1. Znajdować się w sytuacji, w której coś jest konieczne lub co najmniej pożądane dla realizacji czegoś; nie móc się bez czegoś obejść; wymagać czegoś; indigere HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, JanPrzyw; requirere BartBydg, HistAl, PolAnt, Modrz, JanStat, JanPrzyw; egere BartBydg, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag; opos habere BartBydg, PolAnt, Modrz, Vulg; desiderare Vulg, Mącz, Modrz; postulare Mącz, Modrz, JanStat; exposcere Modrz, JanStat, JanPrzyw; necessitatem habere Vulg, PolAnt; velle PolAnt, Mącz; carere PolAnt, Calag; opus esse Mącz, Vulg; necesse a. necessarium habere Modrz, Vulg; exigere Modrz, JanStat; usum habere PolAnt; deficere, poscere, uti, usum venire Mącz; exquirere JanStat [w tym: kogo, czego (811)] (941): BierEz L4v; POtym dziewitza Maria ku ſmierci ſie ſprawiala/ ij koſcielné ſwiątoſci z nábożeńſtwem przyięla/ nie ijżby ijch potrzebowała/ ale by pokorę/ poſluſſeńſtwo/ ij przykázanié bożé wypelnila OpecŻyw 178v, 71v, 93v, 161, 178v; then yeſthli by był krola yegomiloſczi poddany, staroſthi Choczinſkyego y Czarnowſkiego, do moldawſki zyemye byeząncz y za ſzią thes smoldawlki do podolſki zyemye liſtow staroſthi kamyenyeczkiego Nyebandzie potrzebowal MetrKor 40/812; Aczkoly boſka natura nyepotrzebouala yey [Maryi] pokarmu telko czlouyeczenſtwo, wſzakoſch [...] PatKaz II 31, 68; [Maryja] przeſz pyeruorodnego grzechu począta krztu nyepotrzebouala PatKaz III 136, 135v; BartBydg 219; kthoby potrzebował womitu vcżynienia to ieſt wraczania/ thedy ſie ciepło z maſlem á z oliwą napiy tey wodi FalZioł II 12d; może gim [brzemiennym niewiastom] ſwa rzecz bez ſzkody odchodzić/ poki ieſzcże płod mały bywa, á żywnoſci nie potrzebuie. FalZioł V [30], I 59b, III 6a, IV 43d; tego tilko cżłowiek żądać ma [...] aby w tim niedoſtadku nie cierpiał, czo iemu potrzeba, á tego nie żądał cżego nie potrzebuie BielŻyw 83, nlb 3, 51, 57, 73, 74, 108 [2 r.], 120; iż takowe zwierzęta iedzą ſkoro ſie vrodzą, przeto tamże zębow potrzebuią. GlabGad C4; nie potrzebuie cżłowiek takiego grzbietu iako v konia, gdyiż nanim nie ieżdzą GlabGad D8; Cżemu żołądek ſuchy á pragnaczy nie potrzebuie wiele picia. GlabGad E8v; Ręka z palczami krotſza niż ciało potrzebuie będzieli nieiako miąſſza, vkazuie dowcipnego ale przechyrę GlabGad P2, C2v, D, Dv, D5v, D6v (17); March² Dv; Gdyżem niemogł nicz cżynić czo by więthſzey pilnoſci potrzebowało, iąłem ſie był wykładania nie ktorych rzecżi z łacinſkiego piſma na polſką mowę. MiechGlab *2, ktv, *2v; WróbŻołt N8v, kk5; Azali by był kto ták ſſalony áby rozumiał iż bog potrzebuie pokarmu z mięſá vczynione^go/ álbo pićia ze krwie. RejPs 75, 16v, 49v, 60v, 106v, 135; RejRozpr A3v; Każda rzecż potrzebuie rozmyſlu RejJóz D8v marg, E3 marg; SeklKat S3v, Y4; RejKup g7, p2v, q3, z8v; iż żeláznych ſtátkow ktoremibyſcie robić mogli potrzebuiecie HistAl K3, B7v; MurzNT Luc 12/30; im zacnyeyſſy vrząd ma/ tym wyętſſey łáſki bożey potrzebuye KromRozm III I3v; dáleko wyęcey potrzebuye [Kościół] yedney głowy á ſprawce nawyſſſſego/ ktoryby wſſyſtkye ine rządźił/ á nyezgodne yednoćił. KromRozm III N4, G2v, M2 marg, N3 marg, N3v; przeczby się temu wszytkiemu stać tu dosyć nie mogło, gdyby był takowy sejm tu złożon, jakowego Rzeczpospolita potrzebuje. Diar 84, 32, 40, 41; DiarDop 106; BielKom C6; gdy náuká naprzod potrzebuye pámyęći/ áby to cżegoby ſie kto vcżył pilnye/ w pámyęć włożył. GliczKsiąż I7v, I5, K5; Owa wſſytko pomyſli ták ſie im przytacżáło/ Cżego ſproſne cyáło ich záwżdy potrzebowáło. LubPs Rv, A5v, M4v marg; GroicPorz B, hhv; Abowiem ten Tytuł Biſkup/ potrzebuie wiele rzetzy dobrych y cnotliwych/ iáko ſwięty Páweł nápiſał. Iż Biſkup ma być bes przygány/ iedney żony mąż/ tzuyny/ trzezwi KrowObr 7; iż wſzyſcy/ iego ćiáłá y iego krwie naświętſzey potrzebuiemy/ ieſliże zbáwieni być chcemy KrowObr 48; Tho ſą ſlowá Boſkie/ kthore żadnego wykládu niepotrzebuią/ bo ſą ſámy przes ſię bárzo iáſne. KrowObr 111v, 10, 44v, 102v, 181 [2 r.], 195v, 222v, 226v; Kto karze ludzi potrzebuie karánia. RejWiz 106v marg; Gdyż on [Pan] nie potrzebuie pochlebſtwá żadnego/ Niedba nic o poſtáwy bez ſercá wiernego. RejWiz 186v, 101, 156v, 186v marg, Cc6v, Ddv; Leop 2.Reg 19/36, Luc 22/71, Act 17/25, Rom 3 arg, 23, Apoc 22 arg; Bo y rozmowá náſzá Przemyſłka potrzebowáłá byłá dłużſzego gadánia OrzList gv, e4v; tedy ten pan pod ktorym ieſt ten zbieg ma s nim vczynić ſpráwiedliwość/ pod winą trzech grzywien/ tyle ile kroćby potrzebował. UstPraw F2; RejZwierz 132v; w ktorych [latach wędrówki] pan Bog wáſz ták był przy tobie/ iżeś żadney rzeczy nie potrzebował. BibRadz Deut 2/7; da mu [przyjaciel przyjacielowi] ile potrzebuie. BibRadz Luc 11/8, Mich 6/7, Sap 16/25, Matth 6/8; OrzRozm Q2v; ktore [rzeczy] tu opuſzcżam/ potrzebowáłoby to inych kſiąg. BielKron 39; [to miasto] gory ma weſołe/ zamki/ winnice/ wyſpy roſkoſzne/ vrodzáy zboża dobry/ ma wſzythko cżego náturá ludzka potrzebuie BielKron 285; Byli też Moſkwá Tátarowie w ſwym właſnym ſtroiu/ trębácże/ ſurmárze/ y ini ktorych tákowe pocżty potrzebuią. BielKron 413; bo w Moſkwi wſzytko kupuią cżego potrzebuią BielKron 439v; [Żydowie o sobie:] Potym po tyſiącu lat/ wezmą vwielbione ćiáłá/ ták iż iuż nigdy nie będą nicżego potrzebowáć/ áni vmieráć. BielKron 463v, 10v, 81v, 92v, 108, 209v (20); GrzegRóżn A2; KwiatKsiąż Lv; Nunquid vis, Potrzebuyeſz czego? Mącz 254d; Serpentes exiguo indigent potu, Máło picia potrzebuyą. Mącz 316b; Triarii, Nameżnieyſzy á nayzbroynieyſzy huf żołnierzów v Rzimiánów/ ktorzy ná zad w ſzyku ſtawáli/ á oſtátnią potrzebę gdzie gwałt potrzebował zaſtępowali Mącz 463c, 100c [2 r.], d, 128b, 195b, 236a (16); wſzytko zda mi ſye to być petitio principij, co w ten czás bywa/ gdy kto czego przez to dowodźi/ co ſámo dowodu potrzebuie OrzQuin S4v; Wiém to dobrze/ iż tego mowá moiá potrzebowáłá/ chćiáłáli oná we wſzem cáła być OrzQuin T, B2 marg, E4v, Q2v; Prot C2v; Mocz iáko kreẃ czyrwony/ známionuie niemoc ze krwie/ á potrzebuie krwie puſzczánia. SienLek 26; iż gárniec łatány/ więtſzego ſzánowánia potrzebuie/ niżli nowy á cáły. SienLek 32, 3v, 4, 12, 14, 94 (10); czemu by ſye niemiáło godzić/ wáſzéy Páńſkiéy Miłośći/ [...] przypiſáć/ częśći náuk wyzwolónych: á owſzem tákowéy częśći/ któréy Pan Rycérſki/ nietylo w czás ſpokoyny/ ále theż y w czás woienny bárzo potrzebuie: áby y ſam zdrowiu ſwemu/ także téż y poddánym ſwym w przygodźie porádźić mógł. SienLekAndr a2v, a2; RejAp 10 marg, 159v, 182, 186, 187v, Ff; Co ſie też tycże owey Inwektiwy ná ſtárce/ y tey nikąſká Polſká nie potrzebuie/ iáko theż y inych láſciwiy GórnDworz B3v; A przedſię onego vrodzáiu/ ſam oracż przycżyną nie będzie/ [...] ále przycżyną będzie to wſzytko/ cżego potrzebuie rola. GórnDworz Kk2v, Ev, F8, X3v, Gg8, Kkv, Kk3v [2 r.], Mm5; KSyążki ty Czytelniku miły/ ták ſą nápiſáné/ áby ié káżdy ſam przez ſye mógł wyrozumiéć/ iedno że potrzebuią pilnégo czytánia. GrzepGeom B4; Oćiec niebieſki niepotrzebuie náſzych bogactw/ bo on nádewſzyſtki ieſt bogáty HistRzym 6, 41, 107v [2 r.]; A Rycerſtwo twoie Krześćiáńſkie nie potrzebuye wyelkich trudnośći áni praczey/ iedno ćichośći/ pokory/ pokoiu/ miernośći/ ſpráwiedliwośći/ pobożnego á cnotliwego żywothá. RejPos A4; Poſtu Pan potrzebuie/ y iáki ma być. RejPos 185 marg, 1v, 34, 54, [105], 129v (22); BielSat H2; BiałKat 71 [2 r.], 366; GrzegŚm 27 marg, 51; Gdyż moy vmyſł/ [...] żeć ieſt ná tym wſzytek/ Aby y chwałá Boża y ludzki pożytek/ Záwżdy ſie z mey ácż z máłey pracey pokázował/ Nie iżbych ia ſtąd prożney chwały potrzebował. HistLan F5v, C3v; gdy śie kto ná ten świát rodźi/ y mámki y miſtrzá potrzebuie KuczbKat 130, 105 [2 r.], 200; RejZwierc 71v, 83v, 104v, 137v, 141v, 269; Ieſli [Rzymanie] wielkiego ludu potrzebowáli/ tedy dwie Legie á nawięcey trzy przećiw nieprzyiaćielom ſyłáli BielSpr 12, 13v, 20, 20v, 49, 53v; WujJud 54v, 64, 75 marg, 92v, 108 (14); WujJudConf 159; RejPosRozpr c; Zachowałem też to/ iż gdzieby iakiego ſłowá wyrozumienie potrzebowało/ [...] tedym ono ſłowo przyſádzał BudBib b3v; Ty wſzech rzecży Pánie/ nicżego nie potrzebuieſz BudBib 2.Mach 14/35, bv, b2, 2.Mach 2/15; Szérokość Przekopy ták czyń iáko wielé wody potrzebuieſz. Strum D, A3, C4, D3 [2 r.], D3v [3 r.], D4 [2 r.], I4v, Q3v; BiałKaz Bv; Co odwięzuiećie oślę? A oni rzekli. Pan go potrzebuie. BudNT Luc 19/34; á vdzielano káżdemu iáko kto cżego potrzebował. BudNT Act 4/35, Luc 11/8, 19/31, 22/71, Hebr 5/12; StryjWjaz A3; CzechRozm 63v, 131, 253v, 255; Nie ledáć też cżłowieká ten kray potrzebuie/ Męſtwo ſpráwá w Kowálſkim dobra ſie náydaie [!]. PaprPan Z3; Lecż ieſli kto ieſt táki/ coby okrom towárzyſtwá ludzkiego żyć mogł/ á nikogo niepotrzebuiąc ſamby z ſobą przeſtawał/ ten [...] zá beſtyią/ ábo zá iákiego Bogá/ ma być rozumian ModrzBaz 3; áby [nasza wola] ták wiele mocy miáłá ku ſpráwowániu rzecży/ ile ſam rozum będzie potrzebował ModrzBaz 8, 4v [3 r.], 6, 15, 29v, 43v (14); ModrzBazBud π5; SkarJedn 75, 80 [2 r.], 81, 358, 362; która to wodá/ iż ma ſámá zśiebie właſność tę purgowánia/ máło miéſzánia potrzebuie Oczko 20v; A ieſliby wrzody/ guzy/ fiſtuły/ rány/ álbo częśći chore potrzebowáły/ ná noc ie Emplaſtrámi álbo Linimenty opátrzyć Oczko 28v, A3v, 14v [2 r.], 21v, 26, 26v, [43]; Calag 62a; Kiedy trupy ná pował po rolach leżáły/ A polá gnoiów inſzych niepotrzebowáły. KochPs 125, 44, 118; My potrzebuiem krwie iego [baranka]/ bez ktorey wyniść z Egiptu/ y ziemie obiecáney doſtąpić niemożem SkarŻyw 112; A ono dziećię zá nim biegáło y wołáło: tátá tátá/ gdy cżego potrzebowáło. SkarŻyw 184, 2, 16, 27 [2 r.], 112, 257 [2 r.], 362, 490; StryjKron A, 462; CzechEp *3, 182 marg, 224, 310, 329 [2 r.], 330; od niego [Boga] wſzyſcy wſzytkiego doſtawáią/ á on nikogo nie potrzebuie NiemObr 111, 28, 32, 44, 47, 51, 113; chlebá/ winá/ ile kto potrzebuie dawáią ReszList 168; WerGośc 269; WisznTr 17; Zwyćięſtwo liczby niechce/ męſtwá potrzebuie. KochPieś 51; ArtKanc E7v; GórnRozm A4v, K [3 r.], Kv marg, M3v [2 r.]; Godzi ſie thu wſpomniec zgodę naſze natei Electijei gdiſmi Pana potrzebowali PaprUp D2, L2; ActReg 19, 33, 41 [2 r.], 98, 110 (9); Calep 527a; GostGosp 10, 46, 54, 84, 98, 154, 164; Phil D2, I2, S3; GórnTroas 22, 29; KochFrag 28; OrzJan 31; Popierśienia y pochew/ niepotrzebuiećie? WyprPl B; Ná coż ieſzcże świádectwá potrzebuiemy? Bo ſámi ſłyſzelichmy z vſt iego. LatHar 721, [+12]v, 112 marg, 121, 279; A ieſli ktory z was potrzebuie (marg) ktoremu z was nie doſtawa (-) mądrośći/ niechże prośi v Bogá WujNT Iac 1/5; Spowiádayćie ſię iedni drugim. [Iac 5/16]) To ieſt nie tylko ſámemu Bogu/ ále ludzie ludziom: wy ktorzy potrzebuiećie rozgrzeſzenia/ tym ktorzy moc rozgrzeſzenia máią. WujNT 796, Matth 6/8, 32, 21/3, 26/65, Mar 11/3 (26); JanNKar D2v; JanNKarKoch F3; Bo iednák wedle methodum, iáko po ſznurku/ káżdéy rzeczy można dóśdź/ któréy ieno kto potrzebuie SarnStat *4; gdyż tá iest intencia, á dobra, nie zátrudniáć tu, áni przedłużáć rzeczámi témi, których práxis niepotrzebuie názbyt. SarnStat 41; A ktoby tego potrzebował/ ma oznaymić Rewizoróm: á oni ku temu ziácháć máią. SarnStat 96; áby były z Roki Królewſkiémi záwieſzáné/ iáko té któré rychléy odpráwy potrzebuią SarnStat 536; CONDVCTIO. Ten co rzeczy potrzebuiąc onę naymuie zá gotową álbo obiecáną zapłátę do czáſu. SarnStat 1271, 21, 39, 72, 90, 152 [2 r.] (23); GrabPospR L, L2; KlonKr Av; PowodPr 80 marg; SkarKaz 155a, b, 156a [2 r.], b, 204a (16); VotSzl A2v, C3; trudna to rzecz, náleść przyiacielá Tákiego, iákiego to imię potrzebuie, Zebyś poruczywſzy mu ſpráwy ſwoie, mogł ſpáć Beſpiecznie CiekPotr 46; CzahTr B4, F3, K3; Gdyż cżego potrzebuię/ iáſnie to po mnie znaſz. PaxLiz B3v, E4v; zá nie ſobie właſnych pożytkow nie ważmy/ gdy Rzeczpoſp: tego potrzebuie SkarKazSej 668b, 657, b [3 r.], 658a, 699b; KlonFlis A2v; SapEpit [B2], B3v.

potrzebować dla kogo (2): á rozráchowáwſzy wiele zboża Rzecżpoſpolita ták dla śiebie/ iáko dla przychodniow potrzebuie/ niech poſtánowi pewną licżbę wywożenia ModrzBaz 33v, 71.

potrzebować dla czego [= w jakim celu] (11): gdyż taci [ludzie młodzi] ciepła przyrodzonego maią doſić á wilgoti potrzebuią dla roſnienia GlabGad K, F3v, F6v, Gv; Szewcow też nye potrzebowáli dla botow. GliczKsiąż H2; BielKron 275, 289, 417; ActReg 75; SarnStat 401. Cf »dla swej własnej potrzeby potrzebować«.

potrzebować do czego (15): GórnDworz Ll; RejPos 237; Bo to ſámo przyrodzenie ſpráwiło/ iż ktorey rzecży/ ábo ktorego cżłowieká do cżego potrzebuiemy/ tego ſámi rádźi ſzukamy. ModrzBaz 44; chćiał [Bóg] żeby [człowiek] iáko inſzych rzecży/ ták też iedłá y pićia do pożywienia á záchowania żywotá/ potrzebował. ModrzBaz 52v; Oczko 8v; dla vtráty pánieńſtwá [...] ná ſłuſzbę boginiey Weſty/ ktora tákich do ſwey ofiáry potrzebuie/ ná wieki oddána być maſz. SkarŻyw 68; CzechEp 182, 273, 417; GórnRozm C; SarnStat 475, 1197; SkarKaz 418b; Lecz do rządow y do ſądow świeckich/ kroleſtwá Chrześćijáńſkie wnętrzney ſpráwy Duchá ś. potrzebuią SkarKazSej 700a. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

potrzebować od kogo, od czego (94): ábowiem káżda ofiárá godna przed oblicznoſćią moią ieſt/ á niemnimay bych potrzebował/ od ćiebie báráná álbo kozłá zowczarniey twoiey. RejPs 74v; A ták zdami ſie iż tego od ćiebie máło potrzebuię co moię ieſt RejPs 75, 49, 59, 74, 156; RejRozpr B3; potrzebujemy od stanu duchownego, ktorzy się na osoby i potciwości nasze utargiwają, pokoju samego. Diar 40, 29, 44, 66, 96; LubPs N3 marg, aa marg; KrowObr 141v; On s ſiebie ſam wſzytko ma/ á nic od żadnego/ Nie potrzebuie nigdy/ á wſzyſcy od niego RejWiz 52v, 50v, 122; BibRadz Mich 6/8; BielKron 318v; żem bogátj á ieſtem zbogácon/ á ni od kogo nic nie potrzebuię RejAp 42; ácż ći Anyeli żadney pomocy nie potrzebuią od żadney widomey rzecży/ á wſzákoż [...] RejAp 131v, AA6, 19, 43v, 50v, 55v, 56; Izalim ia kiedy tákiego poſtu potrzebował od ciebie? Powieda Pan. RejPos 71; thám naydzieſz wſzytki kſtałty wſzyſtkiey chwały iego/ iákiey on potrzebuie od cżłowieká nędznego. RejPos 116v, 3v, 30, 32v, 37, 38v (39); Więcey pan potrzebuie od nas miłośierdźia/ niż ofyáry/ Prorok powiáda: y Chryſtus pan nas vczy/ iżebyſmy byli miłośiernymi BiałKat 213v; to ſnadź naſzcżęſliwſzy ieſt/ ktho nic ni od kogo nie potrzebuie RejZwierc 101, 102v, 139v, 185, 196; WujJud 202v [2 r.]; WujJudConf 54v, 202v; RejPosWstaw [41²]v; CzechRozm 4v; ModrzBaz 71, 135v; SkarŻyw 593; CzechEp 193, 231, 304; Acżkolwiek tá rzecż [zacność Pisma Św.] w ſobie doſyć doſtátecżna y iáſna ieſt/ y od zadnych ludźi/ potwierdzenia nie potrzebuie. NiemObr 68, 100, 104, 106; WujNT 321 marg, 324, 2.Cor 3/1, 1.Thess 4 arg; żebyście v śiebie ſámi mądremi byli/ á mądrośći od P. Bogá nie potrzebowáli/ ábo tákiey mądrośći świeckiey y bydlęcey/ y ſzátáńſkiey prágnęli. SkarKazSej 658b.

potrzebować z kogo, z czego (7): Tedy nic s tego ſwiátá nie potrzebuiemy. RejWiz 105; że tego Pan Bog s cżłowieká potrzebuie/ áby w boiáźni Bożey żywąc/ w porządku ná ſwiecie wiek ſwoy wykonał LeszczRzecz A2v; RejPos 59v, 347; Sloſárze też ſwego pilnowáli rzemioſłá/ to ieſt/ rohátyny/ ſtrzemioná/ ſtrzáły/ wędźidłá cżynili/ y cżego kto potrzebował s ich rzemioſłá. BielSpr 9v; WujJudConf 54v; RejPosWstaw 22.

potrzebować komu, czemu [= komu] (3): Krol niepotrzebuie inego wiáná corce ſwey/ ktorą chce dać za ćię/ chyba ſta napletkow. BudBib b4; NiemObr 45; iakoy powinnosc Krola I niesie, y dignitas ciału tak wielkiego krola potrzebuie ActReg 78.

potrzebować ku komu [= dla kogo] (1): Moyżeſz będąc wodzem ludu Izráelſkiego potrzebował wiele ku ſobie ofiárownikow/ y ofiar rozlicżnych. CzechRozm 94v.

potrzebować ku komu [= od kogo] (1): Abowiem to ieſzcże ieſt więtſza powinność twoiá [w stosunku do bliźniego]/ á więcey tego Pan od ciebie potrzebuie/ niżli ku przełożonemu ſwiátá tego. RejPos 253v.

potrzebować ku czemu (23): yen [Chrystus] cudzey krwye ku ocziſcyanyu nyepotrzebuye bo ſwᾳ tako yaſnye yeſt vrumyenyon. BierRaj 23v; PatKaz III 139; Sukienniczi tego ziela nawięczey pothrzebuią ku farbowaniu ſukna. FalZioł I 64c; Ia pry więczey ku niemoczam zwirzchnim wodek potrebuię niżli ku wnętrznym FalZioł II 2c; Przeto ku ſtrawieniu w żołądku [gruszka] potrzebuie wilgoſci zewnęthrzney, á zwłaſzcża takowey ktora by też zagrzewała GlabGad I5v, C3v, D3, Ev, E7, F5; Diar 36; Cżęſtego pobudzenia potrzebuią przełożeni ku przyięciu Ewányeliey. LubPs F4 marg; GroicPorz t2; kthory poſłał w łodźi ſwego ſługę kupnego dowiedowáć ſie o wodźie/ kthorey potrzebowáli ku pićiu BielKron 451, 268; RejPos 336v; Thu duſzá známionuie żywot/ kthory iedzenia y pićiá pothrzebuie ku záchowániu y pośileniu GrzegŚm 27; BielSpr 47v, 54; ModrzBaz 8; NiemObr 45; gdyż tego páktá z inſzémi páńſtwy ku dobrému Rzeczypoſpolitéy náſzéy potrzebuią SarnStat 283.

potrzebować kogo, co (8): jeśli się w Polscze to ma dziać, co kto chce, czy to co prawa uczą a potrzebują ku dobremu RP a nie jednej tylko czyjiżkolwiek osoby chceniu? Diar 36; BibRadz Mich 6/8; HistLan C2; KTóry móy nieprziiaćiél [...] Trzymał ćię po té czáſy/ Iendrzeiu móy drogi/ Kiedym ćię ia nabárźiéy ſmutny potrzebował/ Abyś mię był w mym ćiężkim fráſunku rátował. KochFr 68; ze dwu rzeczy bowiém iednę z tych Turczyn potrzebuie OrzJan 78; SarnStat 655; SkarKaz 43b; CiekPotr 90.

potrzebować na co (6): Iż ia nędznicżku chory ná ty rány twoie á ná ty ſrogie wrzody nie potrzebuię nicżego inſzego/ iedno miłoſierdzia/ á nie ofiar żadnych RejPos 327v; Czo zá vbioru ná thy gody Pan od nas potrzebuie. RejPos 341v marg; tráfiáią ſye wielkié Poſty/ potrzebuią téż ná ty poſty niemáło Ryb. Strum K4v; SkarJedn 202; KochPs 74; SkarKazSej 660a.

potrzebować za co (10): RejPs 60v; Iáko Pan rozdawſzy wſzytko ſwoim wiernym/ nic zá tho od nich nye potrzebuie/ yedno chwały. LubPs aa marg, Lv; Więc znaydzieſz iákiey chwały thá ſławna wielmożność Potrzebuie od ciebie zá tę hoyną ſzcżodrość. RejAp AA6, AA4v; RejPos 63, 145v, 217v, 267; Ale iż zá thák wielkie dobrodzyeyſtwá Pan nic więcey nie potrzebuye iedno wdźięcżnośći náſzey RejPosWstaw 110v.

potrzebować po kim [= od kogo] (12): LibLeg 10/91v, 11/65, 92v; Atochmy głoſno ſłyſzeli w tey przeſzłey roſpráwie/ cżego Pan potrzebuie po tey káżdey wierney owiecce ſwoiey RejAp 37; iż iárzmo moie/ to ieſt/ wola á roſkazánie moie ſwięte/ ktorego ia po was potrzebuię/ iáko bárzo wdzyęcżne ieſt á roſkoſzne RejPos 289, 38, 147v, 173, 192, 289v, 311; RejPosWstaw [143⁴]v; [Ná walkę też z Cżarem [tatarskim] powinien był [wielki kniaź moskiewski] záwżdy iecháć/ gdyby tego po nim potrzebował. BielKron 1597 473 (Linde)].

potrzebować w czym [= do czego] (13): PatKaz II 78v, 79 [2 r.]; (marg) Spowiédź dlá czégo a iaka má być wkościele chrzéśćijańskiem (–) że by od niégo [spowiadającego się]/ ſługą [!] kościelny ieſliże trzeba oſobliwé wyznanié wiary vſłyſzáł i ſumnienié iego wczęm by on potrzebowáł/ ſłowęm bożem pocieſzył nauczył i trzebali zgromił MurzNT 33v; GórnDworz E5, F2v; PaprPan Cc3v; Oczko 33v; GórnRozm K4v; ActReg 39; Zálecam wam Phebę śioſtrę náſzę/ [...] Abyśćie ią przyięli w Pánu iáko przyſtoi świętym: y ſtali przy niey w ktoreybykolwiek ſpráwie was potrzebowáłá. WujNT Rom 16/2; przypátrowáć ſie będźiemy, co to iest Orthográphia Polſka, czego ięzyk Polſki w piſániu potrzebuie: zkąd co, iáko, gdźie, y ná którym mieyſcu litery któréy y iákiéy vzywáć JanNKar D3; A coż wżdy ieſt takiego/ w cżym mnie potrzebuie PaxLiz B4v.

potrzebować skąd (3): PAn Bog ieſt ſprawcą moiem/ á iuż niſkąd ynąd żadney rzeczy niebędę potrzebował. RejPs 33v; Gdyż nie z tej tylko strony [Rzeczpospolita] opatrzenia potrzebuje, żeby jeno od postronnego nieprzyjaciela za tym podatkiem, ktory byśmy zwolić mieli, pokojem była uswobodzona, ale więcej aby domowym porządkiem, sprawiedliwością, bohobojnością była wewnątrz uspokojona Diar 37; ArtKanc I17v.

potrzebować jak (24): głowę ma iako iego ciało potrzebuie FalZioł IV 33a; ComCrac 13; OrzQuin L4v; SienLek 1v; A gdy mu nie dufaſz/ á gdy go nie miłuieſz/ thák iáko on potrzebuie/ [...] iużeś ſobie krzyw RejPos 144v; RejPosWstaw [21²]; ieśliż my ſami nie tácy Chrześćijánie iáko powołánie náſze potrzebuie: wżdy ſie w tych kochaymy/ ktorzy ſą ták święći y ták zacni iż z nich [...] ozdobę wielką mamy. SkarŻyw A4; StryjKron 727; CzechEp 227; Potrzeb wſzelákich godźin/ cżáſow przez Bárwierze y DOktory náznacżonych dodawáią/ według tego iáko cżyiá choroba potrzebuie ReszHoz 118; ActReg 78; LatHar 246, 395; GDyż ták potrzebowáły poddánych náſzych ſpráwy/ ſkazáliſmy: [...] SarnStat 66; Któré to woyſko ták ſpoſobi y poſtánowi/ iáko rzecz będźie potrzebowáłá wedle porády ſtanów Koronnych. SarnStat 134, 104, 324, 334, 411, 650, 944, 946; SkarKaz 458b; Delicye opuśćić/ á prowádzić ſrogi Zywot/ iák potrzebuie ſpoſob támtey drogi. Zebyś ſię z támtąd wroćił prawdźiwym Pielgrzyme^m. KlonWor 53.

cum inf (16): kthorą [krew] ieſtli zaſtanowiſz á ona potrzebuie idz/ tedy ſie vdziała bolącżka za vchem FalZioł I 70d; iż oglądáły oczy ich czego dawno widzieć potrzebowáły RejPs 52; Abowiem miły pánie iuż ći vmárli máło potrzebuią pátrzáć nádziwy twoie RejPs 130; BielKom nlb 3; iedni nie potrzebuią wykłádu onego ſkutecżnego/ iedno ogołem rzecż wyſłyſzeć SarnUzn Bv; BudNT Hebr 7/15; iſz ia tego wziąć żadną miárą niemogę/ áni potrzebuię SkarŻyw 334; CzechEp 241; ActReg 114; Ktoć omyt ieſt/ ten nie potrzebuie iedno nogi vmyć WujNT Ioann 13/10, s. 361, Hebr 7/27; ieſliby która ſtroná potrzebowáłá ná ſtronę odyść od ſądu [na poradę]/ może ſie ná ſtronę odwiéść od ſądu SarnStat 159, 2, 6. Cf »naprawić potrzebować«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (26), do tego (1); zawsze: aby, żeby] (66): kto yest omyth nyepotrzebuye yedno aby nogy omyl PatKaz III 136; a thak mi potrzebvyemi po was przyaczieliv naschemv abisz baczil na przirzeczenie ſlowa y przyasny ſwey LibLeg 10/91v, 11/65, 92v; RejPs 59, 156; Iá potrzebuie abych był od ciebie ochrcżón MurzNT 11; KromRozm II v2v; rozumyem temu iż też tego [Bóg] potrzebuye/ y po tych tho rodzicach chce myeć/ áby ten płod ſwemi pyerſiami/ á karmyą ſwą przyrodzoną żywili á wychowáli. GliczKsiąż D2; á ſnadź im dáley tem ſie wyęcey podnosi/ nic nye potrzebuyąc yedno áby yego K.M. ono przy tych práwyech dochodnych racżył záchowáć/ ktorych zá przodkow I.K.M. doſtáło GliczKsiąż Lv; LeszczRzecz A2v; bo káżda rzecz o któréy mówić chceſz/ tego potrzebuie: naprzód/ áżebyś imię iey zrozumiáł: potym/ ábyś náturę iéy poznáł: ná kóniec/ ábyś właſność iéy wiedźiał OrzQuin H3; RejAp 168v; GórnDworz Mm4; gdyż on nicżego inego nie potrzebuie/ iedno áby ſie obacżył nędzny cżlowiek/ a náwroćił ſie w vpadku ſwoim do niego RejPos 29v; Gdyż tego po nas vſtáwicżnie potrzebuie/ ábychmy w nicżym nie odnośili ſie od woley iego. RejPos 38, 59v, 63, 131, 145v, 147v (17); Tu iuż porządek tey ſpráwy náſzey potrzebuie/ ábychmy o godnym vżywaniu tey wiecżerzey ſwiętey/ y tego pokármu ſwiętego/ s ſłowá Bożego nieco zrozumieli RejPosWiecz³ [97]v; Nie mnimayże áby tu Pan tego od ciebie potrzebował/ ábyś záwżdy ſmętney á ponurey poſtáwy vżywał RejZwierc 139v, 196; Niepotrzebuie tedy żadney rzecży Pan Bog/ iáko báłwány potrzebuią/ áby ich ſtrzeżono WujJud 54v; A potrzebuie tego od nas práwo ſpráwiedliwośći/ iż iáko dzyatki bywáiąnam [!] dane od Páná Bogá/ á ſą nam iákoby ſkárbem iego/ tedy iemuż oddawáne być máią/ áby chwale iego ſłużyły. RejPosWstaw [41²]v; BudNT przedm b8, Hebr 5/12; CzechRozm 10v, 12, 32; Ktoż tedy niebacży tego/ że ſámá rzecż tego potrzebuie/ áby były wrocone Zborom ozdoby ich? ModrzBaz 133, 90v, 114v, 143v; iſz dálekość kráiu potrzebowáłá: áby Papieſz ſwego miał w Grecyey namieſtniká SkarŻyw 319; NiemObr 90; Barzo tha ſprawa potrzebowała thego aby bela rozmiſlnie ſadzona PaprUp G2, L4v; Ia nie zanimuszu butnego, iedno dlavspokoienią Oyczyzny tegopotrzebuię aby Arcyxiązę Im zysc domnie raczył. ActReg 75, 41, 58; Phil C4; OrzJan 78; WujNT przedm 1, Matth 3/14, Ioann 2/25, s. 361, 1.Thess 5/1, Hebr 5/12, 1.Ioann 2/27; ieſzcże potrzebuie Pan BOg żeby cżłowiek záchował wſzyſtko przykazanie Boże WysKaz 24; SarnStat 183; Potrzebuiem/ y bárzo potrzebuiem Pánie Boże náſz/ áby ſię náſze rozumy niebieſką twoią mądrośćią oświecáły. SkarKazSej 658b.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (5): A miáſto nie potrzebuie áni ſlońcá/ áni kxiężycá/ żeby w nim ſwiećili Leop Apoc 21/23 [przekład tego samego tekstu BibRadz, RejAp, WujNT]; BibRadz Apoc 21/23; RejAp 185; KochFr 68; WujNT Apoc 21/23.

W połączeniach szeregowych (6): Res ipsa monet, Sámá rzecz tego chce/ potrzebuye/ prziwodźi ku temu. Mącz 230d; Utor, Vżywam/ potrzebuyę czego záwżdy/ muſze mieć záwżdy ná gotowiu/ niektórzi mówią ná dorędziu álbo ná doręczu. Mącz 510a, 315b; Bo iedni wyſtháwuiąc rozumy á mądrośći ſwoie/ á potrzebuiąc ſławy á ſwieckiey chłuby ſwoiej/ á chcąc ſobie w poſłuſzeńſtwo tym przywodzić wierny lud Páńſki/ záwżdy ſie pilnie ſtáráli o to/ áby [...] RejPos 187v; ktorzy prágną/ ſzukáią/ á potrzebuią ſłow ſwiętych/ náuki/ y poſtánowienia iego. RejPos 318; Bez ćiebie nic nie możemy/ łáſki twey potrzebuiemy/ do ćiebie Páná wołamy/ Alleluia. ArtKanc F3v.

W charakterystycznych połączeniach: potrzebować dla czujności, dla ludzi, dla potomstwa, dla przychodniow, dla rośnienia (2), dla Rzeczypospolitej, dla ukrocenia ognia, dla uspokojenia, dla żywności; potrzebować do boju, do obrony, do odpuszczenia grzechow, do ofiary, do posługi (potrzeby) Rzeczypospolitej (2), do pożywienia, do rządow, do sądow, do sieczenia łąk, do uczynkow, do utwierdzenia wiary, do zachowania żywota, do zboru; potrzebować od Boga (2), od Chrystusa, od człowieka (ludzi, nędznego stworzenia) (10), od ludu wiernego, od narodu ludzkiego, od Ojca [= Boga], od panow duchownych, od drugiej Rzeczypospolitej, od stanu duchownego, od wiernego (3); potrzebować z człowieka (2), z przełożonych kościoła, z rąk [czyich], z rzemiosła (2), z tego świata, z winnicy; potrzebować ciału (2), corce; potrzebować ku braniu pokarmu, ku jednej osoby chceniu, ku części sprawy, ku dobremu Rzeczypospolitej (2), ku farbowaniu, ku myśli, ku niemocom, ku obronie (2), ku oczyszczaniu, ku piciu, ku posileniu, ku przyjęciu Ewanjelijej, ku rozgryzaniu pokarmu, ku sprawie, ku stanowieniu (3), ku ukęsowaniu, ku wypełnieniu [czego] (3), ku wywożeniu ziemie, ku zachowaniu, ku zelżeniu niemocy, ku zmazie grzechu, ku znoszeniu niebezpieczności, ku żywności (2); potrzebować na gody, na naprawę rzeczy, na pokoj, na posty, na rany, na rząd, na wrzody, na zabieganie [czemu]; potrzebować za dobrodziejstwa (2), za szczodrość:; potrzebować po wiernej owieczce, po wiernych (2), po włodarzu; potrzebować w jarzmie, w nauce, w pisaniu, w poczęciu [czyim] (3), w przetłumaczaniu, w sprawie; potrzebować barzo (nabarziej) (5), częstokroć (2), (nie)mało [czego] (12), naprzod, (na)pi(e)rwej (4), ustawicznie (3), wiele ((na)więcej) [czego] (19), zawżdy (4); potrzebować brać (wziąć) (2), iść (odyść na stronę) (2), kontynuować [co], patrzać na dziwy, przestrzegać unijej, przynosić (sprawować) ofiary (2), wmyć nogi (3), widzieć, wiedzieć (2), wysłyszeć wykładu.

2. Być biednym, pozbawionym środków do życia, głodnym (8): kto wzgardza vbogiego/ będzie ſam wzgardzon y potrzebował. SeklKat L4v; Dobrym ci obyczaiem koſcielyne przykazdey parafijgi vſtawiono/ aby to czo dadzą koſciołowy chowały opatrzaly/ á ſtego ty ktorzy wparafigi potrzebuią zakladały á opatrzaly SeklKat Q3v, L4v; Kiedyby ktho miał máiętność tego ſwiáthá/ á vyźrzałby brátá ſwego á on potrzebuie Leop 1.Ioann 3/17; mnie pieniędzy nietrzebá/ ále oto ći bárzo potrzebuią SkarŻyw 462; WujNT 133, 666.

3. Załatwiać potrzeby fizjologiczne, wydalać; egere, forire Mącz (2): Egero, Wynoſzę precz też potrzebuyę/ czinie ſobie wczas. Mącz 145b, 134a.