[zaloguj się]
[pdf]

OSKARŻAĆ (40) vb impf

-rż- (34), -rz- (6).

o oraz drugie a jasne; -kår- (22), -kar- (13); -kår- RejAp, HistRzym, CzechRozm, ModrzBaz, PowodPr; -kar- BibRadz, WujJudConf, LatHar, SarnStat; -kår- : -kar- BielKron (1:1), Mącz (2:4), RejPos (6:1), BiałKat (3:1), CzechEp (3:1), WujNT (2:1).

Fleksja
inf oskarżać
indicativus
praes
sg pl
1 oskarżåm
3 oskarżå oskarżają
praet
sg pl
1 m m pers oskarżali(s)my
3 m oskarżåł m pers oskarżali
n oskarżało subst
fut
sg
3 m oskarżać będzie
conditionalis
sg pl
1 m bych oskarżåł m pers
3 m m pers bysmy oskarżali

inf oskarżać (10). ◊ praes 1 sg oskarżåm (7). ◊ 3 sg oskarżå (6). ◊ 3 pl oskarżają (4). ◊ praet 3 sg m oskarżåł (5). n oskarżało (1). ◊ 1 pl m pers oskarżali(s)my (1). ◊ 3 pl m pers oskarżali (2). ◊ fut 3 sg m oskarżać będzie (1). ◊ con 1 sg m bych oskarżåł (1). ◊ 3 pl m pers bysmy oskarżali (1). ◊ part praes act oskarżając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn; XVIII) w. s.v.oskarżyć.

1. Zarzucać komuś coś złego, przypisywać winę; accusare Mącz, Calep, Vulg, Cn; culpare Mącz, Cn; subaccusare Calep; accusitare, arguere, culpitare, culpam in aliquem derivare a. conſerre a. impingere, in culpam ponere a. vocare, dare crimini a. culpae a. vitio aliquid alicui, imputare alicui, putare loco criminis aliquid, reum ſacere aliquem, (re)vocare in crimen aliquid Cn [w tym: kogo (23), co (3)] (31): Mącz 2a, 71b, 75b; ieſt Moizeſz/ w kthórym wy vffaćie: ten was oſkarża [vos accusat Vulg Ioann 5/45] BiałKat 146, 146; tego vcży [Hieronim] ábyſmy ſię ich [złych nauczycieli] wyſtrzegáli/ á nie oſkarzáli ich/ heretyctwo ich śiekierą piſmá ś. odćináiąc. CzechEp 42; Calep 14b, 1014b; WujNT Ioann 5/45.

oskarżać do kogo (1): Mniemaćie bych ia oſkarżał was do Oycá [ego accusaturus sim vos apud Patrem Vulg Ioann 5/45] BiałKat 146.

oskarżać u kogo (1): Nie mniemayćieſz ábych ia was oſkárżáć miał v Oycá WujNT Ioann 5/45.

oskarżać przed kim, przed czym (8); RejAp 101; HistRzym 94v; Abowiem to narod ludzki więcey oſkarżáło przed Pánem Bogiem/ iż themu doſyć vcżynić nie mogł/ tym dziwnym vſtáwam zakonnym/ niżliby go było w łáſkę przywieść miáło. RejPos 32v, 179v, [249]v, 305v, 332; iż zrzucon ieſt oſkárżyćiel bráćiey náſzey/ ktory ie oſkarżał przed oblicznośćią Bogá náſzego we dnie y w nocy. WujNT Apoc 12/10.

W połączeniach szeregowych (1): á iż ten zakon ták ſrogi/ kthory nas iáko kát mordował/ zábijał/ á vſtháwicżnie oſkarżał przed oblicżnoſcią Páná náſzego RejPos 179v; CzechEp 28, 61.

W przeciwstawieniach: »oskarżać ... miłosierdzia prosić, w łaskę przywodzić, zalecać« (3): RejPos 32v; Cóż będźie czynił zá dobrymi [Mojżesz]? ſeſlić ma moc tę złé oſkárżáć: thedyć ma tho w mocy/ áby dobre zálécał: y zá nimi prośił. BiałKat 146; PowodPr 56.

Szeregi: »nie bić ani oskarżać« (1): Chriſtus Pan nie bije áni oſkárża nikogo CzechEp 51.

»obwiniać a oskarżać« (1): iż iuż vpadł ſprzećiwnik náſz [szatan]/ który obwiniał á oſkarżał nas/ á ſtárał ſie o wſzytko złe náſze RejPos [77]v.

»oskarżać abo potąpiać« (1): Oſobliwy vrząd zakonu ieſt aby vczył/ Bo ieſliż oſkárża ábo potąpia tedyſie to ſtawa dla grzechu/ nie z właſnoſći zakonu. BibRadz I 103c marg.

»prześladować albo oskarżać« (1): Tyberyus zálię tym śmiercią groźił/ ktorzyby Krześćiány przeſládowáli álbo oſkarżáli BielKron 140v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»winować i (albo) oskarżać« (2): Mężowie Plebei/ poſłániſmy od Senatu do was/ nie wymawiáiąc go v was/ áni też was winuiąc albo oſkárżáć/ bo tego cżáſu nie/ ále ábyſmy roſterki a zámieſzánie ſpolne vſpokoili. BielKron 108; Poniewaſz nie tylko piſmo święte nas przekonywa/ że grzeſznymi ieſteſmy: ále nas w tym/ y ſámo ſumnienie náſze winuie y oſkarza. CzechRozm 217v.

W przen (7): KwiatKsiąż H2; HistRzym 94v; Zborzon też on trzeći okrutnik grzech/ frogi nieprzyiaciel náſz/ który vſtáwicżnie ſtał iáko kát s powrozem nád námi/ oſkarżáiąc nas przed Pánem náſzym/ gdychmy namniey w cżym przeſtąpili zakon á vſtáwy ſwoie. RejPos 305v, 179v, 229; CzechRozm 217v; Iáko cżynił Dániel/ Tobiaſz/ Heſter: ktorzy w káżdey pladze do Bogá ſie vćiekáiąc/ oſkarżáli złośći ſwoie: á zátym dopiero miłośierdźia prośili. PowodPr 56.
2. Stawiać fałszywe zarzuty, potwarzać; calumniari Mącz, JanStat; criminari Calep (3):

oskarżać kogo przed kim (1): Potym ábyś W.K.M. zrozumiawſzy to y z Pány Rádámi ſwemi/ nas przed ſobą iáko wiernych á powolnych poddanych ſwoich więcey hydźić á oſkárżáć nie dał WujJudConf 15v.

Zwrot: »oskarżać fałszywie« [szyk zmienny] (2): Calumnior, Potwarzam/ Oskarżam fałſzywie. Mącz 32b; Criminari – Obłigac, falſziwie oskarzac. Calep 270b.
Szereg: »hydzić a oskarżać« (1): WujJudConf 15v cf oskarżać kogo przed kim.
3. Uskarżać się na coś [co przed kim] (1): [posłowie mówili] Tu iżeśmy widzieli wykroczenie od powinności ku Rzeczypospolitej, a widząc to, że permanere in sua vocatione nie chcą skromnie a statecznie jako Rzeczypospolitej trzeba, oskarżaliśmy to przed WKM Diar 71.
4. praw. Zanosić na kogoś skargę do sądu, pozywać kogoś; accusare Mącz, JanStat, Cn; accersere, agere a. facere reum, citare, deferre, postulare, vocare Cn [w tym: kogo (4)] (5): Reus Stroná która bywa ciągniona ku práwu/ którą oſkarżáyą/ álbo którey wynę dawáyą. Mącz 5d, 2a; gdy kogo oſkarżáią [in delationibus]/ godźi śię áby káżdy cżłowiek/ á naywięcey KROL, trzymał śię obycżáiu Alekſándrá Krolá Mácedońſkiego ModrzBaz 21; LatHar 722.

oskarżać o co (1): iż zwykli niektórzy ludźie ſwarliwi/ ludźi niewinné potwarnie o vczynek mężobóyſtwá przed wielą lat vczyniony/ żáłobliwie oſkárżáć SarnStat 611.

Synonimy: 1. donosić, obwiniać, odnosić, potępiać, winować, żałować się; 2. ganić, hydzić, obłygać, potwarzać; 4. pozywać.

Formacje współrdzenne cf SKARŻYĆ.

Cf OSKARŻAJĄCY, OSKARŻANIE

EW