[zaloguj się]
[pdf]

PRAGNĄĆ (757) vb impf

-a- (716), -å- (19); -å- GostGosp; -a- : -å- OpecŻyw (15:1), HistAl (3:1), LubPs (22:1), KrowObr (9:1), Leop (12:1), BibRadz (24:1), OrzQuin (4:1), GórnDworz (38:1), BiałKat (5:1), SkarŻyw (122:6), CzechEp (11:1), LatHar (33:1), WysKaz (7:1).

Fleksja
inf pragnąć
indicativus
praes
sg pl du
1 pragnę pragniemy, pragni(e)m, pragnimy pragniewa
2 pragniesz pragniecie
3 pragnie pragną
praet
sg pl
1 m pragnąłem, -em, -m pragnął m pers -śmy pragnęli
f pragnęłam, -m pragnęła m an
2 m pragnąłeś, -eś, -ś pragnął m pers -ście pragnęli
f -ś pragnęła m an
3 m pragnął m pers pragnęli
f pragnęła m an
n pragnęło subst
fut
sg pl
2 m m pers będziecie pragnąć
3 m będzie pragnął, pragnąć będzie, będzie pragnąć, będzie pragnął m pers będą pragnąć, pragnąć będą
f pragnąć będzie m an
imperativus
sg pl
1 niech pragnę pragnimy
2 pragni pragnicie
conditionalis
sg pl
1 m pragnąłbych, bych pragnął, bym pragnął m pers bysmy pragnęli, bychmy pragnęli
f bych pragnęła, bym pragnęła m an
2 m byś pragnął m pers byście pragnęli
3 m pragnąłby, by pragnął m pers by pragnęli
f by pragnęła m an
n subst by pragnęły

inf pragnąć (51). ◊ praes 1 sg pragnę (69). ◊ 2 sg pragniesz (34). ◊ 3 sg pragnie (167). ◊ 1 pl pragniemy (16), pragni(e)m (9), pragnimy (1) GosłCast; -emy RejPs, HistAl, BibRadz, PaprPan, ModrzBaz (2), KochPs, ReszPrz (2), ArtKanc (2), KochFrag, WujNT, WysKaz; -(e)m SkarJedn; -(e)m : -emy SkarŻyw (5:1), SkarKaz (3:1); ~ -emy (2), -(e)my (14). ◊ 2 pl pragniecie (7). ◊ 3 pl pragną (80). ◊ 1 du pragniewa (1) KochPieś 52. ◊ praet 1 sg m pragnąłem, -em, -m pragnął (27). f pragnęłam, -m pragnęła (6). ◊ 2 sg m pragnąłeś, -eś, -ś pragnął (4). f -ś pragnęła (1). ◊ 3 sg m pragnął (80). f pragnęła (16). n pragnęło (3). ◊ 1 pl m pers -śmy pragnęli (1). ◊ 2 pl m pers -ście pragnęli (1). ◊ 3 pl m pers pragnęli (35). ◊ fut 3 sg m będzie pragnął (9), pragnąć będzie (2), będzie pragnąć (1) BudNT, będzie pragnął OpecŻyw, KrowObr, BibRadz, Prot, WyprPl, WujNT (2); pragnąć będzie KuczbKat; będzie pragnął : pragnąć będzie RejPos (2:1). f pragnąć będzie (1). ◊ 2 pl m pers będziecie pragnąć (2). ◊ 3 pl m pers będą pragnąć (4) LubPs, Leop, RejAp, WujNT, pragnąć będą (1) CzechRozm. ◊ imp 1 sg niech pragnę (1). ◊ 2 sg pragni (6). ◊ 1 pl pragnimy (1). ◊ 2 pl pragnicie (2). ◊ con 1 sg m pragnąłbych, bych pragnął (8) WróbŻołt, RejPs, LubPs, SkarŻyw, SkarKaz (4), bym pragnął LatHar (3). f bych pragnęła (2) OpecŻyw, WujNT, bym pragnęła (1) SiebRozmyśl. ◊ 2 sg m byś pragnął (2). ◊ 3 sg m pragnąłby, by pragnął (13). f by pragnęła (1). ◊ 1 pl m pers bysmy pragnęli (2) RejPosWstaw, SkarKaz, bychmy pragnęli (1) RejPos. ◊ 2 pl m pers byście pragnęli (2). ◊ 3 pl m pers by pragnęli (4). subst by pragnęły (1). ◊ part praes act pragnąc (77). ◊ part praet act pragnąwszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Chcieć coś mieć lub coś wykonywać, pożądać; życzyć sobie; cupere Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; appetere Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; sitire Vulg, Mącz, Modrz, Cn; aemulare, desiderare, velle Vulg, PolAnt; optare PolAnt, Modrz; inhiare Modrz, Cn; habere desiderium, quaerere Vulg; concupere, concupiscere, respicere PolAnt; suspirare Mącz; ambire, delectare, expetere Modrz; anhelare, ardere, discupere, efflagitare, flagrare, gestire, praegestire Cn (651): SkarŻyw 196; SZcżęśćie z myślą niezgodne/ żáłość we mnie mnoży/ Inſze cżyniąc niżbym chćiał/ wſzytek żywot trwoży/ Y znáć mi dawa Ze nie tám ſtawa/ gdźie prágnie/ Co wſzytko ſtworzył [tj. Bóg] GrabowSet C2, G2v; KochFrag 14; IZ Páweł/ iáko prágnął/ do Theſſáloniczan ſam przyiácháć nie mogł/ przeto ten wtory liſt piſze do nich. WujNT 712.

pragnąć kogo, czego [w tym: po przeczeniu (75)] (468): Iezus [...] pragnąl rodzaiu cżlowiecżégo zbawieniá OpecŻyw 149, 18v, 149v [3 r.]; WróbŻołt 67/31, k.118; RejPs 75, 82v, 91v, 209; SeklKat Z3; MurzNT 11, 108v; KromRozm II qv; Należy tedy ná tym bárzo/ áby oycowye prágnąc dzyathek/ w małżeńſtwo ſluſſne á pochwálne wſtępowáli GliczKsiąż B6v, B6v; Rácż [Panie] ná ty co cye prágną łáſkę twą obroćić LubPs I4v, Fv, K2 marg, M3, N4v [2 r.], P, cc2; GroicPorz z4v, ee3v; KrowObr 160; A on [Bóg] Iż ieſt ták dobry nie prágnie nicżego/ Aby ſie co ná ſwiecie dzyało ſprzećiwnego. RejWiz 136; Leop *B4v, Ps 118/35, 2.Mach 15/39; Ale to ieſt práwy kſtałt/ ſercá wſpaniłego/ Nie lękać ſie nieſzcżęſciu/ nie prágnąć też złego. RejZwierz 125; Ieſliż prágnieſz mądrośći/ záchoway roſkazania/ a Pan iey tobie vżyczy. BibRadz Eccli 1/25, *2v, *6v, Iob 7/2, Ps 7 arg, 39/15 (10); OrzRozm H; A gdy Cellius walki prágnął/ powiedzyał mu ią Tullus przez poſły BielKron 101v, 109, 122v, 207, 223v, 327; KochZg A4; OrzQuin F2, F4v [2 r.], G2; Prot Av, A3, D3; Iákoż cżłowiek/ ma to s przyrodzenia/ iż prágnie vciechy/ y ochłody GórnDworz O2; białagłowá s przyrodzenia káżda/ rádá by byłá męſzcżyzną/ á thegoby iſcie nie prágnęłá/ by nie widziáłá we wſzythkim być lepſzego męſzcżyznę/ niż ſiebie. GórnDworz X8, G3, I4, K7v, Y8v, Z5 (21); RejPos 9v, 107, 196v, 265v, 317 (9); BiałKat 103v, 386; KuczbKat 205; WujJud 145; WujJudConf 59v; Chcze tedy tego po nas Páweł ſwięty/ áby vmorzywſzy pożądliwośći złe/ żebyſmy prágnęli rzecży niebieſkich. RejPosWstaw [1103], [212], [212]v; BudBib Iob 7/2, Eccli 24/22[26], 1.Mach 11/11; MycPrz II A; BiałKaz C3v, I4v; CzechRozm A2, 241, 250v; PaprPan Bv, Cv, I2v; KarnNap A4v, D, F; ieſt ich wiele/ ktorzi prágną zacnych á wielkich tytułow ModrzBaz 107; Zadney rzecży więcey niema prágnąć cżlowiek [!] Chrześćijáńſki/ iedno mieć onego coby ſię dźiwował ábo przypatrzał iego ſpráwam á chwalił ie ModrzBaz 135v, 44, 56, 56v, 58, 58v [2 r.] (17); kto práwego y ſzcżerego ſłowá Bożego prágnie/ pierwey dom ten w ktorym znáią Bogá poznáć muśi. SkarJedn 8; nikt iáśnieyſzych słow/ o pochodzeniu Duchá S. od ſyna prágnąć nie może. SkarJedn 280, A4v, A8, 117, 172, 183, 220, 270 [2 r.]; Oczko 32v; Słuchay mię/ kto prágnie długiégo żywotá/ A chce wieku ſwégo záżyć bez kłopotá. KochPs 47; Ofiar zá grzéch nie prágnieſz KochPs 59, 29, 62, 89 [2 r.], 126, 184 (10); A Theophilus rzekł: wſzytko vcżynię co mi każeſz/ iedno niech to mam cżego prágnę. SkarŻyw 171, A3v [2 r.], A5, 13, 14 [2 r.], 15 [2 r.] (71); StryjKron 309; NiemObr 23; KochFr 9 [2 r.], 106; nie dignitárſtwá żadnego prágniemy: ále duſz wáſzych/ zbáwienia wáſzego/ pokoiu wáſzego/ pożytku wáſzego/ ſławy wáſzey/ dobrá wáſzego duſznego/ y ćieleſnego pomnożenia prágniemy. ReszPrz 93; WisznTr 16; KochPam 82; Złotá téż/ wiém/ nie prágnieſz: bo to wſzytko twoie Cokolwiek ná tym świećie człowiek mieni ſwoie. KochPieś 71 [idem ArtKanc P14], 11; ArtKanc Lv, P14, Q8v; GórnRozm A3, I4v; KochPropKKoch 3; PaprUp F4, Kv; Iuż dźiś zwyćięſtwá nieprágnę ſławnégo/ Ani triumphu dla mnie ſtąd pyſznégo ZawJeft 28, 33, 34, 37, 38; Lecż ktoby prágnął powieśći vcżćiwey/ Y mieidzy ludźmi záwſze ſławy żywey: Iam ieſt/ ktorey dał ſyn piękney Látony/ Ná wiecżne cżáſy głośnobrzmiące ſtrony. GrochKal 4; GórnTroas 8; GrabowSet G2v, N, O2v, P2v, Q3v; OrzJan 38, 51, 77, 114, 115; Folguy/ ieſli kto ztobą będźie prágnął zgody WyprPl C3v; Pragnę ćię cżęſto moy Pánie/ Hey/ náwiedz grzeſzne mieſzkánie LatHar 64, 21, 22, 30, 52, 92 [2 r.] (11); KołakSzczęśl A2v, B2v, C4v; RybGęśli B3, D3; WujNT 546, 1.Cor 12/31, Philipp 2/26, 1.Tim 6/10; WysKaz 1, 6, 11; SarnStat 190, 898; SiebRozmyśl E; GrabPospR N3v; KlonKr wstęp A3; Y ná innym mieyſcu tenże ś. prágnie do Rzymá drogi/ áby proch Apoſtołow SS. Piotrá y Páwłá cáłowáć mogł. SkarKaz 41b; V ſędźiego prágnąłbych prokuratorá y przyiaćielá coby mię bronił SkarKaz 423a, )(2v [3 r.], 1a, 8a [3 r.], 159a [2 r.], 416b [2 r.] (17); VotSzl A2v [2 r.]; CiekPotr 17, 44; CzahTr B2; GosłCast 31; SkarKazSej 658b, 664a, 670a, 675a; KlonWor 48; PudłDydo B4; Bo ia iśćie nie prágnę z wámi żadney zwády. ZbylPrzyg B3v, B2v [2 r.]; SzarzRyt B2v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

pragnąć co [w tym: „co” (2), „to” (2), „nic” (po przeczeniu) (9)] (13): ten ſtan/ wſzelákim ſpoſobem ma być bronion/ przećiwko przewrotnośći ſądow/ y roſpuſtnośći ludźi náſzego wieku/ ktorzi nic inſzego ták nieprágną [nihil ambientium]/ oprocż świetnośći żywotá/ á mnoſtwá bogactw y możnośći ModrzBaz 131; Lecż Dámáſus ná to przyzwolić nigdy niechćiał: bez ktorego nigdy ſię przytym co prágnęli Biſkupi Cárogroccy/ zoſtáć nie mogli. SkarJedn [180]; Krol náſz Etyopiáńſki/ ták wielce ſobie ſławę Rzymſką y wiárę Láćińſką waży/ iż nic bárziey nie prágnie/ iedno áby ſię Ethyopiánie z Rzymiány ziednocżyli SkarJedn 310; [królowa Aragońska komórkę brata Wincentego] z gniewu mocą otworzyć ſobie kazáłá: y oglądawſzy to co prágnęłá/ ſamego w komorce będącego vyrzeć niemogłá. SkarŻyw 310, 142, 300, 566; ActReg 167; OrzJan 89; CiekPotr 36; Záprawże was Pan Bog w wielką miłość ku bráćiey wáſzey/ y wſzytkim obywátelom korony tey: ábyśćie o nich vprzeymie y ſzczerze/ nic ſwego nie prágnąc/ rádźili SkarKazSej 670b. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

pragnąć do kogo, do czego (3): LubPs L3v; SkarŻyw 142; SkarKaz 245b; [Leop Ps 41/3 (Linde); Niech mi ſmákuie święte ſłowo twoie/ ábych ie wypełniał/ y ony niebieſkie obietnice w nim twoie/ ábych do nich prágnął/ o nich myślił/ w nich wſzytko kochánie moie pokłádał. SkarKaz 147b (Linde); O Pánie Boże náſz/ policz nas miedzy ty vbogie y znędzone: ábyſmy [...] do ćiebie y wieczerzy wieczney twoiey prágnęli. SkarKaz 294 (Linde)].

pragnąć od kogo [zawsze z dopełnieniem bliższym] (5): Tegom prágnął od Bogá y tegom ſzukał/ ábych ſię zoſtał w przybytku Páná mego/ po wſzytki dni wieku mego. SkarŻyw 41; JanNKar D3; Tego od W.M. wſzytkich prágnie oyczyzná miła mátká náſzá VotSzl A2v, A2v; SzarzRyt B2v.

pragnąć u kogo [z dopełnieniem bliższym] (1): A poznawſzy cie Páná ſwego/ [...] ábychmy záwżdi tego prágnęli á pożądáli v ciebie/ áby nas tu záchowawſzy w pokoiu do cżáſu nam náznácżonego od ciebie/ doprowádził nas do onego wiecżnego pokoiu ſwego RejPos 58.

pragnąć komu [zawsze z dopełnieniem bliższym] (2): Ządośćiw będąc dobrá Rzeczypoſpolitey/ nie mniey też prágnąc pożytkow trwáiących temu tho Páńſtwu [...] káżdemu z nas powinna rzecz ieſt o to ſie vſiłowáć/ ábyſmy to oſieroćiáłe y nákłonione do vpadku Páńſtwo k dobremu y ku poćieſze przyẃieść mogli MycPrz II A. Cf »sławy pragnąć«.

pragnąć ku komu, k czemu [=do kogo, do czego] (2): ArtKanc K7v, Q8. Cf W przen.

pragnąć k komu [= dla kogo] (2): Pragnę k wám oyttzowie ſwięci/ abyſcie ſwiatloſtz dáwno żądaną oglądali. OpecŻyw 149v; tegoż [opieki] ia k ſobie Wiecżny moy dobrodźieiu prágnę po tobie. RybGęśli D3.

pragnąć ku komu [= od kogo] (1): Pragnę ku tobie moy mily oytcże/ abys ſie iuż nad grzéſſnymi ſmilowál OpecŻyw 149v.

[pragnąć kogo o co [= prosić]: Dopuśćieſz iey [żonie] proſzę was o co tu was prágnie PaprPrzykaz C3v.]

pragnąć po kim, po czym [= od kogo, od czego] [zawsze z dopełnieniem bliższym] (6): GórnDworz Mm2; Pan Bog nawięcey po nas prágnie miłośći. KuczbKat 400 marg; Toć ieſt/ iáko mowi Prorok/ cżego po tobie cżłowiecże/ Bog prágnie: ábyś ſpráwiedliwość miłowáł [!] y miłośierdzie SkarŻyw 114, 14, 300; RybGęśli D3.

pragnąć w kim [zawsze z dopełnieniem bliższym] (2): áni to ieſt podług zakonu przyrodzonego/ áby cżłowiek miał thego w drugim prágnąć/ cżego w ſobie nie rad by widział. GórnDworz Hhv; SkarŻyw 374.

pragnąć dokąd (1): Chryzoſtom S. do Rzymu dla kośći Apoſtolikich prágnie. SkarKaz 41b marg.

cum inf (130): RejPs 82v, 91 [2 r.]; HistAlHUng A2; Słuſſna rzecz byłá/ áby prágnął [Paweł] widźyeć Pyotrá KromRozm III N; GliczKsiąż M2; LubPs N3; Leop Prov 7/15, Matth 13/17; prágnąłem náſládowáć to co ieſt nalepſzego BibRadz Eccli 51/23 [24], *2v, Ps 25 arg, Cant 2/3, 4.Esdr 15/46[47]; BielKron 122v; OrzQuin P3; kto ma męſkie pocżąć ſobie/ muśi nie prágnąć nád nieprzyacielem mieć gory GórnDworz Ev, C5v, D7; RejPos 152, 187 [2 r.]; BiałKat 103v, 296v, 386; BudBib 2.Esdr 1/11, 4.Esdr 4/41[43]; BiałKaz Kv; StryjWjaz A2v; CzechRozm 57v; PaprPan Bb2v; ModrzBaz 65v, 135v; SkarJedn A7v, 16; teraz Chryſtuſowi podobáć ſię prágnę. SkarŻyw 140; Y powiedzieli mu iſz Ceſarz pragnie widzieć oſobę twoię. SkarŻyw 187; Co widząc Kárynus Dyakon/ ktory Biſkupem być prágnął/ zburzył ná S. Epiphániuſzá wſzytko duchowieńſtwo SkarŻyw 454; A prágnąc mąſz święty co dzień Pánu Bogu lepiey ſłużyć/ y więtſzą pokutę cżynić: [...] prośił ſię v ſtárſzych ná puſzcżą: co mu łacno pozwolili. SkarŻyw 570; Wiele świętych prágnęli być męcżeńnikámi SkarŻyw 574, 74, 75 [2 r.], 76, 79, 113 (31); StryjKron 330; CzechEp 221, 318; KochFr 108; KochPam 81, 87; y ia/ y oná [żona]/ Nie prágniewá do śmierći być rozdźieloná. KochPieś 52, 2; pragnęłám w ſtárośći Oſtátniéy/ z tobą vżyć vcieſznéy rádośći. ZawJeft 38; ActReg 147; Antenorową drugi prágnie poiąć żonę GórnTroas 11, 24, 46; GrabowSet Q3v, R3, T4; Ale ná świećie kto ták głupi żywie/ Zeby nieprágnął przeiecháć ſczęśliwie/ Dróg niebeſpiecznych KochFrag 14; LatHar 13, 53, 184, 206, 722; Błogoſłáwionym prágnie cżłek być bez wątpienia. KołakSzczęśl A4v, A3, B3; WujNT przedm 38, Luc 6/19, 23/8, Ioann 12 arg, Rom 1 arg (11); WysKaz 10, 12, 45; JanNKar A4, B2; SarnStat 1000; ia áni mężá znam/ Ani go znáć prágnę SiebRozmyśl F3, G2; WitosłLut A6; SkarKaz 38a, 39b, 159a, 457b, 580b, 638a, b; CiekPotr 7; GosłCast 31; [Lizyda mówi do Democyllusa] Ach tożem vćierpiáłá/ wiele troſk dla niego [ukochanego]/ Prágnąc iákbym nárychley/ mogłá mieć ſwoiego. PaxLiz E3, B3, C, C2v; SkarKazSej 661a; SzarzRyt B2. Cf »krew swoję rozlać pragnąć«, »pragnąć umrzeć«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikami: tego (45), to (2); aby, by, żeby, iżby (87), zaimek względny (5), że, iż (2), zaimek pytajny (1)] (95): LibLeg 9/50v; OpecŻyw 149v [2 r.]; RejPs 63 [2 r.]; RejKupSekl a8; MurzHist A3, D4v; MurzNT Luc 16/21; A to ſſátan prágnął/ áby was ſyał yáko pſſenice. KromRozm III M7v; Ocyec yeſli prágnye áby ſyná myał vcżonego á godnego/ nyechay go z domu foruye ná to do ſzkoły gdzye thego vcżą GliczKsiąż L, Bv; LubPs R6v, S6v, V4, aa5v, aa6v, hh6; RejWiz 136; Leop *A3v, Deut 18/6; BibRadz 1.Reg 19 arg, 2.Esdr 1/11, Ps 89 arg, Dan 13/12, Act 27/29; tego prágnął [mój pan] áby ćie náwiedźił przez ſwego poſłá BielKron 453v; A przetho mnie ſie widzi/ iż ſie tu nieiáko Alexánder chłubi/ prágnąc tego cżego widział iż mu nie doſtawáło GórnDworz G8v; nie prágni tego/ ábych ſie ia bał. GórnDworz Q6v, G3, Aa5, Bb4, Dd5v, Gg2v (10); RejPos 58; KuczbKat 155, 415; Baczny złość zaraziwſzy przećiw żłym [!] przeſtawa. CO káżdy przed ſie wźiąwſzy pokáże ſie iuż w tym/ W poſtępkach Przodkow ſwoich zawſze vżytecznym. VIęcey tedy nie prágnąc że ſie poćieſzemy/ A w poſtępkách przodkow ſwych że ich celuiemy/ W poczćywey ſławie. MycPrz I [A3]; PaprPan Cc2v; mnoſtwo ludźi prágnęło tego/ áby iedná oſobá wſzytkiemi władáłá. ModrzBaz 22v; Ia záprawdę/ ánim ſię ſpodźiewał/ ánim tego prágnął/ żebych mogł lepſzą [drogę postępowania] wymyślić. ModrzBaz 133, 43v, 59, 72v, 114, 137v, 144v; SkarJedn 185, 310, 376; tego prágnę/ ábych żebrząc vmárłá SkarŻyw 141, 14, 41, 47, 114, 142 (14); ArtKanc K7v, P8; Ia niewiem czemu tego Pánowie Poſłowie prágną/ żeby ſądy ná Seymie bywáły GórnRozm K4v; ZawJeft 11; Ale cóż ia to mému nędzna obiecuię [mówi Andromacha]/ Zápómniawſzy niewoléy którą hnet poczuię? Przydźie podobno prágnąć to/ co z nas bydź może GórnTroas 36, 69; GrabowSet A2, F3v, S3v, Y; OrzJan 89, 101; LatHar 45, 71, 72 [2 r.]; WujNT 323, Philipp 1/23; WysKaz 10; JanNKar D3; SiebRozmyśl Gv; Bo prágnął [król Grus] áby ſobie Pigmei zniewolił. KmitaSpit B2; SkarKaz 119a, 350b, 382b, 454b, 457b; GosłCast 48.

W połączeniach szeregowych (7): RejPos 318; RejZwierc 189; to mieć chce/ tego prágnie/ o tym myśli/ áby tu Turki oſádźił OrzJan 101; O Pánie lezu/ ćiebie ia prágnę: ćiebie ſzukam: ćiebie chcę. LatHar 155, 21, 571; á krotko mowiąc/ tego wſzytká Koroná Polſka od W.M. prágnie/ żąda/ y oczekiwa. VotSzl A2v; [SkarKaz 147b (Linde)].

W przeciwstawieniach: »pragnąć... brzydzić się (2), (wz)gardzić, nie chcieć, nadziewać się [= mieć nadzieję spełnienia], wystrzegać się« (7): oná tego niechce/ cżego ia prágnę GórnDworz Cc2v; w zgubie/ á przegrániu tákowym [Turków z Chrześcijanami]/ zdrowie by ſie pogáńſkie nálázło. Ale tego podobno rychlej prágnąć/ niż nádziewáć ſie możem GórnDworz Ii4v, Aa6v; A tu niechay będzye doſyć o tym cżego prágnąć á cżego ſie wyſtrzegáć mamy. RejPosWstaw [212]v; [Austerberta] z młodośći świátem y iego roſkoſzámi márnymi gárdzić/ á Duchá świętego nápełnioná/ Páná Bogá y ſłuſzby iego prágnąć pocżęłá SkarŻyw 192; GórnRozm A3; WysKaz 6.

W porównaniach (13):

Jako comparatum (5): RejPs 63, 91v; ia dla Páná tego w ktorego wierzę [...] ćierpieć ták prágnę/ iako w letnim vpaleniu wody/ y iáko iákiey wielkiey roſkoſzy. SkarŻyw 75; cokolwiek X.K. przećiw nam cżyni/ nieſłuſznie cżyni/ nas ták do wſzech hydząc y wſzech przećiw nam pobudzáiąc/ á więcey podobno niż kániá dżdżu krwie náſzey prágnąc CzechEp 89; SkarKaz 245b.

Jako comparandum (8): IAko pragnie ieleń áby co rychley wgorący czás doſtąpił zrodłá chłodzącego/ ták niemniey prágnie y duſſá moiá áby ćię doſtąpiłá rychley moy pánie. RejPs 63, 91v; MurzNT 199 marg; Iák ſługá gdy prágnie w nocy by miał odpocżynienie/ Abo naiemnik w pracy ſwey też rychłe dokońcżenie/ Tákżem ia cżás mieſiącow ſwych záwżdy prożny obacżał/ A nocy ſwe prácowite vſtáwicżniem rozlicżał [Vulg Iob 7/2]. LubPs hh6; BibRadz Iob 7/2; BudBib Iob 7/2; GrabowSet P4v; SzarzRyt B2v.

W charakterystycznych połączeniach: pragnąć anjoła, Chrystusa, dziatek, kapłana, Pana (Boga) (2), pana nowego, prokuratora, przyjaciela (2), żony; pragnąć biesiady, chrztu, chudoby uczciwej, chwały bożej, cienia (2), cnot, cudu (5), czasu (3), czci (bożej) (3), darow, dobra (dobrego) (swego) (4), drogi, dusz ludzkich, gościny, grzechu (2), jedności (2), korony męczeńskiej (2), krolestwa (2), łez, majętności, mądrości, męczeństwa, miłosierdzia (2), miłości (2), mocy, nagrody, nasienia słowa bożego, nawrocenia, nieszczęścia, oblicza pańskiego (obliczności pańskiej) (2), ochłody (2), ofiar serca, ofiar za grzech, ofiary, okrutności, omycia, osobności, pamięci wiecznej, panowania, państw postronnych, piekła, pieniędzy, płodu, pociechy (5), podwyższenia narodu, pokoju (5), pomnożenia cielesnego, pomocy (3), postanowienia (2), potraw grubszych, powieści uczciwej, powstania [= nawrócenia], pożytku, przełożeństwa (5), przykazania bożego, przystojności, przyścia Chrystusowego, ratunku, rodzaju [= potomstwa], rozterku, rozmnożenia chwały bożej (wolności) (3), rozmowy (2), rozumu, rzeczy miłych (niebieskich, nieuczciwych) (3), sakramentu, sądu (3), słow [jakich] (3), służby, stanu inszego, swej woli, szczęścia (3), tryumfu, tytułow zacnych a wielkich, uciechy, uczestnictwa krzyża, upadku greckiego, urzędu (4), utraty, uznania, walki (4), wesela zbytniego, wiadomości, wiary, wieczerzy ostatniej, wojny, woli [czyje], wolności, wspomożenia, wymowy, wyrządzania uczciwości, zapłaty, zatracenia serca, zbawienia (13), zbroje, zginienia, zgody (2), ziemie przyrodzonej, złego, złota (4), znakow, zwady, zwierzchności, zwycięstwa, żałości, życia w pobożności, żywota (długiego) (2); pragnąć sprawiedliwie; pragnąć często, dawno (z dawna) (7), natychmiast, pozno, rychlej, wnet, zawżdy (9).

Przysłowia: prágnąc ludzkiego ſwoieś ſtráćił. BielKron 427v, 355; Swe tráći kto cudzego prágnie. SkarJedn 188, 399; StryjKron 225; cudzégo prágnąc ſwego poſtradáli. KochProp 15. [Ogółem 6 r.]

Diar 34; ná ſwym doſyć máiąc/ cudzego też prágnąć niebędźie KuczbKat 345; Ná ſwym tylko przeſtawał nie prágnął cudzego KołakCath B.

Zwroty: »(nie) barzo pragnąć« [szyk zmienny] (23): pragnąl thego barzo aby sye byl ſſemnv wydzial. LibLeg 9/50v; MurzHist Qv; GroicPorz ee3v; s przyrodzenia káżdy z nas/ bárziey/ niż przyſtoi prágnie chwały GórnDworz G6v; Woláłá cna białagłowá wzgárdzić tym wſzytkim/ cżego ták bárzo ſámá prágnęłá GórnDworz Aa5v; Więc ſie my dziwuięmy/ iż s tą dumą ſtrzymał ſie od tákiey rzecży/ ktorey nie bárzo prágnął GórnDworz Aa6v, K7v, Aa7v, Bb5v, Gg2v; RejPos 187; KuczbKat 205; Wielki bowiem y Boſki dar/ Bog nam zesłał/ y ocżymáchmy to oglądáli/ cżego ini przed námi ácz bárzo prágnęli/ widzieć nie mogli. SkarJedn 270, 310; [Panfucius] prágnął bárzo tey poćiechy áby był mogł być oycem názwány SkarŻyw 13; Oycże święty/ prágnę bárzo ſłucháć kazánia twego SkarŻyw 463, 47, 69, 125, 142; IM pilniey pátrzę/ w świát y iego ſtrony/ Szláchetny PIETRZE/ á im ſię dźiwuię: Tym bárźiey prágnę/ byś od wſzech był cżcżony. GrabowSet Y; OrzJan 38; SkarKaz 159a.

»chciwie (a. chciwiej), z pożądaniem pragnąć« (3:1): BibRadz *6v; GórnDworz Z5; co znacży tento Bluſzcż/ [...] prędko wzraſtáiący/ á tudźieſz záraz więdnieiący/ iedno żywotá náſzego nie trwáłą poćiechę/ a przytym y wſzyſtkie inne rzeczy przemiiáiące ná świećie/ ktorych ludźie z ták gorącym pożądániem prágną WysKaz 1; VVLADZISLAVV WTOry/ Oycá odrodek ták cnego: Chćiwie bráckiego prágnąc/ wygnan y z właſnego. KlonKr wstęp A3.

»z (wielką) chucią (a. chęcią), z chuci (a. z chęci), tym chętliwiej pragnąć« [szyk zmienny] (8:3:1): LubPs L3v; Slubiłám zá zdrowie offiáry cżynić dziſiam wypełniłá ſluby moie: przethożem wyſzłá przećiwko tobie/ z chućią pragnąc ćie widzieć [desiderans te videre]/ y nálázłám ćię Leop Prov 7/15, *A3v; BibRadz *2v; Pieniędzy wam mniey życzę/ ále więcey ſławy/ Z tey przyczyny ma káżdy być ná mię łáſkáwy. Pod ktorego vmyſłem leży świát wzgárdzony/ Y z chući prágnie ſzczęśćia tey ſławney Korony. Prot A3; mówił Pan: Z chućiąm prágnął pożywáć z wámi tego báránká przed thym/ niżbym ćierpiał. BiałKat 296v; BiałKaz B4v; SkarŻyw 3; ten Pan przyść miał/ ktorego żydowie ſzukáli/ y z chęćią prágnęli CzechEp 302; ArtKanc Al6, K7v; ći/ co śiedzą bliſko czérwonégo Morzá [chcieli pomagać Troi]/ z ſwéy chęći prágnąc vpadku Gréckiégo GórnTroas 8.

»(własnej a. prożnej) chwały, chłuby (nie) pragnąć« [szyk zmienny] (4:2): Wiem że chwały nie prágnie [sławny Rej]/ iemu to nie miło/ Ták go wielkim baczeniem Niebo obdárzyło. Prot E; [człowiek] w rzecży nie prágnąc właſney chłuby/ niechay przedſię tho wſzytko powie/ co ku iego cżći przyſłuſzy. GórnDworz D7v, G6v; RejPos 90; [Wierzbiccy] Prożney chwały nie prágną miernie ſobie żyią PaprPan T2; tego [mamy ganić] ktory w rzecżách wyżſzey pomienionych/ płonnych/ lekkich/ y niekcżemność pokázuiących/ álbo iáką wádę w ſobie máiących/ chwały prágnie [cum vitio coniunctis laudem expetat] ModrzBaz 58v.

»(nic) cudzego, ludzkiego, niczyjego (nie) pragnąć« [szyk zmienny] (15:2:1): płáć coś komu winien/ nieprágni cudzego. GroicPorz dd3v; StryjKron 225; CzechEp 373; Moſkiewiki [car] komu grożąc/ ſam ſye teraz boi/ A prágnąwſzy cudzégo/ w ſwym ſye nie zoſtoi. KochJez A3v; GostGosp 4; Niechcę ia nigdy bráćie prágnąć niczyiégo. WyprPl B4v; [prosimy was] iżbyśćie ſię z obcemi vczćiwie obchodźili: á niczyiegoż nie potrzebowáli (marg) ábo, á nic cudzego nie prágnęli. (–) [et nullius aliquid desideretis]. WujNT 1.Thess 4/12[11]; Strzeż ſwego vboſtwicżká/ nie prágni ludzkiego. KlonWor 41; PudłDydo A4v. Cf Przysłowia.

»(barzo) gorąco pragnąć« (3): gorąco prágnąć pocżął krwie ſwey dla Chryſtuſa wylania SkarŻyw 575; O Miłośierny BOże (Iezu naſłodſzy) rácżże mi to miłośćiwie dáć/ ábym ia rzecży tobie miłych gorąco prágnął/ o nich ſię bácżnie pytał/ ná nich ſię prawdźiwie znał/ y one doſkonále pełnił LatHar 21; WysKaz 11.

»pragnąć koniecznie« (1): tzemu Syná Bożego z iego ſtolcá właſnego ſpychaćie/ á ná to mieyſce ſtworzenie iego [tj. Maryję] wſadzaćie: Nieprágnieć tego konietznie tá pánna/ boć tu náſwiećie będąc pokrona byłá KrowObr 160.

»krwie, krwie rozlania pragnąć« [w tym: czyjej (15), niewinnej (3)] = chcieć zabić; appetere sanguinem Modrz [szyk zmienny] (21:1): GliczKsiąż D4; A mężá ktory prágnie krwie bliźniego ſwoiego/ Záwżdy ty Pánie odrzucaſz od oblicża twego. LubPs B4, G2, ee5v marg; Tedy tho męſtwem ty zowieſz kráść/ zbijáć/ á krwie prágnąć? OrzRozm K4v; BielKron 113, 457v; Sitire sanguinem alicuius, Prágnąć krwie cziyey to yeſt/ o gárdło komu ſtać. Mącz 397c; Marćin Luter [...] naprzód ná wſzyſtek ſtan duchowny/ [...] obróćił przeſtróny ięzyk ſwóy: [...] prágnąc Chrześćiáńſkiéy krwie/ nie Pogáńikiéy roźlania BiałKat 339; ModrzBaz 62v; KochPs 35; on nie tylko tego nie cżyni/ żeby nieprzyiaćioły ſwe miłowáć miał [...] ále ſię ieſzcże ná niewinne ták bárzo śierdźi y krwie ich prágnie? CzechEp 19, 14, 17, 20, 25, 89, 95 marg; NiemObr 174; zginął święty z ziemie/ y proſtego á vprzeymego miedzy ludźmi nie náleść. ieden drugiego krwie prágnie: mąż brátá ſwego ná śmierć łowi. SkarKaz )(3; Srogim zowię nieſzcżeśćie bom go ſam ſprobował/ W ktorymby mię ten co mey krwie prágnie żáłował. CzahTr C; PudłDydo B3v.

»swojej krwie, krew swoję rozlać, krwie swej wylania pragnąć« = chcieć umrzeć, zostać zabitym [szyk zmienny] (1:1:1): Niebácżny lud Krześćiáńſki ſámi ſwoiey krwie prágną. BielKron 246v; Cżytáiąc żywoty S. Męcżennikow/ y Męczennicżek/ wielce krew ſwoię rozlać/ zá Páná ſwego prágnęłá SkarŻyw 161, 575.

»pragnąć łaski« [szyk zmienny] (6): MurzHist Qv; tobie zá Kolędę Odmieńcá dáruię. Będźieli łáſki prágnął y iákiey obrony/ Obroniſz go/ y káżdy cnotą osláchćiony. Prot Av; My tedy/ co prágniemy Láſki páńſkiéy/ á chcemy Vpodobáć ſye iemu/ Przećiwiaymy ſye złemu. KochPs 147; SkarŻyw 3; ArtKanc F10; GrabowSet K3v.

»[kogo] w małżeństwo pragnąć« (2): Sam on Syn Stároſty ktory iey ták bárzo w małżeńſtwo prágnął/ [...] pohámowáć złey chući ſwey nie mogł SkarŻyw 69, 150.

»pragnąć miłosierdzia« (2): Podobieńſtwo cżłowieká grzechem ociążonego/ iáko dziwnie prágnie w duſzy miłoſierdzya Bożego. LubPs L3v marg; ArtKanc A16.

»nader, bez miary pragnąć« (2:1): bo to/ czo po tym záżyie trochę roſkoſzy/ nie wten cżás przydzie/ gdy tego cżłowiek náder prágnął GórnDworz Dd4v, Cc5v; [Św. Antoni] duſz ludzkich y zbáwienia ich/ bez miáry prágnął SkarŻyw 546.

»(nie) pragnąć pomsty« (2): Nie mniemayże też áby ludzie álbo duchowie ſwięći prágnęli iákiey pomſty nád nieprzyiacioły ſwoiemi RejAp 61v, Ff3.

»nigdy nie pragnąć (i pragnąć wolej nie mieć)« (6): Y mogł by ſie cżłowiek tą ſwiętą białągłową káráć/ á miárkuiąc chęći ſwoie/ nigdy zbythniego weſela nie prágnąć. GórnDworz Y8v; RejPos 195v; Synowie/ ſłuchayćie grzeſznego Epiphániuſzá: pięniedzy [!] nigdy nie prágnićie/ á będą wam przydáne. SkarŻyw 455, 482; Rácżże mię wſzytkiego ná cżeść y chwałę twoię obroćić/ y ták z ſobą ziednocżyć/ ábym nigdy żadney rzecży nie prágnął/ y prágnąć woley nie miał/ iedno tey ktora ſię tobie podoba LatHar 92.

»pilnie, z pilnością pragnąć« (1:1): RejPs 91v; iákoż tego widzę wiele ludźi zacnych y przednieyſzych w Rzecżyp. náſzey pilnie żądáią y prágną GrabPospR N3v.

»pragnąc pragnąć« = gorąco, bardzo mocno pragnąć (1): Prágnąc/ práwi [Pan Jezus]/ prágnąłem tę Páſchę ieść z wámi/ niżli ćierpieć będę [Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum Vulg Luc 22/15]. SkarKaz 159a.

»prożno pragnąć« (1): rzecży ſię nieprzyſtoyney domagaſz/ á prożno tego prágnieſz/ cżegoć nigdy nie dozwolą SkarJedn 185.

»z serca, serdecznie pragnąć« [szyk zmienny] (6:1): SkarJedn A4v; y ty/ byś miał rozum/ z práwego byś ſercá tego prágnął: ábyś nálaſł odpocżynienie duſzey twey/ po tym nędznym y odmiennym świećie SkarŻyw 428, 373; nie rácżże nas w wodźić/ w pokuſy, rácż nas od złego zbáwić. Amen z mocną wiárą wſzyſcy rzecżmy/ ktorzy tego ſerdecżnie prágniemy/ iż śię nam to sſtánie/ wysłuchay nas Iezu Kryſte Pánie. ArtKanc P8, F10; WujNT 323; SkarKaz )(2v.

»sławy pragnąć« [w tym: komu (1)] = gloriam appetere Modrz [szyk zmienny] (4): Y tego mi też żaden zá złe mieć nie będzie/ iż thym kthorym ſmierć ſłuſznie przepuśćić miáłá/ nieſmiertelney ſławy pragnę GórnDworz V4v; ModrzBaz 58v; oney tylo sławy prágniemy/ ktorey ná dzień ſądny słudzy Boży doſtąpią/ przed Bogiem y Anioły iego SkarŻyw 185, 207.

»pragnąć sprawiedliwości« [w tłumaczeniu i aluzjach do Vulg Matth 5/6] = sitire iustitiam Vulg (13): Blogoſlawienij ktorzyż lacżnieią a prágną ſprawiedliwoſci/ bo oni naſyceni będą. OpecŻyw 42; LubPs I4v marg; Leop Matth 5/6; Rozumieyże temu/ iż ſie nie záburzyli áni zátroſkáli ći ktorzy záwżdy ſzukáli á prágnęli ſpráwiedliwośći RejPos 36, 263v, 265v marg; Przypátrz ſie iedno pilnie [...] Iáko ludzie niewinni nárzekáią/ prágnąc á łáknąc/ biegáiąc á ſzukáiąc ſpráwiedliwośći ſwoiey. RejZwierc 189, 140 [2 r.]; ći ſzcżęſliwſzy ſą co płácżą/ y łkáią/ prágnąc ſpráwiedliwośći/ á przedſię iey doſtáć niemogą/ niż ći co ſie iey domowić/ ábo też y dobić mogą y vmieią CzechRozm 247v; LatHar 599; KołakSzczęśl B2; WujNT Matth 5/6.

»śmierci, umrzeć, skończenia z świata tego (nie) pragnąć« = (nie) chcieć umrzeć [szyk zmienny] (13:3:1): MurzHist S4v; A mnima w.m. áby niebyło ták wiele mężow/ co prágną vſtáwicżnie ſmierći/ niemogącz wyćirpieć tego/ co im cżynią żony? GórnDworz Y5; im więcey ſług ich ieſt zboláłych ná ſercu/ ſtrapionych ná vmyſle/ ktorym ſwiát omierzł/ iż ſmierći prágną/ thym więtſza ich ſławá ieſt/ że ſwiátem rządzą GórnDworz Dd2v; Przeto cżytamy/ że teſkność fráſunkow/ y dolięgliwośćy [!] do tego przywodźiłá liudźy [!] S. że śmierći ſobie więcey niż żywotá prágnęli. BiałKaz C, B4v, Cv; Gdy ſkońcżenie iey z świátá tego/ ktorego wielce prágnęłá/ przyſzło/ á wniemoc ćięſzką wpádłá: tám było poznáć corki iey Euſtochiey ku mátce miłość/ w vſtáwicżnych poſługách SkarŻyw 142; Przetoſz y Páweł S. ktory śmierći dlá Chryſtuſa/ áby znim był/ prágnął/ z Dámáſzku przez mur ſpuſzcżony po powrozie/ vćiekł. SkarŻyw 250; Zátáili Apoſtoły Chrześćiánie/ á Piotrowi pilnie rádzili/ áby vſtąpił. On niechćiał/ prágnąc iuſz zá Chryſtuſa vmrzeć. SkarŻyw 601, 126, 355, 460, 574 marg; GrabowSet H4v, Qv; O Naſłodſzy IEzu/ áni żywotá/ áni śmierći nie prágnę/ ále dobrowolnego vpodobánia twego LatHar 652; Serce teſkliwé Máło nie wśćiekłé/ w ſobie ſie gryźie Y śmierći prágnie GosłCast 21.

»(nie) pragnąć śmierci [czyjej], zginienia [czyjego]« [w tym: śmierci i zginienia (1)] = (nie) chcieć aby ktoś poniósł śmierć (11:3): Powieda theż [Krystus] iż y grzeſznego opuścić nie chce/ á śmierci iego nie pragnie/ owſzem cżeka vznánia iego. RejPos 145; Iż pobudzę ia lud Egipſki iednego przećiw drugiemu/ á będzye ſie przećiwił brát brátu ſwemu/ prágnąc zginienia iego. RejPos 188, 195v, 196v; RejZwierc 5 marg, Aaa3; SkarŻyw 143; A ty/ ieſli nádźieię chceſz o łáſce ſwoiéy Zgáśić wemnie/ iuż dawno prágnieſz śmieći moiéy. KochFr 99; Ty ktory nie prágnieſz śmierći cżłowieká grzeſznego/ ále náwrocenia y żyćia iego/ zmiłuy ſię nádemną. LatHar 142, 153, 620, 622, 633.

»uprzejmie pragnąć« [szyk zmienny] (6): [Austerberta] prośiłá Páná Bogá/ áby iey to ziśćił/ co iey był iáko przez ćień w oney wodzie vkázał. [...] Niechćiáłá tá zápomieć tego co oglądáiąc ſię widziáłá: ale wnet ſkutkiem wypełnić vprzejmie prágnęłá. SkarŻyw 192; Ty Pánie zmiłuy ſię nád niemi/ ktoryś ták vprzeymie prágnął zbáwienia ich ná krzyżu LatHar 30, 53, 608; WujNT Philipp 2/26; SkarKaz )(2v.

»ustawicznie pragnąć« [szyk 2:1] (3): A gdy vſtáwicżnie obádwá [starcy] prágnęli/ áby ią [Zuzannę] iedno widźieć mogli [Et observabant diligenter quotidie videre illam]/ rzekł ieden drugiemu/ Idźmy iuż do domu/ abowiem ieſt cżas obiadu. BibRadz Dan 13/12; GórnDworz Y5; Kto weń [w Krystusa] wierzy, á z ſercá práwego/ vſtáwicżnie prágnie łáſki iego/ ſwe národzenie/ przywłaſzcży mu ná wiecżne zbáwienie. ArtKanc F10.

»wielce (wielice), wielmi, wiele [= ogromnie] (nie) pragnąć« [szyk zmienny] (28:1:1): WróbŻołt oo; Wiele przytem inſzych było mow iego ſtreſzliwych [!]. A ta rzecz námiſerniéyſzá i naokrutnieiſzá w niem była/ żeby śię był co narychléi wpiekle rad widziáł i tego wielmi pragnął i dziwnié barzo prośił abygo ktozabił. MurzHist D4v, A3; á kto ſie zá ſwiátem vda/ thedy záwżdi tim więcey prágnie. LubPs I2 marg, I2; ći [mahometanie] nawięcey náſzey krwie prágnęli mowiąc/ żeſmy ich ſzpiegierze. BielKron 457v; to wſzytko mieć muśi [dworzanin]/ co pocżćiwa białagłowá dáć może: á iuż oná ták wiele tego prágnąć będzie/ áby mu ſie we wſzytkim záchowáłá/ j byłá powolną/ iáko tego/ áby ią on záwdy miłował GórnDworz Mm2v; KuczbKat 400 marg; MycPrz I [A3]; BiałKaz C; A nád to/ á iákie w ten cżás twoie ſumnienie? co zá roſkoſz tobie przynośi/ ktory ták wielce pánowánia prágnieſz [qui tantopere sitias dominationem]? ModrzBaz 107v; Bywałem też przy wielu domowych rozmowách wiela oſob wáſzego ſtanu/ gdy też toż zdánie pochwaláli y wysławiáli/ á tego wielce prágnęli/ áby w Rzecżypoſp. mieyſce miáło [ipsam sententiam laudarent et probarent ac in hac Republica regnare percuperent]. ModrzBaz 144v, 104; Bowiem wielce tego ten wielki Krol prágnie/ áby Pán Bog w zbáwieniu duſz krwią iego oblanych vcżćion był SkarJedn 376; tuśmy przyſzli dla cżynienia modlitwy v nog Apoſtolſkich: bośmy tego wielce prágnęli. SkarŻyw 62, 74, 142, 274, 374, 482, 596; CzechEp 89; A im człowiek w pokłádzie ſwoim więcéy czuie/ Tym ieſcze więcéy prágnie KochPieś 36; ArtKanc Q8; Drugi wymowy więcéy niż złotá Prágnie ZawJeft 37, 11; LatHar 45, 717 marg; SiebRozmyśl E; PudłDydo B4.

»(z) żądzą pragnąć« (2): Z wyelką żądzą záwżdym prágnął wſpomożenia twego Bo ty mnye ſam zbáwić racżyſz cżłowyeká nędznego [concupivi salutare Tuum Vulg Ps 119/174] LubPs cc2; WysKaz 10.

Szeregi: »(nie) chcieć i (abo, ale) pragnąć« [szyk 2:1] (3): WujJudConf 59v; O Oycże niezmierney świątobliwośći/ ktoremu ia naniegodnieyſze oblicża twego ſtworzenie/ chcę y prágnę oddáć cżeść y chwałę przyiemną/ [...] rácż ſerce moie ſplugáwione grzechámi ocżyśćić LatHar 13; Nie rozumiey/ żeby człowiek nie mogł czynić dobrego ktore chce/ ábo ktorego prágnie WujNT 546. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pragnąć, (a, i) czekać« = respicere et praestolari PolAnt [szyk 4:3] (7): BibRadz Iob 7/2; Słuchayże záſię iáko Pan wyſławiáć racży ſtan onych wiernych ſwoich/ ktorzy [...] prágną/ á vſtáwicżnie cżekáią ſpráwiedliwego poſtánowienia ſwego RejPos 265v, 196v; BudBib Iob 7/2; iuſz koniec żywotá mego y ześćie z tego świátá przychodzi [mówi Paweł do św. Antoniego]/ ábych z Chryſtuſem był/ cżegom záwżdy cżekał y prágnął SkarŻyw 51; LatHar 652; SkarKaz 1a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.: oczekiwać].

»łaknąć (a. łacznieć) i (a) pragnąć« = esurire et sitire Vulg [szyk 6:2] (8): OpecŻyw 42; Leop Matth 5/6; RejPos 263v; Nie mnimayże też thu ábyć Pan roſkázował dobrowolnie káżdą krzywdę ćirpieć [...]/ ále prágnąć á łáknąć ſpráwiedliwośći RejZwierc 140, 140; łáknęli tu y prágnęli ſpráwiedliwośći [święci Twoi Panie Jezu]/ teraz doſtátecżnie ſą náſyceni LatHar 599; KołakSzczęśl B2; Błogoſłáwieni ktorzy łákną y prágną ſpráwiedliwośći: ábowiem oni będą náſyceni. WujNT Matth 5/6 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw, Leop, RejPos, KołakSzczęśl].

»wolą mieć a (abo) pragnąć« (2): oycowie ktorzy po ſynyech ſwych nyeyákyey poćyechy docżekáć wolą máyą ábo prágną/ ná náuki im nakłádu nye żáłuyą GliczKsiąż M2, Bv.

»(nie) pragnąć i (a, ale) prosić« [szyk 6:1] (7): WróbŻołt pp3v; MurzHist D4v; BiałKaz C3v; Dałeś mu/ czego prágnął: á oczkolwiek prośił KochPs 29; w płákániu wielkim/ prágnął y prośił o Meſyaſzá y viſzcżenie ſzcżeśliwych onych cżáſow/ ktorych przyść miał/ y zbáwić świát wſzyſtek. SkarŻyw 383, 463; Proſzę y prágnę tego/ áby káżde tchnienia moie tey nocy (możeli być) ná twoię ſię chwałę obracáły LatHar 72.

»(nie) pragnąć i (abo, ale) starać się« [szyk 3:1] (4): ktorzybykolwiek tedy z wiernych/ vrzędu źiemſkiego prágnąć mieli/ ábo ſie oń ſtáráć/ ći niebożętá/ iáko tego nie widzą cżego ſobie żądáią tákże też y zácnośći ſwey Chriſtiáńſkiey y powinowáctwá nie rozumieią. CzechRozm 250v; CzechEp 14; Oto prágnę tego/ ábym ſię zá pomocą twoią popráwił/ y o to ſię ſtáráć będę. LatHar 71, 620.

»pragnąć i (a) szukać« [szyk 6:4] (10): Prágnieſz Królu/ y ſzukaſz Koronie ſwéy pokoiá/ nie naydźieſz go nigdźie indźie/ iedno v kápłaná. OrzQuin G2; Abowiem rozrádowáli ſie w on cżás niebożątká oni wſzyſcy ktorzy prágnęli á ſzukáli zbáwienia ſwoiego RejPos 321, 36, 107, 152; WujJud 145; OWo idzie w kośćioł ſwoy pánuiący Pan ktoregoś my [!] ſzukali/ y Anioł Teſtámentu ktoregośmy prágnęli SkarŻyw 111, 41; CzechEp 302; WujNT 323. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»upatrować i pragnąć« (1): Abowiem kiedyby kto z Polſki máiąc drogę do Rzymu/ ſzedł przez Sląſko/ Moráwę/ [...] pilno z dáleka vpátruie/ y wielką żądzą prágnie rychłoli wierzchy wież obacży y do miáſtá onego przyidźie. WysKaz 10.

»(nie) żądać (a. pożądać), (i, ani) pragnąć« = appetere et petere Modrz [szyk 5:4] (9): Ciebie żądám ij pragnę nieracżyż iuż mieſſkatz/ na lonku mego ſertza racżyż odpocżywatz. OpecŻyw 18v; Mącz 409b; RejPos 58; Nie mowić tám Máláchiaſz o ániele iákim/ [...] ále to rozumie o cżłowieku Meſyaſzu/ zdawná Oycom obiecánym: ktorego oni żądáli y prágnęli widzieć. CzechRozm 57v; Aleć Pán Bog nieżąda śmierći nicżyiey/ áni prágnie zátrácenia ludzkiego/ iedno tego chce/ áby ſie káżdy náwroćił á żył pobożnie. KarnNap D; ModrzBaz 62v; LatHar 53, 608; GrabPospR N3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych: żądać 1 r., pożądać 1 r.]

»pragnąć, żebrać« (1): BOſkiey łáſki Pánie/ Boſkiey łáſki prágnę/ Boſkiey łáſki żebrzę GrabowSet K3v.

»(nie) pragnąć i (ani) sobie życzyć« (3): Obiáwił Pan Bog rádę ich S. ſwemu/ y mawiał iáwnie: iſz od ręki niewiernych z tego świátá z iść miał: prágnąc tegoſz ſercá [lege: tego z serca] y ſobie tey korony życżąc. SkarŻyw 373; OrzJan 89, 114.

W przen (43): GDyſz miły panie tu pływaiąc prawie po ſrogich nawalnoſciach morskich tego doczeſnego zywota ynego portu niepragniemy iedno ku tobie przypłynąc iako ku panu ſwemu RejPs 82v; BOże á boże naymożnieyſſy moy zwielką pilnoſćią záwżdy ćię prágnie znaleſć duſſá moiá y wiele kroć ćiáło moie pielgrzymuiąc w wielkiey puſſczy/ a w wielkiem prágnieniu przed ſuchoſćią ná ziemi. RejPs 91v; proſſę rácz vſkromić vſtá moie/ áby ſie nigdy ná wſſetheczne ſlowá niewyćiągáły/ á iżby też nieprágnęły ſtego náſycenia co by ſię miáło z iákich wydartkow vmnożyć. RejPs 209, 63, 91v [2 r.]; Prágnie z vprzeymą chucią nędzna ma duſzycżká/ Do Bogá wſzechmocnego w ſmutku ſwym nędznicżká LubPs L3v; BOże Boże Pánie moy od wſtánia moyego/ Prágnie cie duſzá moiá iáko Páná ſwego LubPs P; Gdyż ták nędzna duſſá moyá prágnye záwżdy tego/ Abych w vprzeymey pokorze á w wyemey ćichośći/ Pilnye záwżdy náſládował twych ſpráwyedłiwośći [!] LubPs aa5v, R6v, S6v; Prowadzże mię śćieſſką porucżeńſtw twoich: bom iey prágnął. Leop Ps 118/35; Oczy moie vſtáły prágnąc zbáwieniá twego BibRadz Ps 118/123, Prov 21/10; A tu iuż ſłyſzyſz cżego prágnie tá nędzna á omylna myſl twoiá. RejPos 317; CzechRozm 241; ModrzBaz 56; Dziwné ſą twé táiemnice/ których myśl pilnuie/ Słowo twé świátłem mądrośći proſté opátruie: Tego prágnąc/ vſtá źieią KochPs 184, 62, 89 [2 r.], 194; SkarŻyw 79, 574; O Iák ſą miłe twe przybytki Pánie/ á iák wdźięcżne w nich przemięſzkawánie/ w ktorych Imię twoie sławne. Bo z wielkiey chući duſzá ma k nim prágnie/ áby miáłá w twym domu mięſzkánie ArtKanc K7v; Tymże kſztałtem wielice prágnie duſzá moiá ku tobie Pánie. ArtKanc Q8, K7v, Q8v; vmyſł náſz od ktorego człowiek/ człowiekiem ieſt názwan/ prágnie záwżdy vczćiwośći/ á brżydźi/ ſię ſproſnośćią. GórnRozm A3; Prágnie ma żáłość/ żeby powiádáczá miáłá Wieśći złéy/ á tá iżby długo w vſzu brzmiáłá. GórnTroas 69; Lecż krewkość prágnie/ by to ludźie ználi/ Ze y ná świećie ſzcżęſni/ coć vfáli. GrabowSet F3v, P4v, Q3v; O iáko miłe ſą przybytki twoie Pánie zaſtępow: prágnieć vprzeymie duſzá moiá/ y z omdlewániem żąda wniść do páłacow Páńſkich [Vulg Ps 83/3]. LatHar 53 [idem 608], 387, 608; Przetoż też cżłowiecżeńſtwo náſze prágnie niebá/ Gdźie głowá tám y cżłonkom przy niey być potrzebá. KołakSzczęśl C4v; WysKaz 6; Práwa miłość prágnie obecnośći. SkarKaz 519a; Vſkrom choć rozgą twoią ćiáło záślepione/ [...] Niech ſie wſtyda że prágnie duſzy ſwey pánowáć SzarzRyt B2; Bo ćięſzkośćiom nierowne zmyſłow mych krewkośći Iák ſłudzy od ſwych pánow prágną twey lutośći. SzarzRyt B2v; [Prágnęłá duſſá ma do Bogá żywey ſtudnice Leop Ps 41/3 (Linde)].
Szeregi: »pragnąć i prawie mdleć« (1): Iáko wdzięcżne przybytki twoie/ prágnie y práwie mdleie duſzá moiá [concupiscit, et deficit anima mea Vulg Ps 83/3]/ do nich. SkarŻyw 142.

»pragnąć, wzdychać« (1): BOże náſz/ v którego w ręku wſzytki boie/ Iáko ſą wdźięczné páłace twoie: Tych prágnie/ do tych wzdycha duſzá vtrapiona [Vulg Ps 83/3] KochPs 126.

Przen (1):
Zwrot: »pragnąć [czyjej] głowy« = chcieć [czyjejś] śmierci (1): [Andromacha mówi do syna] Swięté mieyſce ieſt/ gdźie twóy oyćiec położony: Tám wnidź/ inſzéy żywot twóy nie naydźie obrony. [...] Sczęśćié náſzé ieſli téż prágnie twoiéy głowy/ Ato iuż tu będźieſz miał przy twych grób gotowy. GórnTroas 38.
a. Chcieć zbliżenia cielesnego [kogo] (2): A oná [Żona Putyfara] [...] wnet ręką práwą vłápiłá Chudźinę [tj. Józefa] zapálczywie/ y ták mu mówiłá: Iuż dźierżę/ iuż ſpórniká/ iuż nieprzyiaćielá Mam/ którégom prágnęłá/ y od cżáſów wielá Prágnę ćię/ byś iedno chćiał: á ty niebáczliwy/ Prośby moiéy ſie ſchraniaſz/ w móy czás nieſczęśliwy. GosłCast 58.
b. Wymagać, potrzebować [kogo, czego] (2): Przykazał pan Bog miłowáć płod ſwoy/ á miłosć nye tylko ná cżás ále záwſſe áż do końcá ma ſie okázowáć. Coby tedy to zá praca y pyecżołowánye myáło być/ potrzebá wten cż[a]s gdyby ſyn yey prágnął/ vkaże. GliczKsiąż Q3v.
Szereg: »pragnąć i potrzebować« (1): [Jeſtes mówi do ojca] Nieſłuſzna ieſt/ ábyś ty miał záſtąpić moié Mieyſce: y zá ofiárę miłé zdrowié twoié Oddáć: mnie ślub twóy prágnie/ y mnie potrzebuią Obietnice: któré ćię nierychło fráſuią. ZawJeft 43.
2. Chcieć pić; sitire HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn (104): Panie dáy mi tey wody abych niepragnęla/ aby mi teéż tu nie trzeba więcey chodzitz cżyrpatz wody [Vulg Ioann 4/15]. OpecŻyw 50; Iezus w ten cżas dlá bolu ſilnégo pragnąl podlug przyrodzeniá OpecŻyw 149, 149, 149v [3 r.]; TarDuch D4v; Ieſtli też zimny nos y vſzy. Ieſtli brzuch gore, á chori pragnie. Ty ſą wſzytki v chorego złe znaki á ſmiertelne. FalZioł V 13v; Ale my [...] gdy prágniemy idziemy do rzeki pić. HistAl K4v, K5; Nie prágnęli ná puſzcżey/ gdy ie wywodził: wywiodł im z ſkáły wodę/ y rozdzielił ſkáłę/ á wypłynęły wody. Leop Is 48/21, Sap 11/4; BibRadz Sap 11/4; [Tantalowi] táką pokutę dáli iż ſtał w wodzye do gęby á prágnął/ co ſie chciał nápić to ſie wodá vmykáłá BielKron 21; Mącz 397c; SienLek 22v; po dwá kroć wſię vderzyli [Gwido i Plebeusz] táko ćięſzko że Plebeuſz máło nie vmárł by ſie był nienápił/ ále prágnąc rzekł: Dopuść mi pielgrzymie abych ſie iedno wody nápił. HistRzym 80, 80; Tedy prágnął Dawid [Et desideravit David] y rzekł/ kto mię nápoi wodą z ſtudnie Bethlechemſkiej/ ktora v brony? BudBib 2.Reg 23/15; Calag 137b; Iednego cżáſu/ gośćie ſię tráfili do ich klaſztoru/ y gorącem ſrogim z drogi prágnąc wody prośili ná ochłodę. SkarŻyw 452; Calep 985b; LatHar 30, 282, 295, 522, 735; WujNT Ioann 4/15, 19/28; SiebRozmyśl D4v, H4v, K; Pomnię [Panie Jezu] iákoś prágnął y mowił/ ſkończyło ſię/ y iákoś Duchá ſwego Oycu oddał. SkarKaz 161b; [A gdy Agar kuchárká była od Sary wypędzona/ ſzłá ná puſzcżą/ płákáłá ku Bogu wzdycháiąc/ że ią opuśćił/ ábowiem prágnęłá/ nie miáłá do ieſć áni pić prz ſieroctwo ſwe BielKron 1551 6].

W połączeniach szeregowych (15): MurzNT Matth 25/35, 42; Abowiem łáknąłem/ á wyśćie mi dáli ieść/ prágnąłem/ y dáliśćie mi pić/ byłem gośćiem/ y przyięliśćie mię. BibRadz Matth 25/35 [przekład tego samego tekstu MurzNT, ReszHoz, WujNT], Matth 25/42, 1.Cor 4/11; Komu ſmákowáć może iedzenie/ picie/ ſpánie/ ieſli pirwej nie łáknął/ nie prágnął/ á ſen go nie morzył? GórnDworz H8v; RejPos 163; Záśię ku cżłowieczéy náturze [Jezusa Chrystusa] ty ſpráwy zależą/ y rozmowy: [...] Iż go widźiano y dotykano śię ćiáłá iego: Gdy płákał/ pośćił/ prágnął/ łáknął/ poćił śię: Gdy śię modlił krwáwym potem/ był pogębkowan BiałKat 86; CzechEp 60; ReszHoz 117; Nie przeto/ że moy dźień chmurą ſtrwożony/ Prágnąć y głod mrzeć/ potnieć ná ty Ziemi przymuſza; [...] Ani/ że ma przyść oſtátnia godźiná/ Zywot mi brzydźi GrabowSet H4v; Aż do tey godźiny y łákniemy/ y prágniemy/ y nádzy ieſteſmy/ y bywamy policzkowáni/ y tułamy ſię/ y prácuiemy robiąc właſnymi rękomá. WujNT 1.Cor 4/11 [przekład tego samego tekstu BibRadz, SkarKaz], Matth 25/35, 42; SkarKaz 82b.

W przeciwstawieniu: »pić ... pragnąć« (7): Wſſelki ien pije ſtey wody/ zaſie pragnie/ ale kto będzie pitz wodę ktorą iá dám iemu/ niebędzie pragnąl na wieki [Vulg Ioann 4/13]. OpecŻyw 50; Otho ſludzy moi będą pić/ á wy będziećie prágnąć Leop Is 65/14 [przekład tego samego tekstu RejPos]; BibRadz Ioann 4/13; Quo plus sunt potae plus sitiuntur aquae, [...] ym kto więcey wody piye/ tym więcey prágnie. Mącz 316b; [śni się choremu] á on wielkim kubkiem pije/ á oczknąwſzy ſie/ tedy tákże prágnie/ iáko y pirwey. GórnDworz Llv; RejPos 82v; WujNT Ioann 4/13.

Zwroty: »(nader) barzo pragnąć« [szyk zmienny] (5): W nocy v ſzubienic śiedząc [żołnierz]/ Pocżął támo bárzo prágnąć. BierEz O4v; gdy kto barzo pragnie, nie dobrze ieſt gwałtowne picie GlabGad E8v; HistRzym 80; Tedy prágnął bárzo [Et sitivit valde] y wołał do Iehowy/ y rzekł/ [...] teras vmrę od prágnienia BudBib Iudic 15/18; GórnRozm D4.

»napoju pragnąć« (1): A táká Wolność ieſt iákoby napoy iáki/ ktorego wſzyſcy náder bárzo prágniećie. GórnRozm D4.

Szereg: »(nie) łaknąć (a. łacznąć), (i, ani) pragnąć« = esurire et sitire Vulg, PolAnt [szyk 6:1] (7): SeklKat M; Powiádáią ták iz w piekle mieſzkáiący záwżdy prágną y łácżną [in inferno semper sitiunt habitantes]/ á nigdy nie mogą być náſyceni. HistAl K2; LubPs Y5v marg; Leop Is 49/10; Tantalus, Któri wedle fabuł poeckich w piekle łáknąc y prágnąc wielką mękę ma Mącz 440c; Iesli przeto łáknie nieprzyiaćiel twoy/ nakarmi go/ iesli prágnie/ nápoy go. BudNT Rom 12/20; WujNT Rom 12/20. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.]
W przen (1):
Zwrot: »źrodła wody pragnąć« (1): [mamka mówi do Jempsar] á nie głupié té twoie nátręty [tj. aluzje]/ Którémi [lege: ktore mi] teraz robiſz/ gdy źrzódłá nowégo Iákiéyśi wody prágnieſz? GosłCast 25.
Przen (35): Wtora przycżyna [pragnienia] ieſt z ſtrony płucz, gdy one dla zagrzania ſwego zaſchną, tedy pragną, á tak żądaią ochłodzenia wiatrowego GlabGad G; gdy ſię ſni prágnącemu że pije/ tedy ocućiwſzy ſię áż ieſt prágnący/ y duſza iego prágnie BudBib Is 29/8.

W połączeniu szeregowym (1): Szpitale łákną/ prágną/ źiębną/ nędzę klepią KlonWor 50.

W przeciwstawieniu: »pić... pragnąć« (1): [mówi mądrość] Ktorzy mię iedzą tym więcey łákną/ á ktorzy mię piią ieſzcże więcey prágną. BudBib Eccli 24/24[29].

Szereg: »łaknąć, pragnąć« = esurire et sitire PolAnt (2): vbogy koſcioł laknie pragnie leząc pod plotem. SeklKat L2v; BibRadz Eccli 24/24[29]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
a) W przekładach i komentarzach do tekstów Ewangelii św. Jana oraz Apokalipsy (30): OpecŻyw 50; ſam Kryſtus Syn Boży ták o ſobie mowi. Ieſli ktho prágnie/ podz do mnie y nápiy ſie. KrowObr 153, 191; Kto prágnie vciecż ſie do mnie/ á ia go náſycę wodámi żywemi [Vulg Apoc 22/17]. RejAp 133 [idem] 195; niewieſz ty vboga pogánko iż ia mam táką wodę kthorey ia mogę dáć wiernym ſwoim/ A kthokolwiek ſie iey nápije/ iż iuż nie będzie prágnął ná wieki [Vulg Ioann 4/13]. RejPos 82 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw, WujNT]; Pan náſz Iezus Kriſtus [...] ſam nas ku ſobie/ á ktemu hoynemu źrzodłu ſwemu wabić á námawiáć racży: Ieſliż ktory z was prágnie/ przydź do mnie do źrzodłá żywego [Vulg Ioann 7/37]. RejPos 313; WujNT Ioann 4/13, 7/37.

pragnąć kogo, czego (2): ſpraw [Panie] to/ ábym záwżdy prágnął ćiebie ſtudniey żywey wody. LatHar 282. Cf Zwrot.

W połączeniu szeregowym (1): obiecał Bog [mówi nauczyciel] nákarmić y náſyćić lud ſwoy/ otoſz iuż gdy gi raz nákarmi y náſyći nigdy potym ludzie łáknąć y prágnąć áni ieść będą. CzechRozm 115v.

W charakterystycznych połączeniach: pragnąć dalej, dobrze, na wieki (3), więcej (4), zawżdy; nigdy nie pragnąć (8).

Zwrot: »pragnąć picia« (1): Y potym zawolál mily Iezus wielkim gloſem. Ządáli kto abo pragnie piciá/ niecháy przydzie ku mnie. OpecŻyw 75v.
Szeregi: »pragnąć, chcieć« = sitire, velle Vulg, PolAnt (4): A kto prágnie/ niechay prziydzie: á kto chce/ niechay weźmie wodę żywotá/ dármo. Leop Apoc 22/17; BibRadz Apoc 22/17; RejAp 193; WujNT Apoc 22/17. [Zawsze przekład tego samego tekstu].

»(nie, ani) łaknąć, (i, nie, ani) pragnąć« = esurire et sitire PolAnt, Vulg [szyk 11:3] (14): ktokolwiek tákowego karmi/ ktory nie łaknie/ y tákowego poi/ ktory nie prágnie nigdy/ ieſt podobny ſſalonemu. A gdyſz tedy wierni niełákną więcey/ y nieprágną nigdy/ kogoſz tedy karmiſz y poiſz proſzę ćie/ tym Báránkiem martwym KrowObr 191, 190v, 191 [3 r.], Vu3; RejAp 69v; Ociec podawa/ iż kto ſkoſztuie tych wdzięcżnych potraw iego/ á onych ſwiętych náuk á obyetnic iego/ nigdy nie będzie prágnął áni łáknął/ á nigdy nie vmrze/ iedno będzye żyw záwżdy żywotem wiecżnym. RejPos 159v [idem] 158v; BudNT Ioann 6/35; Ci ſą ktorzy ſzli przez wielkie vćiſki y obmyli ſzáty ſwoie we krwi báránkowey/ [...] Iuſz daley nie łákną áni prágną SkarŻyw 22; WujNT Apoc 7/16; Lecż Pan Bog twoy wſzyſtko tobie ieſt/ będźieſz go pożywał ábyś nie łáknął/ będźieſz go pił/ żebyś nie prágnął WysKaz 8. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»żądać abo pragnąć« (1): OpecŻyw 75v cf Zwrot.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): quantillum sitit, Iáko bárzo prágnie. Mącz 338c; Sitienter – Pragnac. Calep 985b.

Synonimy: 1. chcieć, pożądać, żądać, życzyć; b. potrzebować, wymagać.

Formacje współrdzenne: napragnąć się, spragnąć, upragnąć.

Cf PRAGŁY, PRAGNĄCY, [PRAGNICHWAŁKA], PRAGNIENIE, PRAGNION

MN