[zaloguj się]
[pdf]

PORYWAĆ SIĘ (19) vb impf

sie (10), się (9).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf porywać się
indicativus
praes
sg pl
1 porywåm się porywåmy się
2 porywåsz się
3 porywå się porywają się
imperativus
sg
2 porywåj się
3 niech się porywå

inf porywać się (3). ◊ praes 1 sg porywåm się (2). ◊ 2 sg porywåsz się (2). ◊ 3 sg porywå się (7). ◊ [1 pl porywåmy się.] ◊ 3 pl porywają się (2). ◊ imp 2 sg porywåj się (1). ◊ 3 sg niech się porywå (1). ◊ part praes act porywając się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Podrywać się gwałtownie, powstawać (11):

porywać się skąd [z czego] (2): [św. Hugon nowiną o swoim wychowanku Odelrykusie] ták ſię vweſelił/ iſz złoſzká ſię porywáiąc á przećiw niemu chcąc wyniść/ máło ſię nieſłukł. SkarŻyw 293; GrabowSet O2v.

Zwrot: »porywać się ze snu« = budzić się gwałtownie w oszołomieniu [szyk zmienny] (2): Ktory ſye porywa ze ſnu/ podobny ſzalonemu/ álbo wielce pijánemu. GroicPorz 114v; Nád to tego ſye trzebá bać: [...] ieſli ſtráſzliwe á nieſpokoyne ſny miewa/ ieſli ſye nád zwyczay ze ſnu porywa/ á potym ſpi SienLek 18v.
Przen (1):
Zwrot: »z grzechu się porywać« (1): co dzień gniewu ſobie Bożego przycżyniaſz/ gdy ſię z grzechu nieporywaſz. Vpáść ludzka rzecz ieſt/ ále y powſtáć ludzka: A vpáść á nie powſtáć Dyabelſka SkarŻyw 168.
a. Gwałtownie ruszać w jakimś kierunku; facessere Mącz; arripere se, corripere se Cn (5): Wywiedz konie czás nam iecháć Ale wżdy zle nie pożegnáć Więc ſie rzkomo porywáią Ano ich nic niewćiągáią Chodząc ſie po izbie kłoći Trzykroć ſie odedrzwi wroći RejRozpr I2; KlonWor 14.

porywać się dokąd (1): GosłCast 51 cf Szereg.

porywać się skąd (2): Facesse hinc/ wieś ſie precz/ pochadzay/ poryway ſie z tąd. Mącz 114a, 113d.

Szereg: »porywać się, iść« (1): Gdźiéż ſie córko porywaſz? gdźie idźieſz? GosłCast 51.
b. Atakować, napadać [na kogo] (1):
Zwrot: »porywać się popędliwie« (1): Ale tobie Krolu niegodzi ſie nanas poriwac popedliwie/ tilko według praw naſzich mozes karac przeſtepce PaprUp G.
2. Sięgać po coś, ujmować coś gwałtownie; proripere Mącz, Cn; provocari Modrz; cooriri, proicere se Cn (5): Proripio/ Poriwam ſie/ pochwytam ſie. Mącz 346d.
Zwrot: »do kordow się porywać« (1): obá ſwárząc ſię niewstydliwie vſty ſie ſwemi wynoſzą: Iam pri lepſzy niż ty: Zaś drugi: Y owſzem ia lepſzy niż ty. Potym ſię do kordow porywáią [Ad ferrum deinde provocatur]. ModrzBaz 60v.
Przen (3):

[porywać się do czego na co: Ale my [katolicy] z drugiey ſtrony ták żal ſwoy miárkuiemy/ że choć ták hániebne rzeczy od was [panowie ministrowie] ćierpiemy/ przedsię do oſtrego ná kąkol ſię nie porywamy/ pomniąc ná ono w czym nas Zbáwićiel przeſtrzegł ŚmiglAbsurda 21.]

Zwroty: »porywać się swowolnie« (1): Day mi ná gniew wielkie rozumu męſtwo/ ábych zbroynego tego żołnierzá vkroćić y trzymáć vmiał/ á porywáć mu ſię ſwowolnie nie dopuśćił. SkarKaz 316b.

»na urzędy się porywać« (1): Kto ſwoiey ſłodkośći nie ma/ ná vrzędy ſię porywa. SkarKaz 80a marg.

a) Chcieć osiągnąć coś trudnego [na co] (1): Bobych oſzálał y rozum ſtráćił/ bych ſię miał z rozumem moim ná mądrośći niedośćigłe Bozkie porywáć. SkarKaz 277b.
3. Brać się do czegoś, podejmować się czegoś; accedere Modrz [cum inf] (3): HistLan C4; Lecż wiele ſię ich porywa cżynić tákową krzywdę/ zá tem mnimániem/ że wſzytko ich ieſt co dźierżą ich poddáni. ModrzBaz 47v; Przeto Sędźia ma ná tákiégo wedle práwá poſtąpić iáko vczy. Winy piſáć. Item, porywa ſie Roki odwołáć, y odwoła. SarnStat 1292.

Synonimy: 1. podnosić się, powstawać, wstawać; a. ruszać, ruszać się; 2. brać, chwytać się, łapać, sięgać, ujmować; 3. brać się, podejmować się.

Formacje współrdzenne cf RWAĆ.

Cf PORYWAJĄCY SIĘ, PORYWANIE

JR