[zaloguj się]
[pdf]

RWAĆ SIĘ (27) vb impf

sie (20), się (7).

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf rwać się
indicativus
praes
sg pl
3 rwie się rwą się
praet
sg pl
2 m rwåłeś się m pers
3 f rwała się m an rwali się
n subst rwały się
fut
sg
3 n będzie się rwało
conditionalis
sg
2 f rwałaby się
3 f by się rwała

inf rwać się (4). ◊ praes 3 sg rwie się (5). ◊ 3 pl rwą się (6). ◊ praet 2 sg m rwåłeś się (1). ◊ 3 sg f rwała się (2). ◊ 3 pl m an rwali się [cum N pl: psi] (1). subst rwały się (6). ◊ [fut 3 sg n będzie się rwało.] ◊ con 2 sg f rwałaby się (1) BielKom. ◊ [3 sg f by się rwała.] ◊ part praes act rwąc się (1).

Sł stp brak, Cn s.v. rwę co, Linde XVI – XIX w.

1. Dzielić się na części wskutek szarpnięcia lub działania siły ciężkości, pękać, rozrywać się; dirumpi PolAnt; rumpi Vulg (20): Ale gdy ná brzeg wywieźli [rybacy sieć]/ Ryby żadney nie náleźli: Iedno kámień dobrze niemáły/ Przed ktorym śię śieći rwáły. BierEz I3; Ano ſię rwą powrozy/ żagle ſie pádáią/ Kotfice do dná płynąc ledwe doſtawáią. RejWiz 3; To gdy vczynili [tj. zarzucili sieci]/ zágárnęli bárzo wiele ryb/ ták iż ſię rwáłá śieć ich. BibRadz Luc 5/6 [przekład tego samego tekstu RejPos, WujNT]; RejPos 176v; Przeto iż [opętany] cżęſto był wiązan łáncuchy y pęty/ ále ſię ná niem łáncuchy rwáły/ á pętá tárgáły/ y niemogł go żaden okroćić. BudNT Mar 5/4; WujNT Luc 5/6; [ábowiem gdy [len] ták ſpołem poleży/ rychley y lepiey śię od páźdźierza wypráwi/ á włokno śię też nie ták będźie rwáło/ coby było gdyby ie tárł proſto z ſłońcá zebrawſzy Cresc 1571 189].
Przen (5): WujJud 12; Ale áż od Hunnora y Magera álbo Magora ſynow Nemrota Babilońſkiego/ y Ninuſſa pierwſzego Aſſiriyſkiego Krolow/ od ktorych vſtáwiczną genealogią y ſucceſſią/ áczkolwiek ſie według prawdy rwie/ Krole y Xiążętá ſwoie [Węgrowie] wywodzą. StryjKron 62.

W porównaniach (2): [Karność do Młodości:] Bychći przepuśćił ty zbytki/ Rwáłáby ſie niż złe nitki BielKom E3v; Wſzytki dni żywotá mego thák prętko przechadzáły/ A prędzey ſie niż nić w ręku v tkacżá ták tu rwáły LubPs hh6.

a) O wojsku: rozpraszać się (1): á thám pożegnawſzy káżdy ſwego páná/ przed nim thuż pothkał ſie z oną niepodobną ſmiałoſcią/ ktorey mu miłość dodawáłá/ z oną ſpodziwną chęczią/ áby ſie popiſał nie ledáiákim ſługą/ iż więcz wielkie vffy Murzyńſkie rwáć ſie/ y tłumy ludzi/ zoſtáć ná plácu muſiáły. GórnDworz Bb7.
a. O żyłach i stawach (4): a [Jezus] iako lotr albo zboytza iaki na krzyżu bez lutoſci byl rozciągniony/ tako ijż ſie wnijm żyly ij ſtawy rwaly. OpecŻyw 134v, 139v; FalZioł V 30; Abowiem ktora żyła zawżdy ieſt napięta/ a nigdy niema popuſzczenia ta ſie poſpolicie rwie. KwiatKsiąż P4v.
b. Doznawać zniszczenia wskutek działania wody (5): przed Vpuſtem/ nie biy żadnych Pałów [!]/ ábowiém po Palech któré bywáiá [!] bithé w Vpuſtách/ rády ſye ſtáwy rwą. Strum M3v, I2; bo ſie to cżęſto przytrafia/ co ſie iednemi tacżkámi źiemie zápráwić może/ tego potym kilká wśi nie zápráwi/ gdy nagła rzecż przypádnie/ á pocżnie ſie grobla rwáć. GostGosp 60; KlonWor 15; [Groblej winni oprawować krom dnia, abo na gwałt bieżeć, kiedy by się grobla rwała. LustrRaw 16; Ale iż ten zamek na górze ze stron, to jest z południa, z zachodu i z północy, tedy ta góra z południa rwie się ku drodze, a [z] zachodu i z północy tam się jeszcze barziej rwie, bo z północy rzeka LustrMalb I 170].
Szereg: »łamać się, rwać się« (1): náwieźiſz then Vpuſt źiemią dobrą/ coby nie piaſkowátą/ y nienapłáwną: áni téż gliną/ kthóra ſye łamie/ rwie/ ták iáko y piaſek Strum M2v.
2. Szarpać się (3):
a. W funkcji zwrotnej (1):
Zwrot: »rwać się za łeb« (1): Caput sinistra manu perfricans, Drápiąc ſie álbo rwąc ſie zá łep. Mącz 136d.
Szereg: »drapać się albo rwać się« (1): Mącz 136d cf Zwrot.
b. W funkcji wzajemnej (2):

W połączeniach szeregowych (2): miedzy ktoremi [psami] wielka niezgodá byłá/ ták że ſię miedzy ſobą rwáli/ tárgáli/ kąſáli CzahTr D3, D3v.

Zwrot: »miedzy sobą się rwać« (2): ále pry ſpráwá zła [w wojsku nieprzyjaciela]/ niezgodá wielka/ iednośći miłośći niemáſz/ iedno ſię pry ſámi miedzy ſobą kąſáią/ rwą/ tárgáią CzahTr D3v, D3.
3. Urywać się, odrywać się (1):

W połączeniu szeregowym (1): Tákże y márinarz gdy ſie iuż powrozy pádáią/ żagle ſie kołyſzą/ kotwice ſie rwą/ ieſli z ochotną twarzą á poſtáwą do máſztu y do inſzich przipraw ſie miece/ wſzytkim dobrze tuſzy/ iuż ſie też wſzyſcy ná pomoc iego ſkupią RejZwierc 96v.

4. Udawać się gdzieś pospiesznie [dokąd] (2):

W porównaniu (1): Kinął głową nie zchęćią Oćiec fráſowliwy/ Syn ſię zátym do ſtáyniey rwie iáko wśćiekliwy. RybGęśli Cv.

Przen: W antropomorfizowanym opisie gry w szachy [którędy] (1): A páni biała z miecżem ſie záwiya/ [...] Pełno iey wſzędy/ rwie ſie y w namioty/ Przez gęſte wozy/ przez wáły/ przez płoty. KochSz B3v.
5. Zamierzać się, atakować [czym] (1): baculo et maczuga rwalesz szya ZapMaz VII Z 17/449.
6. [W funkcji strony biernej: Być unieważnianym:
Szereg: »rwać się i wniwecz obracać«: (nagł) Teſtáment s których przyczyn nic nie waży. (–) TEſtáment vczynióny rwieſie y w niwécz obraca s tych przyczyn [...] GroicTyt 131 (Linde).]

Synonimy: 4. pędzić, rzucać się.

Formacje współrdzenne cf RWAĆ.

MN