Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYŚWIĘCON

Następne hasło: PRZYTACZAĆ SIĘ »

PRZYTACZAĆ (52) vb impf

W inf -tå- (6), -ta- (5); -ta- MurzNT, GliczKsiąż (2); -tå- : -ta- LubPs (1:1), RejPos (5:1); drugie a jasne; w pozostałych formach -tå- (35), -ta- (2); -tå- : -ta- Mącz (4:1), BielSpr (2:1).

Fleksja

indicativus
inf	przytåczać
praes
	sg	pl
1	przytåczåm	przytåczåmy
2	przytåczåsz	przytåczåcie
3	przytåczå	przytåczają

praet
	pl
3	m pers	przytåczali

fut
	sg
3	m	będzie przytåczåł

conditionalis
	sg		pl
3	m	by przytåczåł	m pers	by przytåczali

impersonalis
praet		przytåczåno, przytåczało się
participia
part praes act		przytåczając

inf przytåczać (11). ◊ praes 1 sg przytåczåm (6). ◊ [2 sg przytåczåsz.] ◊ 3 sg przytåczå (10). ◊ 1 pl przytåczåmy (4). ◊ [2 pl przytåczåcie.] ◊ 3 pl przytåczają (7). ◊ praet 3 pl m pers przytåczali (6). ◊ fut 3 sg m będzie przytåczåł (1). ◊ [con 3 sg m by przytåczåł.] ◊ 3 pl m pers by przytåczali (1). ◊ impers praet przytåczåno (1), przytåczało się (1). ◊ part praes act przytåczając (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn); ponadto XVII(XVIII) w.

Znaczenia

1. Tocząc, tj. obracając dookoła osi, np. na kołach, zbliżać do jakiegoś miejsca (5)
2. Doprowadzać do czegoś, wywoływać jakiś stan (1)
3. Podawać, przekazywać jakąś treść, cytować (38)
4. Odnosić do kogoś lub czegoś jakąś treść, twierdzić, że wypowiedź dotyczy kogoś lub czegoś, nawiązywać (5)
5. Dodawać, dokładać (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Tocząc, tj. obracając dookoła osi, np. na kołach, zbliżać do jakiegoś miejsca; advolvere Mącz, Calep; admovere rotando Cn [w tym: co (3)] (5): Advolvo, Przitaczam/ prziwalam. Mącz 506d; Calep 30a.

przytaczać dokąd (3): Były też Plutei o trzech kołkách/ ktore przytaczali pod mur przykryte dáchem dla vderzenia z wierzchu [...]/ pod kthoremi mogło ſie kilkodzieſiąt Ludźi záchować co mury podkopywali BielSpr 61v, 9, 61.

2. Doprowadzać do czegoś, wywoływać jakiś stan (1):

Zwrot: »[co] ku [jakiemu] końcowi przytaczać« (1): A thák gdyż wſzytki rzecży ku końcu przychodzą/ A mądrzy poſpolicie záwżdy ná to godzą/ Aby ie ku tákiemu ná wſzem przytacżáli/ Ktoryby napocżćiwſzy ſobie obacżáli. RejWiz 49.

3. Podawać, przekazywać jakąś treść, cytować; afferre, allegare, citare, inferre, infulcire, inicere, interponere, laudare, producere, proferre, recitare Cn [w tym: kogo, co (34)] (38): Nad tho racie y obroni scheraffedinowe czi obadwa theſch przithaczali LibMal 1548/145; Chcąc go tedy zbłędu tak załoſne^go wywieśc nawiedzali^go przes ośm dni ieſli niewięcyi wſzelakich nauk doctorowie/ miſtrzowie i inſzy ludźie rozmaicie vczeni/ i co ktoręmu znich pán bóg vżyczyć ráczył/ zwielką to chucią ku pociéſzęniu ie^go przytáczali. MurzHist E3; MurzNT 103v; Wyemy tedy nye tylko s piſmá ſwyętego/ że [...] ty kthore [Pan Bóg] nyepłodem náwyedza iż ná nędznym á yákoby pokalánym ſtopnyu ſą: ále y z inſſych hiſtoryy docżeſnych kſiąg też to obacżywamy/ gdzye nie potrzebá ich yeſt wyele przytácżáć/ ponyewaſz iż ſámi okyem ſwym [...] obacżamy ſkwyerk a gomon myedzy temi/ ktorzy płodu nyemogą doſtáć GliczKsiąż C4v; LubPs T4; KwiatKsiąż Cv; RejPos 257v, 334; CzechRozm 225; Ná pierwſzym ſwoim tonie/ Láćińſkim ięzykiem pocżęłá wyſławiáć Troycą w iednośći/ y iedność w Troycey: dziwne y niewymowne rzecży przytacżáiąc SkarŻyw 583; SarnStat 51; [GilPos 24v].

przytaczać z kogo [= z autora], z czego (3): LubPs Vv marg; SarnUzn D5v; A náwet z Auguſtiná ś. przytaczáią on wiérſz: Egenus frater Deo anteponendus. SarnStat 1275.

przytaczać komu (8) [w tym: sobie (5)], czemu (1): Gdyż i zacni przodkowie minęłego wieku/ Widząc iż nic milſzego nie ma być cżłowieku/ Po łáſce Páná ſwego nád ſławę pocżćiwą/ Ktora cżyni káżdemu wiecżnie pámięć żywą. Nawięcey ſie tym piſmem tu záwżdy paráli/ Ktorym ſwiátu powinność iego przytacżáli. RejWiz 3; RejPos 348v. Cf »przed oczy przytaczać«, »przytaczać na plac«, »sobie na pamięć przytaczać«.

przytaczać o czym (3): Ale iż inſza ieſt ſpráwiedliwość duſzna á rozna od tey cieleſney/ á ſnadź więcey o tey tu Pan przytacżáć racży RejPos 265v; SarnStat 1274, 1288.

przytaczać za czym [= na poparcie czegoś] (1): Bo ono co zá pieniężną winą/ chcąc ią mieć/ przytacżáią [quod praetexitur numationi retinendae]/ że ieſliby mężoboyce ná gárdle byli karáni/ muśiáłaby Rzecżpoſpolita ſtráćiwſzy iednego cżłowieká záwżdy zárázem y drugiego ſtráćić/ tedy to dáleko prawdy. ModrzBaz 28.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (1): Potym záſię Pan tu przytácżáć racży ſtan miłoſiernych ludzi/ iż ie też pewnie nieomylnie miłoſierdzye minąć nie może. RejPos 266.

Z przytoczeniem (1): Przytacżáią z Ianá s. Ktorego wy zowiecie Bogiem wáſzym Ociec moy ieſt. SarnUzn D5v.

Fraza: »jako [kto] przytacza« (2): Ale y do Korintow/ iáko to y Brencius przitacża/ w cżwarthym rozdzieleniu Páweł s. mowi: Kriſtus práwi oſwiećił ſwiátłoſcią ſercá náſze Bożey náuki w Perſonie Iezu Kriſtá. SarnUzn B6v; PowodPr 38.

Zwroty: »przytaczać miejsca« [szyk zmienny] (2): SarnUzn D6; Obácz/ iż tu/ y niżey Apoſtoł nie mowi o poſtách/ áni o świętách Chrześćijáńſkich/ ále o ceremoniách Zydowſkich [...]. Przetoż głupie á niebácznie czynią/ ktorzy te mieyſcá náprzećiw poſtom y świętom Chrześćijáńſkim przytaczáią. WujNT 570.

»[komu] przed oczy przytaczać« (2): Czo ſobye s Pſalmu thego przed ocży przytácżáć mamy. LubPs Vv marg; RejPos 215.

»pismo przytaczać« (2): SarnUzn F7v; A coby o tey ták ſwiętey á chwalebney ſwiátłości piſmá y wywodow przytacżáć ſie miáło/ ſnadźby im y końcá nie było. RejPos 338.

»przytaczać na plac« [w tym: komu (2)] [szyk zmienny] (3): LubPs T6v; A przeto thu ſobie ná plác przytacżamy przed tą roſpráwą ſwiętą náſzą y onego Saulá vpádłego/ ktory ſie nie bał roſkazánia Páńſkiego: y tego nędznego Herodá/ ktorego wżdy ſtrách ruſzał RejPos 320, 246.

»przykład(y) przytaczać« [szyk zmienny] (4): Nye chcę wyele o thym piſáć áni przykłádow przytácżáć/ kożdy kto ſie cżuye nyechay ſiebye ſámego wtym przykłádem ſie położy. GliczKsiąż E3v; BibRadz Is 41 arg; A nieodſtrzelayącz ſię namniey od tegoſz rodzayu podobienſtw/ ten przikład maluchny ku ſnadneyſzemu wyrozumieniu przytacżamy/ yż [...] KwiatKsiąż B2; SarnStat 1265.

»sobie na pamięć przytaczać« [szyk zmienny] (3): LubPs T6v marg; RejPos Ooo2; Y myć ſie téż dźiwowáć ſnadz nie przeſtawamy/ A zwłaſczá gdy ná pámięć ſobie przytaczamy Młódźieńcá tego [tj. Józefa]/ który oto przed wſzytkimi Kwitnął/ á vśidlon ieſt ſpráwámi tákimi. GosłCast 30.

[»słowa [czyje ku czemu [= w związku z czym]] przytaczać«: Także też y drugie ſłowá Páńſkie [...]/ w ktorych Ducha S. Apoſtołom obiecował/ ku themuż przytacżaćie. HerbOdpow Q7v.]

4. Odnosić do kogoś lub czegoś jakąś treść, twierdzić, że wypowiedź dotyczy kogoś lub czegoś, nawiązywać [co] (5):

przytaczać do kogo, do czego (1): A rzecż dziwna/ przy nimże tam byli drudzy Apoſtołowie/ iako dokłada Lukaſz S. Iędrzey/ y Ian/ y Iákub/ ná toſz od Páná powołáni: á iednák do ſamego Piotrá do łodki y śieći iego rzecż tę y táiemnicę Zbawićieł [!] przytacża. SkarŻyw 597.

przytaczać ku czemu (1): Mącz 199a cf W połączeniu szeregowym.

przytaczać na kogo (2): Oto káżdy ktory mowi poſpolite przyſlowie/ ná ćię [Jerozolimo] ie będzie przytacżał [in te adsumet]/ mowiąc: Iáka máthká táka y dziewká iey. Leop Ez 16/44; BibRadz Is 66 arg; [WierzNauka 188].

przytaczać o kim (1): Gdy my tym to iuż ſpoſobem ſtáry zakon wykłádamy przez nowy/ tedy oni powiedáią/ że to ieſt zła conſequentia. Ponieważ my pokázuiemy/ że iedny piſmá ták o Oycu iáko y o Sinie záraz Duch ſwięty przytacża. Oni mowią/ że to nie idzie zá tym SarnUzn E6.

W połączeniu szeregowym (1): Alludit ad dictum Catonis Frons occipitio prior, Przirzina álbo nátucha/ álbo prziwodźi przirácza [!]/ ciągnie ku tym słowóm/ Czoło yeſt pierwe niżli tył. Mącz 199a.

5. Dodawać, dokładać (1): Adglomero et conglomero, Prziwiyam/ Przitaczam. Mącz 146d.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Admoveo, Przitykam/ dotykam/ przitaczam/ przichilam Mącz [234]a, 229d.

Synonimy: 1. przymykać; 3. cytować, podawać; 4. przywodzić.

Formacje współrdzenne cf TOCZYĆ.

Cf PRZYTACZANIE, PRZYTACZANY

AĆ