[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKRY (317) ai

przykry (300), przykr (13) [N sg f i N sg n oraz w skostniałych wyrażeniach przyimkowych], przykry a. przykr (4).

comp i sup (7+6) (nå)przykrzejszy (7), (nå)przykrszy (5), przykrzszy (1) BudBib; (nå)przykrzejszy ModrzBaz (3), Oczko, SkarŻyw, StryjKron; (nå)przykrszy OpecŻyw, Mącz, KochTarn, GrabowSet; przykrzejszy : przykrszy GórnDworz (1:1); ~ -éjszy (1) Oczko [odstępstwo od normy], -(e)jszy (6).

Fleksja
sg
mNprzykry, przykrzejszy, przykrzszy fNprzykrå, przykrzejszå, nåprzykrzejszå, nåprzykrszå nNprzykré, przykrszé, nåprzykrzejszé, przykro
Gprzykrégo Gprzykréj, przykré Gprzykrégo, przykrszégo
D Dprzykr(e)j D
Aprzykry Aprzykrą, nåprzykrzejszą Aprzykré
Iprzykrym, przykr(e)m Iprzykrą Iprzykrym
Lprzykrym, nåprzykrzejszym Lprzykréj Lprzykrym
Vprzykry Vprzykrå V
pl
N m pers przykrzy
subst przykré, przykrzejszé, przykrszé
G przykrych
D przykrym
A subst przykré, nåprzykrszé
I m przykrymi, przykr(e)mi
n przykrymi, przykr(e)mi
L przykrych
inne formy
sg n G skostn - z przykra

sg m N przykry, przykrzejszy, przykrzszy (49). ◊ G przykrégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ A przykry (4). ◊ I przykrym (6), przykr(e)m (1) GliczKsiąż. ◊ L przykrym, nåprzykrzejszym (3). ◊ V przykry (1). ◊ f N przykrå, przykrzejszå, nåprzykrzejszå, nåprzykrszå (53), przykra (2), przykr(a) (4); ~ (attrib) -å (29); ~ (praed) -å (24), -a (2) MurzHist, ModrzBaz. ◊ G przykréj (12), przykré (1) OpecŻyw; -éj (4), -(e)j (8). ◊ D przykr(e)j (1). ◊ A przykrą, nåprzykrzejszą (16). ◊ I przykrą (3). ◊ L przykréj (3); -éj (1), -(e)j (2). ◊ V przykrå (1). ◊ n N przykré, przykrszé, nåprzykrzejszé (21), przykro (1); -é (2), -(e) (19); ~ (attrib) -é (12); ~ (praed) -é (7), -o (1); -é : -o OpecŻyw (1:1) [cf też PRZYKRO av]. ◊ G przykrégo, przykrszégo (31); -égo (3), -(e)go (28). ◊ A przykré (9); -é (1), -(e) (8). ◊ I przykrym (7). ◊ L przykrym (1). ◊ pl N m pers przykrzy (4). subst przykré, przykrzejszé, [przykrszé] (23); -é (6), -(e) (17). G przykrych (9). ◊ D przykrym (7). ◊ A subst przykré, nåprzykrszé (18); -é (4), -(e) (14). ◊ I m przykrymi (1) OpecŻyw, przykr(e)mi (1) RejZwierc. n przykrymi (2) KrowObr, CzechRozm, przykr(e)mi (2) RejWiz, RejZwierc. ◊ L przykrych (7). ◊ G sg n skostn z przykra (10).

Składnia comp: przykr(z)szy niż co (1) GórnDworz, nad kogo (1) BudBib. Składnia sup: naprzykrzejszy ze wszech (1) ModrzBaz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia
I. Odnosi się do subiektywnie odczuwanych wrażeń: wywołujący negatywne odczucia, skutki, oceny: nieprzyjemny, dolegliwy (258): Stomacho esse dicitur res aliqua, Przykrą nie lubą być. Mącz 420a, 420b.
A. O zjawiskach natury fizycznej; gravis(-issimus) Mącz, Cn; durus, molestus Cn (60):
a. O zapachu; acer, graviter olens Cn (16):

W przeciwstawieniu: »przykry ... wdzięczny« (1): Też kto go [wodny ostrzyż] pożywa czyni czudną barwę, y theż wonią vſth złą przikrą odeimuie á wdzięcżną cżini FalZioł I 29d.

Wyrażenie: »wonia, smrod, trącenie przykre(-a, -y)« = graveolentia Mącz [szyk 12:4] (14:1:1): ieden [kostus] ieſt ktory roſcie w Arabijey/ [...] á drugi roſcie w Indijey/ [...] trzeci roſcie w ſirijey á ieſt woniey przykrey FalZioł I 35b; Theż ſthroie [bobrowe] nieprzyprawne maią ſmak cirpniączy/ wonią przykrą barzo maią dla mocznoſci FalZioł IV 7d; Też vrina cżyrwona prawie/ albo też nie prawie wodnoſci nie cienkiey: ale zamieſzaney/ krom ſinoſci/ y krom trączenia przykrego. Taka znamionuie Synocham/ to ieſt łożną niemocz ogniową FalZioł V 5v, I 1d, 29d, 48d, 109c, 127d (13); Mącz 149c; Wźiąć czernidłá ſzewczégo/ á wmieſzáć wnié koperwáſu tłucżonégo/ gdy ſobie tym pachy náćieráć będźie/ pewnie téy przykréy párkowéy woniéy od ſyebie zbędźie SienLek 136v, Yyy.
Szeregi: »przykry, ciężki« (1): Graveolentia, Przykry/ cięſzki ſmród. Mącz 149c.

»przykry a mocny« (1): GAlbanum ieſth guma to ieſt kliy/ á ktore ieſt iaſne á podobne białemu kadzidłu á lipkie/ to ieſt nalepſze/ woniey przykrey á mocney FalZioł III 33b.

»tak wdzięczny jako i przykry« (1): Szeſnaſta przycżyna [ciężkiego rodzenia]. Gdyby niewiaſta będącza bliſkiego cżaſu porodzenia: pożywała thakich rzecży ktore maią wielką wonią/ thak wdzięcżną iak o y przikrą/. [!] FalZioł V 18b.

»zły, przykry« (1): FalZioł I 29d cf W przeciwstawieniu.

b. O smaku: kwaśny, cierpki, gorzki; wywołujący cierpnienie, drętwienie, palenie, pieczenie; austerus BartBydg, Mącz, Cn; acerbus, asper, astrictus Mącz, Cn; amarus Mącz; acer, peracerbus Cn (26): A ſnadz ieſſcze miáſto iákiey poćiechy podáli mi żółć miáſto pokármu mego/ á ocet przykry miáſto vlżenia prágnienia moiego. RejPs 101; Też wino w ktorim wre to ziele z gałganem tłucżonym/ rziganie przikre oczciane zaſtanawia. FalZioł I 19a; Gustus amari cum astrictione, Przykre koſztowánie obrzask czyniące/ od których zwłaſzczá yezyk [!] cierpnie. Mącz 421c; Acerba poma. niedoſtałe przykre yabłká Mącz 2b; Wino mętne/ á tákież piwo/ álbo miod/ niedobre/ á gdy ktemu przykre. SienLek 8v; LatHar 679.

przykry ku czemu (1): Astrictus gustus, Obrzáźny á przykry ku koſztowániu. Mącz 421c.

W przeciwstawieniu: »wdzięczny ... przykry« (1): A chćiał áby mu [winnica] wdźięcżne iágodki rodźiłá/ Ale oná ćierpniące y przykre puśćiłá ArtKanc K5v.

Wyrażenia: »przykra gorzkość« (1): Galienus w kxięgach ſimplicium farmacorum piſze powiadaiącz yſz naſienie thego ziela ieſt rumiane á barzo gorzkie przykrą gorzkoſcią FalZioł I 109b.

»smak przykry« (1): poki ieſzcże zielony ieſt gallas/ tedy ma w ſobie ſmak barzo przykri á barzo cierpniączi FalZioł I 61d.

»przykre wino« = asperum a. austerum vinum Mącz (3): Mącz [18]a, 22a; Albo weźmi ſrzedniey ſkory s korzenia wirzbowego/ á warz ią z przykrym winem SienLek 94v.

»przykra żołć« (2): O móy namilſzy Pánie/ iákóżem ſie ia tu vkocháłá/ w rozlicznośći rozmáitych potraw/ á tyś dla mnie pił ták przykrą żółć ná krzyżu. SiebRozmyśl E, E.

Szeregi: »cierpniący (a. cierpki) a (i) przykry« [szyk 2:1] (3): Takieſz gdyby matcżyne mleko było nieiako cierpkie á przykre/ tedi natſzcżo nigdy nie ma dziecięciu pokarmu dawać. FalZioł V 36, I 61d; ArtKanc K5v.

»gorski, przykry« [szyk 2:1] (3): Acerbus, Gorski przykry/ niedoſtały. Mącz 2b; Absynthium grave, Piółynek przykry/ Gorski. Mącz 149b, 290c.

»kwaśny, (a) przykry« [szyk 2:1] (3): BartBydg 17; Omphacinus, Co ieſt z niedoſtałego winá/ kwáśny/ przikry. Mącz 263d; A záſye ćiáło ćienczy [...] wrácánie/ poſt/ kwáśne á przykre potráwy y ſuche/ pićie nie ſłodkie. SienLek 5.

»słony a przykry« (1): któré to Cieplice/ czynią to więc nieraz/ że nietylko ſye ludźiam ieść/ co náturze ſłuży/ chćiéwa/ ále téż więc y grubſzych y więc potraw/ śiedząc w wodźie prágną: co wnich czyni wodá żołądek ſsąc/ grzeiąc/ á vmacniáiąc: czáſem téż/ do niego z bliżſzych mieyſc/ ták wielé humorów ſłonych á przykrych przywodząc/ iż więtſza niż przyrodzóna do iedzenia chęć ſye iem pobudza Oczko 32v.

Przen (4): RejZwierz 135v; V páná w ręku pełna czáſzá ſtoi przykrégo moſzczu: tym złé ludźi poi/ Leiąc im drożdże/ y iad niewidomy W gardźiél łákomy. KochPs 112.

przykry komu (1): SkarKaz 83a cf Szereg.

W przeciwstawieniu: »piękny ... przykry« (1): O nędzny náſz żywocie/ márna báńko śklána/ Co ſie tu záwżdy błyſzcżyſz iáko málowána/ Ktora málucżkim wiátrem záchwiawſzy ſie ſpada/ A potym w márnym śmieciu iuż ná wieki ſiada. Piękna fárbá ná wirzchu/ we wnątrz gorzkość przykra/ Ták to ná nas zákryta ſámołowká chytra. RejWiz 83v.

Wyrażenie: »gorzkość przykra« (1): RejWiz 83v cf W przeciwstawieniu.
Szereg: »gorzki i przykry« (1): Toż ſię rozumie o cnotách y obyczáiách ktore Ewángelia Chryſtuſowá śieie/ [...] vmartwienie ćieleſnośći/ trudzenie ćiáłá/ poſty/ czyſtość/ pokorá/ poſłuſzeńſtwo/ y inne vniżenia y wyniſzczenia ſię Chrześćijáńſkie: zdádzą ſię być v ſwiátá rzeczy máłe/ podłe y wzgárdzone/ źiarneczko gorzkie y przykre wſzytkim roſkoſznikom. (marg) Cnoty święte ſą gorczycznym ziárnem. (–) SkarKaz 83a.
c. O substancjach żrących (2): [lekarz] Gdzye widzi iż może leguchnym lekárſtwem co zágoić/ tedy nie ſieka/ nie pali áni przykremi prochy záſypuie/ á też mu zá to chorzy y więcey powinni dáć/ y więczey dziękowáć. RejZwierc 44v; Ale iáko ſtáremu á záſtárzáłemu cieleſnemu wrzodowi korrozywy y inych przykrich rzecży y gryzących kauteriey potrzebá/ tákżeby też temu záſtárzáłemu wrzodowi duſznemu/ [...] lekárſtwá á ágáryku potrzebá. RejZwierc 60v.
d. O wyglądzie (16):
α. Odrażający, wzbudzający wstręt (3):

przykry komu (1): SienLek 148v cf Szereg.

przykry u kogo (1): I tho człowieká v ludźi przykrym á brzydkim czyni/ gdy kto z rodu ma/ iż párkiem śmierdźi SienLek 138v.

W połączeniu szeregowym (1): A iż ieſt w káżdym morzu [woda] plugáwa á ſłona/ Gęſta/ przykra/ przemierzła/ iáko glan zyelona. RejWiz 146.

Szereg: »przykry a (albo) brzydki« (2): ále komu by ty łáyná przykré álbo brzytkié były/ może ié ná popiół ſpalić SienLek 148v, 138v.
β. O wyrazie twarzy: niemiły (1):

W połączeniu szeregowym (1): á mogłby to ták powiedzieć/ iż piękność/ ieſt twarz przyiemna/ luba/ weſoła/ á ktora prágnie przyſtoinośći: á ſkárádość záſię twarz ponura/ przykra/ ſmętna/ mierziona/ á ktora chćiwa ieſt ná nieprzyſtoieńſtwo. GórnDworz Ll5v.

W przeciwstawieniach: »luby, przyjemny, wesoły ... przykry« (1): GórnDworz Ll5v cf W połączeniu szeregowym.

γ. Wzbudzający lęk; asper, severus Mącz (7): WróbŻołt hh7v; Amnis severus, Nie weſoła rzéká/ Przikra. Mącz [390]a, [18]a; Máło potym Rybitwowie ná ono mieyſce [gdzie był zaznaczony żerdziami bród] w czołnach przypłynąwſzy/ ony laſki obaczyli/ á domyſliwſzy ſię zdrády/ co ná nagłębſzym y naprzykrzeyſzym wirze Wiſły ony laſki álbo żerdzi powtykáli. StryjKron 437; Oświeć Boże ćięmnośći/ Iák ſłonecżne promienie Zganiáią przykre ćienie GrabowSet D3; tákeśćie Stárodubu dobywáli/ ták Opocká/ gdźie wáſz Hetman ſtárał ſie pilnie o to/ nie iákoby was pobudzał/ ále iákoby was/ którzyśćie przykrym przez niebeſpieczeńſtwá pędęm lećieli práwie zátrzymáć mógł. OrzJan 46.
Szereg: »okrutny a przykry« (1): Tam też ná tym mieyſcu byłá iedná wieża okrutna á przykra [turris angustiosa et pessima] w kthorey było bárzo wiele więzniow HistAl F6v.
δ. O przedmiotach: służący do zadawania bólu (5): A tako dwoiako byl vbicżowán/ náprzod przykrymi bicżmi ij pęgami/ potym zlymi ij ſſkaradymi ſlowy. OpecŻyw [127]; Lupus etiam, Przikre wędzidło końskie. Mącz 200a, 200b; Od Węgrow we trzy kiie iuſz ſię teſz bić vczą. Mnie y ieden dębowy ſmágły bárzo przykry. CiekPotr 76.
Przen (1): Potrzebá teſz cokolwiek pozwolić młodośći, Ktorą, gdy ią ochełznáć chceſz przykrym munſztukiem, Wſtręt iego przedſiewźięciu czym przemierzłym czyniąc, Znarowieie, y rádá prędko na kieł bierze. CiekPotr 28.
B. O ludziach, ich cechach i postępowaniu; importunus, molestus, permolestus, submolestus Cn (57):
a. Naganny, niewłaściwy, niemoralny, odrzucany z powodu tych cech; odiosus Modrz, Cn; durus HistAl; asper Vulg; fastidiosus, taedulus Calep (27): Chcemy też thobie o twym przirodzeniu nieco powiedzieć/ ábowiem żiwot twoy nam ſie bárzo przykri widzi. Thy [...] iáſnoſć ſlonecżną cżyniſz vſtháwáć gdi bieg iego okrucieńſtwem zbroinych zwyciążaſz HistAl I7v; Leop Eccli 6/21; idź s ſercem chutliwym/ Niewątpiąc nic/ padń przed nogi [Boga]/ A onći nie będzie ſrogi/ Zá twoie przykre złośći: W twey płochey młodośći. WisznTr 28; GrabowSet M2v; SkarKaz 42b marg; POtwarzy ſproſna/ Potwarzy ſzkodna [...]. Ty prawdę tłoczyſz Mową twą hoyną/ Fałſz przykry złóćiſz. GosłCast 75.

przykry komu, czemu (14): OpecŻyw 64; Zli prze ſwe złoſci ſą panu przykrzy RejPs 147 marg, Ff5; Pierwſſe dni Mieſiącow wáſſych/ y vrocżyſthośći wáſzych miáłá w nienawiśći duſſá moiá: Stáłymi ſie przykre [sunt mihi molesta]/ zmordowałem ſie znoſſąc (was). Leop Is 1/14; y ktemu ma [król] rzecz przywieść/ [...] áby tá zwierzchność Kśięża ktorą widzę/ iż ex ordinatione diuina między ludźmi być muśi/ coby nalekſza á naznośnieyſza ludźiom byłá: żywot ich nam przykry ieſt/ ſądy ich też ſą nam bárzo ćiężkie OrzRozm H4; Y rozumiał temu Pan/ iż tho rzecż ieſt káżdemu ſzkodliwa á iemu przykra/ vmyſł á poſądzánie tákiego cżłowieká káżdego RejPos 172v, 214 marg; Iáko ieſt przykry káżdemu chłop hárdy/ Bo iego miłość [tj. on] bárzo ſmierdzi ſmárdy. Y coż rozumieć o cżłowieku tákim/ Co wſzytkim przykry kſtałtem wſzelijákim. RejZwierc 218v; ModrzBaz 142v; A záś wypowiedźieć/áni mi ſłow/ áni głowy/ áni cżáſu doſtánie/ muſiał bym wyſtąpić z miáry/ ktorey piſánie liſtow podległo/ á iáką drugą zácżąć/ ktoraby zábáwom W.M. mego Mćiwego Páná zacnym y potrzebnym przykra byłá. ReszList 165; Taedulus, Fastidiosus, qui omnibus taedio est – Kazdemu przikri. Calep 1044b; Ieſli we mnie bacżyſz co przykrego ſobie/ Proſzę odmień Pánie GrabowSet Cv; ále iż wiele ſkarg poddánych náſzych do nas przychodźiło/ którym to zá przykré było [qui indigne ferebant JanStat 212]/ żeby Mniſzki miáły wſtępowáć w dobrá oyczyſté y máćierzyſté/ któré ná nie po śmierći rodźiców álbo krewnych przypádną SarnStat 208.

przykry przed kim [= komu] (1): RejPos 200v cf »przykry a przemierzły«.

W połączeniu szeregowym (1): Zadna mi rzecz ták przykra do nich/ ták ſproſna y gruba/ ták pychy oney y głupiego o ſobie rozumienia y ślepoty pełna nie zda ſię/ iáko gdy świętemi oycy pomiátáią/ ſam rozum ſwoy nád ich przekłádáiąc. SkarKaz 42b.

W przeciwstawieniach: »dobry, luby, miły, przyjemny ... przykry« (4): ktorému [weselu od Boga] gdy przyrownáſſ ktorą roſkoſs albo luboſtz/ ſmutek ieſt: wſſelká ſlodkoſtz/ boleſtz ieſt: [...] ij wſſytko tzo ieſt lubégo/ przykro ieſt OpecŻyw 187v, 64; GórnDworz C6; o wſzytki ſię ſyny iednáko ſtára: wſzytkich żywot ieſt mu namilſzy/ á zábijánie naprzykrzeyſze ModrzBaz 142v.

Szeregi: »przykry a nikczemny« (1): ktorzy [duchy szatańskie] żábam ſzczebietliwym y błotnym ſą przypodobáni: iż ich náuki y poduſzczánia przykre á nikczemne/ y do błotá nieczyſtośći y ćieleſney wolnośći záwſze ćiągnąć będą. WujNT 875.

»przykry a przeciwny« (1): ták tu ná ſwiát/ kto ſie vrodzi/ iż wchodzi nie ná ſwą właſną/ ále ná poſpolitą dziedzinę/ nielza mu inácżey iedno przyiąć zá dobre wſzytko to/ co w kim przykrego á przećiwnego ſobie widzi. GórnDworz C6.

»przykry a przemierzły« (1): áby oni niebożąthká vznawſzy á obacżywſzy ſproſność grzechu thego á tey márny ſpráwy/ przeſthrzegáli ſie ná potym tego/ co ieſt przykrego á przemierzłego przed Máieſtatem ſwiętym iego: ná co nigdy pátrzyć nie może áni chce ſwięte oko iego. RejPos 200v.

»przykry a srogi« (1): Lecz iednák tu [Job] vżywa wiele rzeczy nie przyſtoynych/ czáſem mowiąc przećiw rozumowi/ á owſzem podczás vżywa przykrych á ſrogich powieſći/ ták iż ná wielu mieyſcách zda ſię żeby miał być człowiekiem roſpáczáiącym/ y ták ſię zápala/ że ſię zda iákoby ſię chćiał przećiwić Bogu. BibRadz I 273v.

Przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): Vporna/ niebeſpieczna/ á przykra młodośći/ Przepędźiłám ćię w wielkiéy ſwéy niebeſpiecznośći. GosłCast 56.

b. Wyrządzający zło, niemiłosierny, źle traktujący; discolus PolAnt, Modrz, Vulg; asper, durus Mącz; inhumanus, torvus, trux Calag (21): Mącz 2b; Więc bych záś tego chciał/ żeby tá wſpaniáłość niebyłá przykra/ iedno pomieſzána z wdzięcżną ludzkoſcią/ przyſtoiną krolewſkiemu ſtanowi GórnDworz Ii2v; A ia dziſia młody á námázány krol/ lecż mężowie ći/ ſynowie Ceruiey/ twárdſzy (marg) Albo okrutnieyſzy/ lub przykrzſzy. (–) (ſą) nád mię BudBib 2.Reg 3/39; Calag 413a, 524b; A ten obycżay ow poſpolicie miewa/ Ktory ſię ſpobożnego cżłowieká náśmiewa. [...] Gdy kto o cnoćie mowi on ſzydźi z onego. Tákich mędrcy rownáią ślepey Proſerpinie/ Y Tyſiphonie przykrey/ gdy ſwoy łep rozwinie. Ná ktorym zá ſłonecżne ma ſobie promienie/ One ogniſte węże KołakSzczęśl C2v; WujNT 801; Siebie y páná ſwego/ dźiateczki á máłé Chceſz podáć w rządy/ przykréy mácochy/ zuchwáłé? Która wdźięczné potomſtwo á nie náſytnémi/ Męczyć będźie rękomá ſwoimi chćiwémi GosłCast 28.

przykry komu (4): Ieden Sláchćic zacny/ máiętny y bogáty w Polſce bárdzo gwałtowny y drapieżny ták ſwoim poddánym iáko cudzym przykry y ćięſzki/ gdy bárdzo chorował/ był nápominan od Mnichow y Káplanow niktorych/ áby vćiekwſzy ſię do miłoſierdzia Bożego/ duſzy ſwoiey zbawieniu porádził StryjKron 350. Cf Zwrot.

przykry w czym (2): Homo asper et durus in oratione et moribus Nieludzki á przikry człowiek ták w mowie/ yáko y w obyczáyách. Mącz [18]a; RejZwierc 27v.

W przeciwstawieniach: »dobry (5), skromny [= łagodny] (2), cichy, łaskawy ... przykry« (5): BudNT 1.Petr 2/18; Ktemu ćiż vcżćiwość przełożonym powinną ták zdobią/ iż y poſpolite modlitwy zá nimi cżynić każą: á nie tylko dobrym y łáſkáwym/ ále też przikrim/ to ieſt/ ćięſzkim y ſrogim posłuſznemi być każą ModrzBaz 49v; WujNT 568, 1.Petr 2/18, k. Bbbbbb2 [zawsze przekład tego samego tekstu i nawiązania do niego].

Zwrot: »przykry [komu] być« = dokuczać, krzywdzić [szyk zmienny] (3): LubPs I3; Si molestus pergis esse iam intro arripere, Nie chceſzli mie przeſtác trapić á przikri mi byc. Mącz 350d; A Gdyć Pan Bog záſię pozdárzy przyiecháć do domku twoiego/ mieyże to ná pilney piecży/ ábyś ni w cżym nie był przykry rodzicom twoim/ ábyś ie ná wſzem w pocżćiwośći miał RejZwierc 27v.
Szeregi: »przykry i ciężki« (1): StryjKron 350 cf przykry komu.

»nieludzki a przykry« (1): Mącz [18]a cf przykry wczym.

»okrutny, przykry« (1): Acerbum edidit spectaculum. Okrutny/ przykri vczinek vczinił. Mącz 2b.

α. O Bogu: srogi, groźny [czemu] (1): Powietrze/ nie ma tyle Ptaſzkow ná ſobie: y Neptun/ mniey kryie Ryb/ w ſtokách gdźie ſam żyie; Niżlim ia/ zá mey chwile Ciebie obráźił/ [Boże] przykry cudzey śile. GrabowSet C4.
c. Niesympatyczny, odpychający (3): Gośćie rad przyymuy do domu: Nie ſtaw ſie przykrym nikomu BierEz G; pergin ructare in nos, Metaph. Tákżeś ſie vpárł rzigáć ná nas/ to yeſt/ przikrym być. Mącz 359b.

przykry komu (1): tu ná ſwiecie choroby duſzne/ iáko ieſth łákomſtwo/ zbytnia chćiwość doſtoieńſthwá/ gniew/ roſpuſtá/ hárdość/ y ine/ [...] przycżyną tego ſą/ iż ieden drugiemu cżłowiek przykry być muśi. GórnDworz C6.

d. Uprzykrzony, natrętny (6): Abowim yáko on kthory záraz nye náucżywſſy ſie milcżeć/ rzecży prowádzić nye będzye vmyał/ á będzyeli mowił cżęſto á gęſto/ przykrem á ſwyegotliwem ſtawa ſie GliczKsiąż H6.

przykry czym (1): Pánie/ [...] Niechći nie będę przykry/ ſłowy memi GrabowSet H.

przykry w czym (1): Wklaſztorze onym przebył trzy látá/ chcąc doſkonáley y lepiey żyć/ niſzli oni iego bráćia: ktorzy iſz byli w zakonney powinnośći oſłábieli/ vpominał ich cżęſto/ y reguły im vkázował: áby powołánia ſwego pilnowáli: y był im wtym przykry/ ták iſz pátrzyć nań niekárni niemogli/ mowiąc: Ten nouicyuſz vcżyć nas chce SkarŻyw 570.

Zwrot: »przykry [komu] być« = naprzykrzać się [szyk zmienny] (4): Gdy miał lat ośmnaśćie/ vpomináli go rodzice/ áby żonę wziął/ żeby ſię potomſtwem iego ćieſzyć mogli: wymawiał ſię długo/ ſlubu ſwego ktory był Pánu Bogu vcżynił/ nie obiawiáiąc. aſz gdy mu bárzo z innemi przyiaćioły przykrzy byli: z rády y znádchnienia Duchá S. obiecał im ożenić ſię SkarŻyw 178, 570 [2 r.]; GrabowSet H.
Wyrażenie: »przykre naleganie« (1): A ieſli on [chcący pożyczyć chleba] będźie trwał kołácąc: powiedam wam/ choćiażby mu też nie dał wſtawſzy przeto że ieſt przyiaćiel iego: wſzákoż dla przykrego nálegánia [propter improbitatem] iego/ wſtawſzy da mu ile potrzebuie. WujNT Luc 11/8.
C. O wypowiedziach (52):
a. Nieuprzejmy, niegrzeczny; obraźliwy; acerbus, odiosus Cn (26): Boże uchoway by był miał ieden drugiemu w on cżás co przykrego powiedzieć/ ábo iáko naimniey nieucżćiwie záchowáć ſie przećiwko białeygłowie GórnDworz H7v; Pierwſza rzecż ieſt/ áby [ojcowie] co przykrego przećiw dźiećiom niemowili/ álbo ná nie vſtáwiáli: co Apoſtoł w Liśćie do Koloſenſow ták roſkázuie: Oycowie niepobudzayćie ku gniewu ſynow wáſzjch/ áby máłey j vpádłey myśli niebyli. KuczbKat 310; trzebá tego pilnowáć/ áby w káżdym vnieſieniu nadobnie páná przeſtrzegáli/ nie vpornie/ ále s przypadku/ á pięknemi ſłowy/ nie iáwnie ále poćichu/ y to z dáleká nań záſzedſzy/ á iákoby s pożártku iákiego. Bo ſtan wielki może być ſnádnie obráżony/ że mu przykre vpominánie może więcey záſzkodzić niżli pomoc. RejZwierc 51, 92; NYkoſtrát Hetman Grecki choć był ſkokotliwy/ Lecż cżáſu dziſieyſzego kiedyby był żywy/ Nie rzekłby nic przykrego Woytkowi náſzemu/ Chociaż ſrodze krolowi łáiał Lakońſkiemu. PaprPan Ccv.

W połączeniu szeregowym (1): ij [Panna Maryja] przyſtąpila k niemu rzekátz pokornie. Móy mily ſynu/ wina niedoſtaie [...]. Iezus mily odpowiedziál: Czo mnie ij tobie niewiaſto. To odpowiedzenijé matuchnie/ widzi ſie iakoby ſrogié/ przykré/ ij nie laſkawé/ ale bylo ku nauce naſſé OpecŻyw 41.

W przeciwstawieniach: »piękny, smaczny ... przykry« (2): Ale ieſzcże ſnadź wżdy thá [żona] rychley ſie obacży/ Kiedy ią iego miłość nápomináć racży/ Cżáſem ſłowki pięknemi/ cżáſem też przykremi RejWiz 59; ActReg 139.

Wyrażenie: »przykre słow(k)o« = convicium Modrz [szyk 10:9] (19): To naſmiéwanijé ij ijné rozmaijté nad nijm cżynili/ a wſſakoż nierzékl ijm za to przykrégo ſlowa Iezus blogoſlawiony/ ale wſſytko ſkromnie cirpiál OpecŻyw 109v; iedno wy żydowie niemiloſciwi/ za naukę zbawieniá/ dáycie trudné męki/ ij przykré ſlowa/ pelné krzywdy ij wſſego ſromoceniá. OpecŻyw 116, 48v; LubPs H2v; Proſzę ćię [...]/ ábyś ſię nie gorſzył ſtego: Iż ia vbogi y zgárdzony od ſwiátá ſlugá Boży [...] przykrymi y niezwytzáynymi ſlowy zowę Papieżá Rzymſkiego prawdziwym Antykryſtem/ [...] á Biſkupá Krákowſkiego/ ſlugą iego właſnym. KrowObr Cv, C3; RejWiz 59; GórnDworz Y5 [2 r.]; RejZwierc 81; Tákże ten kto ſie gniewa ná drugiego/ ábo go ma w nienawiśći/ ábo ſie náń ſłowy przykrymi puſzcża/ mężoboycą ieſt CzechRozm 239; PaprPan Hh; Pozową kogo o to/ że zádawſzy przykre ſlowo nátychmiaſt nieodwołał: on przed ſędźią odwoływa ModrzBaz 98; A my co rzecżem/ ktorzy ſię o słowko przykre/ choćiaże prawdziwe/ gniewem zápalamy? SkarŻyw 185; Abowiem cżego Chriſtus zakazał/ nákoniec y ſłowá iákiego przykrego bliźniemu mowić ábo go iáko nieprzyſtoynie nazywáć: tho on nie tylko beſtyią/ dźiką świnią y gorzey názywa: ále też nań/ wſzędy inſtyguie CzechEp 53, 53; LatHar 591, 615; Niech kwitną [moi synowie] vrodzeni zacnie z moiéy ſławy/ Przykré ſłowo od Mátki [= z powodu matki] zmázy im nie ſpráwi. GosłCast 33.
Szeregi: »przykry i nieuczciwy« (1): owſzem [Chrystus] zá ſámo Ráchá ſłowo przykre y nieucżćiwe kaźń náznácżył CzechEp 53.

»przykry i surowy« (1): A pan Kryſtus iáko ie [grzeszników] zowie y Apoſtołowie iego ſluchay? Złodzieie/ lotrowie/ ſlupy y groby pobieláne/ narod zmiiowy álbo iáſztzorcy/ ſynowie wſzelkiey przewrotnośći/ ſynowie Dijabelſcy [...]. I inſzych ſrogich/ y rozmáitych przezwiſk bárzo wiele wpiſmie ſwiętym/ ktore ia opuſztzam. Ieſliżeć ſię ieſztze tákowe ſlowá przykre y ſurowe niepodobáią/ mowże tedy ná przećiwko Duchowi ſwiętemu/ ieſli ſmieſz? KrowObr C3.

b. Mogący mieć dla kogoś złe konsekwencje; durus Vulg (7): Leop Gen 31/29, Sap 12/9; Lábán gdy vſyſzał [!] iego [Jakuba] odeście/ trzeciego dniá zá nim bieżał s cżeládzyą goniąc go/ y dogonił ná gorze Gáláád ſiodmego dniá/ ále był hamowan przez Aniołá/ áby nic przykrego nie mowił Iakobowi. BielKron 15v; A żeby pijáńſtwo zárażáło duſzę/ przyſłuchay ſię iedno onym ſtráſznym groźbam/ onym przykrym a nieodmiennym dekretom Boſkim ná pijánice/ przez vſtá Prorockie y Apoſtolſkie ferowáne. WerGośc 212.
Wyrażenie: »przykre słowo« (1): Wuy iego Laban gonił go iáko zbiegá/ y pewnieby mu był co złego wyrządził: ále Pan Bog ktory bronił Iakobá/ záſtráſzył przez ſen Lábaná: roſkázuiąc mu/ áby y przykrego ſłowá nie mowił Iakobowi. y rozſtał ſię znim w pokoiu y miłośći. SkarŻyw 347.
Szeregi: »srogi abo przykry« (1): Tkniſz ſie też/ ieſliś nie powinien ſłow iego ſłucháć. Azaſz tám naydzieſz czo ſrogiego ábo przykrego/ á zwłaſzcżá gdzie czo ku ſwym wiernym mowi/ iedno wſzędy ony łáſkáwe á miłe obietnice RejPos 3v.

»twardy a przykry« (1): boć ſie to ſtáć nie może/ żebymći tego znáć nie miał dáć/ dowiedziałlibym ſie pewnie że ſie wypełnia złość oycá mego przećiw thobie. Rżekl záś Dawid do Ionáty/ ktoż mi da znáć/ odpowiedziałliby oćiec twoy o mnie co twárdego á przykrego [si quid forte responderit tibi pater tuus dure de me]? Leop 1.Reg 20/10.

c. O nakazach i argumentacji: trudny do przyjęcia, realizacji (19): Quia exacerbauerunt eloquia dei: [...] abouiem przykazanim bożym iakoby przikrim wzgardzili byli WróbŻołt 106/11; RejPos 29.

przykry komu, czemu (13): a ſlowa boſkié niemaią nám bytz przykré/ iako onym glupim ktorzy odſtąpili od pana Iezuſa OpecŻyw 56; BibRadz I 366b marg; (marg) EXekucya Wárſzáwſka przykra ludźióm. (–) Nie káżdy tám zá nię Bogu dźiękuie: wolałćiby drugi był téy Exequucyéy nigdy nie widáć/ áni o niéy ſłycháć. OrzQuin A4v; Ieſtći nie ledá ogień w támtych Dyálógoch/ to ieſt/ wierna á ſzczyra prawdá/ która przykra záwſze świátu bywa. OrzQuin D4v, E, Ev; Złemu bárzo przykra náuká Páńſka RejPos 85 marg, [36], 85, 86, 314v; GórnRozm Mv. Cf Fraza.

W połączeniu szeregowym (1): Bo gdy kto ná nie [sądy Pańskie] pátrzy cieleſnemi ocżymá/ bárzo ſie cieſzkie/ przykre/ á niepobożne zdádzą. RejAp 128.

W przeciwstawieniach: »przykry ... pochlebny (2), chytry, skryty, zdrowy« (3): Prżykryć ono/ był Státut z oſobná káżdemu wźiąwſzy ná drżewo ćiągnac [!] zá granice/ ále Rzeczypoſpolitey był bárżo zdrowy. GórnRozm Mv; Powiedz co lepſza/ ieſli prawdá przykra/ Ieſli łeż ſkryta/ pochlebna á chytra. Nie możeſz thák rzec/ wolę łeż pochlebną/ Niż prawdę przykrą lecż ná wſzem potrzebną. RejZwierc 216v.

Fraza: »[komu] słowa przykre« (1): Iutro co narániey W rádę wnidźmy: á ztámtąd iuż áni wychodźmy Aż obronę vrádzim. (–) Bacżę/ że iey trzebá/ Acż mi to ſłowá przykre/ y coś nie bez wroſzki KochOdpr D3.
Szeregi: »przykry i niepodobny« (1): Tákiéż y w Dyálógoch wydánych/ téż Proporcyą miedzy Królem/ Arcybiſkupem á Bogiem/ zretelnieś wyſtáwił/ przed oczymá wſzéy Polſkiéy Korony. Sąć to Argumenta, [...] náſzym miłym Láikom Polſkim przykré y niepodobné. OrzQuin Ev.

»przykry a niesmaczny« (1): Pátrzayże iáko záſlepionemu cżłowiekowi bárzo ieſth przykra á nieſmácżna tá ſwięta náuka Páná tego/ áby on miał odſtąpić od zwycżáiow ſwoich/ od nałogow ſwoich/ od ſwiátá tego/ á od nádzieie o nábyciu ſwoim RejPos 85.

»ostry i przykry« (1): gdyż to baczyſz/ iż ćiebie piérwſzégo w Rycérſkim ſtanie/ ná to Pan Bóg miedzy námi w Ruśi wzbudźił/ áżebyś argumenta przed ſye brał/ ácz potrzebné [...] y Koronie Polſkiéy zdrowé: ále iednák bárzo oſtré/ y ludźióm przykré OrzQuin E.

Wyrażenie przyimkowe: »z przykra« (1): Ale by dziś do kthorego z náſzych pánow przyſzedł s pochmurną poſtáwą Philozoph/ ábo kto iny/ ktoby im s przykrá cznotę (thák iáka ieſt prawdziwie ſámá w ſobie/ nie bárzo łágodney thwarzy) pokázáć/ y náucżyć ich dobrych obycżáiow chciał/ y tego/ iáki żywot być ma/ práwego páná/ wiem to pewnie/ żeby ſie hnet záraz ták nim brzydzono/ iáko iednym iádowitym wężem/ álbo by przeſzedł w poſmiech/ iáko nikcżemny błazen. GórnDworz Ee6v.
D. O sytuacjach: sprawiający cierpienie, dotkliwy, uciążliwy, kłopotliwy; molestus Mącz, Vulg, Modrz, Calag, Calep, Cn; odiosus Modrz, Calag, Calep, Cn; gravis Modrz, Calep, Cn; acerbus, infestus Mącz, Cn; durus Modrz, Cn; aculeatus, austerus, rancidus Mącz; importunus Calep (87): Sárá też oná żydowká Abrámowá żoná/ Izmáelá [...] bárzo nierádá widzyáłá/ dla cżego Hágár máthká Izmáelowá weſpołek z Izmáelem/ dla wyelkich á przykrych nayázdow y cyęſzkosći muſiáłá nyebogá precż vſtąpić GliczKsiąż B2v; LubPs cc2v; (marg) Stárość przykra (–) Coż rozumieſz gdy ten ſtan záſię ku ſtárośći/ Przydzye w tákich omyłkach/ á w tey obłędnośći. Gdy go ieſzcże pedográ iáko mroz przyráźi/ Iż ſie s kulą pobráta/ ieſzcże gorzey ſkáźi. Iuż ſie młodſzym do niego niepodoba wſzytko RejWiz 92v; A coż mu mogą fatá vcżynić przykrego/ Rownie ſtráſzą by kozy wilká koſmátego. RejWiz 141v, Dd2v; Mącz 3a, 21d, 229b, 345d; áby go zá iádowitego/ á tego kthory nie vmie zátrefnowáć áż z vſzcżypkiem/ á deſpektem cżyim/ niemiano: bo tákowy złoſliwy ięzyk/ godzien bywa/ przykrſzego niż ſłowy karánia. GórnDworz P7, C5v [2 r.], H6; Stróżem y wódzem był Anyół Boży Ludowi Izráelſkiemu. Czáſu káźni Bożéy w Egipćie: áby żadna przykra rzecz ich nie dolégáłá/ iáſnie broniąc ich od Pháráoná y od zaſtępów iego BiałKat 78v; Wiedź [lege: wie-ć] też y złodziey [...]/ iż mu być pewnie álbo ná ſkrzypcu álbo ná gałęźi/ á to wierz mi iż przykra przygodá RejZwierc 134; Radź ſie rozumu potym mądrych ludzi/ Gdy co przykrego ná cię ſzcżęſcie wzbudzi. RejZwierc 230, 99v; Bo ieſli rzecż przykra/ cżłowieká iednego proznuiącego kármić: á wſzytek dom ieſzcże przykrzeyſza: záiſte náder dokucżna być muśi cáłe woyſko proznuiące chowáć. ModrzBaz 117v; Calag 77b; KochPs 122; SkarŻyw 293, 532 marg; Cośći to záwádźiło/ ześ był w boiáźni/ á nie podkáło ćię ni odkogo/ á tyś też nic nikomu nie wyrządźił przykrego? GórnRozm C; ZawJeft 47; ActReg 97; Calep 669b, 785b, 786b, 1019a; GrabowSet F, Tv; Ciáło przywodźi mi ná pámięć rzecży miękkie/ świát prozne/ ſzátan przykre. LatHar 587; GosłCast 22, 62; Zrzuć tę przykrą żáłobę/ pozwalam ia tobie/ Okryi ćienkim rąbeczkiem czarną głowkę ſobie. ZbylPrzyg B3.

przykry komu, czemu (20): Vcżyń mi ale moy mily ſynu tę laſkę abych poſpolu [s tobą v]marla/ botz mi niemoże bytz nitz przykrſſ[ego/ ieſliby]ch po to[bie żywa z]oſtatz miala OpecŻyw 147v; ryczáł iako Lew [Franciszek Spiera]/ po łożu śię przewrácaiąc/ i proſząc aby daléi nieczytáno [o śmierci Chrystusa na krzyżu]. Co widząc ieden [...] rzekł pomaluczku: muśi ten przy ſobie diábła miéć ktory to czyni gdy cztą paſsią pana Chriſtuſowę/ i tak mu ieſt przykra MurzHist G2; LubPs N6v, cc2v marg; Iáko chorem oczom przykre ieſt słońce iż w nie pátrzyć nie mogą/ thákże rozumowi ludzkiemu prawdźiwa świáthłoć [!] słowá Bożego ieſt przykra. BibRadz I 356b marg; RejAp 89; ábowiem nie pokázuiącz oná pará tego po ſobie/ áby im przykre było cżyie przyſłuchywánie/ te telko ſłowá ná ktorych należáło poćichu mowili GórnDworz Cc5v, C5, Y7, Ii5v; Bo więc omieſzkánie y przewłoká zapłáty bárzo przykrá ieſt káżdemu robotnikowi/ ále ze wſzech naprzykrzeyſza ono nayćiężſze Marſowe brzemię noſzącemu. ModrzBaz 118v, 84v; A gdy ſye ieſzcze obeyźrzy [człowiek]/ że niemoc/ álbo on ból/ śmierć ták bárzo ſtraſzliwą á nieodwłóczną zá ſobą prowádźi/ kthóréy prace á dowćipu nievżywie? áby rázu złego vſzedł/ á od thák rzeczy/ náturze ſwéy przykréy/ co nádáley być mogł? Oczko 1v; Brát ieden młody/ poſtánowił v śiebie nigdy ſię ſwych ſkrytych cżłonkow niedotykáć. cżártu ták to byłá rzecż przykra/ iſz mu wielki ná tym mieyſcu chcąc tám rękę iego obroćić/ bol vcżynił SkarŻyw 333; ZawJeft 44; GrabowSet H4, M3v; SkarKaz 8a, 423a; [BusLic [1]].

W połączeniu szeregowym (1): Acerba mors, Gorska/ przikra cieſzka/ okrutna śmierć. Mącz 2b.

W przeciwstawieniach: »przykry ... miły (2), słodki, [wdzięczny]« (3): V mnie to bárzo dziwna pánie Wapowſki/ coś W.M. o gniewie w miłośći powiedział/ iákoby drugim ludziom miał bywáć miły: Prawdá iż bywa rozmáithy/ ále mnie iáko żyw był/ bárzo przykry GórnDworz C5, Y7; Odwłoki/ ktorych w náſzych ſądźiech vżywáią/ bárzo ſą przykre tym ludźiom ktorzi krzywdę ćierpią/ ále tym co ią cżynią/ bárzo miłe. ModrzBaz 84v; [że te rzecży przeſzłe/ im mi w doświadcżániu były przykrzeyſze/ tym mi ſię teraz w przypominániu ſtawáią wdźięcżnieyſze. BusLic [1]].

W charakterystycznych połączeniach: przykre(-a, -y) brzemię, ciężkości, gorkości, najazdy, niedostatek, niepokoje, obrzydliwość, odmiana, pokusa, przygoda, przysada, sen, starość (3), uczynek, więzienie, żałoba, żałości.

Wyrażenia: »przykre myśli (a. myślenia)« (2): GórnDworz Gg5v; Opuść myſli śmiertelne/ áodrzuć od ſiebie fráſunki około ſpráw ludzkich/ potym z ſiebie zwlecż krewkie przyrodzenie/ á odłożywſzy ná ſtronę przykre myſlenia/ śpieſz ſię wyniść ſtego świátá. BudBib 4.Esdr 14/13.

»przykra śmierć« = acerba mors Mącz (3): OpecŻyw 99; Mącz 2b; Po długim więzieniu y rozmáitych namowách/ gdy widział nieodmienny vmyſł ich: myſlił iákoby im naprzykrzeyſzą y nadłużſzą śmierć zádał. SkarŻyw 207.

Szeregi: »ciężki i przykry« (1): Małżeńſthwo ieſt napożitecznieiſze podpomożenie cżłowiekowi przez wſzytek czás żywotá iego. A ieſli ſię komu zda ćięſzkie á przykre/ Niechay wie iż to ſthąd rośćie/ iż on porządek przyrodzony od bogá poſtánowiony odmieniony ieſt [tj. małżeństwo nie jest już takie, jak chciał Bóg]. BibRadz I 2b marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przykry i cisnący« (1): Pod przykrym i ćiſnącym Brzemieniem żalow/ duſzę bierze trwogá GrabowSet C4v.

»przykry a gorzki« [szyk 1:1] (2): Leop Soph 1 arg; á przeto żegnam ten bezecny ſwiát/ y ten żywot ktory mnie iáko bárzo ſtobą [mężu] był ſłodki/ ták záſię bez ciebie náder był gorzſki/ á przykry. GórnDworz Y7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przykry, mierziony« (1): Senectus infesta, Stárość przikra/ Mierziona/ álbo biedna ſtárość. Mącz [169]d.

»abo miły, abo przykry« (1): á tego káżdy w ſobie dozna/ ná tych rzecżach ktore mu ſą/ ábo miłe/ ábo przykre: bo dla tego/ co miło/ cżyni cżłowiek/ to czo nieprzyſtoi: á dla tego záſię co przykro/ zániechywa tego cżynić/ co był powinien GórnDworz Ii5v. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]

»przykry i niebeśpieczny« (1): A bez ſeymow iáko o ſobie rádźić maćie/ niełácno ſię domyślić/ áżby z przykrą y niebeśpieczną odmiáną wſzytkiego. SkarKazSej 673a.

»przeciwny a przykry« (1): Acerba ferre robusti animi est, magnaeque constantiae, Przećiwne á przykre rzeczi cierpieć yeſt/ ſtałego vmysłu y wielkiey ſtátecznośći. Mącz 418b.

»srogi i przykry« (1): Przytym káżdy/ ktory álbo ktora wſtępuie w Małżeńſtwo/ ma v śiebie vważyć/ krzyż ktory máią nośić w tym ſtanie. [...] W ktorym krzyżu/ tu niech poćiechę ma małżonek/ iż ten krzyż/ ácż ieſt ſrogi y przykry / á wſzákże nie wiecżnie trwáiący/ tylko do końcá tego żywotá docżeśnego/ á nie duſze. WerKaz 291.

»przykry a straszny« (1): GOdzi ſie tu na tym mieſtczu powiedzieć ktoremi znamiony płod vmarły poznać/ albo cżym gi z żywota wygnać. [...] Dziewiątha gdy brzemienna przykre á ſtraſzne ſny miewa. FalZioł V 32v.

»przykry abo zły« (1): Theodoſius Ceſarz tych co o niem zle mowili/ nietylko nie pocżytał zá obrażáiące máieſtat iego/ ále niechćiał áby zá to co przykrego ábo złego ćierpieć mieli ModrzBaz 81v.

W przen (1): Tá gorá trudny ma przyſtęp/ ćiáſna do niey drogá/ przykre y pracey pełne wchodzenie. Potrzebá wiele vćierpieć nim wierzchu weſołego y odpoczynienia wiecznego doydźieſz. SkarKaz 123a.
α. W funkcji rzeczownika: »przykre« (5):

przykre w czym (1):muſiał by śiłá zmyſláć/ wiele nie bacżyć/ ták wdzięcżnego/ iáko przykrego w miłośći/ y cżęſtokroć ſie vſty ſmiać/ kiedyby ſerce płákáło GórnDworz Cc5.

W przeciwstawieniach: »dobre, wdzięczne ... przykre« (2): Bo chuć z wolą ciągnie ſie záwżdy do wdzyęcżnego/ A vcieka gdzye może záwżdy od przykrego. RejWiz 38; GrabowSet B2.

Zwrot: »za przykre mieć« [szyk zmienny] (2): Stey przycżyny/ nie tylko Zydowie/ ále y ine narody gniewáli ſie nań/ y zá przykre ſobie mieli [moleste ferebant]/ ták nieſluſſną á nieſprawiedliwą ſmierć ták zácnego mężá. Leop 2.Mach 4/35; Verdrieſzlich auffnehmen. Mieć za przykre. Nie miło. Accipere moleste. Calag 498b.
Szereg: »tak wdzięczne jako przykre« (1): GórnDworz Cc5 cf przykre w czym. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]
a. O zjawiskach atmosferycznych (5): tedy tákié [miejsce do kąpieli] niechay będźie/ coby go áni przykry wiátr/ áni déſzcz/ áni żadna niepogodá/ dochodźić niemogłá. Oczko 26v; O wſzechmogący Boże náſz Pergrubiuſie/ ty precz Zimę przykrą odganiaſz/ á raczyſz źiołá/ kwiatki y trawę po wſzyſtkiey ziemi rozmnażáć StryjKron 160; Calep 108b; GosłCast 69.
Przen (1): (nagł) Słońce ná przełożone. (–) SWiećże miła Płáneto/ á ogrzeway gory/ Cżyńże nam ćiche wiátry/ á roſpądzay chmury. A ruſzay tych ktorym twe/ promienie pánuią/ Iż twego przyrodzenia tákże náſláduią. Niech rowno wſzyſtkim ſwiecą/ iáſnemi cnotámi/ Niech chmury roſpądzáią/ ná ſtrony nád námi. By nam z nich nie vroſły/ iákie przykre grády/ Ktore więc rowno wſzyſtkim/ przetłukáią rády. RejZwierz 130.
b. O chorobie i objawach chorobowych (5): I to też ieſt niedoſtátek przykry/ kto niemoże moczu wſtrzymáć SienLek 107v; Teraz w porćie beſpiecznym śiedzę bez kłopotá/ Doſtałem zá doczeſny wiecznégo żywotá: Nie vtrapi mię ſtárość/ ni przykré niemocy KochTarn 78; GosłCast 64.

W połączeniu szeregowym (1): Przeto/ twoiemu to rozumowi wſzáfunek dawáią/ ábyś álbo ná więtſzy ból wzgląd miał/ álbo Lékárſtwá thák miéſzał/ iákoby ſye y tey y owéy choróbie dogadzáło/ téy nábárźiéy zábiégáiąc/ z któréyby nagleyſzé/ przykrzéyſzé/ y trwálſzé przypadki wynurzyć ſye miáły. Oczko 38.

Przen (1): y oźiębłemu/ w kśięgách obiáwienia ś. Ianá/ przykrym wyrzuceniem z vſt ſwoich/ Pan Bog groźi [oziębłość Bóg porównuje do letniej wody wywołującej wymioty]. LatHar [+10].
c. Mający złe następstwa dla zdrowia (1): NA członkoch rodzáynych/ wieleſye ludźi z nieopátrznośći pſuie/ á wſzákże nałácwiey białe głowy [...]: ábowiem niektorym przykrym ſtąpienim máćicá ſpada/ niekthorym wſkoczy/ álbo ſye zádawi. SienLek 115v.
II. Odnosi się do cech obiektywnych (58):
1. Stromy; urwisty; przepaścisty; praeceps PolAnt, Mącz, Vulg, Cn; praeruptus PolAnt, Mącz, Calep, Cn; arduus Mącz, Modrz, Calep, Cn; acclivus, erectus BartBydg, Calep; abruptus Calep, Cn; curvatus, flexus BartBydg; fastigiatus Mącz; acclivis, altus, asper, iugosus Calep; abscisus, deruptus, difficilis, voraginosus Cn (47): Acclivus, flexus, curvatus in ascensu vel d⟨icitu⟩r locus erectus sursum, przykre myeszcze BartBydg 3b; (nagł) Kámieniec. (–) KTo widzyał iáki tám dziw/ Bog ſpráwił z nátury/ Iákie przykre przekopy/ iákie twárde mury. RejZwierz 110v; ále Segemen ſprawcá Turecki ſporády Vlamaná dał vcżynić pod murem przekop głęboki/ vſuwſzy ná obu brzegu groble przykre iako by ſniego nie ledá iáko wyſzedł BielKron 314v; Bis patet in praeceps tantum, Dwá kroć przikrſze mieiſce yeſt. Mącz 317a, 40d; SkarJedn 24; WerGośc 224; Praerupte, Abrupte, et in praeceps, et sine clivo – Przikrego, wſtąpienią. Calep 838b; Iugosus, Quod in iugum acuitur, arduus, acclivis – Przikrego wniſczą. Calep 569b; [pod górą gościniec idzie, tam droga jedna, bo z drugą stronę rzeka, która kiedy wzbierze, tedy nie lza zarzeczem jechać, bo i brzegi przykre LustrDróg 39; NA źiemiach piaſzcżyſtych á ſypkich/ brzegi przekopow około Ogrodow máią być pochodziſte á nie przykro ſypane/ ale ná cżerwoney albo gliniáſtey albo kamieniſtey źiemi/ ktora nie łatwie ſpływa álbo śię vrywa/ mogą być przykrſze/ ku łatwieyſzey obronie ogrodá/ iteż ku przyſtępu trudnieyſzemu. Cresc 1571 667 (Linde)].

przykry do czego [= trudny do pokonania z powodu stromości] (4): á cżáſu iednego/ będąc krol Edmundus włowiech: bieżał zá ieleniem ná ſkáłę/ ná ktorey ieleń nádbieżawſzy/ przykre y głębokie do ſpádnienia mieyſce/ ſpadł y rozbił ſię ná máłe cżęśći SkarŻyw 508; Acclivis, sive acclivus [...]. Quod est leviter erectum, et arduum, et proprie de ascensu dicitur, quasi in clivum acuminatum et sensim elevatum – Przikri do wſtąpięnia. Calep 14a; Praecipitium, Locus praeruptus, unde praecipitari facile quis potest – Mieſcze przikre do zeiſczią. Calep 829b, 91a.

W połączeniach szeregowych (4): Kiedy Pompeius dobywał Ieruzálem/ wielkie/ przykre/ á głębokie doły/ y mury mocne miáſtá broniły BielKron 265; Loca verrucosa, Przikre/ górzyſte/ wyſokie nierówne mieyſcá. Mącz 485c, 317a; Lecż Brzeg dwoiáki/ ieden oſtry ſłowie/ A drugi Płáſkim názwáli fliſowie/ Oſtry pewnieyſzy Fliſom/ bo głęboki/ Przykry/ wyſoki. KlonFlis Fv; [bo po tey ſtronie miáſtá/ tylko iedná broná ieſt/ á po drugich záſię mieśćách/ wſzędźie wkoło/ ieſt bárzo przykra przerwána/ á namniey nic niepochodźiſta gorá. BarlBaz 285 (Linde)].

W charakterystycznych połączeniach: przykry(-e) brzeg, doły (2), groble, miejsce (8), przekopy, wał, wniście, wschod, wstąpienie; barzo przykry (2), okrutnie; przykry do wstąpienia (2), do zejścia.

Wyrażenia: »gora (była, będzie) przykra« = collis arduus a. fastigiatus Mącz [szyk 8:4] (12): FalZioł IV 24c; prziſzli ku barzo wyſokiem goram/ ktorych wirzchy widziáły ſie dotykáć niebá/ á ty gory były skáliſte iákoby ſciány/ thák przykre iż żaden nie mogł do ich wirzchu wſtąpić HistAl K8, L; niebędźie mi żaden zamek ták wyſoki/ áni gorá tak przykra/ ná ktorąbym ſkokiem niebieżał/ wzbudzony ſzczodrobliwośćią Krolewſką. OrzRozm N3; BielKron 312; Tetricus, Górá yeſt we włoſzech bárzo ogromna y przikra. Mącz 453b, 97a, 119c, 131a; [św. Piotr Celestyn] krył ſię ná wierzch gory Mágelle/ ná tákie mieyſce/ z dwiemá tylko bráty/ ná ktore doleść prze przykrą gorę trudno kto miał. SkarŻyw 472, 249; Ryſie też álbo Niedźwiedźie páznogćie palono z vmárłymi/ bo wierzyli/ iſz ná gorę wielką á przykrą ku ſądnemu dniowi mieli wſtępowáć/ [...] á dla tego iſzby tym ſnádniey y beſpieczniey tám wleźli/ páznogćiámi Ryſimi myſlili ſobie pomagáć. StryjKron 155; [BarlBaz 285 (Linde); A gonili ie nieprzyiaćiele od Brony áż do Sábárym/ y pobili ie z przykrych gor vćiekáiące [per prona fugientes]. Leop 1577 Ios 7/5 (Linde)].

»skała przykra« = petra praerupta PolAnt; cautes, saxum asperum a. abruptum Calep [szyk 6:3] (9): Drugie [jaskółki] ſie lęgą w ſkałach albo w gorach przykrych/ á ty zową grzebiołuchi. FalZioł IV 24c; Weźrzał potym ku gorze/ áno domek máły/ Tuż práwie nád nim wiśi z bárzo przykrey ſkáły. [...] Idzye ścieſzką ná ſkáłę ná przykrą okrutnie RejWiz 108v; BibRadz 2.Mach 14/46; BielKron 311v; BudBib 2.Mach 14/46; NA przykrey ſkále gdźie nikt niedochodźi/ Zieloné drzewo ſłodkié figi rodźi KochFr 8; A gdy iuż był [Orfeusz] v wiérzchu/ gdźie naprzykrſza ſkáłá/ Iął ſobą trwożyć/ by mu iáko nieuſtáłá [Eurydyka] KochTarn 76; Calep 175b.

»wysokość przykra« (1): Praeceps, Quum de loco dicitur, altus et praeruptus, unde quis facile in praeceps deturbari potest – wiſſokoſcz przikra zktore łatwie moze ſpaſcz. Calep 829b.

Szeregi: »niebezpieczny i przykry« (1): Weśćie do niego [do miasta] ieſt ćiáſne/ w mieyſcu niebeſpiecżnym y przykrym [in praecipiti positus]/ ták iſz po práwey ſtronie ogień/ á po lewey wodá głęboka. BudBib 4.Esdr 7/7.

»przykry i przerwany« (1): o przepráwowániu przez wielkie rzeki/ o ſtoiących wodách/ o gorách/ o mieyſcách przykrych y przerwánych [de locis arduis et praeruptis] [...] trzebá cżytáć one ktorzi o tem piſáli/ iáko Vegetius, Aelianus, Frontinus, y inſzych zacnych piſárzow wiele. ModrzBaz 115v.

»stoczysty a przykry« [szyk zmienny] (1): Mącz 361c; [Praecipitium, [...] przikre á ſtocziſte mieyſce. Volck 494].

»wysoki, (a) przykry« (2): Sufflamen, Inſtrument á naczinie wozowe krorym [!] koło zadzierżayą gdy z wyſokiey á ſpzrikrey [!] góry wós ſpuſzczáyą. Mącz 131a, 119c.

Wyrażenie przyimkowe: »z przykra« = per praeceps PolAnt, Vulg; prorupte Mącz (5):
~ Zwrot: »wpaść, runąć się z przykra [w co]« [szyk zmienny] (3:1): MurzNT Luc 8/33; A wyſzedſzy duchowie nieczyśći/ weſzli w wieprze: y wpádło ono ſtádo wielkim pędem z przykrá w morze [praecipitatus est in mare] WujNT Mar 5/13, Matth 8/32, Luc 8/33.
Wyrażenie: »z przykra wysoki« (1): Mons prorupte altus, Górá z przikrá wyſoka. Mącz 361c. ~
Przen (1):
Wyrażenie: »gora przykra« (1): Tá drogá pełná rozboynikow y duchow złych/ [...] pełná błotá y złey drogi/ grzechow y nieczyſtośći y chęći złych do świátá. pełná gor przykrych y hárdośći prożney/ z ktorych łacno ſpáść y ſzyię złamáć. SkarKaz 245b.
2. [Zakrzywiony, haczykowaty: Ten [gryf] ma nos [= dziób] przykry/ ma y ptáſze ſkrzydłá PaprKoło P4 (Linde).]
3. Wyboisty; asper PolAnt (7): Rzekł młodzyeniec/ proſzę cie wiedź mie iną drogą [...]. Rzekł ſtárzec/ ieſt tu ścieſzká ále bárzo przykra RejWiz 23; BibRadz Bar 4/25; Názáiutrz poſtánowiło pogáńſtwo/ áby go tákimże włocżenim iáko pierwey do końcá vmorzyli. Y włożywſzy powroz ná ſzyię/ włocżyli go ták długo po oſtrych kámieniách y mieyſcách przykrych/ [...] aſz w tym S. Boży Duchá Chryſtuſowi w ręce wypuśćił. SkarŻyw 363.

W przeciwstawieniu: »przykry ... gładki« (1): MurzNT 168v marg cf Szereg.

Szereg: »chropawy abo przykry« (1): Wſzélkié pádolé będźie napełniono a wſzelká gora i págorek będźie zniżón/ i rzeczy krzywé obrocą śię w proſté a drogi oſtré/ wrownę (marg) chropawé abo przykré v gładkié (–) MurzNT Luc 3/5.
Przen (3): Tym thedy kſtałtem powiedzie Dworzánin páná ku cnocie/ do ktorey cnoty/ iż ieſt troſzkę teſkliwa drogá/ potrząſnie onę/ zieloną trawą/ zioły/ kwieciem/ áby ſie nie ták przykra widziáłá: to ieſt raz muzyką/ drugiraz koniem/ zbroią GórnDworz Ee7v; O niewyſławiona wiárá tych ludzi/ iako ſię táką podłośćią y zwierzchnym poniżenim nie obráziłá/ á ná ták przykrym kámieniu nie poſliznęłá ſię nogá ich. SkarŻyw 27.

W połączeniu szeregowym (1): Bo bychmy ſie rozmyſlili máło gdzie nas thá drogá wiedzie/ y ná co kogo wiedzie. Bo wiedzie dobre ná wiecżną rádość á pociechę/ á złe záſię ná wiecżny vpadek á ná ſmętek ich y iako ieſt ſtráſzna/ y iáko przykra/ trudna/ ciáſna/ á kámieniſta. RejZwierc 137v.

4. Wyrażenie przyimkowe: »z przykra« (4):
a. Nagle, niespodziewanie (3): Tumultus proprie significat, Trwogá/ álbo okrzik/ gdy z przikrá ná służebny lud przidzie okrzik áby byli gotowi. Mącz 468c; Więc iesli z niebá nam co vżycżono Dobrego/ zá grzbiet ono Nie bacżąc zárzucamy/ Ni winney Pánu dźięki odnaſzamy. Aż gdy niewdźięcżnym záś z przykrá odbierze Dar luby/ toż nas wzbierze Teſknicá RybGęśli Dv; [[Panny królewny Marcebilli] ktore ná nię pátrzyły/ obacżyły po niey że ſie iey bárwá ięłá mienić/ iákoby onemu ktory ſie ſprzykrá cżego lęknął. HistOtton 84v; [Grekowie] gdy ſie nicżego [= złego] ná ſie nie ſpodzyewáli/ Sárpedon [...] s przykrá wyrwał ſie ná nie/ y bárzo ie iął tłumić. HistTroj F2].
Szereg: »z przykra i nieopowiednie [= nieoczekiwanie]« (1): Iednák żeby to ſtuporemaliquem [!] v W.M. nieporuſzyło/ że ták z przykrá y nie opowiednie z tą niewiem iáką wiązániną ſwą przed Mśćjwą Oſobę W.M. bieżę/ paucis reddam facti huiuſce mei rationem. RybGęśli A2v.
b. Na pierwszy rzut oka (1): Acż poprawdzie wiele ieſt rzecży/ ktore ták ná pirwſzym poźrzeniu/ zdádzą ſie dobre/ á ſą złe: drugie záſię/ zdadzą ſie złe/ á ſą dobre. A przeto bywáią te cżáſy/ kiedy dla páná ſwego nietelko iednę oſobę/ ále wiele tyſięczy zábić przyſtoi: tákież y ine rzecży cżynić/ ktore mogłyby ſie iednemu s przykrá ná nie weizrzawſzy/ zdać złe/ á wdy złe nie będą. GórnDworz L3v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Asper, Quod visu vel gustu, vel tactu, aliove sensu insuave est, ut inquit Sipontinus, Scaber, durus: cui contraria sunt lenis, laevis – Chrupiaſty, przikri, czierpki. Calep 103a.

Cf NIEPRZYKRY, PRZYKROMOWNOŚĆ

MP