Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KUSICIELOW

Następne hasło: KUSIĆ SIĘ »

KUSIĆ (241) vb impf

Fleksja

indicativus
inf	kusić
praes
	sg	pl
1	kuszę	kusimy
2	kusisz	kusicie
3	kusi	kuszą

praet
	sg		pl
1	m	kusił(e)m	m pers
2	m	-ś kusił	m pers	-ście kusili
2	f	-ś kusiła	m an
3	m	kusił	m pers	kusili, kusieli
3	f	kusiła	m an

fut
	sg
1	m	będę kusił
2	m	będziesz kusił
3	m	będzie kusił

imperativus
	sg	pl
1		kuśmy
2	kuś	kuście

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś kusił	m pers	byście kusili
3	m	by kusił	m pers	by kusili

impersonalis
praet		kuszono
participia
part praes act		kusząc

inf kusić (31). ◊ praes 1 sg kuszę (5). ◊ 2 sg kusisz (1). ◊ 3 sg kusi (29). ◊ 1 pl kusimy (1). ◊ 2 pl kusicie (10). ◊ 3 pl kuszą (4). ◊ praet 1 sg m kusił(e)m (1). ◊ 2 sg m -ś kusił (2). f -ś kusiła (1). ◊ 3 sg m kusił (17). f kusiła (1). ◊ 2 pl m pers -ście kusili (2). ◊ 3 pl m pers kusili (41), kusieli (1) CzahTr. ◊ fut 1 sg m będę kusił (1). ◊ 2 sg m będziesz kusił (9). ◊ 3 sg m będzie kusił (1). ◊ imp 2 sg kuś (4). ◊ 1 pl kuśmy (10). ◊ 2 pl kuście (3). ◊ con 2 sg m byś kusił (1). ◊ 3 sg m by kusił (9). ◊ 2 pl m pers byście kusili (3). ◊ 3 pl m pers by kusili (4). ◊ impers praet kuszono (2). ◊ part praes act kusząc (47).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Próbować, kosztować (5)
2. Doświadczać, poddawać próbie, badać (179)
3. Wystawiać na pokusy, namawiać do złego (55)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Próbować, kosztować; pertentare Calep, Cn; degustare, probare, tentare Cn (5): Mącz 448d; Pertento ‒ Kuſze probuię. Calep 792b.

kusić czego (2): [ona niewiasta] przez dwánaſcie lat kuśiłá lekárſthwá káżdego RejPos 257; Calep 1054b.

cum inf (1): Bo bárźiey ſuſzę/ Mą nędzną duſzę: Im go [mój grzech] táić kuſzę. WisznTr 27.

2. Doświadczać, poddawać próbie, badać; pertentare, tentare Mącz, Cn; experimentum capere, experiri, explorare, pereclitari, probare, spectare Cn (179): drudzy kuſſąc [alii tentantes]/ domagáli ſie v niego znáku z niebá. Leop Luc 11/16; Ale ách nieſtotyſz ieſzcżeć wżdy tym iáko tym/ ták iáko ſłyſzymy/ iż wżdy kuśili/ iż ſie wżdy przypátrowáli/ á przeſtawáli drudzy ná onych nieogárnionych mądroſciach iego RejPos 230; WujNT Matth 16/1, Luc 11/16.

kusić kogo (A) (162): Czo mię kuſicie licemiernicy/ pokáżcie mi pieniądz ktorym cżyńſs placicie. OpecŻyw 75, 77v; WróbŻołt 25/2, 94/9; SeklKat R2; [Jezus] rzecze do Philippa/ ſkąd kupięmy chleba/ aby iedli otoći? A to mówił kuſząc go/ Bo on wiedźiáł co miáł vczynić MurzNT Ioann 6/6, Matth 22/35, Mar 12/15; KromRozm II i2, ſ 4v; LubPs V4v; RejWiz 150v; Leop Deut 6 arg, 11/16, Sap 3/5, Eccli 13/14, Matth 22/18 (10); BibRadz I 136b marg, Mar 8/11, Act 5/9, 1.Cor 10/9 [2 r.]; kuſząc go [Tobiasza] Pan Bog iáko Iopá niegdy kuśił/ przepuśćił nań ſlepotę BielKron 97, 12v, 40v, 102v; SarnUzn D [2 r.], D2v [2 r.]; RejAp 175; RejPos 76v, 80v, 82, 102v, 209v (13); Tymże obycżáiem powiedáią że Pan Bog ſwoie kuśi/ kiedy ie niedoſtátkiem/ chorobą/ y vdręcżenim inſzym ćiśnie: co więc cżyni/ chcąc ich ćierpliwośći doświadcżyć/ á iżby náukę z nich inſzy bráli KuczbKat 425, 425 [3 r.]; RejZwierc 11v [2 r.]; BielSpr 46v; BudBib Gen 22/1, Ex 15/25, Num 14/22, 2.Par 32/31; BudNT przedm c [2 r.], c4v, Matth 22/35 [34]; CzechRozm 31 [9 r.], 31v, 228v, **2; SkarŻyw 504; CzechEp 372 [2 r.]; ReszList 150; LatHar 15; wierny ieſt Bog/ ktory nie dopuśći kuśić was nád śiłę wáſzę WujNT 1.Cor 10/13, s. 27, 164, Matth 19/3, 22/18, 35 (25); WysKaz 29. Cf kusić kogo czym; kogo na czym; kogo o czym; kogo w czym; »kusić Pana Boga«, »kusić (Boga) w sercu swym«.

kusić kogo czym (4): RejPs 201 v; BudBib Eccli 7/23; Ieſt pokuſá [...] grzech przywodząca/ ktorą Pan Bog nikogo nie kuśi: y ieſt pokuſá wiáry doświádczáiąca/ ktorą Pan Bog człowieká kuśić raczy. WujNT 787.

kusić kogo na czym (1): W dziwnych rzecżach ták ſrodze ná wſſem mye kuśili/ By mye iáką chytroścyą zdradnye podchwyćili LubPs I3.

kusić kogo o czym (1): Kuſzą go [Jezusa] Pháryzeuſzowie o cyńſzu [!] Ceſárſkim. WujNT 167.

kusić kogo w czym (2): ktorego rad Krezus widzyał/ kuſząc go w mądrośći ſpytał vkazawſzy mu ſkárby ſwoie/ znałli kogo kiedy ná ſwiecie bogátſzego á ſzcżęſzliwſzego nád mię. BielKron 111v; RejPos 72.

kusić czego (8): RejPs 115; Poſtánowiwſzy go [Jopa] Pan Bog w wielkim ſzcżęſciu/ kuſząc iego ſtałośći/ záſię nań wielkie plagi dopuſzcżał BielKron 27v; Mącz 312c; RejPos 330. Cf kusić czego czym, »kusić szczęścia«.

kusić czego czym (1): iżby telko kuśił/ a mácał iey woley/ á chęći/ ſłowy oboiętnymi GórnDworz Cc3v.

kusić kim [= kogo] (5): OpecŻyw 52; [Nadzieja do panny służebnej] Nie kuś bogyem ni iego ſwiętemi/ Nie pętay ſie cżármi przeklętemi BielKom G5; Abráámie niechay/ nie mnimay ábych ia żądał krwie ſyná twego/ ále kuſząc tobą ábych obacżył vmyſł twoy BielKron 13; áby ták Chriſtuſem nie kuśili/ iáko Izráelcżycy Bogiem/ żeby też zá to tákże karánia nie odnieſli/ iáko oni. CzechRozm 31; ArtKanc T14v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: azaby (1), co za (1)] (2): Tentare pecunia iudicium, Kuśić ázaby ſie chćieli dáć przedárowáć Mącz 448d; [Eumenes] ná nie [swe rycerstwo] chytro záſzedł/ o thy liſty mowiąc: żem ie ia ſam piſał/ y chłopcu roſkłádáć kázał miedzy lud poſpolity/ kuſząc was co zá chuć maćie przećiw mnie BielSpr 46v.

W połączeniach szeregowych (2): iáko tho byli zwykli cżynić ſtráſząc á kuſząc á dziwnie przeſláduiąc narody ludzkie RejAp 175; ReszList 150.

W charakterystycznych połączeniach: kusić dziwnie, srodze, złościwie; kusić Chrystusa (a. (Pana) Krystusa) (18), Ducha Pańskiego (2).

Zwroty: »kusić Pana Boga (a. Boga, a. Pana)« = tentare (Dominum) Deum PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (42): Powiedziáno ieſt niebędźieſz kuśił pana Boga twego MurzNT Luc 4/12; Po náwrocenyu ſwoim záś Bogá kuśili/ Swyętego w Izráelu ſproſnye obráźili LubPs S; KrowObr 216 [2 r.]; Leop Deut 6/16, Mal 3/15, Luc 4/12; BibRadz Iudic 8/10; BielKron 31v, 113v; iż nie będę prośił á nie będę kuśił Páná mego/ doſyć iż fráſuiemy ludzi ná zyemi/ iuż wżdy nie fráſuymy Páná ſwoiego ná niebie. RejPos 271, 46, 69v, 72 [2 r.], 150 [3 r.], 209v [2 r.] (16); BiałKat 48v; RejZwierc 11v; RejPosRozpr b3v; BudBib Ps 105/14, Mar 3/15; CzechRozm 31, 31v, 253; SkarŻyw 194; LatHar +9v; WujNT Matth 4/7, Luc 4/12, Act 15/10, s. 448, Bbbbbbv; SkarKazSej 663a.

bibl. »kusić (Boga) w sercu (a. sercach) swym« [szyk zmienny] (4): Pożądliwoścyą ná puſſcży ták ſye zápalili/ Dziwnye Páná Bogá ſwego w ſercu ſwym kuśili LubPs Y2v, R6; Kuśili też Bogá w ſercu ſwem żądáiąc iedłá duſzy ſwey. BudBib Ps 77/18; KochPs 115.

»kusić szczęścia, fortuny« [szyk zmienny] (2 : 1): Krzyżacy przedśię z nowu ſwego ſczęśćia kuſzą/ Lecz zá páńſką pomocą vſtępowáć muſzą. KochProp 11; PanKanclerz widzę content ex p^raesenti statu rerum niechce daley kusic fortuny ActReg 103; CzahTr H3.

Szeregi: »kusić, (a) doświadczać« = tentare, probare Vulg (2): ktoremu [Tobiaszowi] był Pan záſlepił ocży iego/ kuſząc á doſwiadcżáiąc ſtałośći iego/ y ſyná mu ſtráćić racżył RejPos 330; WujNT Hebr 3/9.

»drażnić i kusić« (1): Ná ktorego [Chrystusa] iż on lud nic niedbał/ ále go cżęſto drażnił y kuśił/ przeto nas też Apoſtoł przeſtrzega CzechRozm 31.

»probować a kusić« (1): A iż Pan y powieſciámi/ y ſkuthki thego potwirdzáć racżył/ zebráli ſie do niego probuiąc go á kuſząc go. RejPos 230.

3. Wystawiać na pokusy, namawiać do złego; pertentare, tentare Cn (55): bo cżárt gdy kuśi/ ieſt iáko Lew: ále gdy mu ſię ſprzećiwiſz/ ſtáie ſię iáko muchá SkarŻyw 374; ActReg 168; WujNT 1.Thess 3/5, s. 208 marg, Cccccc2.

kusić kogo (46): Niedziwuy że ſie tedy cżlowiecże gdy cie diabel kuſi/ gdytz oto ij pán ſam rácżyl znoſitz iego pokuſy OpecŻyw 38, 37v, 95v; TarDuch B2; Bładzić y ten ktory w potrzebie przyiaciela patrzi á przi bieſiedzie go kuſi. BielŻyw 144; RejRozpr F; RejJóz D4; SeklKat Tv; RejKup h5; KromRozm I M2; KromRozm II n4, pv; BielKom D3v, D4; KrowObr 224; Leop Mar 1/13; RejAp 110v; on chociay niewidomie/ ále ſie vſtáwicżnie ſtára/ áby nas kuśił á odwodził od zupełney wiáry á nádzieie náſzey. RejPos 117, 72; KuczbKat 425 [4 r]; CzechRozm 236v; Ná drodze/ nie przeſtał go nieprzyiaćiel kuśić: miſę ſrzebrną/ pod ocży mu podrzućił/ áby go łákomſtwem od zácżętey drogi odwiodł. SkarŻyw 57, 165, 308, 552 marg; CzechEp 108, 121; Phil F2; LatHar 519, 579; WujNT przedm 33, s. 13, 208, 1.Cor 7/5, Iac 1/13, Xxxxxv; PowodPr 52; SkarKaz 160a. Cf kusić kogo czym.

kusić kogo czym (5): kuſil iego łakomſtwem/ vkázawſſy iemu ziemie ij kroleſtwa wſſytki ij chwálę ijch mowiątz. To wſſytko tobie dám/ ieſtli padnątz przedemną będzieſs mię chwálitz. OpecŻyw 38; BielKom F3; SkarŻyw 290; CzechEp 422; A gdy łáknął náſz Pan Zbáwićiel/ przyſzedł k niemu Diabeł kuśićiel/ tám go kuśił pokuſámi dźiwnemi/ ále nic nie wygrał z nimi. ArtKanc C16v.

kusić czego czym (1): tamo kuſil iego pokornoſci prożną chwálą mowiątz. Ieſtlis boży ſyn/ ſpuſtz ſie nadol OpecŻyw 37v.

kusić ku czemu (1): Niech żaden niemowi gdy bywa kuſzon/ iżby go Pan Bog miał kuśić: ábowiem Pan Bog niekuśi ku złemu. KuczbKat 425.

kusić na co (2): Bog nikogo nie wwodzi w pokuſy. Ani kuśi ná złe. WujNT Bbbbbbv. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Będę to ćierpiał poki ieſt wola iego: będę ſię korzył/ nie tobie Diable/ ktory mię ná to kuśiſz/ ábym śię tobie kłániał SkarŻyw 36.

W charakterystycznych połączeniach: kusi czart (2), diabeł (6), szatan (8).

Szereg: »kusić i udręczać« (1): [szatan] chciál cie przeſiátz iako pſſenicę do ſwięté wiary/ kuſſątz cie ij vdrącżaiątz/ alem iá proſił za cię OpecŻyw 95v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Attento. Kuſzę. Mącz 448d; Calep 1054b.

Synonimy: 1. kosztować, probować; 2. badać, doświadczać, probować.

Formacje współrdzenne: kusić się, pokusić, pokusić się, skusić, skusić się, ukusić, wskusić, zakusić; pokuszać, pokuszać się, ukuszać, zakuszać; ukusztać.

Cf KUSZĄCY, KUSZENIE, KUSZON