[zaloguj się]
[pdf]

RWAĆ (59) vb impf

a jasne.

Fleksja
inf rwać
indicativus
praes
sg pl
1 rwę
2 rwiecie
3 rwie rwą
praet
sg pl
1 m rwåłem, -m rwåł m pers
f -m rwała m an
2 m -ś rwåł m pers
3 m rwåł m pers rwali
f rwała m an
fut
sg pl
1 m będę rwåł m pers
f będę rwała m an
3 m będzie rwåł m pers będą rwali
imperativus
sg pl
2 rwi rwicie
conditionalis
sg pl
3 m by rwåł m pers by rwali
impersonalis
praet rwåno
participia
part praes act rwąc, rwęcy, rwący

inf rwać (8). ◊ praes 1 sg rwę (2). ◊ 3 sg rwie (6). ◊ 2 pl rwiecie (1). ◊ 3 pl rwą (4). ◊ praet 1 sg m rwåłem, -m rwåł (2). f -m rwała (1). ◊ 2 sg m -ś rwåł (1). ◊ 3 sg m rwåł (5). f rwała (3). ◊ 3 pl m pers rwali (11). ◊ fut 1 sg m będę rwåł (1). f będę rwała (1). ◊ 3 sg m będzie rwåł (1). ◊ 3 pl m pers będą rwali (1). ◊ imp 2 sg rwi (1). ◊ 2 pl rwicie (1). ◊ con [3 sg m by rwåł.] ◊ 3 pl m pers by rwali (1). ◊ impers praet rwåno (1). ◊ part praes act rwąc (6), rwęcy (1) BielKron, [rwący].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Oddzielać siłą coś od tego, z czego wyrasta, zrywać, wyrywać; evellere HistAl, Vulg, Cn; carpere Vulg, Calag, Cn; vellere Vulg, Cn; decerpere Mącz, Cn; devellere, intervellere, rumpere Cn [w tym: co (32)] (33): yakom ya nyerval vyszny wszadv yego czastho crocz wyego ogrodzye ⟨gwaltem⟩ [...] Thak my bog pomozy. ZapWar b.r. nr 2328; Więc potym poiął dwie żęnie: [...] Iednę ſtárą drugą młodą: [...] Więc ſtára mężá błagáiąc/ K ſwey go miłośći przywodząc Kiedy mu głowę iſkáłá/ Cżarne włoſy wyrywáłá. A młoda te rzecży widząc/ Siwe rwáłá mężá iſzcżąc BierEz Mv, S, Sv; Alexander thedy przykazał Rycerzom ſwym áby ſiekli rozgi drzew á ziołá rwali iżby ie miotháli przed nogi koniom y mułom. HistAl E8v, A3v, A4v; MurzNT 56; inſzey tu wody nie máſz ku pićiu iedno tá w liſtkoch/ y to iedno ráno bywa. Nalaliſmy thedy tákiey wody ſobie do okrętow doſthátek rwęcy ony liſthki rano do ſłońcá wſchodu. BielKron 447v, 462v; Decerpere, Zebráć/ Rwáć yágody. Mącz 39c; GórnDworz Q8; Blumen brechen. Kwiećie rwáć. Carpere flores. Calag 94b; Rwi/ pánno/ różą zá nowégo kwiátá/ A pomni że ták bieżą twoie látá. KochFr 44; KlonŻal D2; KochSob 64; á vczniowie iego głodni będąc poczęli rwáć kłośie/ y ieść. WujNT Matth 12/1, Matth 12 arg, Mar 2 arg, 23, Luc 6 arg, 1; [BielKron 1551 110].

rwać z czego (2): Orzech ieden podle drogi ſtał/ Kożdy z niego orzechy rwał BierEz P3; BielKron 1v.

rwać komu [= dla kogo] (2): RejWiz 34v; KOmum ia kwiateczki rwáłá/ A ten wianek gotowáłá? KochSob 60.

rwać skąd (1): Práwo náſze ieſt/ iż kto z ogrodá moiego roſkoſznego owoc będzye rwał á iadł/ muśi tám zoſtáć. BielKron 21v.

Zwroty: »rwać ręką« = carpere manu Vulg [szyk zmienny] (2): Leop Iob 8/12; Vźrzał iábłká nędzny nieboracżek/ Ná gáłąſce chocia ſłáby krzacżek/ Iedną ſie ręką v niey vwieśił/ A drugą rwąc tym ſwą nędzę cieſzył. RejPos B.

»włosy rwać« [w geście rozpaczy lub złości] = evellere capillum (a. capillos) Vulg, Cn [szyk zmienny] (4): [Achiza mówi:] Przybiegłam on iuż vcieka Pani nieboga narzeka Lamie ręcze a włoſzy rwie RejJóz H2; Vsłyſzawſzy to Iowinian prze wielką żáłość vpadł ná źiemię/ á rwał włoſy ná głowie ſwey rzekąc: O boże wſzechmogący przecżeś námię to wielkie poniżenie [...] dopuśćił HistRzym 45v; Dopiero włoſy Stároſtá rwáć y ſzáty drzeć ná ſobie/ y łáiác [!] Bogom ſwoim pocżął. SkarŻyw 152, 82; [Tho gdy Właſta vſlyſzáłá rozgniewáłá ſie áż ná ſobie włoſy rwáłá BielKron 1551 139, 12; y rwałem włoſy ná głowie moiéy y brodźie/ y śiedźiałém ſmutny. WujBib 1.Esdr 9/3].

2. Naruszać ciągłość czegoś, rozrywać; niszczyć, uszkadzać; rumpere Mącz, Cn [w tym: co (8)] (9): Rumpo, Łamię/ rwę. Mącz 360c.
Przen (4):

W przeciwstawieniu: »rwać ... wiązać« (1): Nie wzgardzay mnie [Panie]/ ácż chćiwie/ Cżęſto/ iák rybá/ do wędy ſie ſpieſzę/ A z zdrádnych poćiech/ z ſwym ſmyſłem ſię ćieſzę: Acż rwę/ wiążę kwápliwie/ Sidło/ gwałtowne/ w ktorym Duſzá żywie. GrabowSet S4v.

Zwroty: »rwać powrozy« = znaleźć się w więzieniu (1): Bo kto nie ma z młodu grozy/ Rad [= zwykle] ná ſtárość rwie powrozy. RejZwierc 232a.

peryfr. »rwać śmiertelne wątki« = odbierać życie (1): Wy o wiekow ludzkich nieprzebyte prządki/ Przecż ták vpornie rwiecie śmiertelne wątki. KlonŻal C4v.

Szereg: »rwać a targać« (1): A ſłuchay [ty nędzny rybitwie] iáko thu Ewányeliſtá piſze/ iż ſie rwáły ſieći ná on cżás onych zwolennikow Páńſkich/ gdy cżynili obłowy w imię ſłowá Páńſkiego. Tákżeć też będą rwáli á tárgáli ſieći twoie ći Sumowie á ći ſrodzy Wielorybowie mocarze á wymyſlácże ſwiátá tego RejPos 176v.
a) [O wojsku: rozdzielać: y ſtąd tá Conſtitucia vroſłá/ áby Krol/ choćiaſzby miał kilku nieprzyiaćioł rázem/ nigdy woyſká ſwego nie rwał/ ále áby ſpolnie ze wſzyſtką Sláchtą nieprzyiaćielowi z oſobná káżdemu odpierał. BielKron 1597 340 (Linde).]
a. O działaniu niszczycielskim wody (4): A wodá więc brzegi rwąc/ bárzo ludzyom ſzkodzi/ Ale gdy ćicho płynie/ ná wſzytko ſie godzi. RejZwierz 66v; A kędy źiemia ſłaba/ tedy y Groblą styłu czáſu Powódźi [woda] rádo rwie/ by nalepiéy brzég obwárował. Strum Mv, Mv; [bo z północy rzeka, na której młyn, pod samą górę ciecze i rwie górę LustrMalb I 170; Nie oprze ſię iey ogrod/ ni zbuczniáła kłodá/ Ni młyn/ ni Dom: Bo wſzyſtko rwie ſzalona wodá. StryjKron 529].
Szereg: »rwać i psować« (1): IZ miáſtu náſzému Zakroczymſkiému imminet periculum ex alluuione aquarum: gdyż Wiſłá/ Bug/ Narew/ byſtro bieżą/ y ſzéroko wyléwáią/ rwąc y pſuiąc brzégi. SarnStat 1180.
b. [O działaniu trucizny na organy wewnętrzne człowieka: Zywé śrebro piiąc/ iad ieſt zábiiáiący/ á to iż rwie wnętrznośći UrzędowHerb 398b.]
3. Szarpać, ciągnąć dla zadania bólu; evellere PolAnt; trahere Calag; conscindere, rumpere, scindere, vellere, vellicare Cn [w tym: kogo (13)] (15): Tedy iedni za brodę go [Jezusa] targali/ ij wloſy s niéy wyrywali/ drudzy go s tylu rwali/ oblicżé mu do krwie zbili. OpecŻyw 115; LibMal 1545/103; Mącz 466c; Rauffen. Rwáć/ et záłep vdrzeć. Trahere crinibus. Calag 388b; [KorczRozm E4; UstKościel 26].

W połączeniach szeregowych (4): Widzątz to dziewitza blogoſlawioná/ ijż go [Jezusa] tako ſromotnie biją/ rwą/ ij targaią/ pocżęla z wielkim placżem narzékatz OpecŻyw 111v, 107v, 113; O Pánie IEzu Chryſte/ [...] wſpomni ná ſtrách y ná lękánie/ ktoreś podiął/ gdy ćię wſzyścy nieprzyiaćiele twoi [...] rwáli/ poſzyikowáli/ gdy ná ćię plwáli/ gdy ćię trącáli/ deptáli/ y innemi nieſłychánemi mękámi y vtrapieniem bez wſzelkiego miłośierdźia dręcżyli. LatHar 291.

W porównaniu (1): bo iednij iéy [Maryi] laiali/ a drudzy ią od ſyna odpychali/ ij przed nią go iako lotra rwali ij bili. OpecŻyw 137.

Zwrot: »za włosy, za łeb rwać« = capillos evellere PolAnt; rumpere a. scindere capillos, scindere crines, vellere comam Cn [szyk zmienny] (5:1): drudzy mu [Jezusowi] záſſiyki dáwali/ drudzy go za wloſy rwali OpecŻyw 128v, 109v, 113, [123]v; A przetożem ie sfukał y przeklinałem ie/ á niektore znich biłem y rwałem zá łeb BibRadz 2.Esdr 13/25; Iam ćiebie [ludu mój] náde wſzyſtkie narody miłował/ á ſłuſznaſz to, byś mi to dobro złym odpłátował? Zá me włoſyś mię kromia żadney przycżyny rwał/ nád to, ná mą twarz, policżkuiąc mię, ſromotnieś plwał. ArtKanc E14; [byezely [Żydowie] pręthko domyaſztha zyezuſzem wolayącz a thedy padl nazyemye Iezuſ yako ſzthluczony yzbythy, thedy ony depthaly ponyem rwączy zawloſzy RozmyślDomin 33, 43].
Szeregi: »rwać i bić« = percutere et evellere PolAnt [szyk 2:1] (3): Iezus k niéy [matce] gdy chciál mowitz/ ięli go żydowie rychléy prowadzitz/ targuiątz ięli go rwatz ij bitz. OpecŻyw 117v, 137; BibRadz 2.Esdr 13/25. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

[»rwać, lać«: Iedni rwáli drudzy lali A trzeći ná demną [!] ſtali Mowiąc/ nuż go bráćia ieſſcze KorczRozm E3v.]

4. Unieważniać coś, przerywać trwanie czegoś [co] (1): Vſtáwicżne przed tem miedzy Pruſy y Polaki woyny bywáły. A ácżkolwiek pokoy miedzy ſobą cżęſto ſtánowili/ ále go záśię dla ledá przycżyny rwáli [levi de causa rumpebatur] ModrzBaz 105v; [Ktemu żeś rwał vmowę corki obiecánéy/ A mnieś do woyny wzbudzał VegKmita 7].
5. Chwytać; przen [co] (1): Carpere pro eligere, [...] Unum quicquid, quodquidem erit bellissimum carpam, Co mi ſie nalepiey będzie widziáło/ rad to bede [!] rwał. Mącz 39b.

Synonimy: 4. targać; 5. chwytać, łapać.

Formacje współrdzenne: rwać się, dorwać się, narwać, oberwać, oderwać, oderwać się, poderwać, poderwać się, porwać, porwać się, przerwać, przerwać się, przyrwać, rozerwać, rozerwać się, urwać, urwać się, werwać, werwać się, wezdrwać, wyrwać, wyrwać się, zarwać, zarwać się, zerwać, zerwać się; dorywać się, obrywać, odrywać, odrywać się, podrywać, poodrywać, porozrywać, porywać, porywać się, pourywać, powyrywać, przerywać, przerywać się, przyrywać, rozrywać, rozrywać się, urywać, urywać się, wrywać się, wyrywać, wyrywać się, wzrywać, zarywać, zrywać, zrywać się, zurywać.

Cf RWANIE, RWANY

MN