Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: IŚCIĆ

Następne hasło: 1. IŚCIE »

IŚCIĆ SIĘ (51) vb impf

się (27), sie (24).

Fleksja

indicativus
inf	iścić się
praes
	sg	pl
1	iścię się
3	iści się	iszczą się, iścią się

praet
	sg		pl
3	m	iścił się	m pers
	f	iściła się	m an
	n	iściło się	subst	iściły się

imperativus
	sg
2	iści się
3	niech się iści

conditionalis
	sg
2	m	byś się iścił

inf iścić się (6). ◊ praes 1 sg iścię się (1). ◊ 3 sg iści się (28). ◊ 3 pl iszczą się (5), iścią się (1) PowodPr. ◊ praet 3 sg m iścił się (1). f iściła się (1). n iściło się (2). ◊ 3 pl subst iściły się (2). ◊ imp 2 sg iści się (1). ◊ 3 sg niech się iści (1). ◊ con 2 sg m byś się iścił (1). ◊ part praes act iszcząc się (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. iścić.

Znaczenia

1. Urzeczywistniać się, stawać się w istocic, spełniać się (32)
- a. Sprawdzać się, potwierdzać się, okazywać się (4)
2. Zapewniać, zaręczać; utwierdzać w jakimś przekonaniu (8)
- α. W funkcji strony biernej: być potwierdzanym (1)
3. Dotrzymywać słowa, wywiązywać się z obietnic, zobowiązania (6)
4. Płacić, regulować należność, dług (3)
- а. W funkcji strony biernej: być wynagradzanym (1)
5. Brać co bezkrytycznie za pewne, łudzić się (1)
б. Naśladować kogo, postępować jak kto (stawiany za wzór) (1)

1. Urzeczywistniać się, stawać się w istocic, spełniać się (32): Y iśći ſię ſłowo iego SkarJedn 151, 312, 399; SkarŻyw 59, 277; Przetoż ná tákie Tyráńſtwo iśćą ſię one nieſzcżęśćia w ktorych Pan Bog lud ſwoy niekiedy przeſtrzegał PowodPr 9, 19, 25, 64, 66; SkarKaz 456a; Drugie ſą pogrożenia Páńſkie ktore ſię nie iſzczą rychło SkarKazSej 706b, 658b, 679b.

iścić się na kim (6): SkarJedn 386; prętko ſię ná nim ono Proroctwo iśćiło. SkarŻyw 507, 599, 601 [2 r.]; SkarKazSej 706b.

iścić się nad czym (1): Słuſznie ſię tedy nád náſzą Polſką iśći/ co támże Pan Bog dáley mowi. PowodPr 19.

iścić się w kim (5), w czym (2): gdyż ſię to w nas iśći/ co v Ekklezyáſteſá nápiſano: Więcey ich/ práwi/ obżárſtwo á niżeli miecz zábijá. WerGośc 205; Iáko ſię to iśći we wſzyſtkich kroleſtwách y rzeczách poſpolitych kędy niezgody pánuią WujNT 136, 164, 337; według wywodu Páwłá S. w nim właſniey niż w Izráelcżykách iśći ſię oná wielka obietnicá vracżenia Boſkiego PowodPr 16, 8, 51.

W charakterystycznych połączeniach: iści (a. iszczą) się nieszczęścia, obietnica (2), prawda (3), prawo, pogrożenia, proroctwo (3), prorockie wołanie, przeklęctwo, słowo (słowa) (3), wyroki boskie.

Szeregi:»iścić się i doznawać« (1): Ná ktorey [Łodce Piotra św. = w Kościele] ſię prawdá/ moc/ y błogoſłáwieńſtwo Zbáwićielá náſzego iśći y doznawa. SkarJedn 386.

»iścić się a pełnić« (1): Obietnice Piotrá ś. więcey ſię viśćiły y iſzcżą á pełnią ná potomkach iego Biſkupach Rzymſkich. SkarŻyw 601.

a. Sprawdzać się, potwierdzać się, okazywać się (4): wymiotał ie z źiemie ſwoiey w gniewie y w zápálczywośći/ [...] y wrzućił do cudzey źiemie/ co ſie y dziś iśći [sicut hodie comprobatur]. Leop Deut 29/28; ono czo dawno powiedziano/ máło ſie nie iśći/ iż rzadko tho ieſt/ áby ſie biegły w práwie práwował: Medik/ áby miał bráć lekárſtwo: á Theolog żeby był dobrym Krześćiáninem. GórnDworz Q7v;

iścić się komu [w tym: na czym (1)] (2): RejAp 168; RejPos 275v. Cf Szeregi.

Szeregi: »iścić się a okazować« (1): Słuchayże co tám znaydzyemy/ á iſcie nieomylnie otrzymamy/ ták iáko ſie to káżdemu iáwnie iśći á okázuie ná tych dwu cżłowiekoch ſwiętych RejPos 275v.

»iścić się a twirdzić« (1): Thu ſie nam iśći á twirdzi pociechá náſzá RejAp 168.

2. Zapewniać, zaręczać; utwierdzać w jakimś przekonaniu (8):

iścić się komu [w tym: w czym (1), przez kogo (1), za co (1)] (5): Tu przedſię ku oſtátkowi iśći ſie nam Pan przez laná ſwiętego/ iż to co nam obiecowáć racży/ nigdy nas minąć nie może RejAp 192v; RejPos 120, 235, 237, [352]v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (6): Tám ſie iuż Pan iśći iż chce przyść rychło á dokońcżyć wſzytkich ſpraw ſwoich. RejAp Cc4v, 192v; RejPos 120, 235, 237, [352]v.

Szeregi: »iścić się a zaślubować« (1): mocą oney wiáry iego [człowieka skruszonego]/ á onych pewnych á nie omylnych obietnic Páńſkich/ może mu ſie pewnie iśćić/ á pewnie mu to záſlubowáć zá Páná ſwego/ iż mu będzye Bogiem miłośćiwym RejPos 237.

»iścić się a zawięzować« (1): Ale mu ſie w tym mocno iśćić á záwięzowáć racży/ iż pewnie ożyć muśi na wiecżne pociechy ſwoie RejPos [352]v.

W przen: O Salomonie i prorokach zamiast o ich proroctwach (1):

iścić się komu od kogo (1): iuż wieſz zapłáthę ſwoię z nieomylnych obietnic iego/ iákoć ſie iśći Sálomon y ini Prorocy od niego RejPos 288v.

α. W funkcji strony biernej: być potwierdzanym [od kogo = przez kogo] (1):

iścić się komu (1): Tám iuż Ian s. iśći ſie nam od Páná/ iż ty ſłowá iego y to piſmo iego ieſt pewno á prawdziwe. RejAp Cc4v.

3. Dotrzymywać słowa, wywiązywać się z obietnic, zobowiązania (6): KRol Fereyſki był zacny wżdy ſie nie rad iśćił PaprPan Rv.

iścić się komu (1): ktory [Pan] dla obietnic ſwoich łáſkáwych iśći ſie nam obfićie/ á my bierzemy choćiaſmy nie dorobili. WujJudConf 112v.

iścić się w czym (3): KochPs 87; iśći ſię Pan Bog w obietnicach ſwoich SkarŻyw 103; CiekPotr B4v.

W charakterystycznych połączeniach: iścić się w słowie (a. słowiech) (2), w obietnicach.

Szeregi:»wypełnić i iścić się« (1): tu to wypełnić nieomylnie obiecuie/ y iśćić ſie racży RejPos 318v.

»nie iścić się i zawodzić« (1): Acz częſto ſię odkrywa, że ſię w ſłowiech ſwoich Nie iſzczą, y záwodzą ludzie CiekPotr B4v.

4. Płacić, regulować należność, dług (3): ziemiá inácżey ſwą lichwę odpráwia Inácżey cżłowiek: Bo ten y dobrá záſtáwia Chcąc ſię iśćić: y muśi rad nie rad zápłáćić Lichwiarzowi/ niechceli wſzytkiego vtráćić. KlonWor 79; [cf ISKAĆ znacz. 2.]

iścić się komu (1): łákomi [...] nie mogą ſię y pánom iśćić/ y ſwoie^go łákomſtwá nákarmić/ iedno krwią á potem á łupieſtwem vbogich. SkarKaz 610a.

а. W funkcji strony biernej: być wynagradzanym [za co na czym (= w postaci czego)] (1): zá co Królowa Anná iśći ſie ná Króleſtwie Neápolitańſkim, Kśięztwie Barſkim y Różáńſkim Duoaná Foggia ná wienie, y przywianku, y ná ſummách wſzytkich, ná rzeczach ruchómych y nieruchómych. SarnStat 108.

5. Brać co bezkrytycznie za pewne, łudzić się [czym] (1): (marg) Cżiściec ſłába nádzyeiá. (‒) Teżeś tu iákiś cżyściec wſpominał nieboże/ Iż ſobie tám nędznicżek odpocżynąć może/ A kiedy ſie wycżyśći/ to proſto do nieba/ Poydzye záſię [...] A ia tobie rádzę/ byś ſie tym nie iśćił/ Bo ſie pewnie w tey wierze z námi będzyeſz cżyśćił. RejWiz 163v.

б. Naśladować kogo, postępować jak kto (stawiany za wzór) [komu] (1): Powiemći ten Strzałkowſki w to potráfić vmie/ Iák ſie komu záchowáć cżyſcie to rozumie. Y pánu y chudemu ma ná wſzytko miárę/ Tylko mu ſie też iśći y záchoway wiárę. PaprPan Bb3v.

Synonimy: 1. spełniać się, stawać się, potwierdzać się; 2. twirdzić, zaręczać; 3. dotrzymawać, wypełniać; 5. łudzić się; 6. naśladować.

Formacje współrdzenne: uiścić się, ziścić się; uiszczać się.