[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKRO (83) av

przykro (78), przykrze [nie występuje w funkcji orzecznika] (5); przykrze BielŻyw; przykro : przykrze Mącz (9:1), Calag (1:1), Calep (2:2). [LibLeg 7/69, RejPs 189v, RejKup e6, q6, HistAl I7v, RejWiz 166v, BibRadz Gen 21/12, Mącz 69d, 250a, 438c, RejAp BB7, GórnDworz M6v, Hh4, Ii5v, HistRzym 52v, RejZwierc 81, BudBib c, ModrzBaz 126v, Oczko 1v, 20, Calep 1044b może N i A sg n od PRZYKRY].

o oraz e jasne.

[comp przykrz(e)j.]

Sł stp notuje, Cn: przykro, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

I. Odnosi się do subiektywnie odczuwanych wrażeń negatywnych (73):
A. O odczuwaniu (37):
a. O odczuciach fizjologicznych (4):
α. O smaku: cierpko, gorzko, paląco [w funkcji orzecznika] (1):
Szereg: »gorzko, przykro« (1): (did) Kupiecz ſyę diwie Traṅkowi oth Koſmuſa. (–) Dziwný to Traṅk ċarné zielie Ktemu piełunu tak wielié Gorzko/ przjkro/ to tak będzie A ſnacż ſercze zemdlij wſedzie RejKup q6.
β. O wstręcie, obrzydzeniu fizycznym; w funkcji orzecznika [w tym: bezpodmiotowo (2), z podmiotem w postaci zdania podmiotowego (1); z elipsą łącznika (1)] (3): Taedet – Przikro ieſt, mierzy. Calep 1044b.

przykro komu (2): Wſzyſthki mi ſie rzecży podobáły/ iedno gdyż mi w oney głowie trupiey karmie noſzono/ to mi bárzo przykro było/ tak żem nie mogł ieść HistRzym 52v; Calep 7a.

b. O odczuwaniu psychicznym: z niezadowoleniem, rozgoryczeniem, żalem, smutno; acerbe, aegre, atrociter, graviter, indignanter, indigne, ingrate, iniqua mente, inique, iniquo animo, moleste, permoleste, submoleste Cn (26): Tę odpowiedź pańską przykro posłowie przyjmowali, iż to o nich rozumienie mieli, jakoby oni prze opatrzenie to swe raczej mieli dać się nawieść ku zdaniu a woli ich, aniż pro bono Reipublicae. Diar 32.

W funkcji orzecznika [w tym: bezpodmiotowo (4), z podmiotem w postaci: zaimka (10), inf (7), zdania podmiotowego (3), part praes act (1); z elipsą łącznika (15)] (25): Y pothym gdy przyiedzye ná dwor cżłowiek tákowy/ rowną rzecżą/ málucżkim poſtępkiem/ ono mnimánie dobre o ſobie [...] zádzierży/ y dáley ie poprze. A tho ktemu ieſzcże w zyſku będzye miał/ iż go nie będą pytáć/ kthoś w.m: iáko w.m. mam zwáć: czo więc bywa bárzo przykro. GórnDworz M6v; A tym cżáſem one przychodnie námáwiáć/ áby za dobre przyięli/ ieſliby ſię co przykro widźiáło [quicquid molesti eis videatur]: przekłádáiąc im to/ że oná ich kráiná tákiey obrony potrzebuie ModrzBaz 126v; E iák przykro ſłyſząc ten dziś ſzyię złomił/ Ten vmárł/ s śćienką ſię gáłęźią vłomił. WisznTr 33.

~ przykro komu (18): Atho navyanczey nam yesth przikro ysz on thy poddane kthorzi ſzą wnaſzem Croleſthwie prziczyska y przipandza zeby nową a nyeſzwyczayną vyarą trzymaly anyevedlug stharadawna a koſcziola szwianthego Rzimſkiego LibLeg 7/69; RejKup e6; Ale kiedy z dáleká [patrzę]/ wżdy ſie nie ták boię/ Acż ledwe y ná nogách/ co mi przykro ſtoię. RejWiz 166v; Si vobis non est molestum, Ieſli wam nie yeſt przikro/ cięſzko. Mącz 229b; Taedet eum vitae, Mierźi go ſwiát/ ſtesknił ſie nád żywotem/ Przikro mu że żywie. Mącz 438c; Pertaesus, [...] Steskniony. Którego co mierźi/ przikro mu. Mącz 438d, 69d, 250a, 487b; RejAp BB7; kiedi ſie kto s cżym łamie/ á iákoby gwałtem to cżyni/ przykro ná to káżdemu pátrzyć GórnDworz E7, Hh4; RejZwierc 81; Właſne imioná mężow/ białych głow/ miaſt/ y innych rzecży/ radbym był ták kładł iáko ſię w kśięgach Hywreyſkich cżytáią/ to ieſt miáſto Noego Noáchá/ [...] miáſto Ieruzalem Ieruſzalaim/ rć: Lecż rozumiałem temu żeby to proſtakom przykro/ nie iedno dziwno/ było. BudBib c; SkarŻyw 134; SkarKaz 82a; [TerentMatKęt I]. Cf przykro komu od kogo; komu o kogo.

przykro komu od kogo (1): Abowiem iam był ſobie nic inſſego nie vpodobał iedno pokoy/ á ſnadz go y ſtemi nábywam ktorzy ſie wniem máło kocháią/ y owſſem iem to przykro bárzo odemnie gdy ie ſtego vpominam áby go náwſſem náſládowáli. RejPs 189v.

przykro komu o kogo (1): Tedy ſię to bárzo nie podobáło Abráhámowi dla ſyná iego [że Sara kazała mu wypędzić Hagar i Izmaela]. Ale rzekł Bog do Abráhámá. Niechći ſię to przykro nie widźi [Ne sit malum in oculis tuis] o dźiećię y o ſłużebnicę twoię BibRadz Gen 21/12.

W przeciwstawieniach: »lubo, miło ... przykro« (2): ktore [dzieci] hnet vrodziwſzy ſie/ y záchcieć tego czo im lubo/ y gniewáć ſie gdy im co przykro vmieią GórnDworz Hh4; bo dla tego/ co miło/ cżyni cżłowiek/ to czo nieprzyſtoi: á dla tego záſię co przykro/ zániechywa tego cżynić/ co był powinien GórnDworz Ii5v.

W połączeniu szeregowym (1): A ták nic ſię nie lękay/ nic ſie nie trwoż/ będzieſzli cżęſto cżytał ty kſiąſzki/ nicći nie będzie cięſzko nic przykro á nic trudno dla imieniá Páńſkiego ſwiętego RejAp BB7.

Połączenia: »aże przykro« (1): Wſzyſtko ſtobą vćichło/ nieſłyſzeć śpiewánia/ Twego wdzięcżny ſłowicżku/ áże do świtánia. Iuż nie ſłycháć ważnego z káżdym rozmawiánia: Ani w ſtátućie Bożym pilnego cżytánia. Aże y pátrzyć przykro/ co wſzytko zámilkło WisznTr 14.

»i (...) przykro« [szyk zmienny] (3): Abraham ſpłodźił Izaaka iako Czechowie włáſnie mowią. Bo co niektórzy z greckiégo i lacińſkiégo ięzyka o polſkięm ſądząc iakoby o niewieſćie porodźił abo vrodźił wykładaią/ wſzak przykro i ſłuchać. MurzNT I marg; Ale (nieſtety y wſpomnieć przykro) do domu przyiáchawſzy/ wſzytko wniwecż obroćili SkarJedn 337; WisznTr 14.

Szereg: »ciężko, (a, [i]) przykro« [szyk 1:1] (2): Crux etiam dicitur quicquid nos cruciat, Cokolwiek nas męczy/ álbo nam cięſzko á przikro yeſt. Mącz 69d, 229b; [Scio tibi eſſe hoc grauius multo ac durius. Wiem że to tobye ieſt daleko ćiężey y przykrzey. TerentMatKęt I]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.] ~

c. O odczuwaniu fizycznym: uciążliwie, męcząco; aegre, graviter, indigne, moleste Mącz; permoleste Calep (7): Calep 785b; á owſzem ieſzcże bárziey [będzie łajał] ſłudze choć mu nic nie będzie krzyw/ ieſli przykro káſzle/ ieſli ſpiącz chrapi/ álbo mu ſłoną potráwę przynieſie RejZwierc [782]v.
Szereg: »ciężko i przykro« (1): Indigne, Graviter, Moleste, AEgre ferre. S wielką niecierpliwośćią/ ćięſzko y przikro znośić. Mącz 121d.

W funkcji orzecznika [w tym: z podmiotem w postaci inf (2); z elipsą łącznika (1)] (4): wſpomni ſobie/ że y wſalśie tyléż/ álbo więcey piją: [...] á to co ná wieczerzy álbo ná obiedźie wypije/ dobrze więcéy niż gárniec czáſem vczyni: co iż nie záraz/ tém ſye podobno mniéy przykro zda: tu téż [woda] niema być [wypita] záraz/ ále po kieliſzku/ álbo po pułkwarty Oczko 20, 1v.

~ Szeregi: »długo i przykro« (1): A ma to pomnieć káżdy/ iż cżego omieſzka cżáſu ſwego/ że tego nie vgoni áż w rok/ álbo nigdy. [...] A ták roku cżekáć długo y przykro GostGosp 84.

»gorzko a przykro« (1): Tyć záprawdę rzecży y obycżáie chowámy/ ktore ieſliby trzimáć chciał/ tobie ſie będzie widziáło gorzko á przikro [tibi videturasperum et amarum] HistAl I7v. ~

B. Powodując negatywne odczucia (31):
a. O czynach, sytuacjach i zamiarach wobec kogoś (20):
α. Boleśnie, dotkliwie; krzywdząco; aegre, austere Mącz; inhumane Calag (16): Gdy kthory vrzędnik nad poddanymi moc przykrze vkazuie, rownie iakoby miał w nienawiſci ſiroty, albo iakoby ie tym miecżem bił ktoryby odnich wziął dla ich obrony. BielŻyw 84; Stądże roście Kolerá/ ſtąd Melánkolia/ A flegmy więc nawięcey kiedy kto dopiya. Ktora cżáſem ieſzcże ſie pan ná bok nie ruſzy/ Przykro do vſt przyſtąpi/ á cżáſem záduśi. RejWiz 61v; Bo wierz mi że w tey łáźniey tám bez ługu myią/ Ale vźrzyſz żeć bárwierz przykro kręći ſzyią. RejWiz 75v, 161; WIlcżkowie kto ie przezwał/ wlaſne im imię dał/ Bowiem ſie ták zrodzili/ żadnyby ſie nie bał/ Wierę ſnadź y Niedźwiedziá/ chociay przykro łamie RejZwierz 83; AEgre alicui facere Przykro komu czinić/ Złość wyrządzáć komu. Mącz 113d; Acrefacio, Oſtro/ Przikro czinię/ et huiusmodi multa. Mącz 116d, 22a; Izaż nie lepiey poććiwie ſie rządzić/ Niżli ſie dáć bić álbo przykro ſądzić. RejZwierc 222; Calag 525a; GrabowSet I4; W próznowániu śiłá ich/ ſczęśćié ſwoie kłádą/ Ná báśni/ gadki prózné/ iáko ná miód iádą. Lecz miód ten ſproſną wónia [!] w ſobie vtáiwſzy/ Dwoiſty ieſt: á ieden nád drugi ſzkodliwſzy: Ieden cnoty ozdobą/ fárby nie zgłádzony/ Drugi domu ſromotą przykro oſzpácony. GosłCast 31; [Spiret insanum [przykrze] nebulosus auster GlosyKórn I 140].
Zwrot: »przykro karać« (2): BibRadz Iob 13 arg; A ták gdziebychmy kogo nie rozmyſlnie á s ſrogośći gniewu przykro káráć chcieli/ weźrzymy pirwey w ſwe affekty iáko we źwierciádło/ ieſlibychmy też thám cżego tákiego nie náſzli o coby nas też ſłuſznie pokaráć miano. RejZwierc 77.
W przen (2): Iáko oná márnicá [tj. śmierć] przykro machnie koſą/ Alić nas iáko ſnopie do ſtodoły nioſą. RejWiz 83v; (nagł) Sępowie (–) IVż mi wierz ći Sępowie że nie drapią przykro/ Ani cie oſzukáią w żadney rzecży chytro PaprPan E4.
β. Niedelikatnie, bezceremonialnie (2): A niema być ćierpian ow obycżay/ gdy Pánienki w tańcu przykro obrácáią/ zá ktorem obrácániem/ y cżęśći ćiáłá ktore máią być zákryte odkrywáią śię ModrzBaz 36v.
Przen (1): Abowiem pátrzay iáko tym koſztownym klenotem á tym ſkárbem [tj. żywotem] ſwym márnie zátrząſamy/ álbo iáko tę ozdobną ſzátę ſwą plugáwym błotem cżęſto pluſkamy/ y przykro wycieramy. RejZwierc 157.
γ. Niebezpiecznie; w funkcji orzecznika [bezpodmiotowo; z elipsą łącznika] (2): Dziwna ſpráwá ieſt thego miáſtá/ cżęśćią leży ná ſkáłách wyſokich pochylonych iákoby chćiáło vpáść/ cżęśćią ná niſkich mieyſcách miedzy ſkáłámi/ [...] ták iż kiedy poydzieſz w mieśćie ieſli ná doł/ tedy przykro/ ieſli wzgorę tedy ćięſzko BielKron 282v.

przykro na kogo (1): WOłoſzyn to chłop ſproſny/ ácż ſie iednák bije/ Ale kiedy nam [lege: nań] przykro/ też do láſá myie. RejZwierc 242v.

b. O wypowiedziach i traktowaniu: nieuprzejmie, niegrzecznie, groźnie; aspere Vulg, Cn; acerbe, acute, anxie, inclementer, iniucunde, insulse, invenuste, odiose, vehementer Cn (11): Oná lice odwroćiłá/ Ręce mu precż odrzućiłá: Rzekąc/ dáley mi pokoy day/ Inney żony ſobie pátrzay. Xánt ku niey łágodnie rzecże/ Nie gnieway ſie miłe ſerce: Nieſłuſzeć to rządu twemu/ Przykro mowić mężowi ſwemu. BierEz C3v, D; Miſtrzu [...] powiédz nám/ ieſtli podobno dawatz dáń/ albo cżyńſz Ceſarzowi/ cżyli nié? Ale mily Iezus poznawſſy ich chytroſc rzékl ijm nie wedle ijch ſlow/ ale wielmi przykro: Czo mie kuſicie licemiernicy OpecŻyw 75; Biernát ſwięty mowi tu ku Iezuſowi: O dobry Iezu ij cżemus tak przykro matce twé náſlodſſe rzékl mowiątz iey/ Niewiaſto/ wſſakotz ona ieſt matuchna twoia/ ktorá cie ſlodko kármila OpecŻyw 148, 41; Leop Gen 31/24; Cięſzkieć to ſą rzecży cżłowiekowi rozumnemu/ wymiátowánie ná ocży mieſzkánia/ y komu ſię długu przykro vpomináią [improperium foeneratoris]. BudBib Eccli 29/33; PaprPan Cc; Potym káći okrutni/ gdy ſię go [Jezusa] nábili/ Odwiązáwſzy od ſłupá we krwi porzućili [...]. Potym mu po ſzáteczki iego iść kazáli/ Iżeby ſię wnie oblókł/ przykro nań wołáli. SiebRozmyśl H2v, H4; Nie śmiałem ſie go [tj. Józefa] y iąć/ náwet y prowádźić Iáko nieuſzánowánié: niemogłem ſie ſtáwić Przykro przećiw tákiému wſzelkiéy czći godnému/ Miłému/ á przećiw mnie záwſzé chętliwému. GosłCast 73; [Albo zeby ktorey ſieſtrze przykrze mowyła. StatNorb 57v; SprChęd 17; tám go oni [przyjaciele perskiego króla, gdy przegrał bitwę i uciekł] przenáſláduiąc więcey niż przyſtało/ doſyć przykrze winnym cżynili LorichKosz 43].
[Szereg: »przykrze i obraźliwie«: Nie rozumiéyże/ áby témi ſłowy miał przykrze y obráźliwie mówić [Jezus Marii]/ y w tym nie vczćić mátki ſwéy BiałPos 184 (Linde).]
C. Wyrażając rozgoryczenie, żal, smutek, niechęć (5): Co ſnadź y z márynarzá poznaſz mizernego. Iż kiedy ſie ná morze ma ſrogie odepchnąć/ Musi pewnie zápłákáć álbo przykro weſtchnąć. Wſpomináiąc przypadki morzá burzliwego RejWiz 87v; Pátrzayże gdy ſyná nie było długo/ że iuż thák rozumiał że ſie nigdy wroćić nie miał/ ieſli ſobie w tym cknął/ álbo ieſliże co przykro nárzekał ná ono przypádłe nieſzcżęſcie ſwoie. RejZwierc 199.
Zwrot: »przykro patrzyć, poźrzeć, weźrzeć« = videre torvum Calag (1:1:1): RejWiz 166v; Drugi też gdy przykro ná kogo weźrzy/ chociayby rad cudniey ále nie vmie/ tedy ſie też drugiemu będzie zdáło áby to z gniewu vcżynił. RejZwierc [782]; Calag 413a.
II. Odnosi się do cech obiektywnych (10):
1. Niespodziewanie, nagle (1): Iedzye w drogę w káżdy kierz z dáleká zágląda/ Máca worká á trzoſá w zánádrá pociąga. Pomyka rohátyny á gránatá máca/ A iáko łbem ſzalony po ſtronách obráca. A pewnie by kto zá krzem iáko przykro plunął/ Iścieby náſz do láſá y z gránatem dunął. RejWiz 13.
2. Stromo (8):
a. O ukształtowaniu powierzchni; praerupte Cn (4): Dziwna ſpráwá ieſt thego miáſtá/ cżęśćią leży ná ſkáłách wyſokich pochylonych iákoby chćiáło vpáść/ cżęśćią na niſkich mieyſcách miedzy ſkáłámi/ ták iż mury mieyſkie wyſokie y wieże idą álbo ná doł przykro álbo ná ſkáły bárzo wyſoko BielKron 282v; Praeruptus, Avulsus, arduus – Przerwani, przikrzewiſsoki. Calep 838b.

W porównaniu (1): [w mieście Fryburgu] Ratuſz ſiedzi ná ſkále iákoby chćiał vpáść ták przykro. BielKron 282v.

Przen (1): (nagł) Ná Kleynot Stárodawny Korcżak. (–) SZeroki meath te ozdobne wody/ Miewáły záwſze cżáſu złey przygody: Tám gdźie potrzebę tey korony znáły/ Brzegi ſwe przykro y mężnie ſtáwiáły. Y dźiś to iáśnie widźimy ná oko/ Ze ich ſtrumienie záchodzą ſzeroko. WerGoścPapr 202.
b. O ruchu z góry w dół (4): A gdyſczie ſedzieli bayącz Dzbanow przikro nachylającz Tedym wiecz wám [czart mnichom] gaſył knotki Słyſſąċ waſſe łżiwe płotky RejKup cc4v; BielKron 114; [Kambises] Sam potym márnie zginął ſpadſzy s koniá przykro/ Wpádł ná miecż co mu w ten cżás wypadł s poſzew chitro. PaprPan Hh2v; [WerReguła 72 (Linde)].
Przen (1): Nád ſwoy Bieg przyrodzony wſzytko vſtępuie/ Kaźń z niebieſkiego okná żywność nam dziś pſuie. Tákći ſie dawno wſzytko ná doł przykro chyli/ Bog wie co z námi będzie w tey oſtátniy chwili. WisznTr 22.
3. O wymawianiu samogłosek akcentowanych (1): [język włoski] Ma dwoie, a, iedno Láćińſkié proſtè, iáko w tym ſłowie prouincia de Italia, gdźie ſie żadnè, a, nie ſádźi: Drugiè Włoſkié ſwoie z áccentem wyſokiè ták, à, ná którym ſie ſłowo ſádźi, iáko w tym ſłowie autorità. Ma téż dwoie e, iedno proſtè, iáko w tym ſłowie trattare e concludere. á drugié z accentem ták, è którè ſie tákże przykro ſádźi, iáko w tym ſłowie cioè, Noè. JanNKar C4.

Cf NIEPRZYKRO, PRZYKROSTOCZYSTY, [PRZYKROWSTĘPNY]

MP