[zaloguj się]
[pdf]

CIĄGNIENIE (102) sb n

-e-(101), -ę- (1).

Pierwsze e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N ciągnienié ciągnieniå
G ciągnieniå
D ciągnieniu
A ciągnienié
I ciągnieni(e)m, ciągnienim
L ciągnieniu

sg N ciągnienié (20); -é (6), -(e) (14). ◊ G ciągnieniå (15). ◊ D ciągnieniu (1). ◊ A ciągnienié (4); -é (1), - (e) (3). ◊ I ciągnieni(e)m FalZioł (2), ciągnienim (2) WujJud, StryjKron. ◊ L ciągnieniu (57). ◊ pl N ciągnieniå (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Przyciąganie ku sobie za pomocą rąk lub jakiegoś przyrządu; wyciąganie, wleczenie; tractus Cn (6): Ieſtliby rozumiała baba iżby za ciągnieniem miała ſię zerwáć ta błonka/ tedy niema cziągnąć FalZioł V 26, V 26; zá pierwſzym rázem gdy ciągnęli Rybitwowie/ trzy máłe Rybki wywlekli/ drugim ćiągnięnim nic StryjKron 351.
Wyrażenia: »kota ciągnienie« = aluzja do znanego żartu (cf objaśnienie s.v. CIĄGNĄĆ) (1): v dyabłá wdy thák prętko tych powrozow doſtano/ ktorych wam było do kotá ciągnienia potrzebá? GórnDworz Qv.

»łuku ciągnienie« (1): Amázones ony niewiáſti walecżne/ kthore ſobye przypaláły pyersi dla łuku cyągnyenya GliczKsiąż B5v.

a. Chodzenie w zaprzęgu (o zwierzętach pociągowych) (1): aby [koń] był ſpoſobu pięknego ku bieżeniu richły: á ku ciągnieniu moczny. BielŻyw 92.
2. Tortura polegająca na wyciąganiu, wyrywaniu kości ze stawów; tormentum, torsio Mącz, Cn; quaestio, tortura Mącz; tortio Cn (5): Quaestio item, Sądowne á práwne pvtánie o nieyáki zły vczinek/ męczenie álbo ciągnienie od katá. Mącz 336a.

ciągnienie czym (2): Opiſuie támże niektore męki [...] przes ćiągnienie powrozami GroicPorz iiv; Gemoniae ‒ Hakami cziagnienię. Calep 450a.

Wyrażenie: »ciągnienie na drabi« (2): Tormentum, Męká/ ciągnienie ná drabi álbo yákóżkolwiek ináczey yáko kátowie czinią. Mącz 458d, 459b.
3. Skarżenie [co na kogo] (1): Insimulatio, Winowánie/ wiedźienie/ ciągnienie co ná kogo. Mącz 395a.
4. Skłanianie, wabienie (1): Abowiem ćiągnieni y prowádzeni bywáią od Bogá ku temu/ áby też y ſámi cżynili to co cżynią zá ſpráwą iego. (‒) Ale ćiągnienim miłoſnym/ nie przymuſzonym ták iáko [...] orzechy álbo iábłká vkazáne/ dźieći przyćiągáią WujJud 67.
5. Marsz, pochód (zwłaszcza wojskowy), wyprawa wojenna; pościg; profectio PolAnt, Modrz, Cn; expeditio Mącz, Calep; migratio, tractus Mącz; impetus, iter Modrz (87): BibRadz I 123c marg; wieśći ſzły iedny zá drugiemy o Thureckim ćiągnieniu BielKron 306, 250v, 406v; Tractus etiam, Ciągnienie/ śćie/ yechánie/ cug. Mącz 461a; ábowiem nieprzyiaćiel przez dálekie ćiągnienie będzie ſtrapion nędzą BielSpr 59v; BudBib Num 10/28; áż gdy náznácżą dźień ćiągnienia/ tedy dopiero myślą o koniech ModrzBaz 116v; á nie lepſze znáki ćiągnienia ſwego zoſtáwuią/ iedno iákieby nieprzyiaćiel/ okrom tylko ogniá/ zoſtáwił. ModrzBaz 117v; dla ſámey tylko sławy ćiągnienia ich [sola adventantium fama]/ woyſká Chrześćijáńſkie ták ſię bárzo polękáły [...] iż żadney bitwy nieſtocżywſzy/ kilko kroć vſtępowáć muśiáły. ModrzBaz 118, 116v, 117, 117v; ActReg 44; Expeditio — Cziagnienie, wiprawa nawoine. Calep 392a; SarnStat 301, 427, 432, 436, 440, 493.

ciągnienie dokąd [w tym: do kogo, do czego (3), na co (2), pod co (1)] (6): Migratio, Prowádzenie/ Ciągnienie ná ynſze mieyſce. Mącz 220d; żeby tym ſpoſobem ćiągnienie nieprzyiaćielá do nas było ábo zábronione/ ábo wżdy przekáżone. ModrzBaz 103v; StryjKron 787 marg; WujNT 330; SarnStat 128 [2 r.].

ciągnienie skąd [od czego] (1): ták na mieyſcu/ iáko w ćiągnieniu na mieyſce/ y w ćiągnieniu od mieyſcá ku okázowániu náznáczonégo. SarnStat 128.

Wyrażenia: »ciągnienie wojska, z wojskiem« (3 : 4): Prżeto Rzymiánie ná on cżás vſtáwę mieli w ćiągnieniu z woyſkiem BielSpr 6v; ſpoſob ciągnienia woyſká pod Wielkie Luki. StryjKron 787 marg; SarnStat 422, 433 żp.

»ciągnienie na wojnę, wojenne« = profectio bellica JanStat [szyk 11 : 1] (9 : 3): Tham ony ſamy oſobamy ſwymy wolny bendą od cziągnienia ná woinę ConPiotr 30v; UstPraw C3, D2; Expeditio bellica, Ciągnienie na woynę. Mącz 294c; Ten obycżay woiennego ćiągnienia [militaris profectionis] ſtárodawni Polacy ſtátecżnie záchowywáli ModrzBaz 117v, 117; SarnStat 230, 301 żp, 903, 931, 1307.

Szeregi: »w drodze i w ciągnieniu« (1): Oney pożywano w drodze y w ćiągnieniu do ziemie obiecáney WujNT 330.

»w ciągnieniu albo w gonieniu« (1): ktorymi nieprzyiaćielá nieopátrznego łácno pożyć/ zwłaſzcżá w ćiągnieniu álbo w gonieniu. BielSpr 27.

»w leżeniu i w ciągnieniu« (1): A gdyby ſie kiedy od żołniérzow komu [...] w leżeniu/ y w ćiągnieniu [...] ſzkodá iáka ſtáłá SarnStat 1183.

»(tak) w ciągnieniu, (albo, jako) na miejscu« [szyk 2 : 1] (3): BielSpr 8v, 51v; żeby kto kogo álbo w ćiągnieniu/ álbo ná mieyſcu/ álbo w odćiągnieniu zábił SarnStat 128.

»tak w ciągnieniu jako w odwrocie« (1): roſkázowáć áby był záchowan porządek ták w ćiągnieniu iáko w odwroćie [et in eundo, et in recedendo] ModrzBaz 115.

»w ciągnieniu takież w położeniu« (1): Iáko ſie Tátár. ſpráwuią wćiągnieniu tákież wpołożeniu BielSpr 439v.

Wyrażenie przyimkowe: »w ciągnieniu« = in profectione Modrz, JanStat (52): ktory rząd aby bel wcziągnyeniu trzymąn. ConPiotr 32; UstPraw C3; Ciągnął tám Schertelinus z ludem/ á w tym ćiągnieniu wźiął miáſtecżko [... ] rzecżone Fieſsá BielKron 226v; y ieſzcże w ćiągnieniu cżynili wielkie ſzkody ſwoim BielKron 418, 249, 251, 257, 367v, 395v (10); RejZwierc 26, 26v; ná tym wiele należy kto vmie ſobie pocżynáć w ćiągnieniu y na przepráwowániu przes trudne mieyſcá BielSpr 7; O záchowániu Porządku w ćiągnieniu. BielSpr 52v, 6v [2 r.], 19v, 52v, 54, 67v, 69v; ModrzBaz 102v [2 r.], 111 [2 r.], 117, 125v; ActReg 44; WujNT 330; A Káſztelan w ciągnieniu ſpráwiedliwość z ſzláchty czynić ma SarnStat 129 [idem 301]; áby Zołniérze w ćiągnieniu zá wydatki ſwé kupowáli Wołu zá pułgrzjwny SarnStat 901 [idem 903] 128 [3 r.], 301 [2 r.], 302, 435, 903 [3 r.], 931. Cf Szeregi.
W przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w ciągnieniu« (1): GRAY koſtką potym lepiey żebyś nie vtráćił/ Zdroẃym będąc wćiągnieniu/ z źiemią ſię nie zbráćił. SapEpit A4v.
a. Odlot ptaków (4):
Szereg: »lot albo ciągnienie« (1): Remigium [...] Etiam transfertur ad aves, Ptaſzy lot álbo ciągnienie precz. Mącz 351d.
6. Przeciąganie się przy ziewaniu [czego] (2): Pandiculatio idem fere quod oscitatio, Poziewánie/ ciągnienie rámion/ y ynſzich członkow. Mącz 275a, 53c.

Synonimy: 2. męczenie, męka; 3. oskarżanie, wiedzienie, winowanie; 4. nęcenie, przywodzenie, wabienie, wiedzienie 5. cug, ekspedycyja, jachanie, ście, wyprawa; a. lot.

Cf CIĄG, CIĄGNĄĆ

KW