Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KUSIĆ

Następne hasło: [KUSIEĆ SIĘ] »

KUSIĆ SIĘ (230) vb impf

sie (143), się (87).

Fleksja

indicativus
inf	kusić się
praes
	sg	pl
1	kuszę się	kusi(e)my się
2	kusisz się	kusicie się
3	kusi się	kuszą się

praet
	sg		pl
1	m	(-e)m kusił się	m pers	kusilismy się, -(e)chmy się kusili
2	m	kusiłeś się	m pers
3	m	kusił się	m pers	kusili się
	f	kusiła się	m an
	n	kusiło się	subst

fut
	sg		pl
3	m	kusić się będzie	m pers	kusić się będą

imperativus
	sg
1	niech się kuszę
2	kuś się
3	niech się kusi

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś kusił się	m pers
3	m	by się kusił	m pers	by się kusili
3	n	by się kusiło	subst

impersonalis
praet		kuszono się
participia
part praes act		kusząc się
part praet act		kusiwszy się

inf kusić się (56). ◊ praes 1 sg kuszę się (3). ◊ 2 sg kusisz się (4). ◊ 3 sg kusi się (42). ◊ 1 pl kusi(e)my się (2). ◊ 2 pl kusicie się (2). ◊ 3 pl kuszą się (13). ◊ praet 1 sg m (-e)m kusił się (1). ◊ 2 sg m kusiłeś się (1). ◊ 3 sg m kusił się (29). f kusiła się (2). n kusiło się (5). ◊ 1 pl m pers kusilismy się (1) SkarŻyw, -(e)chmy się kusili (1) RejPs. ◊ 3 pl m pers kusili się (32). ◊ fut 3 sg m kusić się będzie (2). ◊ 3 pl m pers kusić się będą (1). ◊ imp 1 sg niech się kuszę (1). ◊ 2 sg kuś się (3). ◊ 3 sg niech się kusi (2). ◊ con 2 sg m byś kusił się (1). ◊ 3 sg m by się kusił (12). n by się kusiło (4). ◊ 3 pl m pers by się kusili (5). ◊ impers praet kuszono się (1). ◊ part praes act kusząc się (5). ◊ part praet act kusiwszy się (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIIII w.

Znaczenia

1. Usiłować, próbować czegoś dokonać (121)
2. Starać się coś osiągnąć, opanować, próbować czym zawładnąć (109)
- a. Porywać się, czyhać, nastawać, targnąć się na co, na kogo; mierzyć, próbować się z kim (64)

1. Usiłować, próbować czegoś dokonać; conari (aliquid), moliri, tentare Mącz, Cn; aspirare Mącz; adlaborare, adniti omni ope, contmdere, omnia experiri, intendere, (e)laborare (ob)niti, sudare Cn (121): A kożdemu z nich podawał/ Aby on ſnop [rózg] całkiem złamał. Ale gdy śię prozno kuśili/ Nic temu nie vcżynili BierEz 14; RejZwierz 7v; Mącz 36c, 63b [2 r.], 229c, 449a; GórnDworz I8v, N4v; PaprPan S; Kuśił ſię ieſzcże trzeći raz cżárt/ ony iey niepokoie cżyniąc SkarŻyw 225, 56 [2 r.], 152, 333; Phil R; Skoſztuy iedno/ to prośbą/ to drugié groźbámi/ Iáko możeſz ták ſie kuś GosłCast 27; WujNT Act 26/21; żeby kto przećiw ninieyſzym Conſtiticiam y ordynáciiéy przez któré oſoby nieśmiał ſię kuśić SarnStat 924, 193; KlonFlis E3.

kusić się czego (2): SienLek 167v; Wiárą/ przeſzli morze czerwone iáko po ſuchey źiemi: czego kuśiwſzy ſię Egypcyánie/ byli zátopieni. WujNT Hebr 11/29.

kusić się na co (2): Bowiem kto ſie ná ten hárc namocnieyſzy kuśi/ Vźrzyſz álić zá ſiodło káżdy wypáść muśi. RejWiz 28v. Cf Ze zdaniem.

kusić się o co (56): RejPs 66; RejJóz H8v; nyektorzy bráćya [...] wyelebne biſkupy [...] z ich ſtopnyá zrzucáyą/ álbo o to ſye kuſſą KromRozm III P3v; GliczKsiąż N6; RejWiz 28, 71v, 77v, 87v, 120, 136v, 181v; BibRadz II 141c marg; Mącz 222b, 229d [3 r.], 448d [2 r.], 492b; KuczbKat 1; WujJud 134; ModrzBaz 8, 27; SkarJedn 184; KochPs 205; SkarŻyw 13, 31, 308, 391; Zá cżym ſię vtwierdza mowá náſzá (ktorey nie ma cżym zborzyć X. K. choćiaż ſię oto kuśi) CzechEp 356; ále ſię Biſkupowie v Ceſárzow Rzymſkich/ ná nię [zwierzchność] zdobywáli. Iáko oto kuśił ſię naypierwey Konſtántynopolitańſki Biſkup v Maurycego Ceſárzá NiemObr 61; ActReg 171; KochFrag 52; nigdy Luter / áni żaden z tych Ewángelikow/ czártá wygnáć nie mogł: choć ſię o to niektorzy kuśili WujNT 478; SarnStat 60, 194; Nigdy żaden heretyk/ áni Zyd/ áni Turczyn cudá żadnego prawdźiwego nie vczynił; y gdy ſię o nie kuśili/ wielce byli poháńbieni. SkarKaz 418a. 418a. Cf Ze zdaniem.

kusić się czym [= przy pomocy czego] [w tym: o co czym (1)] (2): Leop Ex 8/18; kuśił ſię oto modlitwámi/ poſty/ iáłmużnámi/ y ſzukánim przycżyny ludzi świętych do Páná Bogá SkarŻyw 13.

cum inf (36): Y to ſzalon kto ſie kuſi/ Vydź onego co być muſi. BierEz Lv; BibRadz Act 16/7; Henrykus Kſiążę Brunſzwickie/ kuſił ſie dobywać zámku ſwego Wolfebutelá BielKron 224, 7v, 224, 312; GrzegRożn Ov; KwiatKsiąż F3, L; Mącz 404b, 448d; kuſzą ſie niektorzy zniewolić pocżćiwe ſercá GórnDworz Bb 4v; BiałKat 236; RejZwierc 250; BudBib Deut 4/34, 1.Reg 7/13; MycPrz I [C]2v; BudNT Act 8/26; PaprPan Ee4v; ModrzBaz 88v; SkarŻyw 305, 364; StryjKron 447; CzechEp 4, 12, 220; CzechEpPOrz *3; NiemObr 142; Gdy pod láſy mownemi śpiewáć ſię kuśiemy/ Dworna Echo przydrzeźnia KlonŻal Bv; GrabowSet V3; KołakCath C4; kuśili ſię iść [tentebant ire] do Bithyniey: ále im nie dopuśćił Duch Ieſuſow. WujNT Act 16/7, Act 9/26; ktorzyby kuśili ſie przećiwko tákowému porządku to czynić/ zá zaſłoną iákiéykolwiek mocy y władzéy. SarnStat 179 [idem] 236; PaxLiz Cv.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami i odpowiednikami: o to (16), na to (1); aby (7), jakoby (4), by (2), jesliby (2), żeby (2), do czego (2), o co (1), czym (1), iż (1)] (23): BierEz Pv [2 r.]; niektorzy też kuſilisię oto ieſliby^go ſtrachem mąk wiecznych mogli z ie^go rozpaczy zegnać. MurzHist P4v; LubPs S5; RejWiz 94; Leop Ex 8/18; SarnUzn D4v; RejZwierc 250; BudNT przedm C6v; Hipoteus on co ſie o to pilnie kuśił/ By Achileſá zábił ſam gárdło dáć muśił PaprPan L2v; Kuśił ſię potym Cárogrocki Biſkup przez Ceſarzá Márcyaná v Leoná Papieżá/ áby mu to cżego prágnął pozwolił SkarJedn 183; SkarŻyw 207, 583; CzechEpPOrz **3v; NiemObr 30, 64, 125; KlonŻal A4; żeby żaden o to do cżegoby go iego chćiwość y pożądliwość ciągnęłá/ nie kuśił ſie/ y á by ſie też y kuśił/ żeby nie dowiodł ábo nie doltąpił. Phil R, S2; wiele ich o to ſię kuśiło [quidem multi conati sunt]/ żeby porządną ſpiſáli hiſtorią o tych ſpráwách/ ktore ſię w nas wypełniły WujNT Luc 1/1, przedm 15, s. 102.

W charakterystycznych połączeniach: kusić się bezpiecznie, darmo, mocą, pewno, pilnie, prozno (10), śmiele; kusić się dobywać (2), walczyć, wojować (2).

Przysłowie: Prozno ſie kuśić/ cżym nie dano być. BierEz Pv, Pv.

2. Starać się coś osiągnąć, opanować, próbować czym zawładnąć; aspirare Mącz; adpugnare, tentare Cn (109):

kusić się czego (1): takowym nic zdrożnego ani trudnego nieieſt [...] wyiawſzyby [!] ſię nierownych rzeczy kuſili. KwiatKsiąż L2.

kusić się do czego [= czego] (1): [Tatarowie] do buſká ſie wielekroć kuśili przez błota/ bo tám wiele ludźi y dobytká w záwárćiu było. BielKron 416.

kusić się do kogo [w tym: do kogo o co (1)] (2): Grekowie będąc ná then cżás przeważni á mężni kuśili ſie o nię [wełnę] do niego [króla] BielKron 54v; SienLek 192.

kusić się o co (42): BierEz R4v; RejRozm 401; Diar 23; Bo tám gdzye kto co podka o wſzytko ſie kuśi. Ten kurá Iáſtrząbowi/ ten Chártowi chlebá/ Ten ſnopki wlecże z gumná y koniowić trzebá. RejWiz 73v, 86v, 88, 90, 128v, 135; Tegoż cżáſu Turcy ſie kuſili o Melite zamek ná wyſpie Morſkiey BielKron 235v, 54v, 197v, 269v, 311v; KwiatKsiąż N2; Aspirare ad rem aliquam, Kuśić ſie o niektorą rzecz Mącz 408d, 229c; OrzQuin R; Prot E2; RejAp 199v; BielSat G3; KuczbKat 395; RejZwierc 216, 217, 225v, 229v; PaprPan A4, Aa; bywa to poſpolićie/ iż ſię nie mężnem ſercem o wielkie rzecży kuſzą [ut animo parum forti res magnas aggrediantur] ći/ ktorzi ſię pyſznemi á okrutnemi ludźiam podłego ſtanu ſtáwią. ModrzBaz 47v, 45v; á o więtſze ſię y rowne rzecży w ćierpliwośći S. y pokućie zá wielkie grzechy náſze/ nie kuśiemy SkarŻyw 32, A5; A gdy ſię Moſkwá we dwudzieſtu tyſięcy woyſká znowu dwa kroć o dobycie Kieśi kuśiłá/ porázili ich náſzy StryjKron 782; CzechEp 269, 378; ReszPrz 7; Phil B4, E3; WyprPl C3v; GosłCast 71; ktory ſię napierwey o morze ná on cżás ieſzcże nieobieżdżone kuśił/ y na nie ſię ośmielił. KlonFlis A3. Cf kusić się o co czym.

kusić się o co czym (1): ktorzy [rozbójnicy] ſię iáko mogą/ zdrádą y mocą/ o nię [pieniądze i złoto] kuſzą SkarŻyw 16.

W charakterystycznych połączeniach: kusić się pilnie, prozno (2), śmiele; kusić się o rzecz(y) (11), o ziemię (ziemie) (2)

Przysłowie: BierEz R4v; RejRozm 401; KwiatKsiąż L2; Prot E2; Kto wſzytkim ſtráſzen wſzytkich ſie bać muśi/ Bo ſie więcz krzywdá o nierowne kuśi. RejZwierc 225v; PaprPan Aa; O nierówną ſie niekuś: weźm tę rádę zdrową/ Pomni ná to/ że muru nie przebiieſz głową. WyprPl C3v. [Ogołem 7 r.]

a. Porywać się, czyhać, nastawać, targnąć się na co, na kogo; mierzyć, próbować się z kim; adpugnare, oppugnare aliquem, tentare Cn (64):

kusić się na kogo (4), na co (1): Wilk niegdy bárzo łácżen był/ A ná Iſtryká śię kuśił BierEz P3v; RejWiz 43; A ſpráwiedliwą pomſtę táki odnieść muśi/ Ktory ſie ná cżeść bogow y rodzicow kuśi. HistLan F2v; PaprPan Aa2. Cf kusić się na co z czym.

kusić się na co z czym (1): Alexánder wielki nie miewał ludu wſzyſtkiego więcey cżterdzieśći tyſiąc/ y ſtym ſie kuśił ná wſzyſtek świát BielSpr 30v.

kusić się o kogo (55), o co (4): RejJóz H; RejRozm 405; RejWiz 92v, 102, 171v, Cc3; RejZwierz 86; nie vrodźiłá nigdy Polſká Muśśiłá/ który ſye w Grodnie o Káźimiérzá Królá kuśił OrzQuin Q3; Prot D2v; GórnDworz K2; żadne dyabelſtwo oń ſie kuśić nie będzie ſmiáło. RejPos 78, 71v [3 r.], 115v, 145, 330v, 331 marg; Dwá ſporni wilcy o ſię ſie nie kuſzą/ Owiecżki nędzne ty wełnę dáć muſzą. RejZwierc 228v, 216v, 229v, 249v; iż to naćiężſza ieſt ćierpieć/ gdyby ſie kto o zdrowie moię kuśił/ y ono mi odiąć chćiał. CzechRozm 231, 199, 229v, 230; PaprPan A3v, B, B3v, C2, D4v (13); ná ten cżás trudną woynę wiedli gdy ſię o namożnieyſzego Krolá/ á o trzećią świátá cżęść/ iákoby o nowy świát kuśili [quasi novum mundum invaderent]. ModrzBaz 113; KochOdpr D3; KochPs 9; zá żywotá Báráká y Debory żaden ſię nieprzyiaćiel/ iſz żyli w boiázni Bożey/ o lud Boży niekuśił. SkarŻyw 560, 20, 392, 393, 408, 571; Bo ieſli ſię tárgnie ná ludźi: tedy ſię potym y o Bogá táki kuśić będźie. CzechEp 207; ArtKanc K11v, R18v, S7v; ActReg 29; Phil C2, R; KmitaSpit B3v; KlonWor ded **2v, 58. Cf kusić się o kogo czym.

kusić się o kogo czym (1): Oppugnare aliquem pecunia, Pieniądzmi ſie o kogo kusić. Mącz 330b.

W charakterystycznych połączeniach: kusić się jawnie, prozno (2); kusi się czart (2), szatan.

Synonimy: 1. usiłować; 2.a. porywać się.

Formacje współrdzenne cf KUSIĆ.

Cf KUSZENIE SIĘ