[zaloguj się]
[pdf]

2. POSTAĆ (104) vb pf

o jasne, a pochylone.

Fleksja
inf poståć
praet
sg pl
1 m poståłem m pers postalismy
2 m -ś poståł m pers
3 m poståł m pers postali
f postała m an
n postało subst postały
imperativus
sg pl
2 postój post(o)jcie
3 niech, niechåj postoi niech postoją
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy postali
2 m byś poståł m pers
3 m by poståł m pers by postali
f by postała m an
n by postało subst by postały
con praet
sg
1 m bych był poståł
3 m bodaj był poståł

inf poståć (7). ◊ fut 1 sg postoję (3). ◊ 3 sg postoi (17). ◊ 3 pl postoją (1). ◊ praet 1 sg m poståłem (2). ◊ [2 sg m -ś poståł.] ◊ 3 sg m poståł (12). f postała (1). n postało (5). ◊ 1 pl m pers postalismy (1). ◊ 3 pl m pers postali (2). subst postały (1). ◊ imp 2 sg postój (28); -ój (6), -oj (1) Mącz (5:1), -(o)j (21). ◊ 3 sg niech, niechåj postoi (4). ◊ [2 pl post(o)jcie.] ◊ 3 pl niech postoją (1). ◊ con 2 sg m byś poståł (4). ◊ 3 sg m by poståł (1). f by postała (2). n by postało (2). ◊ 1 pl m pers bychmy postali (1). ◊ 3 pl m pers by postali (3). subst by postały (1). ◊ con praet 1 sg m bych był poståł (1). ◊ 3 sg m bodaj był poståł (1). ◊ part praet act poståwszy (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. postawam; postoję gdzie, Linde także XVI (błędna lokalizacja) – XVIII w.

1. Potrwać jakiś czas; manere, mantare Cn (24):

W połączeniu z określeniem czasu trwania [aż ku czemu] (1): Oſtatek zimy pocżąwſzy około Gromnic aż blisko ku Wielkiey noci ſtale zima poſtoi LudWieś B.

Fraza: »poki świat postoi« (1): ktorą mocą [Bóg] y po dzis dzyeń tworzy/ y poki ſwyát poſtoi nye przeſtánye tego tworzyć GliczKsiąż C4.
a. O ludziach i zwierzętach: stojąc (14): y śiedzenié ták w ónéy wánnie nárządźić/ iákoby nie rázem w wodźie ſye zátapiał/ ale poſtawſzy/ potym śiadł boki maczáiąc Oczko 26.

postać nad czym (1): Też piſzą o korzeniu Artenite tych tho Obraſkow iſz gdy by niewiaſta brzemienna poſtała chwilę nad nim/ tedy wnet dzieciątko porzuci. FalZioł I 107a.

postać nad czym [= obok, w pobliżu] (1): W téyże bitwie Frydrych Herbort z Fulſztyná/ gdy był cáło z bitwy wyiechał/ obróćiwſzy ſye/ poſtawſzy máło nád bitwą/ [...] á ono Rycérſkié háſło zákrzyknąwſzy [...]. Ochynął ſye w ony vffy Tátárſkié [...] y gárdło ſwé [...] mężnie dał OrzQuin R2v.

postać gdzie (2): támże [w łaźni] niech [koń] poſtoi áże dobrze oſchnie SienLek 190v; WisznTr 4.

Zwroty: »cicho, darmo, z pokojem (nie) postać« = (nie) ruszać się (1:1:1): Azaż ſie ony zápalone ocży we łbie wiercieć nie będą iáko v ſzalonego? ázaż nie drżą wárgi? ázaż nie zgrzytáią zęby? ázaż może ſpokoiem poſtać? iedno ſie wierći/ kręći/ nogámi depce RejZwierc 75v; Zwycięży leniſtwo/ bo ſkacże iáko záiąc od kątá do kątá/ á iuż nigdy ćicho nie poſtoi. RejZwierc [782]v, 164.

»na nogach nie postać« = nie móc chodzić (2): BielKron 464; Apoſtołowie kazáli wſtáć á chodzić onemu chromourodzonemu cżłowiekowi/ ktory dáley niż od cżterdzieśći lat ná nogach ſwych nie poſtał. RejPos 282.

»postać chwilę, mało, trochę« (1:1:1): FalZioł I 107a; OrzQuin R2v; iáko ieden vcżćiwy cżłowiek/ przyſzedſzy do zacnego Káſztellaná/ ktory że nie był thák bácżny/ żeby ſam ſiedząc/ onemu theż ſiedzieć kazał/ poſtawſzy trochę rzekł/ gdyż to ieſt wola/ á roſkazánie w.m. ábych ſiedział/ tedy ia ſiędę/ y ſiadł. GórnDworz Sv.

Szereg: »nie usieść ani postać« (1): Lecż mi záś z drugiey ſtrony ſmutne mieyſce będźie/ Gdy wſpomnię że tu droga Mátká nie vśiędzie. Ani wiecżnie poſtoi: [...] Bo ſie w grobie záwárłá/ Duchá Pánu dawſzy. WisznTr 4.
α. Poczekać; concedere Mącz [gdzie; w tym: imp (2)] (3): Tantisper ego hic ad iannam concessero, Yz przez ten czas tu u uliczki poſtoyę. Mącz 45b.
Frazy: »postoj mało« (1): Poſtoyże ty tu máło/ poydę ia theż z nim ſobie co pomowię. RejZwierc 175.

»postoj sobie« (1): Rzecże Xántus Ezopowi: Przed drzwiámi tu poſtoy ſobie/ Aż pániey powiem o tobie. BierEz B3v.

b. O substancjach: leżąc nieużywanym dla nabrania pożądanych cech (8): Też ſok rżepikowi dobrże wićiſcżony/ wktori wpuſc trochę Tucijey tartey/ a potrzimay trochę na ogniu wgarnuſzku/ iż ſię zmieſza dobrze/ a potim niechay poſtoi FalZioł I 5b; ale tho wino po wytłocżeniu muſi dobrze poſthać FalZioł I 155d.

W połączeniu z określeniem czasu trwania (6): Wezmi pięć fig albo więczey Soku kopru ſwoyſkiego/ wktory ſok włoż ty figi/ iżby tak po ſtały ſkilko godzin FalZioł I 7d; Też zaſie barzo rychło po zoſtawieniu vrina nie ma być oglądana, ale ma przinamniey cżwierć godziny poſtać dla tego aby grubſze wilkoſci od ſubtelnoſci mocżu: były nieiako oddzielone. FalZioł V 2; Wezmi ziela ktore zową połacinie Pes columbinus, [...] potym ie włoż do konwie czenowey/ wſyp że k temu Tucijey tartey [...] 2. vncigi ſoli białey vnciją/ wleyże na to kwartę dobrego białego wina/ á temu day kielko dni na ſlończu poſtać FalZioł V 78v, I 45d, V 2, 10.

W charakterystycznych połączeniach: postać ćwierć godziny, godzinę, z godzinę, z [ile] godzin, kilko dni.

2. Zatrzymać się [w tym: w imp (25)] (33):
a. Idąc, biegnąc stanąć; astare, consistere loco, insistere, manere, resistere, sistere, stare Mącz (25): RejKup v4v; POtym [...] młodzyeniec vbogi/ Poſzedł [...] y vmylił drogi. [...] Lęknąwſzy ſie záwołał [on człowiek]/ poſtoy miły brácie/ Bo znáć że iákiś przeſtrách muſiał przypáść ná cie RejWiz 158v; Sta charine, Poſtoy ták Chárine. Mącz 417a, 207a, 396b, 397a, 417d; Pieczy nie mám pobieżę ku domu. (–) [...] Stóy ták, ſtóy záraz, ćiebiś [!] wołam [...] (–) Nie postoię. (–) Ale ia chcę ták żebyś postał. CiekPotr 80; KlonWor 71; Skoro ieden przeſtánie/ bądź drugi gotowy Wźiąć ią w taniec/ á my mu wſzyſcy będźiem ſłużyć/ Nie trzebáby ſię iey nam dźiś w tańcu zádłużyć: O poſtoyże zły duchu/ zgrzeieſz ſię w vbierze ZbylPrzyg A4v.

postać z kim (2): OpecŻyw 107v; RejJóz B; Ale moy miły brácie poſtoy ze mną máło/ A powiedz mi co ſie to tám nowego sſtáło. RejWiz 159.

Fraza: »postoj iedno« (1): (did) Poſel powiada iż ieſt od boga/ a czaſu niepatrzy (–) Poſtoy iedno Lotrze ſmialy RejKup e4v.
Zwrot: »postać mało, trochę, nieco« [w tym: postoj (10)] = resistere parumper Mącz [szyk zmienny] (9:2:1): Potym go [Jezusa] nierychlo za wloſy wyciągnęli [ze strumienia]/ ij niétzo s nijm poſtáli/ aby woda s niego oſiąknęla/ ktorá mu odzienijé iego zmácżala. OpecŻyw 107v; (did) Iudas kupczow woła (–) Hey hey ty dobry mężu/ poſtoy mało żnami RejJóz B, D7v; RejRozpr Av; BielKom F6; RejWiz 159, 164; Quo abis Antipho mane, mane inquam, Gdzie gdzieſz Antipho poſtóy/ poſtóy trochę. Mącz 207a, 397b; RejZwierc [238]; Poſtoię máło/ á dowiém ſye pewnie/ Dla czego płácze tá páni ták rzewnie. KochPieś 18; CzahTr L.
Szereg: »ani postać, ani postępić« (1): ut nec consistens loco nec inambulans, Ani poſtać áni poſtępić ná nogách. Mącz 396d.
α. [Nie móc dalej iść ze zmęczenia: Drudzy też towarzysze postali, jam przecię chwała Bogu był trwalszy z nich i biegłem, com mógł DiarPeregr 73; przeto Turkom iednym konie pozdycháły/ á drugie poſtáły BielKron 1597 634.]
b. Robiąc coś zaprzestać, poniechać (8): Krol pierſcienie zyąwſzy z rąk podáie/ A ten do nich ochotnie poſkocży s przełáie/ Krol rzecże: poſtoy brácie/ wroć mi pirwey drugie [pierścienie, przedtem mu zabrane przez tegoż] RejFig Aav, Bb2, Dd8; iuż kát pocżął ſztuki wypráwowáć/ á Damon ſkokiem bieżącz wołał wielkim głoſem: O poſtoy kácie nic then nie winien/ iam to zań winien záſtąpić RejZwierc 92v; CiekPotr 14; [State poſtoycze [...]. abym ſze poradzil co pan bog ſvamy każe dzalacz TomZbrudzBrul Num 9/8].
Fraza: »postoj mało« (2): (did) Mnich Decretu nieprzymnje [!]. A chcze Appellowacz do Ojcza (–) Panie poſtoy jeſcże mało A chocza już prawo wſtało My drogy nieżałujemy Do Ojcza Appelujemy A day nam zadwie niedzieli Abychmy ſię dowiedzieli Owa ſię ieſcże obaċzy A ynaċzeij ſkazaċ racży RejKup ee5v; CzechRozm 61v.
Zwrot: »sobie postać« (1): Lepiey bys ſnac ſobie poſtał Nis bys y ſamego doſtał. Papieza poſpolu zrzymem RejKup k4v.
3. Pojawić się, znaleźć się, być gdzieś; esse PolAnt, Vulg; ponere vestigia Mącz, Cn; ascendere, calcare, constitui, ingredi, transire PolAnt; constare, insistere, intromitti Mącz; adesse, celebrare, frequentare, habitare, revisare, revisitare, ventilare Cn; [w sensie przeczącym] abesse Mącz, Cn; carere Mącz; abstinere, emanere, extra esse Cn [w tym: z przeczeniem (39); gdzie (38)] (45):
a. O ludziach i zwierzętach (30): Ten ktory ſwą krowę doi/ ten nátárgu nyepoſtoi. March1 A3v; FalZioł IV 23d; A tey drogi áni ptak wie/ áni iey oglądáło oko ſępie. Nie poſtáły [non calcaverunt] w niey źwierzętá ſrogie/ ani lew przez nie przeſzedł. BibRadz Iob 28/8; A káżdy z tych vfáiąc rękam ſwoim w roboćie ſwey/ okázuie ile ma mądrośći. A bez tychći żadnemiáſto ſtać nie może/ áni by tám ludźie poſtali [et non inhabitabunt neque deambulabant]. BibRadz Eccli 38/34[32], Zach 7/14, Esth 16/23[24]; Kroleſtwo [Indyja] ieſt ſpokoyne/ lud w nim nie zna wałek áni żelazá/ żadny tám z woyſkiem nie poſtał do thego cżaſu krom Semiramis krolowey Aſyriyſkiey BielKron 268v; Caruit senatu, Caruit publico, Nie poſtał potym na Ratuſzu/ álbo/ ná ſądziech/ Nie bywał w radzie. Mącz 38c, 38c, 309d, 418a, 490a; WisznTr 8; BielRozm 28; GrabowSet Yv; A więc ty przećię praw poſpolitych/ y poſpolitégo pokoiu/ ſtróżu dobry/ zwáć ſie ſzláchćicem będźieſz? choćiaż twóy kóń nigdy w bitwie żadnéy nie poſtał OrzJan 54; [dochody bierze/ á w Plebániey nie poſtoy Respons H2v; Ale iákoś tych rzeczy coś mi przynióſł doſtał/ Kiedyś to w żadnéy bitwie iák mówiſz nie poſtał? Albertus D2v].

postać do kogo [= u kogo] (1): Boday był do nas niepoſtał Ten Kryſtus co dźiś zmartwychwſtał. Gwałt cżyni/ łupi nam piekło MWilkHist E4.

Zwroty: »w domu (a. doma) nie postać« = abesse (a) domo Mącz [szyk zmienny] (4): Toto triduo abfuit a domo, Przes cáłe trzi dni nie poſtáł [!] domá. Mącz 464c, 87c, 226c, 342d; [WirzbGosp C2].

»stopą (nie) postać« = (nie) być gdzieś; tollere pedem Mącz [szyk zmienny] (3): Pedem nusquam subandi (extuli) Niepoſtałem nigdziey ſtopą. Mącz 293d; Si in fundo pedem posuisses, Byś mi ná mogim gruncie ſtopą poſtał. Mącz 309d, 457c.

»postać stopą [skąd = poza czym]« = nie ruszyć się skądś (1): Pedem e villa egressi non sumus, Nie poſtaliſmy ſtopą ze wśi. Mącz 148a.

Szereg: »postać albo się zastanowić« (1): Nullam oram videt in qua possit insistere, Zadney kráyiny nie widźi ná któreyby mogł poſtać/ álbo ſie záſtánowić. Mącz 397a.
W przen (2):
Fraza: »nie postoi noga [czyja]« (2): Oglądáłá to iż Pogáńſtwo weſzło do świątnice: gdźie Pánie zákazowáłeś/ áby niepoſtałá nogá iego. PowodPr 9; CiekPotr 66.
Przen [gdzie] (2): á rácż [Panie] ożywić nędzne duſze náſze tym ſiedmiorákim chlebem Duchá twego ſwiętego/ ábychmy niebożątká nie zgłodnieli á nie poſtháli gdzye ná tey márney drodze/ tego mizernego żywotá náſzego RejPos 186, 183.
b. O faktach i czynnościach: zaistnieć, powstać; mieć miejsce, wystąpić (15): Ten [Jezus] [...]/ ktory grzéchu nigdy nieuznál/ anij w vſciéch iego poſtál/ wywolán byl na okrutną ſmiertz iako winny OpecŻyw 134v; yſzbi thu nyepoſtalo nygdi nycz zlego LibMal 1544/84v; Nie będzieſz mieć w worku rozney wagi/ więthſſą ábo mnieyſſą: áni poſtoi w domu twoim korzec więtſſy ábo mnieyſſy. Leop Deut 25/14; A pámiątki namnieyſzey o Bogoch cudzych nie czyńćie/ á niech áni poſtoi w vśćiech wáſzych [Non audietur super os tuum]. BibRadz Ex 23/13; y daſz mi potomſtwo męſzczyńſkie/ tedy ie tobie oddam o Pánie po wſzythki dni żywotá iego/ á nie poſtoi brzytwá ná głowie iego. BibRadz 1.Reg 1/11, Lev 26/6, Num 19/2, 1.Reg 6/7, Ez 4/14; Pervigilat noctes totas, Przeczuye cáłą noc/ cáłey nocy nie ſpi/ nie poſtoyi mu ſen ná oczu przes cáłą noc. Mącz 496b; KochOdpr B3v; Po pierwſzym dniu y nocy/ ták byłá ochrápiáłá/ iſz iuſz przemowić niemogłá: ále wnet znowu iákoby nic chrápienia niepoſtáło SkarŻyw 583; IDźćie Kiąſzki [!] do ludzi krom żadney ozdoby [...]. Niech ná tytule piękne fárby nie poſtoią WisznTr 5; Tám dobra myſl nigdy nie poſtoi/ Gdźie z reyeſtru pátrza co przyſtoi KochPieś 23; GosłCast 55; [nieiadłem chlebá chutliwego/ áni mięſo áni wino poſtały w vſtách moich Leop Dan 10/3 (Linde)].
4. Zatrzymać, pozwolić odpocząć [czemu (żywotne)] (1):
Zwrot: »postać chwilę« (1): poſtóy koniom chwilę. KochFr 133.
5. Wziąć swój początek, pochodzić (może błąd zam. powstać) [skąd] (1):
Szereg: »postać albo pość« (1): Nati Carthagine sed oriundi a Syracusis. W Kártáynie vrodzeni ále z Syrakusów poſtáli álbo poſzli. Mącz 268d.

Synonimy: 1.a.α. poczekać; b. pozostać; 2. zatrzymać się; b. poniechać; 3. okazać się, pojawić się, pokazać się, ukazać się; 5. pość.

Formacje współrdzenne cf 1. STAĆ.

Cf POSTANIE

SBu