![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: CISKACZ | Następne hasło: [CISKAĆ SIĘ] » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
CISKAĆ (73) vb impf
| inf | ciskać | |||
|---|---|---|---|---|
| indicativus | ||||
| praes | ||||
| sg | pl | |||
| 1 | ciskåm | |||
| 3 | ciskå | ciskają | ||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | ciskåł(e)m | m pers | |
| 3 | m | ciskåł | m pers | ciskali |
| n | ciskało | subst | ciskały | |
| fut | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | będzie ciskåł, ciskać będzie |
| conditionalis | ||
|---|---|---|
| pl | ||
| 3 | m pers | by ciskali |
inf ciskać (7). ◊ praes 1 sg ciskåm (5). ◊ 3 sg ciskå (7). ◊ 3 pl ciskają (3). ◊ praet 1 sg m ciskåł(e)m (2). ◊ 3 sg m ciskåł (4). n ciskało (1). ◊ 3 pl m pers ciskali (25). subst ciskały (1). ◊ fut 3 sg m będzie ciskåł SarnStat (1), ciskać będzie CzechEp (1). ◊ con 3 pl m pers by ciskali (2). ◊ part praes act ciskając (14).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- Rzucać; strzelać (73)
ciskać co [w tym: co z czego (2), co na kogo, na co (2), co za kim (1)] (7): HistAl D3v, H6v; Leop 1.Par 12/2; RejZwierc [782]v; BielSpr 45; A gdy oni wołáli y miotáli ſzáty ſwe y ćiſkáli proch ná powietrze WujNT Act 22/23. Cf ciskać co przed kogo.
ciskać co przed kogo (1): Száty przedeń y roſzcżki źielone ćiſkáli. LatHar 520.
ciskać z czego (20): piſzą Historykowie iż im przychodźiły ku pożytku niemáłemu ty proce/ [...] á ták miernie ćiſkáli z nich [...]/ iż máć nie dáłá dziećięćiu ieść áż pierwey ſwoy cel vbił BielSpr 4v. Cf Zwroty.
ciskać na kogo, na co (18): HistAl H6v; BibRadz Eccli 22/23; ále niewiáſty ták karzą/ [...] wodzą po vlicách nákładſzy ná nię iákich ielit/ wolno káżdemu/ nawięcey dziećiom/ ćiſkáć ná nię błotem BielKron 261, 142v, 349v, 385, 420v, 457, 458 [3 r.]; BielSpr 45; y Semei nań z gory ćiſkáć będźie/ poki mu pan dopuśći CzechEp *3; WerGośc 216; Porwáli tedy kámienie/ áby nań ćiſkáli. WujNT Ioann 8/59, s. 342; IEſli kto zuchwále będźie ćiſkał ná ſzkoły Zydowſkie/ náſzému Woiewodźie dwá kámieniá pieprzu ma zápłáćić. SarnStat 254; KlonWor 52.
ciskać w co (1): nábrawſzy w rękę krwie ćiſkał w niebo BielKron 157.
ciskać czym [w tym: czym z czego (19), czym na kogo, na co (8), czym za kim (3)] (41): BielŻyw 130; HistAl I2v; GliczKsiąż B2v; Leop 2.Mach 1/16; Kto ćiſka kámieniem ná ptaki roſpłoſza ie BibRadz Eccli 22/23, 2.Reg 15/13, 4.Reg 3/25, 2.Mach 1/16; BielKron 59, 142v, 261, 271, 349v (13); KwiatKsiąż Ov; Mącz 184b, 459a; GórnDworz M5v; HistLan F3; RejZwierc 33v; BielSpr 4v, 11, 14, 29, 45, 66; ModrzBaz 111; KlonWor 36, 52. Cf ciskać czym do czego, »procami ciskać«.
ciskać czym do czego (3): wetknąwſzy koł w źiemię [...] przybráli iáko cżłowieká [...] ze wſzyſtſkiey mocy ćiſkáli do niego rohátynámi BielSpr 4, 4, 26.
ciskać za kim (4): BibRadz 2.Reg 15/13; Kámieńmi záś co w ſkrzyni było ich niemáło/ Wſzytko ono poſpolſtwo zá nimi ćiſkáło. HistLan F3; á chłopięthá ſwowolne błotem/ kápuſtámi zgniłemi/ y cżyni mogły zá nią ćiſkáły RejZwierc 33v, [782]v.
W charakterystycznych połączeniach: ciskać błotem (4), kamieniem (20), kijmi (2), kulami (5), rohatynami (4), włoczniami; ciskać kámienie (2), włocznie; ciskać do celu, do pala.
»z ręki ciskać« [szyk 10 : 2] (12): BielKron 450v, 451; BielSpr 4, 4v [2 r.], 11, 14, 26 (9); Godźiłoby ſię [...] kopijámi słábemi bez grotu/ y kulámi legkiemi álbo z ręki/ álbo ćiſkáiąc z proce bitwę ſtácźáć [tum globis levibus manu fundave iactis committere] ModrzBaz 111.
Synonimy: miotać, rzucać, strzelać.
Formacje pochodne: dociskać, naciskać, obciskać, odciskać, pociskać, przyciskać, rozciskać, ściskać, uciskać, wciskać, wyciskać, zaciskać; cisnąć, docisnąć, odcisnąć, pocisnąć, przecisnąć, przycisnąć, przycisnąć się, ścisnąć, ucisnąć, wcisnąć, wycisnąć, zacisnąć; rozciskawać, wyciskawać; wyciskiwać.
MM