« Poprzednie hasło: ODEPTOWAĆ | Następne hasło: ODERWAĆ SIĘ » |
ODERWAĆ (46) vb pf
Wszystkie samogłoski jasne.
inf | oderwać |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | oderwåłem | m pers | |
3 | m | oderwåł | m pers | oderwali |
f | oderwała | m an |
plusq | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | był oderwåł |
imperativus | |
---|---|
sg | |
3 | niechåj oderwie |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | by oderwåł | m pers | by oderwali |
inf oderwać (14). ◊ fut 1 sg oderwę (1). ◊ 2 sg oderwiesz (1). ◊ 3 sg oderwie (4). ◊ praet 1 sg m oderwåłem (1). ◊ 3 sg m oderwåł (10). f oderwała (2). ◊ 3 pl m pers oderwali (5). ◊ plusq 3 sg m był oderwåł (1). ◊ imp 3 sg niechåj oderwie (1). ◊ con 3 sg m by oderwåł (1). ◊ 3 pl m pers by oderwali (1). ◊ part praet act oderwåwszy (4).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.
- 1. Siłą oddzielić
(21)
- a. O działaniu człowieka: szarpiąc, ciągnąc
(19)
- Przen
(7)
- a) Odebrać, pozbawić (4)
- b) Zabrać ze świata (1)
- c) Odebrać wpływy (1)
- α. Część całości (3)
- β. Rzecz przywierającą do innej (8)
- Przen
(7)
- b. O działaniu sił przyrody
(2)
- Przen (1)
- a. O działaniu człowieka: szarpiąc, ciągnąc
(19)
- 2. Odłączyć od jakiejś jedności
(18)
- a. Wyłączyć z przynależności
(17)
- α. O terytorium
(12)
- αα. Politycznie, zwykle drogą wojenną (9)
- ββ. Administracyjnie (3)
- β. O ludziach (jednostkach lub społecznościach): spowodować wyłamanie się ze wspólnoty
(5)
- αα. Państwowej (2)
- ββ. Religijnej
(3)
- W przen (1)
- α. O terytorium
(12)
- b. O wojsku: odłączyć od sił głównych jednostkę dla działań specjalnych (1)
- a. Wyłączyć z przynależności
(17)
- 3. Wpłynąć na zaprzestanie czegoś (7)
oderwać od czego (1): włożył dobrowolnie rękę ſwoię w ogień ná ołtarzu/ [...] áż krol zlękły kazał oderwáć rękę iego od ogniá. BielKron 106.
oderwać od czego (1): záiſte ábo im nieſpráwiedliwość ma być przycżytána/ iż rzecż od przezwiſká oderwáli [res a nominibus distraxerint]: ábo przodkom náſzym głupſtwo/ iż rzecżam przezwiſká namniey nieprzyſtoyne dáli. ModrzBaz 133v.
W przeciwstawieniu: »oderwać ... dać« (4): Oderwał Pan dziś od ćiebie Kroleſtwo Iſráelſkie/ y dał ie bliżniemu twemu lepſſemu niſliś ty. Leop 1.Reg 15/28; BibRadz 3.Reg 11/31; Y oderwałem kroleſtwo od domu Dawidowego/ y dałem tobie BudBib 3.Reg 14/8, 1.Reg 15/28.
oderwać czym (1): Ku ktorey rzecży lekarze maią ḿieć pewne nacżynie/ Iako może Kleſzcże, haki/ y nożycze: czoby nimi takowe cżłonki, albo richło odciąć albo oderwać. FalZioł V 34.
oderwać komu (1): Alexander po iego ſmierći gotował ſię odiſkáć onych Zamkow/ y Xięſtw/ ktore był iego Ociec Kázimirzowi/ y iemu ſámemu od Wielkiego Xięſtwá Litewſkiego oderwał StryjKron 697.
W przeciwstawieniu: »oderwać ... przyłączyć« (2): Miáſtá drugie y zamki bliſko Wiburku [...] Kſiądz Moſkiewſki od kroleſtwá Szweckiego oderwał/ y ku ſwemu páńſtwu przyłącżył. BielKron 294v; StryjKron 457.
W charakterystycznych połączeniach: oderwać część królestwa, miasta, państwo, wojewodztwo, zamki (3), ziemie; oderwać od krolestwa, od państwa.
oderwać komu (2): Była tez rozmowy [!] [...] oPana Piotra Myszkowskiego zemu od Chęcin oderwał Podkanclerzy Folwark ktorybył wnowey summie ynastręczył go komu inszęmu ActReg 61, 104.
oderwać do czego (1): Znam niektore co wdawſzy ſię pilnie w náuki [...] dáli ſię oderwáć do inſzych ſpraw zkądby iáki pożytek mieli. ModrzBaz 133.
oderwać od kogo, od czego (6): Yeſli ſnadź bárzo Wenuſá przygląda/ od nyego nyechay go oderwye/ á żonę mu nyech zrái. GliczKsiąż P2; BielKron 36; SkarŻyw 56, 472; CzechEp 9, 66.
Synonimy: 1. odczosnąć, oddzielić, odebrać, odedrzeć, odłamać, odłomić, odłupić, odtargnąć; 2.a.α.αα. odgraniczyć, wydrzeć; β.ββ. odłączyć; 3. odciągnąć, odezwać, odłożyć, odłudzić, odnęcić, odrzucić, odstraszyć, odwabić, odwieść, odwrocić.
Formacje współrdzenne cf RWAĆ.
MM