[zaloguj się]
[pdf]

POCIĄGAĆ (70) vb impf

W inf -ciąg- (15), -cięg- (5), -ciąg- a. -cięg- (1); -ciąg- FalZioł, UstPraw, RejZwierc (4), CzechRozm, ModrzBaz, SkarŻyw, SarnStat (4), PowodPr; -cięg- ZapWar, GliczKsiąż, BielKron, Mącz; -ciąg- : -cięg- CzechEp (1:1); w pozostałych formach -ciąg-.

o oraz a jasne.

Fleksja
inf pociągać, pocięgać, pociągać
indicativus
praes
sg pl
1 pociągåm pociągåmy
2 pociągåsz
3 pociągå pociągają
praet
sg pl
1 f pociągała m an
3 m m pers pociągali
fut
pl
3 m pers pociągać będą
imperativus
sg
2 pociągåj
3 niechåjże pociągå
conditionalis
sg pl
3 m pociągåłby, by pociągåł m pers by pociągali
f by pociągała m an
impersonalis
praet pociągåno
participia
part praes act pociągając

inf pociągać (13), pocięgać (5), pociągać a. pocięgać (1). ◊ praes 1 sg pociągåm (4). ◊ 2 sg pociągåsz (1). ◊ 3 sg pociągå (22). ◊ 1 pl pociągåmy (2). ◊ 3 pl pociągają (5). ◊ praet 3 sg f pociągała (1). ◊ 3 pl m pers pociągali (1). ◊ fut 3 pl m pers pociągać będą (2). ◊ imp 2 sg pociągåj (2). ◊ 3 sg niechåjże pociągå (1). ◊ con 3 sg m pociągåłby, by pociągåł (3). f by pociągała (2). ◊ 3 pl m pers by pociągali (2). ◊ impers praet pociągåno (1). ◊ part praes act pociągając (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Chwyciwszy za coś, poruszać kilkakrotnie; vexare Mącz [w tym: czego (12)] (15):

pociągać na kogo (1): Bom ią ſam ieden zoſtał z téy drużyny/ Co poćiągáli ná ſię téy pierzyny. KochFr 27.

pociągać w co (1): Iedzye w drogę w káżdy kierz z dáleká zágląda/ Máca worká á trzoſá w zánádrá pociąga. RejWiz 13.

a. Szarpać, targać (7): tedy pothym ma niewièſczie kichanie cżinić pieprżu w nos wpuſciwſzy/ y zaſię pothim pociągać onego łożiſka y na tę y na owę ſtronę chwieiąć FalZioł V 26; OrzRozm Q4; Vexo, [...] własnie y tam y ſam pociągam. Mącz 491d; RejPos 138v.
Zwrot: »[kogo] za włosy pociągać« (1): Tropeus, Który kogo rwie/ zá włoſy pociąga/ álbo co tákowego wyrządza Mącz 466c.
α. Jeść, szarpiąc zębami [czego] (2): Pan pociąga wędzonki á po łbu ſie drapie. RejWiz 13; RejZwierc 176v.
b. Naprężać [czego] (5): [zły człowiek] Iuż záwżdy Loſiey ſkory pociąga ná brzuchu/ Iuż ſiekierá zá páſem iuż pies ná łáńcuchu. RejWiz 4v; Mącz 445d.
Przen (3): A ty byś ſie obacżył ná iákie morze [metafora świata] płynieſz/ mogłbyś pewnie á vſtáwicżnie pociągáć powrozow ſwoich/ żaglow y kotwic ſwoich. RejZwierc 132.
Zwroty: »pociągać [na kogo] łuku« (1): A wſzákoż iuż ſą znáki/ iż iuż iáko Prorok piſze pociąga [Bóg] ná nas łuku ſwego y ſtrzałę náłożył RejZwierc [283]v.

»rzemienia pociągać« [tym: komu (= dla kogo)] (1)] (1): Tenći zwycżay yeſt v Włochow/ Fráncuzow/ á ſnadź nawyęcey v Nyemcow/ bo ći prawye zápaláyą ſie ná náuki vććiwe y rzemienyá nye żáłuyą thám oycowye ſynom ſwym pocyęgáć. GliczKsiąż M2v; [myślćie o tym iákoby tu mogli [goście] przywabieni być: wſzákći to nie ná náſz groſz/ ále ná Krolewſki poydźie. Co gdy Klimunt vſłyſzał iż rzemieniá niemiał poćięgáć/ niedługo ſie oćiągáiąc wnet z Zamku pobiegł HistOtton 71v].

c. Prawdopodobnie: Podciągać [czego] (1): Myxos, eminens pars lucernae ex qua profertur Elichnium tanquam e naribus mucus, Rurká ná kágáńcách któremi pociągáyą knotá. Mącz 240c.
2. Iść w zaprzęgu (o zwierzętach pociągowych) (1):
[Przen:
Zwrot: »rowno pociągać« = być jednakowo traktowanym, ponosić jednakowe ciężary: Około zadzierżanech poborów [...] takowy postępek K.K.M. każe uczynić, aby żaden nie uległ, żeby równo z drugimi u R.P. pociągać nie miał. AktaSejmikPozn 1579/36.]
a. Wprowadzać w ruch ciągnąc (odwrotność tego, co robią zwierzęta pociągowe) (1):
Zwrot: »pociągać za sobą« (1): Ale pátrz/ iák zá wozem [koń] pochodźi ſtátecznie/ Może ſie ná nim puśćić ná woynę beſpiecznie. Ieſczeby źle/ á wóz go poćiąga zá ſobą. WyprPl C.
3. Przedłużać trwanie czegoś (2): Protendo, Pociągam/ odwłóczę/ rozſzerzam dáley. Mącz 445d; Protraho item, Pociągam/ powłóczę/ álbo wywłóczę. Mącz 462a.
4. Ostrzyć [czego] (1): Pociąga rohátynki/ w oknie hul hul woła RejWiz 12v.
5. Powoływać przed sąd, oskarżać; trahere Vulg, PolAnt; agere JanStat, Cn; convenire debitorem BartBydg; vexare Modrz; extrahere, protrahere JanStat; accersere, accusare, adducere in iudicium, agere litem, appellare, arcessere iudicio a. in iudicium, cire, citare, compellere lege, convadari, convenire (in iudicium a. in ius), deferre, diem (iuris) dare a. dicere, ducere in ius, flagitare, impingere dicam, inferre litem, intendere actionem a. formulam a. litem, interire litem, persequi iudicio, poscere reum, postulare (iudicium a. lege), pulsare, rapere ad praetorem a. in ius, scribere dicam a. formulam, subscribere dicam, vadari (vadimonio), vocare in iudicium a. in ius Cn [w tym: kogo (17)] (21): BartBydg 216; áby żadny [...] nie śmiał winowáyce ſwego domu ani ſtátku wſzelkiego bráć/ áni przedáwáć/ áni záſtáwiáć nikomu pod winą/ tákież żon/ dzyeći/ ſług ich nie pocięgáć. BielKron 107; Mieſczánin ma przez świádki dowiéźdź/ iż pożyczył [...]: á gdy ták ſądownie dowiedźie/ otrzyma onę rzecz: ináczéy ten kogo pozywáią [...] będźie wolen od trudnośći tego/ który go poćiąga. SarnStat 692, 695.

pociągać o co (5): A o myto rzéczné y do Duchownégo práwá poćiągano SarnStat 534, 7, 216, 439, 1157.

pociągać na co przed kogo (1): tedy wolno będźie ſtronie vkrzywdzonéy/ Piſárzá ábo Podpiſká o to poćiągáć/ ábo ná Wiécá/ ábo przed Królá/ ábo od m inſtantiam. SarnStat 1157.

Zwroty: »do prawa, w prawie, prawem, w prawo pociągać« [w tym: w prawo prawem (1)] = vexare litibus Mącz; ad ius extrahere JanStat [szyk zmienny] (3:2:2:1): ZapWar 1550 nr 2665; Winá kto Sąſyádá ſwego poćiąga w obcym Práwie GroicPorz nn3v, m3; Ieſt to rzecż wielce niesłuſzna/ y złośćiwa/ poćiągáć do práwá onego kogo wieſz być niewinnym ModrzBaz 86v; o głowy [...] áni śláchćiców tych/ którychby domy álbo máiętnośći były náiecháné: áni tych/ którzyby im pomoc dawáli/ práwem żaden/ tákże áni o ſzkody poćiągáć będźie mógł. SarnStat 439, 216, 534.

»do sądu, przed sąd pociągać« = trahere ad iudicia Vulg; ad iuditia protrahere JanStat [szyk zmienny] (3:1): tedy my poddawamy tákie ſędzye poćiągáć do ſądu duchownego UstPraw C3; Evocari in Insula Cyprios non licet, Nie godźi ſie Cyprios z ich wyſpy przed inſzy ſąd pocięgáć. Mącz 505a; Azaż bogacze gwałtem was nie vćiſkáią: y ćiż was do ſądów nie poćiągáią? WujNT Iac 2/6; SarnStat 594.

»pociągać przed trybunał« (1): tákże o dobrá y ſummy/ iure caduco od nas komu dáné/ ſkarb náſz/ y Inſtigator náſz ma poćiągáć do zwrócenia náſzégo przed Tribunał pro hac vice. SarnStat 7.

»do urzędu pociągać« (2): To widźiſz iż wierny vcżen Chriſtuſow nie tylko niema nikogo do vrzędu przywodźić: ále ſie też y o to pilno ſtáráć powinien [...]/ żeby go kto inny do vrzędu poćiągáć miał. CzechRozm 246v; CzechEp 386.

Szeregi: »pocięgać i powłoczyć« (1): [...] przeſtrzegánim ſię tákich/ co ich do krolow do ſtároſt y do rády poćięgáć y powłocżyć mieli CzechEp 21.

»pociągać i pozywać« (1): A ieſliby który z Duchownych którégo Szláchćicá álbo iego poddánégo do práwá duchownégo o iną rzecz/ [...] poćiągał y pozywał [extraheret vel citaret JanStat 238] tedy [...] SarnStat 216.

Przen (1): Nie poćiągay mię z niezbożniki y zbroiącemi niepráwość BudBib Ps 27/3.
6. Powodować, wywoływać [co] (6):
Zwrot: »za sobą pociągać« [szyk zmienny] (5): Tamze zaraz y oprzypadkach wszelakich ktoreby tasprawa zasobą pociągała ActReg 136; We złym téż trwáć/ poćiąga zá ſobą złé wiecznie GosłCast 26, 59; Gdźieby téż co nagłégo było/ coby klęſkę/ álbo ſzkodę iáką woyſká R.P. [...] za ſobą poćiągáć mogło [...] SarnStat 437, 330.
a. Podporządkowywać (1):
Zwrot: »za sobą pociągać« (1): OEKONOMIA SZLACHECKIEGO STANV, We 12. tytuléch methodicè ſie zámyka: [...] któré częśći zá ſobą poćiągáią té tytuły z ich właſnémi Statuty. ARTYK. I. o perſonách [...] ART. II o drzewách. SarnStat 644.
7. Odnosić, przystosowywać coś do czegoś (5):

pociągać co do czego (3): SarnStat 120, 962; Bo gdy káżdy zwas oſobne namowy poſpolite do ſwey priwaty poćiąga: [...] niedźiw iż wſzyſtkie złe rázy/ ná Rzecżypoſpolitey ze wſzyſtkiego ogoloney zoſtáwáią. PowodPr 78.

Szereg: »pociągać i deklarować« (2): STátut Toruńſki poćiągamy y decláraiemy/ do wſzelákich tumultów SarnStat 120 [idem] 962.
a. Fałszywie interpretować (2):

pociągać czego na co (1): Niechayże tu iuż tedy oni wſzyſcy vſtáną/ ktorzy rozumy ſwemi ty ſłowá Páná Kryſtuſowe [...] ſobie wywracáią/ á ná ſwe błędne rozumienie ich poćiągáią. RejPos 88.

Zwrot: »pociągać [co] za sobą« (1): Bo nie mogłyby ſię nigdy przé [!] y ſwary kończyć ſámym piſánym práwem/ ieſliby do nich ſędźia przyſádzony nie był. Poćiągałby káżdy práwo zá ſobą/ y ná ſwoię ſtronę kręćił. SkarKazSej 698a.
8. Chcieć, aby ktoś jakoś postąpił: skłaniać, kusić, nawoływać; trahere PolAnt [w tym: kogo (18)] (19):

pociągać do czego (3): RejZwierc 143; Ale kiedyby [ludzie tego świata] nas do cżego nieſłuſznego poćiągáli/ w ten cżás Páwłá rácżey ſlucháć mamy NiemObr 11, 95.

pociągać do kogo (1): Rácżże nam też zeſłáć więcey thych Andrzeiow/ áby nas vſtáwicżnie pociągáli do ciebie. RejPos [278].

pociągać o co (1): Wſzelkięmv téſz ktoryby cię oco żądáł (marg) pociągáł (–)/ dái MurzNT Luc 6/30.

W porównaniu (1): A ow poććiwy [człowiek]/ ćwicżony/ trzeźwy/ [...] iuż ochotnieyſzy/ iuż chćiwſzy y gotowſzy/ iuż go iáko wołu do iárzmá pociągáć nie trzebá RejZwierc 143.

Zwrot: »[czym] za sobą pociągać« (1):gdy ludźie przedni ktorzy wzorem drugich ſą/ wrocą ſie do powinnośći ſwych/ y drugich przykłádem y ſtárániem zá ſobą poćiągáć będą. PowodPr 80.
Szereg: »nie cisnąć ani pociągać« (1): Wolno tedy komu ten dar od Bogá dány/ piſmo wykłádáć: [...] Niechayże nas tedy. X.K. do żadnych wykłádow/ y wywodow ludzkich nie ćiśnie/ áni poćiąga. NiemObr 95.
Przen (7):

pociągać do czego (3): Ano cnothá [...] iáko młotem pocżćiwego cżłowieká tłucże á do tego pociąga/ áby nie drzemał/ áby nie vlegał RejZwierc 41v, 18v. Cf Fraza.

pociągać dokąd (1): ábyś ie [przyrodzenie] vſtáwicżnie miał ná wodzy/ á nie dał mu ſie tám vnośić gdzie by ono chćiało/ iedno tám gdzie ty chceſz/ á gdzie cie rozum/ á powinność twoiá poććiwa ſłuſznie pociągáć muśi. RejZwierc 151.

Fraza: »pociąga natura« [w tym: do czego (1), ku czemu (1), na co (1)] [szyk zmienny] (3): Iż gdyby go náturá ná co pociągáłá/ Aby rozumna duſzá s cnotą powſciągáłá. RejWiz 129; Bowiem ácż s tych káżdego s przyrodzenia ſwego/ Pociągáłá náturá do vpadku złego RejWiz 140v, 160.
Zwrot: »pociągać za sobą [na co]« (1): Acżkolwiek kreẃ y narod zacne przyrodzenie/ Pociąga wżdy zá ſobą ná ſłuſzne bacżenie RejWiz 100.
a. Chcieć, aby ktoś przyszedł tam, gdzie jest ten, co tego chce (6):
α. Zapraszać, wzywać (6):

W przeciwstawieniu: »odrażać ... pociągać« (1): [Chrystus] ćicho y vbogo y łáſkáwo przyſzedł: nikogoż od śiebie nie odrażáiąc/ ále wſzytkich poćiągáiąc SkarKaz 488a.

Zwrot: »do siebie, k sobie, miedzy się, miedzy sobą pociągać« [szyk zmienny] (1:1:1:1): Sam on [Bóg] k ſobie pociąga vpádłych nędznikow. RejWiz 52; Bo będzieć ſie zdáło iż cie wnet wſzyſczy chwalić y miłować bedą/ miedzy ſię cie pociągáć będą RejZwierc 25, 177v; ACzći mię ſerce boli Stachniku móy miły/ Iżeſmy ſye ták z ſobą nagle rozłączyli: Ale iż ták Pan Bóg chćiał/ mieſzkayże tám w niebie/ A mnie/ iedno wżdy nie wſkok/ poćiągay do śiebie. PudłFr 54.
Przen (1):
Zwrot: »k sobie pociągać« (1): niektorym świátłość wiáry náſzey w ſercu świećić y kſobie ie poćiągáć pocżęłá. SkarŻyw 73.
β. [Wciągać, wpędzać za sobą:
Zwrot: »z sobą [dokąd] pociągać«: Choćby Papież niezlicżone kupy ludźi z ſobą do piekłá poćiągał/ żaden iednák śmiertelny niechay go nieśmie gánić. BronApokr 268.]

Synonimy: 1.a. szarpać, targać; 3. odwłoczyć, rozszerzać; 4. ostrzyć; 5. oskarżać, powłoczyć, powoływać, pozywać, przywodzić; 8. kusić, namawiać, nęcić, pobudzać, poduszczać, przywabiać, przywodzić, skłaniać, wieść.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ.

Cf POCIĄGAJĄCY, POCIĄGANIE, POCIĄGANY

AL