![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: DZIAĆ | Następne hasło: DZIAD » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
DZIAĆ SIĘ (1817) vb impf
dziać się (1816), dzieć się (1), [dziejać się]; dziać się : dzieć się BierEz (9 : 1; R2v).
sie (1158), się (602), si(ę) (57).
W formach inf i fut dziåć (162) [w tym 6 r. błędne znakowanie]; w formach praet sg m dziåł (11); w pozostałych rodzajach i liczbach: dziåł- (546), dział- (90); dział- MurzHist (4), KromRozm III, KrowObr (2), WierKróc, MWilkHist, ReszPrz, PudłFr, KochProp, KochPij, JanNKar, PudłDydo; dziåł- : dział- MurzNT (1 : 4), KromRozm II (1 : 8), Leop (11 : 2), BibRadz (15 : 8), BielKron (62 : 11), Mącz (7 : 1), RejAp (30 : 1), HistRzym (2 : 4), RejPos (103 : 2), BiałKat (2 : 2), BudBib (3 : 3), MycPrz (2 : 5), BudNT (2 : 1), CzechRozm (6 : 3), SkarJedn (6 : 7), CzechEp (1 : 1), NiemObr (8 : 4), SarnStat (39 : 8); w formach praes i imp e jasne; w dzieć się i dziejać się e z tekstów we oznaczających é.
| inf | dziåć się | ||
|---|---|---|---|
| indicativus | |||
| praes | |||
| sg | pl | ||
| 3 | dzieje się | dzieją się | |
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m się dziåł | m pers | |
| 3 | m | dziåł się, None | m pers | dzieli się |
| f | dziåła się | m an | ||
| n | dziåło się | subst | dziåły się | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | n | było się dziåło |
| fut | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | będzie się dziåł |
| f | będzie się dziåła, dziåć się będzie | |
| n | dziåć się będzie, będzie się dziåło, będzie się dziåć | |
| imperativus | ||
|---|---|---|
| sg | pl | |
| 3 | niech(aj) się dzieje, dziej się | niech się dzieją |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | -by się dziåł | m pers | |
| f | by się dziåła | m an | ||
| n | by się dziåło, by się było dziåło | subst | by się dziåły | |
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | f | by się była dziåła |
inf dziåć się (151). ◊ praes 3 sg dzieje się (778). ◊ 3 pl dzieją się (104). ◊ praet 1 sg m -m się dziåł [w znacz. 3.] (1). ◊ 3 sg m dziåł się (7), [dziej(a)ł się], f dziåła się (39); -a (33), -å (2) OrzJan, JanNKar, -(a) (4). n dziåło się (440). ◊ 3 pl m pers dzieli się (2). subst dziåły się (84). ◊ plusq 3 sg n było się dziåło (1). ◊ fut 3 sg m będzie się dziåł (1). f będzie się dziåła (5), dziåć się będzie (2); będzie się dziåła SienLek, RejZwierc, WujJudConf; dziåć się będzie Diar; będzie się dziåła : dziåć się będzie RejPos (2 : 1). n dziåć się będzie (27), będzie się dziåło (25), będzie się dziåć (2); dziåć się będzie RejPs, MurzHist, RejWiz, Leop, RejZwiercPodw, KarnNap, SkarŻyw (2), Phil, SkarKaz; będzie się dziåło HistJóz, LibLeg, RejKup, LubPs, KrowObr, BibRadz, BielKron (3), ActReg; dziåć się będzie : będzie się dziåło : będzie się dziåć RejAp (4 : 6 : 1), RejPos (10 : 8 : ‒), RejZwierc (1 : ‒ : 1), WujNT (2 : 1 : ‒). ◊ 3 pl dziåć się będą (1). ◊ imp 3 sg niech(aj) się dzieje (18), dziej się (2) Leop l.Mach 8/23, GrabowSet N4v. ◊ 3 pl niech się dzieją (1). ◊ con 3 sg m -by się dziåł (2). f by się dziåła (16). n by się dziåło (79). ◊ 3 pl subst by się dziåły (25). ◊ con praet 3 sg f by się była dziåła (1). n by się było dziåło (2).
Sł stp s.v. dziać, Cn notuje, Linde XVI – XIX w. s. v. dziać.
dziać się dla kogo [w tym: dla kogo nad czym (1)] (6) : RejAp 128v; GórnDworz Bb4; Acż wiedziáłá iż ſie to wſzytko [męka Chrystusa] dzyáło dla cżłowieká nędznego RejPos 105v, 87, 105v; Ale że kazánia ná pogrzebiech nie dźieią ſię ták dálece dla vmárłych/ iáko więcey dla żywych pozoſtáłych WysKaz 2.
dziać się od kogo, od czego [w tym: od kogo nad czym (2), od kogo w czym (1)] (56): PatKaz I 1v; Rzecżi ktore ſie odmądrich iawnie dzieią dobre ſą. BielŻyw 169; LibLeg 7/32v, 33v, 68v, 10/150, 11/131v (14); Diar 43; DiarDop 104; LubPs R3v marg, S2v [2 r.], Z4; KrowObr 70, 93v; RejWiz 25; Leop Ps 73/22; OrzList e3v; BibRadz Ps 73/22, Lue 13/17; BielKron 437v; SarnUzn G5v; RejAp 189, BB8; GórnDworz Cc2v; Obácżże ſpráwy náſze/ [...] ieſliże ſie tám więc dzyeią od nas thák iáko przyſłuſzy od właſnych ſynow Ahráámowyoh RejPos 350, 18v, 137v, 283v, 333; WujJud 218; BudBib 4.Esdr 14/21; PaprPan N2v; ZapKościer 1580/11; CzechEp 30; PaprUp F, K3v; ActReg 41, 107, 148, 164; WujNT Luc 13/17, Act 12/5, s. 658, Eph 5/12, s. 825; SarnStat 432.
dziać się około kogo, około czego [w tym: około czego przez kogo (1), okolo czego nad kim (1)] (48): GlabGad A5; LibLeg 11/44, 70v; KromRozm II d, e2v, f4v; KromRozm III B8v; BibRadz 2.Reg 3/25; wſpomienie wſzytki ſpráwy cżáſow onych czo ſie działy około mieyſcá onego ná pomſtę zgotowánego. RejAp 150, 174v, BB8; RejPos 17v marg, 18v, 28 [2 r.], 28v, 42v (28); á iákie ſie dziwy około nich [synów machabejskich] działy/ to iuż tám o tym ſzyrzey hiſtoria ſwiátczy. RejZwierc 205, 7, 81, 89, 205; MycPrz II Bv; ActReg 68; GostGosp 40; Rewizya ſie około niego [frymarku] żadna nie dźiałá/ ták go też ápprobowáć nie możemy SarnStat 92.
dziać się okrom kogo, okrom czego (3) : ReszPrz 24; Iż między pożądnośćią ludzkiéy woléy/ która ſie dźieie okrom Bogá ſprawce wſzytkich rzeczy [inter disideria quae in aliquem circa Deum finem atque rerum omnium opificem diriguntur JanStat 863]: żadna rzecz nie ieſt pożądliwſza SarnStat 4 [idem] 1085.
dziać się u kogo (37): BierEz N4; ForCnR C2; Wſſyſtko ſye v was nyechay vtćiwie á porządnie dźyeye. KromRozm II h2v; GliczKsiąż B4v; OrzRozm C2v, N, N4; BielKron 424v, 445v, 452v; Mącz 389d; OrzQuin I4; SarnUzn H4v; RejPos 280; Wſzyſtko to co v ćiebie/ v mnie ſie też dzieie/ Moiá Rzecżpoſpolita/ tám y ſam ſie chwieie. BielSat G [idem BielSen 14]; RejZwierc 38; WujJud A4; BiałKaz B3; ModrzBaz 86, 141v; BielSen 14, 15; GórnRozm C4, Dv, D2, E, F3; PaprUp I4v; ActReg 24, 103, 113; WujNT 429; PowodPr 28, 79; VotSzl A2v; CzahTr E3v; Co ſię v nas ſzczęśliwiey dźieie/ gdy dźiateczek praw Bożych na dwu tablicách piſánych náuczamy SkarKazSej 697b.
dziać się wedle (a. według) czego [w tym: wedle czego w czym (2), wedle czego z kim (1)] (18): LubPs N; Omnia Dei nutu ducuntur, wſziſtko ſie dzieye wedle Bożey woley. Mącz 95d, 91a, 255b; RejAp l06v; Dayże ſie nam też wſzytko dzyało wedle ſłowá twoiego RejPos 273, 42v, 133v, 134, 270, 297v, 350v; CzechRozm 227v; CzechEp 5, 11; NiemObr 14; dźiey ſię według prośb twoich ſerdecżnych. GrabowSet N4v; SarnStat 492.
dziać się z czego, z kogo [w tym: komu z czego (2)] (10): KrowObr 210v, 225; To iedno niech przy mnie zoſtánye/ iż ſie nie zemnie nie dzyeie RejZwierz A2v; Mącz 481c; RejAp B4v; A ogrodźi y okopa tę winnicę ſwoię [...] ták iż wiecżna chwałá á cżeść iemu záwżdy z niey ſie będzie vſtáwicżnie dźiałá y rozmnażáłá. WujJudConf 19; CzechEp 153; obłądzenié ſie dźieie zſtrony Perſon, ábo Res, ábo Actiones, przećiwko piſánému práwu. SarnStat 552, 1280; SkarKazSej 694a.
dziać się komu, czemu [w tym: komu od kogo, od czego (20), komu w czym (4), komu ku czemu (2), komu czym (2), komu wedle czego (1), komu nad co (1), komu przez kogo (1)] (190): BierEz B4v; OpecŻyw [27]v, 89v; PatKaz I 1v; A nyemoze ſzye yey mczi nycz dzyacz any ſlego any dobrego. LibLeg 11/187v, 7/32v, 33v, 34, 68v, 11/32v (18); RejPs 192v; LudWieś B4; MurzHist Q4; Diar 29 [2 r.], 35, 36, 40, 43 (11); DiarDop 104, 118 [2 r.]; Aby ſye dzyałá chwałá twey ſwyętey miłośći. LubPs P3, Q4, R3v marg, Z marg, Z4; KrowObr 204; RejWiz 12, 68v, 102v, 131, 132; Leop 3.Mach 4/4 [2 r.]; OrzList e3v; LeszczRzecz A4, A4v; RejFig Bb2v, Cc7; RejZwierz 23, 105v; Krzywdy ktore ſię wiernym dzieią ſámy przychodzą przed obliczność Bożą BibRadz I 3b marg, Gen 21/17, 1.Reg 11/5, 2.Reg 6/28, 3.Esdr 4/12; OrzRozm G2; BielKron 458; Mącz 80b, 114c, 205c, 341d; SarnUzn G5v; SienLek 104v; RejAp 49, 61v, 139, 189, BB8, Ee4v; GórnDworz C6v, X4v, Cc2v, Gg8v; HistRzym 84v, 96v; RejPos 18v, 24v, 26v, 51 marg, 56v, (22); RejZwierc A6v, 46v, 70v [2 r.], 152v [3 r.].]; WujJud 45v [2 r.], 230; WujJudConf 9, 138, 207; CzechRozm 29v, 43v, 216v, 242; KarnNap A2; ModrzBaz 18v, 77v [2 r.]; SkarJedn 193, 294; KochOdpr Dv; Niech mu ſye cześć wieczna dźieie. KochPs 96; SkarŻyw 338, 411; MWilkHist C4v; ZapKościer 1580/11; CzechEp 152, 365; KochWz 141; PudłFr 5; ArtKanc O3v; GórnRozmA2, Dv, H2, K2; PaprUp E3 [2 r.], F, 1v; ActReg 4, 17, 30, 39 [2 r.], 45 (8); GostGospSieb +4v; GórnTroas 46; WujNT 45, 262, 398, 690, Yyyyy (8); WysKaz 25, 32; JanNKar E3; WIelkié ſie vćiążenie dźieie ludźióm ſzlácheckim/ wyćiągániém myt ná rzekách ſpuſtnych SarnStat 403, 280, 492, 505, 582, 961 (9); GrabPospR M3v; PowodPr 24, 45, 58; SkarKaz 3a, 552a; CiekPotr 69; PaxLiz B4v; do tego przyſzło/ iż z niego [urzędu poselskiego] teraz wielkie ſię dobrym rádom przeſzkody dźieią. SkarKazSej 694a, 701a; KlonWor 63, 82; [radzyly yemv yeszeby thak vczynyl yakoszą yemv szen dzyeyal [per somnium ei revelatum fuit] HistAl 1510 1920, 198].
dziać się ku czemu [w tym: ku czemu przez kogo (1)] (8): nyemamy wąthpycz yſch to wſzytko ſyą dzyeye kv chwale bozey PatKaz I 1v; LibLeg 11/41v; KrowObr C3v; RejPos 24v, 87, 133v; wysławszy Comisarze to zaſtanowic iakoby się nic nie działo ku szkodzie obywatelom WXLitewskiegó ActReg 45; WujNT Rom 10/10.
dziać się nad co [ = wbrew czemu] [w tym: nad wolą (9), nad prawo (2)] (11): LibLeg 11/132; która [żałość] trápi wiernego/ gdy ſie tu czo dzyeye nád wolą Páńſką. LubPs H2 marg, H2; BielKron 204v; GórnDworz X5v, X7; RejPos 70; ModrzBaz 49; SkarŻyw 497 [2 r.]; PaprUp E3.
dziać się o co [w tym: o co przed kim (1)] (5): UstPraw B4v; RejFig Bb7; á to ſie dźiało o wodę/ ktorey pogani bronili Krzeſcijánom BielKron 460v, 395v; PowodPr 47.
dziać się prze(z) kogo, prze(z) co (38): ktory [starszy onej ciemnice] dał wmoc iego [Józefa] wſſytki więznye ktorzy byli wſtroży/ a wſſytko co bywało to ſye wſſytko dzýało przezeń HistJóz A3v; WróbŻołt 73/5; LibLeg 11/159v; MurzNT Mar 6/2; DiarDop 108; Leop Mar 6/2, Act 2/43, 12/9; BibRadz Aet 5/12, 12/9; Włádźiſław [...] ruſzył ſie do wielgiey Polſki z młodą krolową/ áby thám roſterki vpokoił kthore ſie dzyały przez Domáratá. BielKron 381v; RejPos 133v, 140, 282; BielSat H2; HistLan A4v; BielSpr 61; WujJudConf 256; CzechRozm 104 [3 r.]; KarnNap A2v; SkarJedn 289; ZapKościer 1580/14; CzechEp 221, 351, 369; NiemObr 42; ActReg 121; á nie wiedźiał żeby to było prawdá co ſię dźiało przez ániołá [quod fiebat per Angelum] WujNT Act 12/9 [przekład tego samego tekstu Leop, BibRadz], Matth 14/2, s. 72, Mar 6/2, Act 2/43; częſté gwałty poddánym náſzym z ſąśiedzkich pańſtw przez niektore gwałtowniki ſie dźieią/ á zwłaſczá z Sląſká y z Węgier SarnStat 304, 523, 1075, 1218.
dziać się w co (1): Podobnoć ſię tą chwilą nie dobrze w łeb dźieie/ Niktći ſię z náſzych ſtroiow/ iáko ty/ nie śmieie ZbylPrzyg A3.
dziać się czym, kim [ = przy pomocy czego, kogo, według czego [w tym: czym nad kim (1)] (40): Iedno na tho trzeba mądrego á roſtropnego lekarza: ktoregoby ſie radą wſzythko działo FalZioł V 31v, +2v; Diar 49; LubPs gg5; RejWiz 146v; RejZwierz 132; BibRadz I *4v; Odpowiedźieli mi ná to/ iż Krolem ſye to dźieie. (‒) Prawdęć mowili/ ábowiem przećiwko tey ſwey woley/ dał Pan Bog ręką Kápłáńſką w ręce Krolowi miecz OrzRozm M3; GórnDworz O6v; RejPos 34, 135v; RejPosWiecz3 96v, 97v; BiałKat 283v; KuczbKat 110; RejZwierc 135v, [203]v, 257v; WujJud 60v; RejPosWstaw [414]; MycPrz I C3; CzechRozm 182v; A to wſzyſtko dzieie ſie mocą á ſpráwą Duchá Swiętego dzieie/ zá łaſką y miłoſierdzim Bożym KarnNap Bv; WerGośc 255; GórnRozm K4v; PaprUp D4; ZawJeft 6; Phil P2; OrzJan 42, 55; a vſty ſię wyznánie dźieie ku zbáwieniu [ore autem confessio fit ad salutem] WujNT Rom 10/10, s. 330, 2.Petr 1/20, s. 811; wſzákże tych więcéy złośći nie rádźi ſłuchamy/ ktore ſie dźieią w Rzeczypoſpolitey zdrádą [quae spoliatorum et furum aguntur in Republica dolo JanStat 620] SarnStat 21 [idem] 702; SkarKaz )(3; Gdźie ſię co práwem dźieie/ tám ſąd ſpráwiedliwy. SapEpit A4v; KlonWor 8.
dziać się między kim, między czym (20): LibLeg 11/158; KromRozm II e; Wſſyſtko ſye myędzy wámi vtćiwye á porządnye/ nyechay dźyeye [omnia autem honeste et secundum ordinem fiant Vulg l.Cor 14/40] KromRozm III Gv [idem] Leop 1.Cor 14/40; UstPraw K3; BibRadz I 143d marg; BielKron 234; Mącz 336c; HistRzym 44, 44v; RejPos 265; BiałKat 196; RejZwierc 103v, 192v; ModrzBaz 19; ActReg 143; WujNT Act 5/12; DLa záſtánowienia krzywd/ ktore ſie dźieią między poddánémi náſzémi [quae inter subditos nostros ... mutuo inferuntur JanStat 742] [...] będźiem dáwáć Komiſsarze SarnStat 843; PowodPr 73; CiekPotr 88.
dziać się nad kim, nad czym [w tym: nad czym przed kim (1)] (75): RejPs 87v; MurzNT Luc 15/10; Wyzna- wánye dobrotliwośći Páńſkiey/ która ſie dzyeie nád wiernym z miłoſierdzya iego. LubPs O2v marg, G4v, S2v [2 r.], Z6v marg, cc5v; KrowObr 238v; RejZwierz 132; BibRadz I 408c marg; RejAp 20, 71v, 108, 128v [2 r.] (9); Rozmyſlayże ſobie/ ták iákoś ſłyſzał/ iż ſie dla ciebie ták wielkie okrućieńſtwo dzyeie nád thák ſwiętym á ſláchetnym ciáłem RejPos 105v, 2, 20v, 21, 27, 39v (46); RejZwierc 41v, 46v, 124, 198v, 200 (9).
dziać się o kim, o czym [= z kim, około kogo, czego] (1): wſſytki rzecży ktore ſie dziály o Iezuſie na rátuſfu moijm znaiomé cżynię przez ninieyſſé piſanijé OpecŻywList C2; Iuż więcz wſzytkiego przepomnię Czo ſie pirwey działo o mnię RejJóz A5v; RejWiz 92; Ale głowie bol iey przychodźi z przyczyn rozmáitych/ o czym ſye tu Rozmowá będźie dźiałá SienLek 39v; A to wnet maſz náukę od tych pątnikow/ iż ſie o thym rozmawiáli co ſie o nim działo/ co ſie około męki iego tocżyło RejPos 112v, 2, 35v marg, 38v; BudNT Philipp 2/19; WysKaz 39.
dziać się przed kim, przed czym [= w obecności czyjej, w obliczu czego] (12): Takći powiédám wám/ weſelé śię dźieie przed Angioły bożęmi [gaudium erit coram angdis Dei Vulg]/ nad iednym grzeſznem/ ktory śię złości kaie. MurzNT Luc 15/10; GroicPorz mv; UstPraw B4v; BielKron 42v; Palam in ore atque in oculis omnium gesta sunt, Iáſnie ſie przed wſziſtkiemi dźiało. Mącz [273]a; WerKaz 281; ArtKanc G2v; któré [zeznania] Im potrzebie y przeſpieczeńſtwu ludzkiému przed námi ſie dźieią [coram nobis fiunt JanStat 288] SarnStat 321, 548. Cf »przed oczyma się dzieje«.
dziać się przy kim, przy czym [= w obecności czyjej] (8): Zepſował teſz y onego węża miedźianego ktorego był Moiſeſz Zawieſił zroſkazania bożego/ bo ſię prziniem/ po vſzciv żydowſkim/ wielke [!] bałwofalſtwo działo SeklWyzn 2v; KromRozm II d; RejPos 287v; ábyśćie wſzyſcy wiedzieć mogli/ co ſie przy tym dziećiątku dziać będzie/ albo y przy was ſámych działo KarnNap B3, A2v; GórnRozm G3v; SarnStat 939.
dziać się w czym, w kim [w tym: w czym z kim (2)] (64): LibLeg 11/166; WróbŻołt aa4v; Prorok pod ſwą oſobą práwie iáwnie oznaymił ſpráwy ktore ſie dziać miáły w ſprzeſládowániu páná naſſego RejPs 100; RejRozpr Av; RejJóz Q3v; BielKom D5v; LubPs N, R3v marg; GroicPorz A4; OrzList f2v, f3; BibRadz I 1c marg; BielKron 108, 300; Opus fervet, Robotá pochadza przedſię precz/ to yeſt/ żadne ſie omieſzkánie w rzeczi nie dzieye. Mącz 12Ia; RejAp 106v, 154v; GórnDworz D2, G6v; Rozumiał też temu Pan/ iż ſie to tákie zámieſzánie záwżdy miáło dziać w rozmáitych wymyſłoch ludzkich RejPos 8, 5v, 32, 34, 42v, 46 (10); RejZwierc 255, 257; BielSpr 27v; WujJud 187v; MycPrz II A2; CzechRozm 80, 135; KarnNap ktv; ModrzBaz 127v; SkarJedn 114; SkarŻyw 47, 487; CzechEp 11, 80, 151, 152, [400]; ReszHoz 114; GórnRozm K2; wielkie rozerwanie y przekazá, wrzeczach y sprawach wszelakich dziac się musiała ActReg 133, 24, 45; GostGospSieb +4v; WujNT 8, 259, 278, 563, 690; JanNKar E3; A iż też w tym ſie śilny nierząd dźieie/ że w Koronie náſzéy niektorzy Krześćiánie Zydom ſłużą SarnStat 268, 280, 735, 812; VotSzl Cv; SkarKaz 42b.
dziać się z kim, z czym [w tym: z kim nad co (1)] (195): OpecŻyw 26v, 33, 78v, 109v, 111, 168; LibLeg 9/53v, 11/43v; RejPs 133v; A z temi nieboraki/ iuż czo pan bog racży Niechay ſie z ſnimi dzieie RejJóz M7, A6v [2 r.], 16, O5v, P4, P6v; RejKup D, cc7v; RejKupSekl a8; LibMal 1551/160; HistAl F5; MurzHist F2v, K4, K4v, O4v (8); MurzNT 51, 121 marg, 199 marg; KromRozm II dv; GliczKsiąż C7; Abych ſłyſſał wdzięcżny głos twoiey ſwiętey chwały/ Wyſławyáyąc cudá twe co ſie zemną dzyały LubPs G2, gg4; KrowObr 12v, 96v, 215, 238v; RejWiz A7, 14, 48, 70v, 113v (8); Leop 3.Esdr 6/10, Esth 2/11, Mar 5/16, Philipp 2/23; PHáeton [...] Sam ſie potłukł/ ſwiát ſpalił/ Koni nie vkroćił. Tákżeć ſie s każdym dzieie/ kto ſie w wielkie rzecży/ Wdawa RejZwierz 42v, 110, 114, 116v, 123; BibRadz Ps 143/15, Is 10/24; OrzRozm C2v, Q; BielKron 10v, 72, 96v, 239, 321; Mącz 249d, 495c; RejAp 10v [2 r.], 91v, 108, 127, 141v (14); GórnDworz Ee2v; co ſie pirwey działo z wiernemi Páńſkiemi/ iż ſie takież będzye dzyało y z drugiemi áż do ſkońcżenia ſwiátá wſzytkiego. RejPos 287, 5v, 30v, 37v, 42v, 63 (32); BiałKat 233v; RejZwierc 25, 29, 194, 200, 205v (9); WujJud 12; BudBib Bar 2/29, 1.Mach 5/25, 9/44; BudNT b; CzechRozm 115, 162, 201, 236v, 255; SkarJedn 379; KochPs 78; SkarŻyw 14, 31, 100, 251 [2 r.], 273 (12); CzechEp 318, 367, [413]; NiemObr 15, 140, 165, 166; ArtKanc I20; ZawJeft 20; ActReg 31, 110, 160, 164; GrochKal 6; GórnTroas 50, 64; GrabowSet B2v; OrzJan 42; LatHar 325, 671; WujNT przedm 39, 259 marg, Act 20/22, s. 505, Eph 6/22 (13); SarnStat 470, 710, 846; Y dźieie ſie známi o co ono Prorok vtyſkował PowodPr 79, 73 [2 r.]; SkarKaz 38a, 82b, 550b, Oooo2c; VotSzl Bv; GosłCast 56; KlonWor 67; ZbylPrzyg A2.
W formule urzędowej określającej czas i miejsce sporządzenia jakiegoś aktu (22): Działo ssye w Rusczv w ponyedzialek blysky przeth swiąthki Roku paniskiego 1550. ZapWar 1550 nr 2666, 1558 nr 2686; ActReg 76; Dźiało ſie ná Wálnym Séymie [actum in conventione JanStat 247] w Piotrkowie/ ktory był ná S. Woyćiech/ we Srzodę piérwſzą po świętym Iérzym SarnStat 899, 172, 258, 381, 383, 885 (19).
W charakterystycznych połączeniach: dzieje się bałwochwalstwo, bitwa, bluźnierstwo, błąd (2), chciwość, chwała (12), cudzołóstwo, czar, cześć (2), dobrodziejstwo, drapiestwo, drżenie, dzięka, dziw, egzekucyja (4), grzech, historyja, kazanie, kradziestwo, łapanie, mężobojstwo (2), mieszanina, moc, modlitwa (6), mord(erstwo) (4), nagroda, najazd (2), naprawa, naruszenie, niebezpieczność, nieczystość, nieporządek, nierząd (2), niesprawiedliwość, obraza, okrucieństwo (3), omieszkanie, opieka, oszukawanie, pamiątka (3), pijaństwo, pismo, pociecha, poczciwość (3), poprawa, posłuszenstwo, powieść, prośba, przeglądanie, przekaza, przestroga, przeszkoda, przyczyna (2), przysięga(nie) (2), rewidowanie, rewizyja, robota, rozerwanie, rozmowa (2), rozprawa, rozruch, sąd (2), sen (2), sława, sprawa (4), sprawiedliwość (5), sprosność, trudność, ubliżenie (5), uciążenie (2), ujma, ukazanie, walka, wesele (2), więzienie, wina, wola (4), wszeteczeństwo, wszy(s)tko (72), wykraczanie, wyznanie (2), wzmiankα, wzruszenie, zamieszanie, zamieszkanie, zaniedbanie, zastanowienie, zatrudnienie, zawichrzenie, zelżywość, złodziejstwo (4), znak (3), znamię, zniewolenie, zwadα (2), zwirzchność, zwłoka; dziać się daremnie, jawnie (3), na on czas (2), na potym (3), niedbale, nieomylnie, po niewolej, porządnie (7), pospolicie (2), potajemnie, prawdziwie (3), słusznie, szczęsno, tam (8), teraz (11), ustawicznie (3), utciwie (3), widomie.
»wszytko przyrodzonym biegiem się dzieje« (1): Bo to wſzytko [chmury czarne, gradu pełne i trzaskawice] przyrodzonym biegiem ſię dźieie. KochFr 85.
»niech(aj) się dzieje co chce« [szyk zmienny] (9): Niech że ſię czo chcże dzieie ia przy cznocie ſtoię RejJóz F7v, I4v; RejKup cc7; OrzRozm H3v; RejAp 119v; RejPos 330v, 331; KochPs 194; Niechay ſię dźieie co chce: Day ty mnie cżyńſz cáły. KlonWor 79.
»co się w tym dzieje« = jaka jest tego przyczyna (5): A tak wydziwić się i sami temu nie możemy, co się w tym dzieje DiarDop 108; OrzList g4v; BielKron 343; Qui fit? Co ſie w tym dzieye/ Co zá prziezina tego. Mącz 128b; KlonWor 53.
»co(ż) się dzieje, ma się dziać« = quid agitur, quid agatur Mącz (415 : 53): Widziſz Pánie co śię dzieie BierEz A4v, C3v, I3, I3v, Ov, P4; OpecŻyw 13, 26v [2 r.], 65v, 72, 78v (8); ForCnR C2; GlabGad A5; MiechGlab *2v, 21; WróbŻołt aa4v; LibLeg 9/53v, 11/13, 13v, 43v, 44, 70v; RejPs 153v, 168; RejRozpr Av, G2v; RejJóz A6v [2 r.], B6, H2, H3v, M6v (11); RejKup D, ſ6v, v7v, cc7v; HistAl F5; LibMal 1551/160; MurzHist K4v, O4v, Qv, Q3v, R4v; MurzNT 199 marg; KromRozm II dv [2 r.], e2v, f4v, 13; KromRozm III B8v; Diar 46; BielKom D5v; GliczKsiąż C7; LubPs B2, gg4; tho wy niewiećie/ co ſie ſwámi dzieie KrowObr 96v, 12v, 215; RejWiz 14, 48, 68v, 70v, 76v (17); Leop Esth 2/11, 3.Mach 4/4, Matth 18/31, Philipp 2/23; KochZuz A4; RejFig Dd3v; RejZwierz 15, 23, 105v; BibRadz 2.Reg 3/25, I 353d marg, Luc 24/35; OrzRozm C2v [2 r.], G2, H2, N4, O4v; gdyż oni niewiedzyeli áni rozumieli co ſie miáło dzyać BielKron 132, 10v, 16, 17 [2 r.], 17v, 34v (47); KwiatKsiąż H3v; Explorare portas civitatis, Doſwiádczić/ Powącháć co ſie dzieye w bránách mieſckich. Mącz 306b, 114c, 173d, 205c, 336c, 389d (10); OrzQuin D2v [2 r.], K4v; SarnUzn G5; SienLek 104v; LeovPrzepSamb b4v; RejAp 4, 10v [2 r.], 46v, 52v, 56 (45); GórnDworz G6v, T7; HistRzym 16v, 86; A coż ſie tedy thám z grzeſznikiem á z nędznym á vpádłym cżłowiekiem dzyać będzye? RejPos 260v, 5v, 6, 17v, 30v, 37v (59); RejPosWiecz3 97v; BielSat C2, G2; HistLan A4v; Cżytay kto chce Kroyniki co ſie w Polſzcże działo RejZwierc 249v, 7, 25, 41v, 42v, 43 [2 r.] (26); RejZwiercPodw 183v; BielSpr 27v, 47v, 72v; KochMon 28; WujJud 2, 221v; WujJudConf 9, 138; RejPosRozpr c2v; BudBib 4.Esdr 14/21; Bar 2/29, 1.Mach 5/25; MycPrz II A2 [2 r.], A3, B3; BudNT b, Matth 18/31 [2 r.], Luc 23/47; CzechRozm 104, 162, 183v, 236v, 255; KarnNap ktv, A2v, B3; ModrzBaz 26v, 103v, 107; SkarJedn 117, 267 [2 r.]; KochPs 78, 141; SkarŻyw 14, 100, 201, 227, 251 (16); MWilkHist H4v, K3v; CzechEp 80, 221, 365, 371, 376, [413]; NiemObr 15, 16, 58, 130, 139, 165; KochFr 85; KlonŻal C3; ReszList 143; BielSen 15; BielSjem 10; Powiédz mi Iáśiu/ coć ſye w ow czás dźiáło/ Kiedyś był przegráł tálárow niemáło PudłFr 5, 36; BielRozm 9, 18; GórnRozm A3, D; KochProp 9; ActReg 7, 24 [2 r.], 27 [2 r.], 28, 48 (16); GostGosp 144; GostGospSieb +3; GórnTroas 38, 50, 64; KochPij CV; KochAp 8; OrzJan 42, 75; LatHar 56, 671, 701, 726; KołakCath C5; WujNT Matth 18/31 [2 r.], 27/54, Luc 22/49, 23/48, 24/35 (30); SarnStat 101, 1269; GrabPospR L4; Rzecży iáſne ſą/ widźiemy co ſie dźieie. PowodPr 78, 73, [3 r.], 79; SkarKaz 38a, 550b, Oooo2v; VotSzl Bv; CiekPotr 15, 88; CzahTr E3v; GosłCast 45, 56, 61; PaxLiz B4v, E4; SkarKazSej 694a, 705b marg; KlonWor ded **3, s. 14, 27, 67.
»co(ż) się (to) dzieje, ma się dziać« [= qui fit, qui agitur, qui agatur] [wyraza zdumienie, żal] Mącz (57 : 4): BierEz B4v, L; O moię milé dziecię/ tzo ſie s tobą ninijé dzieie OpecŻyw 111, 33; RejPs 108; RejRozpr A2v; Y czoſz ſie wzdy iuż daley zemną ma dziać nędznikiem RejJóz 16, B5, G7, H8v, L8; RejKup x6; HistAl N3; LibMal 1554/189; GliczKsiąż D3v; LubPs C3v; KrowObr 204, 238v; RejWiz 12, 127v, 167v; KochZuz A3; RejFig Bb2v, Cc7; RejZwierz 110; BibRadz Gen 21/17, 1.Reg 11/5, 4.Reg 6/28 [27]; OrzRozm Q; BielKron 103v, 120v; Quid fit denique, Y co ſie dzieye. Mącz 81d, 417c; RejAp 198v; Coż ſie dzieie/ ki mię diabeł ták wſádził. GórnDworz S6v [idem WerGośc 247], S8, S8v; HistRzym 84v; RejPos 331v; RejZwierc 9, 29, 81 v; WujJud 12; BudBib 2.Reg 1/4; CzechRozm 67; SkarŻyw 51, 184, 333, 341, 411; O Dio/ coż mi śię dźieie Serce mi iákoś truchleie. MWilkHist C4v, C4v; WerGośc 247, 251, 252; ArtKanc I20; ZawJeft 20; WujNT 363 marg; WysKaz 11; CiekPotr 69; ZbylPrzyg A2.
»(wszystko) co(ż)kolwiek się dzieje« = quicquid agatur Modrz (26): PatKaz I 1v; wſſytko ieſt wmożnoſći boſkiey co ſie kolwiek dzieie ná ziemi. RejPs 85v, 87v, 133v; RejRozpr K4; RejWiz 36, lllv; HistRzym 84v; RejPos 20v, 32, 34, 43v, 51 [2 r.] (10); RejZwierc A6v, 70v [2 r.]; ModrzBaz 86v; Iać wiem prożno być wſzytko cożkolwiek ſie dzieie WisznTr 9; ZawJeft 35, 46; Phil P2.
»cuda, dziwy się dzieją« = prodigia fiunt a. operantur Vulg [szyk zmienny] (17 : 6): MurzHist R; MurzNT Mar 6/2; Leop Act 2/43; BibRadz Act 5/12; Przy śmierći Ládyſłáwowey wiele ſie cudow działo BielKron 30lv, 117, 300; RejAp 57; RejPos 81, 105v; RejZwierc [203]v; WujJud 60v; BiałKaz B3; SkarŻyw 487; Przetoż nie dziw/ iż także inne cudá nie dzieią ſię wſzędy: ále tylko ná niektorych mieyſcách WujNT 323, Matth 14/2, s. 72, 289, 323, 428 (9).
»czym(że) się to dzieje« = dlaczego? (11): DiarDop 105; GórnDworz D4v, H8; Cżym ſie tho dzyeie? Nie prze co inſzego iedno prze grzech. RejPos Wiecz3 98; RejZwierc 71, 135v, 188v, 257v; CzechEp 192; SkarKaz )(3; KlonFlis C4.
»gwałt się dzieje« [szyk zmienny] (17): LibLeg 11/152v; Diar 50, 52, 87; LubPs R3v; RejAp 167; Ktoż tego niebacży/ iż zá vcżynieniem gwáłtu iednemu ohywátelowi/ dźieie ſię gwałt práwam [leges violatas esse] wſzytkiey Rzecżypoſpolitey służącem? ModrzBaz 77v; KochOdpr Dv; CzechEp 151; KochWz 141; PaprUp K3v; ActReg 17; GórnTroas 46; Gwałt ſię dzieie kroleſtwu niebieſkiemu. WujNT Matth 11 arg; SarnStat 625, 1218; SkarKazSej 701a.
»krzywda się dzieje« = iniura fit Modrz [szyk zmienny] (26): vyelkye sią zlodzieysthwa y krzywdy sthey y ſzowey strony dzieyą LibLeg 7/33, 7/32v, 11/64, 131v, 153, 158; Diar 71; Mącz 80b; RejAp 139; GórnDworz X4v, Cc2v; CzechRozm 216v; ModrzBaz 19, 108; SkarJedn 193; ZapKościer 1580/11; CzechEp 152; GórnRozm Dv, H2, K2; ActReg 45; WujNT 398; WysKaz 25, 32; Po té czásy bowiém záwſze, ták compoſita iako ſimplicia, dzwon y odzów, etć. iednáko ſie piſáły. w czym ſie wielką krzywdá polſczyznie dźiáła. JanNKar E3; VotSzl Cv.
»nic się nie dzieje« [w tym: nie dobrego się nie dzieje (4)] [szyk zmienny] (20): yakoſch ſzye wthim czvyemi yſz ſzye nycz nyedzyeye. LibLeg 11/136v, 11/163v; A w ten cżás nic ſie dobrego w Cżechách nie dziáło BielKron 326v, 300, 302, 302v, 424v; RejPos 162; RejZwierc 85v; WujJudConf 65; ModrzBaz 54v; SkarJedn 85, 114; ReszHoz 115; iáko to v was nic ſię ſtátecznie nie dźieie. GórnRozm E; ActReg 4; Phil S2; LatHar 592; WujNT Act 26/26; SarnStat 39.
»rzecz się dzieje, pocznie, ma się dziać« = res geritur, res agitur, res in motu est Mącz (34 : 2 : 1): OpecŻyw llv; LibLeg 11/134v; MurzNT Mar 13/29, loann 1/28; Leop 2.Mach 4/30, loann 1/28, 1.Cor 14/40; A gdy by ſię rzecz działá przed niemi o dźiedźictwo/ tedy ſędźia ma nam odkazáć/ przą y żálobą UstPraw B4; OrzRozm F3v, N; BielKron 110, 203v; Quasi sua res agatur ita diligenter morem gerunt, Iákoby ſie ich właſna rzecz dźiałá ták pilnie rádźi vsługuyą. Mącz 338e, 144d, [234]a, 353b, 440b, 461c; LeovPrzep B3; HistRzym 21v, 27; RejPos 4v, 287v; BiałKat 283v; BielSat H2; CzechRozm 183v, 232; ModrzBaz 5v, 13, 141v; SkarŻyw 341; NiemObr 41; ReszHoz 127; KochPij C2; A iż Potym náſtąpiły czáſy pełné zámiéſzania/ w ktorych śiłá rzeczy dźiało ſie nie porządnie SarnStat 1206, 1285, 1299.
»szkoda (a. szkodzenie) się dzieje, ma się dziać« (11 : 1): abi od poddanich naſchich ſkodi ſzye wzyemy Valaſkyey nyedzyaly. LibLeg 11/158, 11/163v, 169v, 17Iv, 172v; Diar 72; BielSat C3v; BielRozm 20; ActReg 46; GostGosp 40; SarnStat 432; Z kąd miedzy nimi złe rozne przygody, Działy ſię woyny, y nieznośne ſzkody. KlonKr D2v.
»to(ż) się dzieje, dziać się ma (a. pocznie, a. musi)« = hoc fit, id fiat Mącz (233 : 18): PatKaz I 1v; HistJóz B3v; FalZioł [*7]v; LibLeg 11/70v, 166, 182; To ſie działo czaſu męki iego. WróbŻołt S5v, Z4v; RejPs 107; LibMal 1546/l09v; RejKupSekl a6; HistAl B8; MurzNT 51, Mar 14/49, k. 199 marg, Luc 21/7; KromRozm II m4v; A nyechay ſye tym nikt nye obraża/ iż ſye nyeco Greckich ſlow/ á Polſkich nyezwyczáynych/ y też Philozophiey wtaczáło : Zá potrzebą ſye to dźyáło/ á nye z wſſetecznoſći álbo bucenya yákyego. KromRozm III A3, C, L8; Diar 36, 61; DiarDop 108; LubPs E, M2, Z6v marg, gg5; KrowObr 79, 137, 210v, 225, 233, 234, 238v; RejWiz A5, 146v, 151, 173, 181v, 184; Leop 3.Esdr 2/20, 2.Mach 8/26; LeszczRzecz A6v; RejFig Bb7; RejZwierz 123; BibRadz I 68c marg, 111b marg, 148c marg, Is 48/16, Mar 14/49 (9); OrzRozm M3; BielKron 92, 103v, 204v, 205v, 220 (25); KwiatKsiąż K4; Tuo merito hoc fit, To ſie dzieye zá winą á przewinieniem twoyim. Mącz 218a, 417b, 481c; OrzQuin C3; Prot A2v; SarnUzn Gv; LeovPrzep a4v; RejAp B4v, 20, 23v, 59v, 109 (11); GórnDworz D4v, H8, M4v, N5, 06, Bb4; RejPos 3, 10v, 12, 33v, 34 [2 r.] (34); RejPosWiecz3 96v, 97v; RejZwierc 38, 70v, 135v, 173, 185 (10); RejPosWstaw [414]; BudBib 2.Par 10/15, I 254a marg, 3.Esdr 8/80, 1.Mach 5/37; HistHel B2v; MycPrz I B4, [C]2; CzechRozm 116, 122v, 166, 182v; KarnNap Bv [2 r.]; ModrzBaz 18v, 49, 102, 111v, 142; To ſię działo około roku páńſkiego 794 SkarJedn 211, 223, 289; Oczko 3; SkarŻyw 31, 75, 89, 92, 179 (11); ZapKościer 1580/14, 1582/41; StryjKron A6, 100, 275, 542, 752; CzechEp 192, 272, 323, 369, 376, [395]; NiemObr 14, 23, 42, 89, 118; ReszList 171, 177; WerKaz 281; ArtKanc G2v, I20; GórnRozm G3v, Hv; PaprUp F, L2; ZawJeft 6; ActReg 15, 30, 32, 39, 41, 121, 166; Phil E, G3v, H3; KochFrag 16; LatHar 386 marg; Boć ſię to dźiać muśi [oportet enim haec fieri] WujNT Mar 13/7, Matth 26/56, Mar 13/29, Luc 21/7, 28, 31 (9); SarnStat 89, 104, 172, 268, 381 (11); PowodPr 73; SkarKaz 3a, 42b, 82b; KlonWor **2v, 8.
»niech(aj) się dzieje wola boża (a. twoja)« = fiat voluntas tua, Domini voluntas fiat Vulg (14): RejAp 141v; niechay sie dzyeie ná wſzem ſwięta wola twoiá. RejPos 282, 213v, 273 [2 r.]; RejZwierc 12; MWilkHist G3; ArtKanc Nv; GrochKal 6; LatHar 579; WujNT Matth 26/42, Act 21/14; SkarKaz 638a; Mowi z pokorą; Niech ſię dźieie Boża wola. KlonWor 77.
»dosyć dziać się [komu]« = zadowolić, zaspokoić (5): Conquieseo, id est bene quiesco, Dobrze odpocziwam, yeſtem content/ Przeſtáyę na tym/ Doſić mi ſie dźieye Mącz 341d; CzechRozm 43v; GostGospSieb +4v; á obacżmy iáko ſie im w Krześćiáńftwie á zwłaſzcżá v nas w Polſzce doſyć dźieie. PowodPr 28; ále mátce nie doſyć ſię dźieie/ gdy ſámá dźieći ſwoich nie nośi. SkarKaz 552a.
»jak(o) się dzieje« (45): á oný powyedali rzetz wſzytkę iako ſyę dzyałá HistJóz Ev; MurzNT 8v, 51, 88v; KromRozm II 13; GroicPorz mv; Leop Lev 8/34, Matth 18/31, Mar 5/16; BibRadz Is 10/24, Luc 17/28; OrzRozm A3v; BielKron 336; Non tu ei dixisti ut essem. Nie powiedźiáłeś mu yáko ſie teras ſe mną dzieye. Mącz 249d; RejAp 29, 59v, 113v, 136; RejPos 17v marg, 37, 56v, 231, 246v, 283v, 301; GrzegŚm 59; Iáko ſie działo ná Bukowinie RejZwierc 257v, 186v, [203]v, 257; WierKróc A3; CzechRozm 115; SkarJedn 172; CzechEp 153, 368; GórnRozm E, H3; ZawJeft 46; ActReg 50, 74, 148; WujNT Luc 17/28; Co wſtyſtko [!] wysſzey opiſano/ ták iáko ſye ná ten czás dźiało SarnStat 1014; PowodPr 3, 28.
»po myśli (a. k myśli) się dzieje; musi się dziać« [szyk zmienny] (3 : 1): RejJóz P8v; á muśi ſie záwżdy dzyać nie wſzytko po myſli twoiey RejPos 279; Bárźiey do ſercá to/ co boli/ cżłowiek Przypuſzcża/ niżli co gmyſli ſie dzieie. KochOdpr B2; ActReg 31.
»przed oczyma, w oczu, in oculis się dzieje« (3 : 2 : 1): mnimieli/ że to przed ocżymá ich teraz ſie dzieie. GórnDworz 06; RejPos 135; RejZwierc 255v; ale tym więcey są terzeczy pamiętne ktore się in Oculis KJM działy ActReg 77; PowodPr 3; SkarKaz 42b.
»(wszytko) opak się dzieje« (3): GórnRozm I3v; Miły Boże/ dźiś ſie záś wſzytko opák dźieie WyprPl A4; GosłCast 71.
»przecz(że), czemu się (to) dzieje« (6 : 3): Diar 35; A tzemu ſie to działo? KrowObr 112v; GórnDworz G3v; RejPos 22v, 352v; RejZwierc 185, 258; ActReg 47; ACh Pánie y coż wżdy ieſt? y przecżże ſie dźieie GrabowSet Q4v.
bibl. »pod słońcem [= na świecie] się dzieje, dziać się może« = sub sole geruntur a. fiunt Vulg [szyk zmienny] (9 :1) : KrowObr 53; OBroćiłem ſie ku rzecżam innym/ y vźrzałem pothwarzy á bezpráwia ktore ſie pod ſłońcem dzieią Leop Eccle 4/1 [przekład tego samego tekstu BielKron 80, BudBib, SkarKaz 2a, SkarKazSej 703b], Eccle 4/2; BielKron 79, 80, 81v; BudBib Eccle 1/14; ábowiem takie tu ſą teraz charitatis opera, iż pod ſłońcem w iednym iákim mieyſcu więtſze ſię dźiać nie mogą ReszList 155; SkarKaz 2a; SkarKazSej 703b.
»tak(o) się dzieje, dziać się musi« [szyk zmienny] (42 : 3): a tho szya thak dzyacz muſzylo sluſnych przyczin MetrKor 37/2; Boć śię v nich táko dzieie/ Máł⟨e⟩ wieſzą wielcy złodzieie BierEz N4; HistJóz B3; RejKup Sekl a8; HistAl E5v; MurzHist K4 [2 r.]; KromRozm II m4; BibRadz I lc marg, 2.Esdr 6/8, Ps 143/15, 1.Mach 11/54; OrzQuin I4; SarnUzn H4v; LeovPrzep a4v; RejAp 108, 136; RejPos 15, 21v, 264v, 280, 298, 323v; RejZwierc 192v, 255; Lecż ták ſie záwżdy ná niewdźięcznym świećie dźiać muśi/ iáko ſyn Boży ſam ná ſobie tego doznawſzy/ powiedźiał ModrzBazBud ¶5; SkarJedn 340; SkarŻyw 294, 312, 338, 394; CzechEp [400]; NiemObr 140; GórnRozm C4, F3, K2; PaprUp I4v; GórnTroas 18; GrabowSet B2v; WysKaz 2; JanNKarGórn H2 [2 r.]; Y gdźie ſie ták dźieie/ tám pewna otuchá bywa zwyćięſtwá PowodPr 59; VotSzl A2v; KlonWor 34.
»działo się i dan (jest)« = actum et datum JanStat, JanPrzyw [szyk 7 : 1] (8): Dźiáło ſie y dan ieft w Piotrkowie ná Wálnym Séymie w Sobotę po święćie ś. Andrzeiá Apoſtołá SarnStat 905, 885, 957, 1106, ll22, l214 (8).
»działo się i dzieje się; dzieje się (a. ma się dziać) (i, abo) dziać się będzie (a. ma, a. musi)« (10 : 10): Diar 46 [2 r.], 72; A thák záwżdy tey beſtiey ſnádź ſie więtſza tám chwałá działá/ y dziś dzieie RejAp 108, [15], 49, 56v, 59v, 108, 113v (8); RejPos 141, 141v, 197v, 298, 303, 323v, Ooo5; Lecż ná ty rzecży/ ktore ſię z drugimi dzieią/ ábo dziáć [!] będą/ nie ogląda ſię ten ktory práwym ſercem ſwego zbáwienia ſzuka. SkarJedn 379; ReszPrz 42.
»dziać a okazować się« [szyk 1 : 1] (2): thego ſie theż o ſobie nádzyewáli/ co ſie nád inemi okázowáło y dzyało/ s ſwiętego miłoſierdzya iego. RejPos 296v, 264v.
»dziać się i (a) sprawować« (2): wedle zwirzchnośći iego wſzytko ſie działo y ſpráwowáło w ſpráwach á w po- ſtępkach beſtiey oney. RejAp 106v; RejPos 209.
»stać się i (albo) dziać się« (4): Ruben płaczliwie powieda czo ſie ſtało/ y czo ſie dzieie z Iożephem RejJóz P4; RejPos 172, 297v; GrzegŚm 59.
»dziać się a (wy)pełnić się (a. wypełniać)« (3): áby nie wiedzyeli o oney ſrogośći która ſie ma dziać á wypełnić ſie nád nimi RejPos 106, 32, 277.
dziać się komu (46): LibLeg 8/26v; BibRadz 2.Mach 8/35; Także ſie też káżdemu pokornemu á vniżonemu ſtanowi záwżdy dziać będzie. RejPos 4; RejZwierc 84 marg, 102 marg, Aaa3v, Bbb; RejPosWstaw [212]v; KochFr 98, 132; KochPieś 41 [2 r.]; PudłFr 9; GrabowSet F2v. Cf dziać się komu przez kogo, komu u kogo, komu w czym, »dobrze się dzieje«, »po myśli się dzieje«, »źle się dzieje«.
dziać się komu przez kogo (1): bo przez kogożkolwiek jej się źle dzieje, tedy ona jednak cirpi. Diar 65.
dziać się komu u kogo (1): mnie ſię vćiebie dobrze dzieie SkarŻyw 115.
dziać się komu w czym (1): Przeto ſię nam ſzczęsliwie w ſpráwach náſzych dźýeie Prot C4v.
Nie porzucay nadźieie/ Iákoć ſye kolwiek dźieie KochPieś 41.
Omylnemu omylnie ſie dzieie. RejZwierc 84 marg, Bbb.
Ale człowiek zhárdźieie: Gdy mu ſye dobrze dźieie KochPieś 41.
Więc ſye też wfzytko nąm po czártu dźieie/ Aż ſye z nas W obec káżdy narod ſmiéie. PudłFr 9.
»mizernie się [z kim] dzieje« (1): Abowięmći lunatikięm ieſt i miſernie śie znim dźieie [małe patitur Vulg] MurzNT Matth 17/14.
»po myśli (a. woli), wedle myśli się [komu] dzieje« (4 : 1): wſzytko ſie nam po myſli dzyeie LubPs Xv marg; RejPos 19v, 126v; Y ia/ choć mi ſye nie powoli dźieie/ Vchoway Boże/ bych miał zbyć nádźieie. PudłFr 21; CzahTr B.
»[z kim] wybornie się dzieje« (1): Ale ſnami wybornie ſię dzieie KwiatKsiąż F2v.
»źle się dzieje« [w tym: komu (8), z kim (6)] (16): MurzHist H2; Diar 65; BibRadz. Ex 5/19, Ps 105/32; wielka to ich poćiechá gdy ſie Krześćijánom źle dźieie BielKron 465v; SkarŻyw 115, 291; KochFr 132; ábowiem źle ſię tám dźieie/ gdźie Rzeczp: vboga ieſt/ á prywatne bogáctwá roſtą GórnRozm I3v; ZawJeft 11; Phil I2; GrabowSet Bv; gdy ſię z pánem źle dźiać będźie/ wſzytko mu ſtworzenie y czeladká iego boleśći y fmutku pomágáć ma SkarKaz 5a; GosłCast 47; SkarKazSej 667a, 680b.
dziać się o czym, o kim (4): Capita rerum expedire, ſummę powiedzieć o czim ſie dzieye. Mącz 37c; RejAp 20; RejZwierc 237; Co też mowi. ná ſłowá Ezáiaſzowe. káp: 43. v 7. Stworzyłem ſobie lud ten. Nie dzieie ſie to o powſzechney náturze ludzkiey: ále o napráwie duchowney CzechRozm 38.
Synonimy: 1. czynić się, okazować się, sprawować się, stawać się, wypełniać się; 2. wodzić się.
Formacje współrdzenne: nadziać się, odziać się, przedziać się, przyodziać się, spodziać się; dziewać się; nadziewać się, odziewać się, podziewać się, przyodziewać się, spodziewać się.
Cf DZIEJĄCY SIĘ
SB