Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ODCIĄGANIE]

Następne hasło: [ODCIĄGNĄĆ SIĘ] »

ODCIĄGNĄĆ (89) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	odciągnąć

praet
	sg		pl
3	m	odciągnął	m pers	odciągnęli
	f	odciągła	m an
	n	odciągnęło	subst

imperativus
	sg
2	odciągni
3	niechåj odciągnie

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	by odciągnęlismy
3	m	by odciągnął	m pers	by odciągnęli

inf odciągnąć (19). ◊ fut 3 sg odciągnie (3). ◊ 3 pl odciągną (2). ◊ praet 3 sg m odciągnął (22). f odciągła (1) BielKron. n odciągnęło (1). ◊ 3 pl m pers odciągnęli (23). ◊ imp 2 sg odciągni (1). ◊ 3 sg niechåj odciągnie (1). ◊ con 3 sg m by odciągnął (7). ◊ 1 pl m pers by odciągnęlismy (1). ◊ 3 pl m pers by odciągnęli (3). ◊ part praet act odciągnąwszy (5).

Sł stp notuje, Cn s.v. obleżęnia przestać, odciągnąć od miesca obleżonego, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Ciągnąc spowodować opuszczenie jakiegoś miejsca (1)
2. Skłonić do odstąpienia od kogoś, sprawić, aby ktoś czegoś nie robił (4)
3. [Prawdopodobnie: Odwieźć]
4. intransit. Ruszyć z powrotem, opuścić jakieś miejsce (o większych grupach ludzi, zwłaszcza o wojsku) (84)

1. Ciągnąc spowodować opuszczenie jakiegoś miejsca (1): Abstraho quasi per vim arte aliquo traho, Abripio, avello, avoco, abduco – Odcziągnąz Od wieſzcz gwałtem. Calep 9b.

[Zwrot: »[kogo] nazad odciągnąć«: W iedney bitwie obacżywſzy Chorążego iedney roty/ że iuż pocżął tył podáwáć/ vchwyćił go y názad odćiągnął PlutBBud Kv.]

2. Skłonić do odstąpienia od kogoś, sprawić, aby ktoś czegoś nie robił; abstrahere Mącz; retrahere JanStat [w tym: kogo (3); od kogo, od czego (3)] (4): O panno milá/ ij cżemus dlá nás na krzyż wſtąpila/ ijżby za nás poſpolu z ſynem offiarowána? [...] Cżemu cie nie odciągnąl ſtrach żenſki? OpecŻyw 146; A malis abstrahere, Od złośći odciągnąć. Mącz 46lb; bo nie tylko grozá ábo dobrodzieyſthwo iákie nas cżáſem od niego odciągnie/ ále ládá wymyſłek á ládá wynalazek ſwiátá te^go/ iż ſnádnie odſtąpimy od woley ſwiętey iego RejPos 40.

W przeciwstawieniu: »odciągnąć ... pobudzić« (1): áby od tákowéy gnuſnośći y leniſtwá odćiągnęliſmy tákié/ y pobudźili [ut ... retrahamus JanStat 561] ku goſpodárſtwu SarnStat 594.

3. [Prawdopodobnie: Odwieźć [co]: przewody 3 z włóki odciągnąć winni LustrMaz I 110, 111, 112.

odciągnąć dokąd: przewodów tylko 3 winni odciągnąć do roku do Minska, nie dalej LustrMaz I 101.]

4. intransit. Ruszyć z powrotem, opuścić jakieś miejsce (o większych grupach ludzi, zwłaszcza o wojsku); recedere Vulg, PolAnt; relinquere Mącz, Calag; abire, discedere Vulg; egredi, exire, ire ab aliquo, proficisci PolAnt; absistere Mącz; cedere Calag (84): BielŻyw 60; AKwiloniey miáſtá Attilá dobywał/ Szturmow kilká vtráćił/ y iuż odciągnąć chciáł. RejZwierz 20v; BibRadz Ier 37/9, 2.Mach 12/7; Hiſzpani ćięſzkość y ſzkodę w ludźiech thám popádli/ y odćiągnęli bez pomſzcżenia. BielKron 448, 110, 161, 191, 237, 250v (11); GórnDworz Z5; BudBib 2.Par 24/25; Calag 7a; ſkoro Miſtrz Pruſki odciągnął z łupámi/ wnet zárázem zdrugiey ſtrony Miſtrzá Liſlantſkiego woyſko do Zmodźi wtárgnęło StryjKron 502, 315, 737; GórnTroas 6.

odciągnąć od kogo (10): Leop 4.Reg 3/27; Ezechiaſz Krol/ wypráwił do Krolá Aſſyryiſkiego do Láchis z tym poſelſtwem/ Zgrzeſzyłem ći odćiągni proſzę odemnie BibRadz 4.Reg 18/14, 3.Reg 15/19, 4.Reg 3/27, I 203d marg, Ier 21/2, 37/9; BudBib 2.Par 16/3, Ier 21/2; [o podróży św. Pawła:] A Gdyſmy ſię odwiezli odćiągnąwſzy od nich/ [...] przyſzliſmy do Konu BudNT Act 21/1.

odciągnąć skąd [w tym: od czego (18) – od miasta (5), st(amt)ąd (7)] (26): BielŻyw 14; Odćiągnąwſſy ſtąd iáko ná ſiedm ſeth y pięćdzieſiąt ſtáienia/ przyćiągnęli do Cháraká Leop 2.Mach 12/17, 4.Reg 12 arg, 2.Mach 12/10, 29; KLeomenes [...] máło ná zad z mieyſcá/ gdzie leżał/ odciągnął. RejZwierz 37v; BibRadz Gen 14/11, ler 37/5, Iudith 2/10; Odciągnęło Rycerſtwo od Rzymu nábrawſzy korzyśći doſyć BielKron 110, 60, 228v, 229, 236v, 380 (9); portus relinquere, [...] Odciągnąć od brzegów. Mącz 252d; RejZwierc 86, 86v, 167v; BudBib 1.Mach 7/19; StryjKron 712, 737; GórnTroas 18.

odciągnąć dokąd [w tym: do czego (7)] (8): Leop 2.Mach 12/29; Náſzy popadſzy ſzkodę w ludzyech niemáłą/ odćiągnęli ná ine mieyſcá BielKron 417, 60, 247v; wielkiemi łupámi obćiążeni [...] do Litwy bez odporu odćiągnęli StryjKron 370, 315, 335, 406.

Zwroty: »odciągnąć nazad« [szyk zmienny] (5): RejZwierz 37v; BielKron 247v, 306v [2 r.]; nie wziąwſzy Zamku/ [...] názad odciągnąć muſieli StryjKron 752.

»odciągnąć od oblężenia« = absistere obsidione Mącz [szyk zmienny] (5): wnet odćiągnęli od oblężenia Turcy BielKron 257, 109v [2 r.], 236v; Mącz 396c.

»odciągnąć precz« [szyk zmienny] (13): [zwycięscy królowie] Poymáli też y Lotá [...] y odćiągnęli precz [abierunt] BibRadz Gen 14/12; gdy niemogł nic vcżynić Fránkfortowi/ odćiągnął precż. BielKron 228, 58, [85²], 222v, 310v, 311v (9); BielSpr 48v; StryjKron 306, 308.

Synonimy: 2. oderwać, odezwać, odłudzić, odnęcić, odwabić, odwieść, odwrocić; 4. odejć, odstąpić.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ.

Cf ODCIĄGNIENIE, ODCIĄGNION