[zaloguj się]
[pdf]

PODEPTAĆ (79) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne. ◊ Formy tematów fut i imp typu: -cę (20), -czę (2), -tam (1); -czę RejAp; -cę : -czę Leop (1:1); -cę : -tam HistAl (1:1).

Fleksja
inf podeptać
praet
sg pl
1 m podeptåłem, -m podeptåł m pers
2 m podeptåłeś, -ś podeptåł m pers
3 m podeptåł m pers podeptali
f podeptała m an
n subst podeptały
plusq
pl
3 m pers byli podeptali
imperativus
sg
2 podepc, podepcz, podepcy
3 niechåj, niechci podepce
conditionalis
sg pl
3 m by podeptåł m pers by podeptali
n subst by podeptały
impersonalis
praet podeptåno
participia
part praet act podeptåwszy

inf podeptać (11). ◊ fut 1 sg podepcę (1). ◊ 2 sg podepcesz (3). ◊ 3 sg podepce (6). ◊ 1 pl podepcemy (3), podeptåmy (1). ◊ 2 pl podepcecie (1). ◊ 3 pl podepcą (3), podepczą (1). ◊ praet 1 sg m podeptåłem, -m podeptåł (3). ◊ 2 sg m podeptåłeś, -ś podeptåł (2). ◊ 3 sg m podeptåł (2). f podeptała (2). ◊ 3 pl m pers podeptali (12). subst podeptały (1). ◊ plusq 3 pl m pers byli podeptali (1). ◊ imp 2 sg podepc (1) SkarKaz, podepcz (1) Leop, [podepcy]. ◊ 3 sg niechåj, niechci podepce (2). ◊ con 3 sg m by podeptåł (3). ◊ 3 pl m pers by podeptali (3). subst by podeptały (2). ◊ impers praet podeptåno (2). ◊ part praet act podeptåwszy (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w.

1. Stratować, rozdeptać, depcząc zniszczyć, zdruzgotać; conculcare PolAnt, Vulg, Cn; pessum premere Mącz, Cn; calcare PolAnt, Cn; atterere, collidere, elidere, obterere, opprimere, pessum dare, proculcare, proterere (pedibus) Cn [kogo, co] (21): KrowObr 9v; BibRadz Luc 8/5; BielKron 87v; żeć ſą ná ſwiecie ty wſzytki rzecży około ktorych ſie náſze ſmyſły wiercą á odmieniáią/ iáko plewy ná ſcieſce/ ktore álbo podepczą/ álbo ie wicher roznieſie. RejZwierc 103v, 110; my teraz ćiebie prośimy/ żebyś zboże náſze záſiane [...] raczył hoynie rozmnożyć/ [...] á wſzytek kąkol rácz ſam podeptáć. StryjKron 160.
Zwroty: »podeptać końmi (koniem)« = conculcare in equis PolAnt [szyk zmienny] (2): yzem ya [...] wlodarza maczieya Gąsiorka nyepodebthal [!] konyem ZapWar 1531 nr 2434; BielKron 86; BudBib Iudith 6/3.

»podeptać nogami« = conculcare in pedibus PolAnt; pessum premere Mącz; conculcare pedibus Vulg [szyk zmienny] (6): Niedáwáicie pſum rzeczy świętyi/ ani miecćie pereł waſzych przed świnie/ by ich lepák nie podeptały nogami ſwęmi MurzNT Matth 7/6; Leop Matth 5/13; dał ią [Wasyl niepłodną żonę] do Klaſzthorá [...]/ ácżkolwiek Kápicę z rzućiłá y podeptáłá ią nogámi/ wſzákże zá karánim muſiáłá tám zoſtáć. BielKron 429v; Mącz 294d; BudNT Matth 7/6; WujNT Matth 7/6.

Szeregi: »oplwać i podeptać« (1): wyiął [Witen poganin] z puſzki ſrebmey Boże ćiáło/ rzućił ná źiemię oplwał y podepthał BielKron 369.

»zetrzeć a podeptać« (1): Iż ſámiż paſterze ſtárli á podeptáli winniczę moię/ [...] obroćili ią máło nie w puſtynią RejPos 60v.

»zrzucić i podeptać« (2): Krol z nim [małym Mojżeszem] krotofiląc/ włożył nań krolewſką koronę/ ná ktorey był cżártowſki báłwánek málowány/ on ią zrzućił z głowy y podeptał. BielKron 28, 429v.

Przen (3): Podepcż duſſo ma mocne. Leop Iudic 5/21; Oto głos krwie brátá náſzego Páná Iezuſá/ woła do ćiebie z krzyżá. Poznay Oycże/ ieſliż to ieſt ſukienká prawdźiwego ſyná twego Iozephá/ cżyli nie? o záprawdęć źwierz go okrutny rozſzárpał: podeptał z zápálcżywośći ſwoiey ſukienkę iego LatHar 271.
Szereg: »podeptać i zetrzeć« (1): Zwierz cżwarty/ kroleſtwo cżwarte (będzie) ná ziemi/ ktore rozne będzie od wſzech kroleſtw/ Bo poźrze wſzytkę ziemię/ podepce/ y zetrze ią [et calcabit eam, et comminuet eam]. BudBib Dan 7/23.
a. [W celu wytłoczenia soku: gdy [jagody] nagorętſze będą podepcyſz ie/ on powolny ſok [...] przewarz dobrze SienHerb 622b.]
2. Nadepnąć, stanąć nogą; conculcare HistAl (9):

podeptać kogo (1): By ná progu oćiec leżał/ podepc oycá á wychodź SkarKaz 44a.

Fraza: »[gdzie] koń kopytem, noga konia podepce« (1:1): tak iż zá Bożą pomocą gdzie koń moy kopytem podeptał/ wſzędzie naſze było y ieſth BielKron 254v, 254v.
a. Chodzić po czymś [co] (6): Thakże Alexánder trzeći/ izali Ceſárzá Fryderyká [...] nie záklął/ á potym go nogami deptał mowiąc. Po Lwie y po Báżyliſſku będzieſz chodzył/ y podepceſz Lwá y ſmoku KrowObr 39; lud wieyſki záś/ który wielé źiela podepce/ á gdy mu ku otárćiu wiechćia potrzebá/ wiáruie ſye tego pilnie/ áby w onym wiechćiu pokrzywá nie byłá [z szacunku dla niej] SienLek 197; dan ieſt [przybytek] pogánom/ ktorzy miáſto ſwięte podepcżą przez dwá á cżterdzieśći mieięcy RejAp 89v; NiemObr 167.
Zwrot: »nogami podeptać« = pedibus conculcare HistAl (2): Złoto też gdy naydziemy nogami ie podeptamy HistAl K4v, C.
3. Wyrządzić coś złego; przen (49):
a) Ucisnąć, pognębić, skrzywdzić, pokonać; pohańbić, znieważyć; conculcare Vulg, PolAnt; calcare Vulg; atterere PolAnt; pessundare Mącz [kogo, co] (35): TarDuch C3; Smiłuy ſie nademną miły panie boże/ boć mie zły cżłowiek podeptał/ á prżez czały dzień gabaiąc mie zaſmuczał mie. WróbŻołt 55/2, 55/3; LubPs Mv, N2; KrowObr 219; Podeptałeś wſzytki ktorzy ſię obłądźili od vſtaw twoich BibRadz Ps 118/118, 1.Par 17/9; [Łoktek upomina Wincentego wysługującego się Prusom] iż Bog nie zárázem ále powoli mśći ſie s ſrogim karánim krwie niewinney/ ktorey przez iego przycżynę wiele wylano/ y śirotek podeptano BielKron 372, 2, 19; ten ogień nie widomy/ á ſwięty [...] ożywia to wſzytko/ czo byli ſmyſłowie vmorzyli/ y podeptáli. GórnDworz Mm5v; RejPos 110; BiałKat 181; BudBib Is 63/18; CzechRozm A6; Nieprzyiaćiele náſze przy tobie zetrzemy/ A w imię święté twoie hárdé podepcemy. KochPs 65; Zbroią krzyżá świętego przepáſani Apoſtołowie/ wſzytkę moc nieprzyiaćielſką podeptáli. SkarŻyw 399, 402; CzechEp 115, 281; LatHar 644; iákoż mniemaćie dáleko ſrożſze záſłuży karánia/ ktoryby Syná Bożego podeptał/ y krew teſtámentu [...] pokaláną być rozumiał/ y Duchaá łáſki zelżył? WujNT Hebr 10/29 [przekład tego samego tekstu CzechEp]; SkarKaz 7b.

W połączeniach szeregowych (2): iáko y kiedy [Antykryst] náukę Páná Iezu Kryſtá/ z fáłſzował/ ſprzewrácał/ y podeptał KrowObr C; Mącz 294d.

W charakterystycznych połączeniach: podeptać bezbożne, czarta (2), diabła, głowę [czarta] (2), głowę nieprzyjaciela, krew naświętszą, lwa jadowitego [= czartą], majestat chwały, moc nieprzyjacielską, naukę Pana Jezu Krysta, nieprzyjacioly, rzecz świętą, słowo boże, smoka [= czarta], (wszytki) sprzeciwieństwa (sprzeciwności) (2), Syna bożego (3), świątynią, węża [= czarta], wiele sirotek, złościwe duchy, żywot (2).

Zwroty: »nogami podeptać; podeptać mają nogi« = pessundare Mącz [szyk zmienny] (3:1): Tá Pánná mętzennitzká nogámi ſwoimi Wężá ſtárego podeptała. KrowObr 175; Mącz 92a; RejPos 174v; Słyſzeliſmy/ od ſtwórce wyſokiégo niebá/ Stráſznobrzmiącé té ſłowá/ iż tego potrzebá/ [...] by ná świát przyſzedł dźiedźic nowy/ Z niewieśćiéy krwie w Zydowſtwie/ ze płći białéygłowy. [...] Głowę moię podeptáć máią nogi iego. GosłCast 15.

»podeptać na ziemię, na ziemi« = conculcare in terra Vulg, PolAnt (1:1): WróbŻołt 7/6; Niechayżeć nieprzyiaćiel przeſláduie duſzę moię/ á niechay poima y podepce ná źiemi żywot moj BibRadz Ps 116.

Szeregi: »podeptać i popsować« (1): Nowowiernicy podeptáli y popſowáli wſzytko ſłowo Boże WujNT przedm 3 marg.

»potłoczyć a podeptać« (1): Y potłocżycie á podepcećie [callcabitis] bezbożne/ kthorzy będą popiołem pod ſtophą nog wáſſych Leop Mal 4/15.

»podeptać i skruszyć« (1): Wiem iſz mię z tego mieyſcá/ nieprzyiaćiel chcąc wjwlec/ oglądánim rodzicow ſkuśił: ále mam w Bogu nádzieię/ iſz y rodzice oglądam/ y tám głowę iego w domu oycá mego/ podepcę y ſkruſzę. SkarŻyw 134.

b) Wzgardzić, odrzucić; zlekceważyć; subicere PolAnt [co] (14): [Paweł św.] tego chce po nas/ [...] żebyſmy podeptawſzy ſtáry obycżay życia/ ięli ſie nowego. RejPosWstaw [1102], [1103], 111; Wroći ſię á zlituie ſię nád námi/ podepce niepráwośći náſze y wrzući do głębokośći morſkiey wſzytkie grzechy iych. BudBib Mich 7/19; ktorzy záprzawſzy ſie iáſnie piſm ś. náſzego nowego teſtámentu/ Iezuſá Chriſtuſá odrzuciwſzy/ y krew iego [...] nowego z námi vcżynionego przymierza podeptawſzy/ y z niey ſie náporząd náſzydziwſzy [...] rzkomo do Bogá/ do Moyżeſzá/ y do zakonu/ ludzi wieść chćieli CzechRozm A5v, 100v; ták żyłá/ iſz świát podeptawſzy/ ná klaſztor y żywot bogomyſlny ſerce ſwoie obroćiłá. SkarŻyw 196, [197]; KochMRot C; Flándrya y inſzy Niemcy zakon twoy ś. podeptáli. SkarKazSej 663b; [Do cnoty iść trzebá, wſzyſtkié pożytki podeptawſzy SenekaGórn 168 (Linde)].
Zwrot: »nogami podeptać« (1): Iż też oni tę prawdę/ dla vſtaw y wymyſłow ſwych/ nie tylko opuśćili/ ále nogámi práwie podeptáli. CzechEp 361.
Szereg: »zarzucić (a. porzucić) i podeptać« [szyk 2:1] (3): ktory [papież] wſzyſtki przezwiſká Duchá ſwiętego pokorne podeptał y zárzućił/ á PAPA nowe y pyſzne ſobie przezwiſko wymyſlił. KrowObr 7v; GrzegRóżn L4v; Nie ruſzyło ćię ono złoto/ y dobre mienie/ [...] y v ludźi ták wielką ſławę mieć: wſzytkoś to porzućił y podeptał/ ábyś oyczyznie y bráćiey ſwey y Rzeczypoſp: ſłużył. SkarKazSej 668b.

Formacje współrdzenne cf DEPTAĆ.

Cf PODEPTAJĄCY, PODEPTANIE, PODEPTANY

KW, (ZCh)