Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POTRZEBOWANY

Następne hasło: [POTRZEBYWAĆ] »

POTRZEBUJĄCY (57) part praes act

o oraz e jasne.

Fleksja

sg
m	N	potrzebujący	f	N	potrzebującå	n	N
	G	potrzebującégo		G	potrzebując(e)j		G
	D	potrzebującému		D			D
	A	potrzebując(e)go		A			A	potrzebując(e)
	I	potrzebującym		I			I

pl
G		potrzebujących
D		potrzebującym, potrzebującém
A	m pers	potrzebując(e)
inne formy
pl I - potrzebując(e)mi

sg m N potrzebujący (11). ◊ G potrzebującégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ D potrzebującému (8); -ému (1), -(e)mu (7). ◊ A potrzebując(e)go (9). ◊ I potrzebującym (2). ◊ f N potrzebującå (5). ◊ G potrzebując(e)j (1). ◊ n A potrzebując(e) (1). ◊ pl [G potrzebujących.] ◊ D potrzebującym (12), potrzebującém (1); -ym : -ém SarnStat (1:1). ◊ A m pers potrzebując(e) (3). ◊ I potrzebując(e)mi (1).

Sł stp s.v. potrzebować, Cn s.v. potrzebny, Linde XVI w. s.v. potrzebować; poza tym w objaśnieniu s.v. potrzebny.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (57)
- 1. Znajdujący się w sytuacji, w której coś jest konieczne do realizacji czegoś; wymagający (29)
  - α. W funkcji rzeczownika (1)
  - a. Zwracający się z prośbą, szukający pomocy (6)
    - α. W funkcji rzeczownika (3)
- 2. Nieszczęśliwy, pozbawiony środków do życia, ubogi, głodny (28)
  - α. W funkcji rzeczownika (10)
II. [W funkcji przymiotnika: potrzebny, konieczny]

I. W funkcji właściwej (57):

1. Znajdujący się w sytuacji, w której coś jest konieczne do realizacji czegoś; wymagający; indigens Vulg; egens, indigus Mącz (29): Indigus, Potrzebuyący/ Metaphoricus, Chudy/ Nędzny Mącz 100d.

potrzebujący czego (21): PatKaz II 78v; Iezu kthoris nieiako pothrzebuiączy cżłowiek cieleſnego pokarmu/ ale iako miłoſierny Bog Ludzkiego zbawienia pożądał. TarDuch B7; Leop Prov 28/16; BibRadz *6v; Res operosa, Wiele roboty potrżebuyąca. Mącz 265a, 264c; RejPos 337; BiałKat 351; SkarŻyw 258; Bog náſz doſkonáły ieſt/ y nic niepotrzebuiący CzechEp 254; Nie mamy tu teraz Chriſtuſá/ iáko ná on czás/ vbogiego y iáłmużny potrzebuiącego: ále chwálebnego w ś. Sákrámenćie. WujNT 180, 358; iż przy oſobie náſzéy ſyłáć nam wolno do káżdégo tego potrzebuiącégo/ chorobą złożonégo. SarnStat 762; SkarKaz 514b; SkarKazSej 657a. Cf potrzebujący czego od kogo; Wyrażenia.

potrzebujący czego od kogo (1): ſſczyra á nawyſſſſa dobroć/ niczego od nas áni od żadnego ſtworzenya nyepotrzebuyąca/ á wſſyſtko ku náſſemu lepſſemu ſpráwuyąca. KromRozm II b2.

Wyrażenia: »lekarstwa potrzebujący« (1): Podawayże też s tych zyarnek nádánych tobie/ iáko tá lilia/ pomoc/ rátunk/ iáko lekárſtwá potrzebuiącemu bliźniemu ſwoiemu. RejPos 220.

»pieniędzy potrzebujący« (1): iżby ten ſkarb Rzeczypoſp: y ſam przez ſię pomnáżáć ſię mogł/ tedy y to podobno nie zdrożnaby rzecz byłá/ [...] áby czáſu doſtátku y pokoiu/ ludziom pieniędzy potrzebuiącym/ ſzáfárze ſkárbu tego vżyczáć mogli do pewnego czáſu pewnych ſum/ zá doſtáteczną złotą ábo śrebrną zaſtáwą VotSzl D4; [ŚmiglLichwa 10].

»potrzebujący pomocy (a. wspomożenia)« = opis egens Mącz [szyk 1:1] (2): Mącz 266c; iż Pán obacżywſzy gdzyeś bliſko ſiebye cżłowieká wiernego/ á wſpomożenia potrzebuiączego/ powiedzyał [...] RejPos 256v.

»potrzebujący wiele czasu« (1): Et ocii plurimi res, Rzecz potrzebuyąca wiele czáſu. Mącz 258d.

α. W funkcji rzeczownika [czego] (1): á ty zań iako zá niewolniká/ y okupu potrzebuiącego/ táką ofiárę nieśieſz? SkarŻyw 112.

a. Zwracający się z prośbą, szukający pomocy (6): a przeto nie ma bytz to ziele potrzebuiącim ludzyom dawano/ azeby pirwey przieżyna [!] niemoci byla ſprawiona w tziele FalZioł I 1b; powiedzyał [Pan]: Iżem pocżuł moc ktora wyſtępowáłá ze mnie ná miłoſierdzye moie/ muſiał ſie mnie ktoś potrzebuiący dotknąć. RejPos 256v.

Wyrażenie: »strona potrzebująca« (1): A dekretá ich piſarz Grodzki w Actá Grodu támecznégo wpiſowáć/ á ſtronóm potrzebuiącém pod pieczęćią Grodzką [...] wydáwáć ma SarnStat 418.

α. W funkcji rzeczownika (3): áby wſzelki potrzebuiący/ tym łatwiéy obáczyć mógł/ co ma ku ſwéy potrzebie bráć/ by niewźiął ſzkody miáſto pomocy SienLek Xxx; SarnStat 845, 1158.

2. Nieszczęśliwy, pozbawiony środków do życia, ubogi, głodny; indigens Mącz, PolAnt, Modrz; egenus, opus habens, inops PolAnt; egens Mącz; necessitatem patiens Vulg (28): gdyby ktory ſin rodziczow niechował á potrzeb im nie dawał potrzebuiącim, ten aby za nieſlachetnego mian był. BielŻyw 6; SeklWyzn b4; SeklKat G2, L3v, L4, M; RejPosWstaw [143⁴]; ModrzBaz 17v; mieyſce iedno/ ktore Montem pietatis názwáli wynáleźli/ ná ktorym wedla roſkazánia Páná Chryſtuſowego potrzebuiącym ludźiom pieniędzy dármo bez wſzelákiey lichwy pożycżáią. ReszHoz 128; Ktoby miał żywność świátá/ á widźiałby brátá ſwego potrzebuiącego [viderit fratrem suum necessitatem habere]/ á záwárłby wnętrznośći ſwe przed nim/ iákoż w nim przebywa miłość Boża? WujNT 1.Ioann 3/17.

Zwrot: »wspomagać [kogo] potrzebującego; pomoc [komu] potrzebującemu« (2;1): ale też przikazuie abyſmy naſſym dobrym wſpomagali bliznego potrzebuiącego. SeklKat Lv, L2; iż thu Apoſtołowie nie vmieli żadnej rády áni pomocy dáć temu Pánu ſwemu/ cżymby byli mieli pomoc potrzebuiącym tłuſzcżam onym RejPos 183v.

Wyrażenia: »niedostateczny potrzebuiący« (1): Ktore ſą dobre vczinki tego bożego przikazania? (–) [...] wſpomagać maiętnoſcią ſwoią niedoſtatecznego potrzebuiącego SeklKat L2.

»ubogi potrzebujący« (1): Y Paweł ſwięty vczy abyſmy to czo na zbyt mamy vbogym potrzebuiączym daly SeklKat L4.

Szeregi: »potrzebujący, niedostateczny« [szyk 1:1] (2): á gdi niema/ niechai roby wlaſnimy rękamy abi był pożiteczny nie iedno ſam ſobie ale y bliznemu ſwemu potrzebuiącemu niedoſtatecznemu SeklKat X3v; Mącz 100c.

»potrzebujący a (albo) ubogi (a. ubożuchny)« [szyk 1:1] (2): SeklKat G3v; O nędzny ſwiecie/ cżemu ſie nie vcżyſz przykłádow od Páná tego ſwego/ iż on záwżdy ná więtſzey piecży miał vbożuchne á potrzebuiące ludzi/ niżli wſzytki ſtany ſwiátá thego. RejPos 243.

α. W funkcji rzeczownika (10): SeklKat X3v; á nie był żaden miedzy nimi potrzebuiący/ gdyż ile ich kolwiek mieli role ábo domy/ przedawáli/ á przynośili pieniądze/ zá ono co przedawáli/ y kłádli przed nogi Apoſtolſkie. A potym to podzyelano káżdemu/ ile komu byłá potrzebá. RejPosWstaw [143⁴]; nie odwłacżay potrzebuiącemu co mu dáć maſz. BudBib Eccli 4/3, Eccli 4/5; BudNT Eph 4/28; ReszHoz 134; WujNT Eph 4/28.

W przeciwstawieniu: »potrzebujący ... bogacz« (1): Potrzebuiące nápełnił wſzythkiego dobrego/ á bogacże thák prożne opuśćił. RejPos 304.

Zwrot: »potrzebujące spomoc« (1): Ferre opem et salutem indigentibus, Potrzebuyące ſpomoc. Mącz 366a.

Szereg: »ubogi i potrzebujący« (1): BibRadz Ez 18/12; [Dom iego/ dom vbogich y potrzebuiących zwáć ſię mogł SkarŻyw 416 (Linde s.v. potrzebować)].

II. [W funkcji przymiotnika: potrzebny, konieczny [ku czemu]: Czo pyszeczye do nas zesczye nam poslaly vyna y ryb y wszelyakych ynszych rzeczi potrzebvyonczych kv stholv naschemv thedy tho my od vas za wdzyecznye przymvyemy ListyPol 1542/251.]

Synonimy: I.2. biedny, nędzny, niedostateczny, potrzebny, ubogi; II. potrzebny.

Cf POTRZEBOWAĆ

RS, ZCh, MP