[zaloguj się]
[pdf]

DEPTAĆ (151) vb impf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf deptać
indicativus
praes
sg pl
1 depcę depcemy, depcem
2 depcecie
3 depce, deptce depcą
praet
sg pl
1 m deptåłem, -m deptåł m pers -smy deptali
3 m deptåł m pers deptali
f deptała m an
n subst deptały
fut
sg pl
2 m deptać będziesz, będziesz deptåł m pers
3 m będzie deptåł, deptać będzie m pers deptać będą, będą deptać
imperativus
sg
2 depc
3 niech depce
conditionalis
pl
1 m pers bysmy deptali, bychmy deptali
2 m pers byście deptali
3 m pers by deptali
impersonalis
praet deptåno
participia
part praes act depcąc
inne formy
fut sg 1 - deptać będę

inf deptać (20). ◊ praes 1 sg depcę (12). ◊ 3 sg depce (27), deptce (1) ModrzBaz 49. ◊ 1 pl depcemy (3) LubPs, KrowObr, Prot, depcem (1) SkarJedn. ◊ 2 pl depcecie (3). ◊ 3 pl depcą (21). ◊ praet 1 sg m deptåłem, -m deptåł (2). ◊ 3 sg m deptåł (5). f deptała (1). ◊ 1 pl m pers -smy deptali (1). 3 pl m pers deptali (14). subst deptały (1). ◊ fut 1 sg deptać będę (1). ◊ 2 sg m deptać będziesz (2) BudBib, NiemObr, będziesz deptåł (2) KochPs, CzahTr. ◊ 3 sg m będzie deptåł (3) KrowObr (2), BudBib, deptać będzie (2) BudBib, KochPs. ◊ 3 pl m pers deptać będą (2) BudNT, WujNT, będą deptać (1) RejAp. ◊ imp 2 sg depc (2). ◊ 3 sg niech depce (2). ◊ con 1 pl m pers bysmy deptali (1) OrzQuin, bychmy deptali (1) WujJud. ◊ 2 pl m pers byście deptali (2). ◊ 3 pl m pers by deptali (2). ◊ part praes act depcąc (14). ◊ impers praet deptåno (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Stąpając przygniatać, tratować, niszczyć nogami; tłoczyć; calcare Mącz, Calag, Calep, Cn, Vulg, PolAnt; pessundare Mącz, Calep; calcitrare Mącz; conculcare, deculcare, interculcare, proculcare Calep; condepsere, depsere, prosubigere Cn (91): Calcitro, Kopam á depcę. Mącz 31b; Werwał ſię do niey [winnice] wieprz leśny z wielką okrutnością/ ten targa, depce, pſuie, morzy, bez wſzelkiey lutośći. ArtKanc J16v; Calep 292b, 852b.

deptać kogo (12), co (19): OpecŻyw 113, 115v, 137; á boiąć ſie Alexánder áby ſie [śnieg] nie rozmnażał więcey/ kazał gi deptáć HistAl [I3]v; KrowObr 39 [2 r.], 102; Cżłowiek nie łácżny depce plaſtr [calcabit favum]/ á człowieku głodnemu choćiaż ieſth co gorzkiego/ zda ſię mu ſłodko. BibRadz Prov 27/7; BielKron 63, 183; OrzQuin M4v; RejAp 114; RejZwierc 217; WujJud 49; BudBib Is 63/3, Dan 7/7, 19; BudNT Luc 12/1; To pewna/ że ſie niewiáſty do kądźiele vrodźiły: y on ktory Wenerę málowáć wymyślił/ á oná żołwiá deptce [et qui Venerem finxit testudinem calcantem] dawa znáć/ że im goſpodárſtwo/ ábo ſpráwy domowe/ [...] máią być zlecone. ModrzBaz 49; NiemObr 167 [2 r.]; LatHar 291; A Gdy ſię nágromádźiło bárzo wiele rzeſze/ ták iż iedni drugie deptáli [it ut se invicem conculcarent] począł mowić do vczniow ſwoich. WujNT Luc 12/1; myśliwcy vbogim ludźióm zwykli ſzkody wielkié czynić/ depcąc ich máiętność y zbożá SarnStat 673; PowodPr 9; SkarKaz 5b; KlonFlis B2. Cf Zwroty.

deptać po kim (5), po czym (14): drudzy po nijm deptali/ aż ięcżál Iezus mily. OpecŻyw 107, 107v, 113, 114v, 115v; bo indzyey dobytki młocą depcąc po gumnie/ nie thák iáko v nas cepámi. BielKron 36v; Rozbiegli ſie thedy wſzytcy gdzie ktho mogł/ depcąc po ćielech zábitych BielKron 308, 181v; [biskupi rzymscy] krzyſz cżynią ná ziemi pálcem/ y po nim depcą. SkarJedn 232, 237; SkarŻyw 101; CzechEp [389]; NiemObr 64 [2 r.]; ZawJeft 28; SkarKaz 82b, 456b; [posłowie na sejmikach] w kośćiołách nie tylo po ołtarzách depcą/ ále też przed ołtarzmi kreẃ roźlewáią y zábijáią. SkarKazSej 681a. Cf »po błocie deptać«.

Zwroty: »błoto, po błocie deptać« [szyk zmienny] (2 : 1): Ieſliby też ná wyſzſzy ſtan rad wſtąpił/ to zá náſtołkámi błoto depcąc biega RejZwierc 158; PudłFr 67; Nie mowi głowá nodze/ która po błoćie depce: co mi po tobie ſproſna nogo/ niedbam o ćię. SkarKazSej 677a.

»nogami deptać« = pessundare Mącz [szyk zmienny] (18): w nos go [Chrystusa] bili/ ſſcżypali ij miedzy ocży nogami deptali. OpecŻyw 115v, 137; KrowObr 39, 102; BielKron 183; Pessundo, Trácę w niwecz obrácam/ nogámi depcę. Mącz 294d; RejAp 114; BudBib Dan 7/7, 19; NiemObr 64, 167 [2 r.]; ZawJeft 28; Interculco ‒ weſrodek nogami depcę Calep 550a, 234b, 795a; [bestyja] wſzyſtko przed ſobą nie tylko pożyra/ ále też nogámi depce PowodPr 9; KlonFlis B2.

»deptać pszenicę i żyto« [szyk zmienny] (2): Prot B4v; Bo gdy kogo nie páſą á buia powoli/ Iuż żyto y pſzenicę depce po ſwey woli. RejZwierc 269.

Przen (2):
Zwrot: »deptać winnicę« [szyk zmienny] (1): pan bog rozſzerżył winniczę ludu ſwego krzeſciańskiego. A iako tę winnicę pogani depczą. WróbŻołt bb8v.
Szereg: »deptać i kazić« (1): Y cżemużes miły panie skaził płot iey [winnicy] á depczą y każą ią wſzitci ktorzi idą drogą. WróbŻołt 79/13.
a. Wyciskać, wytłaczać (o wytłaczaniu jagód, wina); vindemiare Vulg [co] (7): pácholęćiu ktore [mąż boży] ſamo przy ſobie zoſtáwił/ deptáć onę trochę iagod kazał. Y gdy trochę winá poćiekło/ ſam málucżkie nacżynie poſtáwił SkarŻyw 497.
Zwrot: »wino deptać« (2): SkarŻyw 497; Czemu/ [...] czerwona ſzátá twoiá/ iáko tych co w práśie wino depcą? SkarKaz 7b.
Przen (4):
Zwrot: »deptać kadź, prasę« [w tym: czego (2)] = calcare torcular a. lacum Vulg, PolAnt (3 : 1): BudBib Is 63/3; Ten też depce kadź winá zápalcżywośći y gniewu Bogá wſzechmocnego. BudNT Apoc 19/15; Y deptano kadź [gniewu Bożego] przed miáſtem/ y wyſzłá krew z kádźi WujNT Apoc 14/20, 19/15.
b. Człapać, dreptać, powłóczyć nogami, przestępować z nogi na nogę; calcare Mącz, Calag; titubare Mącz (8): Iuż wſzędy nádſłuchawa kiedy gdzye kto ſzepce/ Zda mu ſie wſzytko o nim piętą ſtoiąc depce. RejWiz 4; Calco, Szłápię/ Depcę. Mącz 31b, 456c [2 r.]; Tám ſtárzec gdy vſłyſzał iż ktoś v drzwi ſzepce/ A ćicho y tám y ſám przechodząc ſie depce HistLan C2v; Calag 597c.
Zwrot: »deptać nogami« [szyk zmienny] (2): RejZwierc 75v; Prożno chwoſtem wáchluie/ prożno głową kiwa/ Prożno depce nogámi ſzkápá cżárnogrzywa KlonWor 76.
c. Chodzić; ambulare, calcare Vulg [w tym: po czym (11)] (17): Gdyſcie przychadzáli przed oblicże moie/ kto thego ſzukał z ręku wáſzych/ ábyſcie deptáli po ſieniách moich [ambularetis in atriis meis Vulg Is 1/12]. BielKron 94; [Chrześcijanie] ná zdobywánie grobu Bożego y zręki pogáńſkiey ziemie oney po ktorey deptáły nogi Bogá náſzego Iezuſa Chryſtuſa/ wybáwienie/ [...] wypráwowali [się] SkarJedn 254; BielSjem 32.
Zwrot: bibl. »deptać po wężach, żmijach itp.«= calcare supra serpentes et scorpiones PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (5): MurzNT Luc 10/19; Będźieſz po żmijach beſpiecznie gniewliwych/ Y po pádálcach deptał nie ćiérpliwych KochPs 139; NiemObr 167; WujNT Luc 10/19; CzahTr Fv.
W przen (9):

deptać co (7): Wiſło [...] Twóy grzbiet nievieżdżony wſzyſcy deptáć mogą. KochFr 88; [Skop ‒ znak zodiaku] Ten pośrzodek niebá Depce KochPhaen 9. Cf. Zwroty.

deptać po czym (2): Bo oto Iehowá wynidzie zmieyſcá ſwego/ á znidzie y deptác będzie po wyſokościach ziemie. BudBib Mich 1/3, Deut 33/29.

Zwroty: »deptać miasto, granice, ziemię« = władać podbitym obszarem; civitatem calcare PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): A on wybáwi nas gdy Aſsyryánin prziydźie do źiemie náſzey/ á będzie deptał gránice náſze [cum calcaverit in finibus nostris]. BibRadz Mich 5/6; Ze wſzech ſtron nieprzyiaćiel/ podnioſł ná mię zbroię/ Chćiałby mię krwią pomázáć/ depcąc źiemię moię. BielSat Gv; BudNT Apoc 11/2; WujNT Apoc 11/2.

»[drogę] deptać« = dążyć do osiągnięcia czegoś (1): Iam ieſt śrzodek y miárá w drodze k wſzelkiey rzecży [...] Ktorą Wniebonikli ſtarcy przed láty deptáli RybGęśli C2v.

2. Poniewierać, gnębić, pogardzać, znieważać; niszczyć; affligare, calcare, conculcare, dirripere Vulg (57):

deptać kogo (20), co (30): RejPs 26; RejJóz E7v; RejKup k2v [2 r.]; MurzNT 53v marg; Chcą myę deptáć á mieć zwirzchność tu nád duſſą moyą. LubPs O2; ZMiłuy ſie nádemną Boże boć myę cżłowiek depce [Miserere mei Deus quoniam conculcavit me homo Ps 56/2] LubPs O2, A5, D4, hhv; KrowObr 50v; RejWiz 51, 55v; Niedáy bluźnić Bogá żywego/ w przodkách ſwoich/ áni ſławy ich dopuſzczay deptáć. OrzList e2v, e4; BibRadz Iob 20/19, Ier 50/11; OrzQuin L4v, Aa3; RejAp 90, 145; RejPosWiecz2 95, 95 marg; Zá wielki tho ſkarb poććiwi miewáli/ Gdy łeż deptáli s prawdą ſie zgadzáli. RejZwierc 216, 211; BudNT przedm bv, 1.Thess 4/6; Boleię pátrząc/ że depcą źli náukę twoię. KochPs 185, 17, 51; pewnie go [Syna Bożego] káżdy ten depce kto nie żyie wedle słowá iego CzechEp 115; WisznTr 23; GórnTroas 48; WujNT 30, 773; SzarzRyt A4v [2 r.]. Cf »krew deptać«, »prawo deptać«.

deptać po kim (4), po czym (2): ſzáthan ták ieſt ſłáby wiernym/ ktorym zbáwićiel deptać po nim moc dał/ że ſię z niego łácno náśmiać /[...] mogą. SkarŻyw 57, 136, 398; Czemu ná hárde pátrzyſz á milczyſz/ gdy niezbożny depce po lepſzym niżli ſam? SkarKaz 3a, 84b, 85b.

Przysłowia: Kiedy [człowiek] ſzcżęſcie waży lekcze Potym go leda czo depcze RejJóz E7v.

Nie bądź pochyłem drzewem niech cie nikt nie depce. RejWiz 51.

Zwroty: »krew (Syna Bożego) deptać« [w tym: deptać i sromocić (5)] (10): krew Syná Bożego ſromoćićie y depcećie. KrowObr 177v, 51, 58, 79v, 119, 178 (10).

»deptać nogami« (2): RejKup k2v; Niechay mię hárdy człowiek nie depce nogámi [non veniat mihi pes superbiae Vulg Ps 35/12] KochPs 51.

»ustawy, prawo, zakon deptać« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): OrzQuin Aa3v; ModrzBaz 143; [owa sprośność] Boże vſtáwy depce. GórnRozm E3v; GrabowSet G3v.

Szeregi: »deptać i bluźnić« [szyk 2 : 1] (3): KrowObr 79v; páná Ieſuſá [...] niezbożni ludzie bluznią y zápámiętále depcą. BudNT przedm bv; WujNT 30.

»deptać a lżyć« (1): [królowie i książęta] práwie depcą á lżą y moc y błogoſławieńſtwo [Baranka świętego] RejAp 145.

»deptać i niszczyć« [szyk 2 : 1] (3): KrowObr 50v; kácerz [...] gwałći Kośćiół Boży/ przemieniáiąc/ niſzcząc/ y depcąc Zakón/ y vſtáwy Kośćielné OrzQuin Aa3v, L4v.

»plugawić i deptać« (1): Ktoby mázał [dar boży]/ ten práwo wſzytkim ſpolnego oycá máże/ plugáwi y depce [pollui et conculcari]. ModrzBaz 143.

»tłoczyć a deptać« (1): ſrodze gi [= kościół] s tymi okrutniki ſwiátá thego tłocżemy á depcemy. LubPs A5.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Calco ‒ Depcę. Calep 154a, 721b, 1031a.

Formacje pochodne: nadeptać, podeptać, przedeptać, przydeptać, rozdeptać, udeptać, wdeptać, zadeptać, zdeptać; podeptawać; oddeptować, podeptować, rozdeptować, wdeptować; nadeptywać, podeptywać; odeptować, przydeptować.

Cf DEPCĄCY, DEPTAN, DEPTANIE

TK