BIEDNY (80) ai
biedny (79), bidny (1) Leop.
biéd- (35), bied- (5); bied- Oczko, OstrEpit, JanNKarKoch; biéd- : bied- KochTr (1:1), PudłFr (1:1).
Fleksja
sg |
m | N | biédny |
f | N | biédnå |
n | N | biédné |
G | biédn(e)go |
G | biédnéj |
G | |
D | biédn(e)mu |
D | biédnéj |
D | |
A | biédn(e)go, biédny |
A | biédną |
A | biédn(e) |
I | |
I | |
I | biédnym |
L | biédnym |
L | biédnéj |
L | |
V | biédny |
V | biédnå |
V | |
pl |
N |
m pers |
biédni |
subst |
biédné |
G |
biédnych |
D |
biédnym |
A |
m pers |
biédn(e) |
subst |
biédné |
V |
subst |
biédné |
sg m N biédny (9). ◊ G biédn(e)go (2). ◊ D biédn(e)mu (3). ◊ A biédn(e)go (2), biédny (1). ◊ L biédnym (2). ◊ V biédny (2). ◊ f N biédnå (16). ◊ G biédnéj (8); -éj (3), -(e)j (5). ◊ D biédnéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ A biédną (3). ◊ L biédnéj (1). ◊ V biédnå (3). ◊ n N biédné (2); -é (1); -(e) (1). ◊ A biédn(e) (2). ◊ I biédnym (1). ◊ pl N m pers biédni (3). subst biédné (10); -é (5), -(e) (5). ◊ G biédnych (1). ◊ D biédnym (2). ◊ A m pers biédn(e) (1). subst biédné (3); -é (2), -(e) (1). ◊ V subst biédné (1).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
1.
Budzący litość, godny współczucia; nieszczęśliwy;
infestus Mącz; miserandus Cn (41):
Aby bilo zal krolewſthwv thwoyemv pana naſzego y wſzech naſſ, y they byedney zyemyae. LibLeg 6/191v,
6/191v;
Mącz 169d;
BudNT Rom 7/24;
KochTr 15;
Abowiem on zmiłowawſzy ſię nád biednym Mázowſzem wrzucił wnętrzne niezgody y domowe nieznaſzki StryjKron 335,
240,
335,
458,
492,
512 (
9);
KochFr 34;
KochPhaen 8;
KochPieś 7,
29,
50;
Nieſczęśliwyś ty/ y ia biédna białagłowá KochTarn 76,
Obiednesz merządy, by misię godziło, rychleybys mię w Vsłyszał rządząc swą Xięzą wBiskupstwie. ActReg 174,
173;
BIédné moié Troiánki/ przécz tárgaćie włoſy/ Zbiciem pierśi/ płáczliwé podnośićie głoſy? GórnTroas 31,
11,
12,
32,
36,
48,
55,
67;
KochFrag 39,
52;
ANi łuk twóy/ ácz ſrogi/ nieprzemoże tego/ Ni ſtrzały/ by mię mogły przywieść do pierwſzégo Trapienia z miłośći/ Którégo mé kośći Biedné dotąd vczuły/ nieznáiąc lutośći. OstrEpit A3v;
RybGęśli Cv,
D3;
GosłCast 46;
PudłDydo B.
W charakterystycznych połączeniach: biedny(-a,-e) białagłowa (3), człowiek (2), dziecię, jeździec, kanonija, kośći, Litwa (3), matka, Mazowsze (2), ojczyzna, Polak (2), ręka, rządy, starość (4), Trojanka, wada, ziemia (2); z imieniem osobowyrn (3), z zaimkiem osobowym (5).
Wyrażenie: »biedna głowa« (3): KochPieś 9; KochFrag 17; Niechay to dziś dáruią biedney moiey głowie. PudłDydo B5v.
Szereg: »mizerny a biedny«: Padł iey v nog/ſzcżed [!]/ y vmárł: Walał ſie przed iey nogámi/ y leżał bez duſſe y mizerny á bydny [miserabilis] Leop Iudic 5/27.
2.
Małej wartości, marny, nędzny, kiepski, byle jaki; mały, drobny, niepozorny; naiwny, głupi [z odcieniem lekceważenia] (34):
OrzList cv;
Gdzieby w ludziech niebyło takiego ſtarania O ty biedne pieniądze KochSat A2;
Biedne Veratrum/ ktorego kilku tyśięcy wiek ſámego vżywał: Náſz/moczy/wytłacza/ deſtilluie Oczko 2;
Teraz/ ácz mie ſtrapił długimi drógámi/ Y lat moich biédnych ſkrócił fráſunkámi KochPs 152;
Który żywność wſzelákim dawa źwiérzętom/ Y biédnym/ co wołáią kniemu/ kruczętom. KochPs 213,
119,
121,
136,
151,
180;
MWilkHist Gv;
Ták nie dla ſiebie w Iárzmie robią woły/ Nie ſobie biedne miod zbieráią pſczoły StryjKron 279;
Ták w Pawie piorá Wronká ſie vbráłá/ Y mniema biedna by zakład wygráłá StryjKron 279;
A biednaſz to Wolność/ ktora przyiacioł/ ábo ſług/ ábo háydukow do obrony potrzebuie. GórnRozm C;
WisznTr 31;
Wſzytkoć wádźi: być ná nos biédna muchá pádłá/ Mieceſz głową/ y mniémaſz/ że ćię do krwie ziádłá KochPieś 20,
38;
Biédny kąſek/ co był ſpadł z páná mégo ſtołu: Y ten mi odięt záraz/ z nádźieią poſpołu. PudłFr 63;
GórnTroas 34;
GrabowSet B4;
Albo w okręćie cáłym donieśiony: Albo ná deſce biédnéy przypłáwiony KochFrag 14;
OrzJan 44;
RybGęśli B3v;
KmitaSpit A2;
CzahTr D4v;
Czemu kłopot kupuieſz/ biedny dármochłubie? KlonWor 12,
**2,
19,
77.
W charakterystycznych połączeniach: biedny(-a, -e) człowiek, deska, darmochłub, kąsek, kośći (2), kość, koń, kruczę, lata, lichwa, mucha, narod, nieboże, pieniądz (2), połmisek, posługa, pożytek, pożywienie, przychodzeń, pszczoła, ptaszę, rozkosz (2), szczątek, veratrum, winnica, wolność, wronka.
Wyrażenie: »biedny świat« (3): SarnUzn D7; KochPieś 10; WSzytko myśliwcy ná tym biédnym świećie/ Możnieyſzy záwżdy podleyſzégo gniecie. KochFrag 39.
Szeregi: »biedny, głupi i niebaczny« :
o biedny/ głupi/ á niebácżny narodzie BielKron 318v.
»biedny i płony«: o biedné/ y płoné Roſkoſzy wáſzé/ któré tak ſą vſádzoné/ Ze w nich więcéy fráſunków/ y żáłośći więcéy KochWr 21.
3.
Ubogi (4):
Iż mowią łácwey ociec ábo mátká biedna/ Vchowa dzieći dwádzieſciá będąc ſámá iedna. HistLan A3v,
A4v;
Biednym chłopom rozbiorą konie ná podwody CiekPotr 30.
Szereg: »biedny i podły«: y [Jezus Chrystus] on [dom Boży] ſobie gotował. A zwłaſzcżá one biedne y podłe rybitwy ſwe CzechRozm 235v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): [kreski] ani na b/ ani na l kładą/ gdi po nich idźie i: iako tu/ biedny/ lieniwy/ pieſczony/ etć. JanNKarKoch G2v.
Synonimy: 1. mizerny, nieszczęśliwy, przykry; 2. głupi, niebaczny, płony; 3. chudy, podły.
Cf BEZBIEDNY
ZZie