[zaloguj się]
[pdf]

PUSTOSZYĆ (88) vb impf

o jasne.

Fleksja
inf pustoszyć
indicativus
praes
sg pl
1 pustoszę
2 pustoszycie
3 pustoszy pustoszą
praet
sg pl
1 m m pers -smy pustoszyli
3 m pustoszył, pustosz(e)ł m pers pustoszyli, pustosz(e)li
f m an pustoszyli
fut
sg
2 m pustoszyć będziesz
3 m będzie pustoszył
conditionalis
sg
3 m by pustoszył

inf pustoszyć (11). ◊ praes 1 sg pustoszę (13). ◊ 3 sg pustoszy (12). ◊ 2 pl pustoszycie (2). ◊ 3 pl pustoszą (10). ◊ praet 3 sg m pustoszył (9), pustosz(e)ł (1) PaprUp. ◊ 1 pl m pers -smy pustoszyli (1). ◊ 3 pl m pers pustoszyli (12), pustosz(e)li (2) PaprUp, ActReg. m an pustoszyli (1) [cum N pl: psi]. ◊ fut 2 sg m pustoszyć będziesz (1). ◊ 3 sg m będzie pustoszył (2). ◊ con 3 sg m by pustoszył (3). ◊ part praes act pustosząc (8).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. Czynić pustym, opróżniać [co] (3):
Przen: Zubażać (2): Bárzo tego blizko hárde niewiáſty/ iż pychę wáſzę do ktorey y męże pobudzaćie/ y dla ktorey domy ich puſtoſzyćie: poniży P. Bog SkarKaz 580b.
Zwrot: »mieszek pustoszyć« = być przyczyną wydawania pieniędzy (1): Kuchnia ieſt gmách dla roſkoſzy/ Lecż bárzo mieſzek puſtoſzy. RejZwierc 237v.
a. Usuwać coś skądś [co (żywotne) skąd] (1): A zwłaſzczá Kleſzcze/ kiedy ſye im Wodá vpodoba y dno dobré/ thedy ſye ich tak wielé ná trze że ié pothym muśiſz z Stáwu puſtoſzyć Strum Qv.
2. Niszczyć, dewastować; czynić opustoszałym; rujnować; vastare Miech, Vulg, Mącz, Modrz, Calep, Cn; devastare Vulg, Calep, Cn; populari Mącz, Calep, Cn; depopulari, desolare, evastare, perpopulari, pervastare, solare Calep, Cn; profligare Mącz; destruere, diripere Calep; exinanire, vexare Cn [w tym: co (59)] (85): RejPs 24; KrowObr 39; Profligo, Puſtoſzę w niwecz obrácam, et Effligo idem Mącz 130c, 312c, 476b; Ná pohanbienie tych dziśieyſzych przenáſládownikow kośćiołá Bożego/ ktorzy bez vrzędu/ bez mocy y władzey Duchowney y świeckiey/ Kośćioły łupią/ Plebánie puſtoſzą/ kápłany wymiátuią SkarŻyw 81; iz Podawca albo Dziedzic tei wsi wktorey Kościoł iest, pustoszyc go ob differentiam niemogł religionis. ActReg 21; Perpopulor, Totum populor et vasto – Do keſſa puſtoſzę. Calep 788b, 308a [2 r.], 312a, 315a, 375b, 395a (11); Kto ma láſy á wśi ná nich ſádźić nie chce [...]/ pewnieyſzy ſkarb zoſtánie potomſtwu/ niż w ſkrzyni pieniądze: gdy go nie puſtoſzy. GostGosp 154; iákobyś podſzedł ſąśiádá ſwégo o rolą/ y by ná vkráinie máiętnośći iego/ bez káry w nię wiáchawſzy/ puſtoſzyć będźieſz? OrzJan 54, 53, 136; ACz vſtáwá świętégo Piſmá té którzy role puſtoſzą [depopulationes agrorum JanStat 617]/ ma w wielkiéy nienawiśći: wſzákże [...] SarnStat 678, 498.

W porównaniu (1): Iáko ſtráſzliwy ogiéń/ iáko pożar/ który Gęſté láſy puſtoſzy/ y odziané góry. Ták y ty przepuść ná nie ſwoie łyſkáwice KochPs 125.

W przeciwstawieniach: »naprawić, poprawować ... pustoszyć« (2): Strum R2v; Kmiotek kędy przyymuie drugą rolą/ zá iáką przygodą ſpuſtoſzenia/ z budowániem/ choćby w tym drugim budowániu nie mieſzkał/ ma go popráwowáć/ á nie puſtoſzyć GostGosp 40.

W charakterystycznych połączeniach: budowanie pustoszyć, kościoł(y) (2), lasy (2), majętności, plebanije, puszcze, role, wsi, wszy(s)tko (2).

Przen (5): KrowObr 80; Iákoż ſie tedy nie lękacie tego Páná ſwego/ ktory was przeklina/ iż ták puſtoſzycie á rozgradzacie thę ſwiętą winnicżkę iego? RejPos 184; OrzJan 27.
a) W odniesieniu do religii i Kościoła: prześladować, gnębić, dręczyć; znieważać, obrażać (2): Przed zborzęnięm miaſta Hieruſalem powiedaią że w kościele bożęm było poſtanowiono Bałwofalſtwo i Bałwán/ ktorą śię oboią rzeczą pán nabarźiéi brzydźi/ i ta oboia rzecz nawięcyi vznanié i chfałę pana boga zagaſzá i puſtoſzy MurzNT 116; A Száweł puſtoſzył też kośćioł Leop Act 8/3.
a. Plądrować, grabić, łupić, napadając zbrojnie (53): MiechGlab 34; Leop Ier 50/10; [Skanderbeg] rozeſławſzy lud w zagony/ puſtoſzyli kráiny Tureckie około Swátygrádá BielKron 244; [Bolesław] Swátoborá wſádził do więźienia/ á iego páńſtwo/ ktore miał nád morzem/ [...] kazał puſtoſzyć BielKron 351, 244v, 255, 371, 371v, 410v; Mącz 16a, 312d; HistHel C4v; SkarŻyw 319; StryjKron 687; Ty też/ ó RADZIWILE/ ſtráchu mu z ſwéy ſtrony Dodałeś/ roſpuſzczáiąc potężné zagony. Zagony/ któré zbożá oraczom nie noſzą/ Rychléy ſzáblę/ y ogień/ co miáſtá puſtoſzą. KochJez B; gdi Boſnienſka Ziemie poſtoſzeli [Turcy] á podmoc ſwa podbijali/ [król Zygmunt] odiawſzi wiele Wiezniow ſrogie poſelſtwo donich wſkazal PaprUp C2v; ActReg 7; Lub nieprzyiaćiel tráfi ſie okrutny/ Miáſto puſtoſząc/ morduie bez wieśći [= bez uprzedzenia] GrochKal 9; OrzJan 6, 37; Tákąſmy my cżuynośćią Moſkwę puſtoſzyli/ Zamki bráli/ derewnie ogniem popalili. KmitaSpit A4, A3, B2; VotSzl Bv, E4.

pustoszyć komu (4): Poſłał też Krol Boleſław poſłá ſwego Skárbká rycerſkiego cżłowieká do Ceſárzá proſząc áby mu źiemie nie puſthoſzył BielKron 351v, 347v, 367; Ktorzy Páńſtwá częſtokroć nam zwykli puſtoſzyć Ieſli zacz vpominki máią s tąd odnośić? MycPrz I Cv.

pustoszyć kogo (4): Leop Is 17/14; ktorych [kmieciów] gorzey nieprzyiaćielá ſwoy żołnierz puſtoſzy GrabPospR L; KlonKr A2v; Vcżynił Krol do Bogá prośbę żáłobliwą/ O Boże ty ſam widźiſz krzywdę mą zelżywą. Oni mię w źiemi biorą/ oni mię puſtoſzą KmitaSpit B3.

pustoszyć kim, czym (2): Vastari incursionibus, Vſtáwicznemi náyázdámi puſtoſzić ziemię. Mącz 74c; Wegrzin nad zwitzai wiele Wegrow prziſobie chowal przewodzil nad nami co ratzel/ rzetzi poſpolitij dobra nimi puſtoſzel PaprUp K2v.

pustoszyć gdzie (1): Kroſno obegnawſzy wſzędzye w okolicy puſtoſzyli BielKron 395v.

W połączeniach szeregowych (5): Potym ná Kſiążę Mázowieckie Wáńká poſłał woyſko pobieráć/ palić/ y puſthoſzyć iego dzierżáwy BielKron 371, 254v; Grassor, Ydę by wśćiekły/ gwałtem wydzieram/ łupię/ Puſtoſzę/ morduyę okrucieńſtwo wyodę Mącz 148d, 312c; nie dopiero ſzukáć Doktorow/ gdy ſię [Rzeczpospolita] do śmierći prżybliża/ gdy nieprżyiáćiel w źiemi/ iuſz pałi [!]/ iuſz wiąże/ iuſz puſtoſzy/ iuſz więźnie w Czymborách wiodą. GórnRozm K.

W charakterystycznych połączeniach: chałupy pustoszyć, Rzeczypospolitej dobra, dzierżawę(-y) (3), krainy (4), miasta(-o) (miasteczka) (3), ojczyznę naszę (2), państwo(-a) (2), pola, wołości, wsi (2), wszędzie, wszy(s)tko (2), ziemię ([jaką]) (15).

Zwrot: »pustoszyć mieczem i ogniem (a. ogniem i mieczem), przez miecz a (i) ogień« = incendiis et caedibus vastare Miech; vastare ferro ac igni Modrz [szyk zmienny] (3:2): MiechGlab 14; y przyiecháli [Węgrzy i Polacy] z niemáłym ludem źiemię Mázowiecką Semowitowę cżęść/ okrutnie palili y puſtoſzyli przez miecż á ogień. BielKron 379; ModrzBaz 119v; ten [Bóg] okowy Cięſzkié z więźniów zeymuie: ále wiárołomnym Polá puſtoſzy ogniem/ y mieczem ogromnym. KochPs 97; StryjKron 472.
Szeregi: »najeżdżać a pustoszyć« (1): Tátárowie łácny ślák przewiedzyeli do Podola/ ktorym potym cżęſtokroć źiemie Ruſkie ledá kiedy náieżdzáli á puſtoſzyli. BielKron 388.

»palić i (a) pustoszyć« (6): BielKron 361, 370, 371, 379; Perpopulator Italiam vastando et urendo omnia, Puſtoſzy włoską ziemię/ paląc y puſtoſząc wſziſtko. Mącz 312d; StryjKron 472. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»wojować i (a) pustoszyć« (2): Dla cżego Wincenty s Pomorzan vćiekł ſie do Luderá Pruſkiego miſtrzá/ námawiáiąc go áby woiował á puſtoſzył Polſkie kráiny BielKron 371v, 88.

Synonimy: 1. prożnić; 2. łupić, niszczyć, plundrować, psować.

Formacje współrdzenne: opustoszyć, popustoszyć, spustoszyć, spustoszyć się, wypustoszyć; pustoszeć, opustoszeć, popustoszeć, spustoszeć; spustoszać, wypustoszać.

Cf PUSTOSZĄCY, PUSTOSZENIE, PUSTOSZONY

AN