cżáſu wchodząe/ nieśmieli onego progu nogą dotykáć. PowodPr 53. Cf Zwrot.

Zwrot: »ręką dotykać« (2): ktorych [potraw] żadny áni ſámá ręką gołą nie dotykali BielKron 178; CzechEp 144.
Szeregi: »ani dotykać ani kosztować« (1): V ktorych też áni ſie dotykáć/ áni koſztowáć nie godźi/ rzecży tych/ ktore Bog wiernym gotuie CzechRozm 223v.

»macać, (i) dotykać« [szyk 1 : 1] (2): ktorego [młodzieńca] ony niewiáſty mácáły/ dotykáły/ dźiwuiąc ſie iego białemu ćiału BielKron 447v; CzechEp 148.

W przen [czego] (1): Tóż koło/ wagi ćiemnéy kilká gwiazd zámyka/ Y kolan Ophiuchá iáſnégo dotyka. KochPhaen 19.
Przen (4):
Zwroty: »[czego] ledwe, mało, prawie palcem (nie) dotykać« = przekonywać się w sposób oczywisty, pewny (1 : 1 : 1): RejAp 25; RejPos 230; Naprzod zá pewne iuż wiećie/ y tego práwie pálcámi dotykaćie SkarKazSej 674a.

»[kogo] w sadno dotykać« = boleśnie doświadczać (1): Y gdy nas to Pan Bog ták práwie w ſádno dotyka/ że go nam przez Kápłany bárzo pilno błagáć potrzebá/ ſpodźiewałem ſie/ że záraz ná tym Seymie/ więtſze niż kiedy bacżenie ná ſtan Duchowny pokazáć ſie miáło. PowodPr 59.

a. Dokonywać aktu płciowego [kogo] (1): Miłował też Iupiter Tetydem ále ſie iey bał dotykáć BielKron 21v.
b. Przekraczać granice [czego] (1): zaktorimibi [znaki] kaſzdi spoddanich Czeſſarza yego M. y naſzich tesz mogł bicz beſpyeczen [...] czvdzich pol y ziemie niedotikayacz. LibLeg 11/23.
c. praw. O związkach rodzinnych [czego] (1):
Zwrot: »krewnością dotykać« = być spokrewnionym; attingere aliquem necessitudine a. cognatione a. affinitate, habere cognationem cum aliquo, congenerat aliquem alicui affinitas, cum aliquo maximis propinquitatis et affinitatis vinculis a. propinquitate coniunctum esse, conti(n)gere propinquitatem a. aliquem proprius a. propinquitate a. aliquo gradu, intercedit alicui cum aliquo necessitudo, necessitudine aliqua alicui iungi, caritate sanguinis sociari, teneri affinitate, agnatione et gente alicuius Cn (1): iż pánná ktora miáłá porodzić Meſſiaſzá/ byłá krewna corki Aaronowey/ áby Meſſiaſz/ ktory miał być krolem záraz y kápłanem/ oboiego domu krolewſkiego y kápłáńſkiego krewnośćią dotykał. WujNT 195.
d. Dosięgać [w tym: czego (5)] (6): ktorzy [cherubini] ſkrzydłá ſwe roſćiągáli thák/ iż ſkrzydło iednego dothykáło [tangebat] iedney ſćiány/ á drugiego ſkrzydło dotykáło [tanqens] też drugiey ſćiány BibRadz 4.Reg 6/27.
Zwrot: »dotykać nieba« (2): prziſzli ku barzo wyſokiem goram/ ktorych wirzchy widziáły ſie dotykáć niebá HistAl K8; BibRadz Dan 4/8.
W przen [do czego] (1):
Zwrot: »do nieba dotykać« (1): Bo grzechy náſze przewyżſzáią głowy náſze/ wyſtępki áſz do niebá dotykáią [exaltatae sunt usque ad caelum] BudBib 3.Esdr 8/74 [76]v.
Przen [czego czym] (1):
Zwrot: »głową dotykać obłokow« = wywyższać się nad innych (1): By theż wywyżſzenie iego [niepobożnego] było áż do niebá/ á głową ſwą dotykał obłokow [et caput eius ad nubem attigerit], A wſzákoż na koniec zginie iáko gnoy iego BibRadz Iob 20/6.
2. Wnikać, badać siebie [czego] (1):
Zwrot: »dotykać sumnienia swojego« (1): A ták rádzęć dotykay/ ſumnienia ſwoiego/ Wieſz żeć káżde ochyla/ rádo powinnego. RejZwierz 101v.
3. Poruszać, wstrząsać, przemawiać do sumienia, natchnąć; attingere, commovere, movere, tαngere Cn (6):

dotykać kogo, czego (5): chociaż iáwnie ſłyſzą głos ſwięty iego/ [...] á wżdy ich nie namniey nie dotyka to ſwięthe powołánie iego RejPos 238v, 64v, 159v; WujJud 95; Zwiąſká kápłáńſka/ duſze dotyka/ y do niebá idzie SkarŻyw 91.

Zwrot: »dotykać serca, w serce« [szyk zmienny] (1 : 1): áby gdy Pan Bog dotyka ſercá ludzkiego przez oświecenie Duchá Swiętego/ áby y ſam cżłowiek nie do końcá nic niecżynił/ ále ono nádchnienie przyiął WujJud 95; Są ći ktorzy ſię ſynmi Beliálowemi brzydzą/ ktorych w ſerce P. Bog dotyka SkarKazSej 693b.
Szereg: »ruszać, dotykać« (1): Nic nas to [obietnice Pańskie] przedſię nie ruſza/ nic nas tho namniey nie dotyka/ przedſię ſie nam niechce do tey ſwiętey wiecżerzey RejPos 159v.
4. Urażać kogo w sensie psychicznym, dokuczać komu, ubliżać, urągać, znieważać; karcić, wytykać coś komuś, przyganiać; ludere Mącz; accusare, adducere in vituperationem, admordere, allatrare, apologare, arguere, aspergere, atterere (aures alicui), bovinari, cantare alicui ocyma, carinari, carpere, castigare, cavillari, concastigare, concidere, confricare, conlatrare, conscindere, contumelia aliquem insequi a. onerare a. operire a. vexare, contumeliam (probra) alicui dicere a. in aliquem iacere, aculeum in aliquem convertere, conviciari, consectari aliquem conviciis, corripere, culpare, culpitare, damnare, dare capitulum a. vitio (aliquid) alicui, defricare sale multo, demere, deprecari, derogare, detrahere, detrectare, dicere quod deleat a. mala plurima a. non recte, differre, distringere, ducere a. vertere a. vocare in crimen, elevare, mordacis linguae felle ferire, figere maledictis, fodicare, foedare, forcillare a. furcilare fidem alicuius, fundere rustica opprobria, iactare probra in aliquem, imminuere, improbare, incessere, incilare (probris), increpare, increpitare, incusare, inferre facinus in famam alicuius, inferre a. obiicere alicui probrum, genuinum infigere, ingerere alicui convicia a. probra, inquinare famam alicuius, insequi, lacerare, laedere, lamberare, laudare, lavare caput alicui, legere lectionem, libere a. male a. non recte loqui, de plaustro loqui, maledicere, maledicta in aliquem dicere a. conferre a. congerere a. coniicere, maledictis aliquem differre a. figere a. insectari a. onerare, mordere, notare, obiicere aliquid ut probrum, obiurgare, obloqui, obstrigillare, obterere, obtrectare, occentare, perstringere, pervellere, ponere in crimine a. in culpa a. in vitio, proscindere, pungere, raptare, redarguere, reprehendere, reprobare, rodere, scindere, secare, sugillare, tangere, vellicare, verberare, verberationem dare, violare, vitilitigare, vituperare, vulnerare Cn (8): gdyż im przystało, ieśliby co takowego do osoby pańskiej obaczywali, przez Radę Koronną upomionąć a nie opisowaniem takowym dotykać. Diar 64.

dotykać kogo, czego (6): RejJóz H3v; OrzRozm I2v; Opuśćili Páná Izráelſkiego y dotykáli go [blasphemaverunt sanctum Israel Vulg Is 1/4]/ y odwroćili ſie ná zad. BielKron 93v; RejZwierc 250; A v nas w Polſzcże/ nieoglądáią ſie nic ná to co źle/ co niepobożnie/ [...] iedno to wſzyſtko dobrze/ gdy kogo ſámego niedotyka. PowodPr 65. Cf dotykać czego czym.

dotykać czego czym (1): A wſzákoż tá cżeść [...] ták iey [Maryjej Pannie] ma być przywłaſzcżaná y przypiſowaná/ iákoby ſie tym nic nie dotykáło oney wiecżney chwały Boſthwá Páńſkiego RejPos 304.

Zwrot: »[czyjej] poczciwości i dobrej sławie dotykać« (1): áby żaden pozwu nievczćiwégo y ſłów/ któréby czyiéy poczćiwośći y dobréy ſławie dotykáć miáły/ nápiſánych/ [...] wnośić/ [...] nie śmiał SarnStat 141.
5. Doświadczać, karać [kogo] (2):
Fraza: »Pan Bog dotyka« (2): á w tym wſzytkim gdy go [Joba] Pan Bog dźiwnie dotykał/ nic niegrzeſzył. WujJud 113. Cf Zwrot.
Zwrot: »plagami dotykać« (1): Złych záśię Pan Bog plagámi ſwymi dotyka PowodPr 7.
6. Krótko o czym mówić, poruszać jakiś temat, wzmiankować, napomykać, wspominać; z przeczeniem = pomijać; attingere aliquid leviter in transitu a. in transcursu, attingere de re aliqua, decurrere aliquid breviter a. per capita, inferre a. movere mentionem de aliqua re, percurrere a. perstringere a. transire aliquid breviter, tangere leviter aliquid, transcurrere aliquid Cn (33):

dotykać kogo, czego (26): MurzNT 18v; KromRozm II m3; Diar 33; Leop *B4v; RejAp 29; Opuſzcżę wiele: żeby ſię rzecż tá nie rozwlokłá: á rzecży tylko niektorych dotykáć będę. CzechEp [398], 87, 105, 207, 209, 262 (11), iż nie ná wſzytko to piſánie X.K. odpowiedáć będę/ ieſt ten ktorego X.K. zoſobná dotyka/ ktory też nie zámilcźy NiemObr 6; LatHar 158; SarnStat 1267; ácż [prawo] ma niektore naeuos ad huc Paganicos, ktorych ſie też tu cżęśćiej occaſione dotyka PowodPr 64; SkarKaz 154b; Nie dotykam ſwowolnośći/ y nieczyſtośći/ y niewſtydu ludźi młodych SkarKazSej 705b. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Fraza, Zwrot.

dotykać co (2): Bo y Sálomon będąc zacnym Krolem/ wſzędy w piſmiech ſwych dotyka á wyſławia ſerce pokornego cżłowieká RejPos 13v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

dotykać komu (1): Tytuſowi tákyeż [św. Paweł] nyeco dotyka/ co ku biſkupyemu vrzędowi należy KromRozm II e3v.

dotykać o czym (1): Lecż iż ſie iuż przedtym o ſkáżoney náturze náſzey nieco w rozmowách przeſzłych dotykáło CzechRozm 206v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikami: tego (2), to (1); co (2), iż (2), jako (2), jaki (1)] (7): Acz [Sprawy Apostolskie] y to co ſye myędzy Apoſtołmi dźyáło wnet po Bożym wſtąpyenyu/ z wirzchu trochę dotykáyą KromRozm II e, e3, e3v; Raczyliście WM i tego dotykać, iż KJM: tak mieć chce. Diar 36; RejPos 23; CzechEp 259; Nie dotykam/ iáko czás ná prożnych ſłowách trácą SkarKazSej 694b.

W charakterystycznych połączeniach: dotykać często (2), krotko (3), mało (2), nieco (2), trochę, z wirzchu (1), zwirzchownie (1).

Fraza: »jakom tego pierwej dotykał« (1): Bo [obrzeska] przed zakonem byłá poſtánowiona od Bogá ſámego/ [...] (iákom tego pierwey dotykał) CzechRozm 73v.
Zwrot: »krotkimi słowy dotykać« (1): A wſzákoż y tu iey [zapłaty wiernym] Pan ácż krotkimi ſłowy ále przedſię troiáko dotykáć racży RejAp 193v.

Synonimy: 1. imować, poruchać, przychylać, przytaczać, ruchać; b. przestępować; d. dosięgać; 2. badać, 3. ruszać; 4. dodziewać, dojeżdżać, dojmować, dokuczać, dolegać, dopiekać, dopierać, dożegać, dręczyć, męczyć, ruszać, trapić, trestać, wyrzucać, złorzeczyć; 5. karać.

Formacje pochodne cf TKNĄĆ.

Cf DOTYKAJĄCY, DOTYKANIE, DOTYKANY

BC