[zaloguj się]
[pdf]

BIEDNY (80) ai

biedny (79), bidny (1) Leop.

biéd- (35), bied- (5); bied- Oczko, OstrEpit, JanNKarKoch; biéd- : bied- KochTr (1:1), PudłFr (1:1).

Fleksja
sg
mNbiédny fNbiédnå nNbiédné
Gbiédn(e)go Gbiédnéj G
Dbiédn(e)mu Dbiédnéj D
Abiédn(e)go, biédny Abiédną Abiédn(e)
I I Ibiédnym
Lbiédnym Lbiédnéj L
Vbiédny Vbiédnå V
pl
N m pers biédni
subst biédné
G biédnych
D biédnym
A m pers biédn(e)
subst biédné
V subst biédné

sg m N biédny (9). ◊ G biédn(e)go (2). ◊ D biédn(e)mu (3). ◊ A biédn(e)go (2), biédny (1). ◊ L biédnym (2). ◊ V biédny (2). ◊ f N biédnå (16). ◊ G biédnéj (8); -éj (3), -(e)j (5). ◊ D biédnéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ A biédną (3). ◊ L biédnéj (1). ◊ V biédnå (3). ◊ n N biédné (2); -é (1); -(e) (1). ◊ A biédn(e) (2). ◊ I biédnym (1). ◊ pl N m pers biédni (3). subst biédné (10); -é (5), -(e) (5). ◊ G biédnych (1). ◊ D biédnym (2). ◊ A m pers biédn(e) (1). subst biédné (3); -é (2), -(e) (1). ◊ V subst biédné (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Budzący litość, godny współczucia; nieszczęśliwy; infestus Mącz; miserandus Cn (41): Aby bilo zal krolewſthwv thwoyemv pana naſzego y wſzech naſſ, y they byedney zyemyae. LibLeg 6/191v, 6/191v; Mącz 169d; BudNT Rom 7/24; KochTr 15; Abowiem on zmiłowawſzy ſię nád biednym Mázowſzem wrzucił wnętrzne niezgody y domowe nieznaſzki StryjKron 335, 240, 335, 458, 492, 512 (9); KochFr 34; KochPhaen 8; KochPieś 7, 29, 50; Nieſczęśliwyś ty/ y ia biédna białagłowá KochTarn 76, Obiednesz merządy, by misię godziło, rychleybys mię w Vsłyszał rządząc swą Xięzą wBiskupstwie. ActReg 174, 173; BIédné moié Troiánki/ przécz tárgaćie włoſy/ Zbiciem pierśi/ płáczliwé podnośićie głoſy? GórnTroas 31, 11, 12, 32, 36, 48, 55, 67; KochFrag 39, 52; ANi łuk twóy/ ácz ſrogi/ nieprzemoże tego/ Ni ſtrzały/ by mię mogły przywieść do pierwſzégo Trapienia z miłośći/ Którégo mé kośći Biedné dotąd vczuły/ nieznáiąc lutośći. OstrEpit A3v; RybGęśli Cv, D3; GosłCast 46; PudłDydo B.

W charakterystycznych połączeniach: biedny (-a,-e) białagłowa (3), człowiek (2), dziecię, jeździec, kanonija, kośći, Litwa (3), matka, Mazowsze (2), ojczyzna, Polak (2), ręka, rządy, starość (4), Trojanka, wada, ziemia (2); z imieniem osobowyrn (3), z zaimkiem osobowym (5).

Wyrażenie: »biedna głowa« (3): KochPieś 9; KochFrag 17; Niechay to dziś dáruią biedney moiey głowie. PudłDydo B5v.
Szereg: »mizerny a biedny«: Padł iey v nog/ſzcżed [!]/ y vmárł: Walał ſie przed iey nogámi/ y leżał bez duſſe y mizerny á bydny [miserabilis] Leop Iudic 5/27.
2. Małej wartości, marny, nędzny, kiepski, byle jaki; mały, drobny, niepozorny; naiwny, głupi [z odcieniem lekceważenia] (34): OrzList cv; Gdzieby w ludziech niebyło takiego ſtarania O ty biedne pieniądze KochSat A2; Biedne Veratrum/ ktorego kilku tyśięcy wiek ſámego vżywał: Náſz/moczy/wytłacza/ deſtilluie Oczko 2; Teraz/ ácz mie ſtrapił długimi drógámi/ Y lat moich biédnych ſkrócił fráſunkámi KochPs 152; Który żywność wſzelákim dawa źwiérzętom/ Y biédnym/ co wołáią kniemu/ kruczętom. KochPs 213, 119, 121, 136, 151, 180; MWilkHist Gv; Ták nie dla ſiebie w Iárzmie robią woły/ Nie ſobie biedne miod zbieráią pſczoły StryjKron 279; Ták w Pawie piorá Wronká ſie vbráłá/ Y mniema biedna by zakład wygráłá StryjKron 279; A biednaſz to Wolność/ ktora przyiacioł/ ábo ſług/ ábo háydukow do obrony potrzebuie. GórnRozm C; WisznTr 31; Wſzytkoć wádźi: być ná nos biédna muchá pádłá/ Mieceſz głową/ y mniémaſz/ że ćię do krwie ziádłá KochPieś 20, 38; Biédny kąſek/ co był ſpadł z páná mégo ſtołu: Y ten mi odięt záraz/ z nádźieią poſpołu. PudłFr 63; GórnTroas 34; GrabowSet B4; Albo w okręćie cáłym donieśiony: Albo ná deſce biédnéy przypłáwiony KochFrag 14; OrzJan 44; RybGęśli B3v; KmitaSpit A2; CzahTr D4v; Czemu kłopot kupuieſz/ biedny dármochłubie? KlonWor 12, **2, 19, 77.

W charakterystycznych połączeniach: biedny (-a, -e) człowiek, deska, darmochłub, kąsek, kośći (2), kość, koń, kruczę, lata, lichwa, mucha, narod, nieboże, pieniądz (2), połmisek, posługa, pożytek, pożywienie, przychodzeń, pszczoła, ptaszę, rozkosz (2), szczątek, veratrum, winnica, wolność, wronka.

Wyrażenie: »biedny świat« (3): SarnUzn D7; KochPieś 10; WSzytko myśliwcy ná tym biédnym świećie/ Możnieyſzy záwżdy podleyſzégo gniecie. KochFrag 39.
Szeregi: »biedny, głupi i niebaczny« : o biedny/ głupi/ á niebácżny narodzie BielKron 318v.

»biedny i płony«: o biedné/ y płoné Roſkoſzy wáſzé/ któré tak ſą vſádzoné/ Ze w nich więcéy fráſunków/ y żáłośći więcéy KochWr 21.

3. Ubogi (4): Iż mowią łácwey ociec ábo mátká biedna/ Vchowa dzieći dwádzieſciá będąc ſámá iedna. HistLan A3v, A4v; Biednym chłopom rozbiorą konie ná podwody CiekPotr 30.
Szereg: »biedny i podły«: y [Jezus Chrystus] on [dom Boży] ſobie gotował. A zwłaſzcżá one biedne y podłe rybitwy ſwe CzechRozm 235v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): [kreski] ani na b/ ani na l kładą/ gdi po nich idźie i: iako tu/ biedny/ lieniwy/ pieſczony/ etć. JanNKarKoch G2v.

Synonimy: 1. mizerny, nieszczęśliwy, przykry; 2. głupi, niebaczny, płony; 3. chudy, podły.

Cf BEZBIEDNY

ZZie