[zaloguj się]
[pdf]

CHUDY (183) ai

chudy (182), chud (1) Calep.

comp i sup (2 + 2) chudszy. sup nåj- (1) OrzQuin, nå- (1) SkarŻyw.

Fleksja
sg
mNchudy, nåjchudszy, chud fNchudå, chud(a) nNchudé
Gchudégo, chudszégo Gchud(e)j Gchud(e)go
Dchud(e)mu Dchud(e)j D
Achud(e)go, nåchudsz(e)go, chudy Achudą Achud(e)
Ichudym Ichudą I
Lchudym Lchud(e)j L
Vchudy V V
pl
N m pers chudzi
m an chud(e)
subst chud(e)
G chudych
D chudym
A m pers chudé, chudych, chudszych
m an chud(e)
subst chud(e)
I m chudémi, chudymi
f chud(e)mi, chudymi
L chudych
V m pers chudzi

sg m N chudy, nåjchudszy (40), chud (1). ◊ G chudégo, chudszégo (7); -égo (1), -(e)go (6). ◊ D chud(e)mu (4). ◊ A chud(e)go, nåchudsz(e)go (6), chudy (1). ◊ I chudym(8). ◊ L chudym (2). ◊ V chudy (2). ◊ f N chudå (8), chud(a) (2). ◊ G chud(e)j (1). ◊ D chud(e)j (1). ◊ A chudą (4. ◊ I chudą (2). ◊ L chud(e)j (2). ◊ n N chudé (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G chud(e)go (2). ◊ A chud(e) (1). ◊ pl N m pers chudzi (18). m an chud(e) (2). subst chud(e) (12). ◊ G chudych (14). ◊ D chudym (13). ◊ A m pers chudé (10), chudych, chudszych (2); -é : -ych KochPs (2 : 2); -é (4), -(e) (6). m an chud(e) (4). subst chud(e) (2). ◊ I m chudémi (3) GórnDworz, KochFr, SarnStat, chudymi (1) RejZwierz; -émi (2), -(e)mi (1). f chud(e)mi (1) RejFig, chudymi (1) GostGosp. ◊ L chudych (1). ◊ V m pers chudzi (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Mający mało ciała, szczupły; macer Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; macilentus Murm, Cn; permacer Calep, Cn; emaciatus, strigosus Mącz (82): Rzekł wilk wolę ia chudym być: Niż wrzećiądz na ſzyi nośić. BierEz R2, K3; Murm 66; HistJóz B, Bv [2 r.], B2; FalZioł IV 27a, V 36, 50v; GlabGad M3v, 08v, P4v [2 r.], P5, P6; LibMal 1545/107v, 1547/ 135; RejJóz 7v; BielKom F; RejWiz 73, 92; Leop Gen 41/27; RejFig Aa2v; RejZwierz 23, 136v, 142; BielKron 16v, 17; Emaciatus, Wyſchły/ Nędzny ná ćiele/ Chudy. Mącz 102a; Strigosus, Suchy wywiędli yedny go kośći chudy Mącz 421a, 73a, 421a; Ludźie chudźi/ więcey krwie máią. SienLek 32v, 9, 55v, 94, Sv; BielSat B4; BudBib Gen 41/19; Calag 342b; A gdy gdzie drogę cżynił/ wśiadł ná oſłá nachudſzego SkarŻyw 212, 411; BielRozm 13; ActReg 130; Permacer — Chud. Calep 784b; GostGosp 76, 120; PowodPr 34 [2 r.]; CzahTr L2v; KlonWor 19.
Wyrażenia: »chudy na ćiele, chude ciało« (1 : 1): FalZioł V 30; Záś álić ſiedm krow innych wyſtępowało za nimi ſzcżupłych y ſzpetnych ná pozor bárzo y chudych ná ciele [tenues carne] BudBib Gen 41/19.

»chuda szkapa« (3): Więc Potym chudą ſzkápę przywiedzie RejZwierc 90, 159; KlonWor 14.

Szeregi: »chudy, (a) blady« (2): RejWiz 82v; Ale ieſli chudy á blády człowiek [...] temu Aloe z wodą zmieſzay SienLek 139v.

»chudy a cienki« (1): Człowiek chudy á ćienki/ ma ſye tuczyc SienLek 4v.

»nędzny a chudy« (1): dźieśięć álbo dwánaśćie świni ktore rodzą/ gdy ſie dobrze chowáią/ więcey dádzą niż cżterdźieśći nędznych/ á chudych. GostGosp 120.

»chudy, (a) suchy« [szyk 4 : 2] (6): Mymer1 24; BartBydg 85; á tak radzi tym ludziem cżęſto iadać kthorzy ſą ſuchego á chudego przyrodzenia FalZioł III 25b, V 30; GlabGad P6; Mącz 230c.

»chudy, szczupły« (1): [ciało] álbo ieſli wyćiekłé/ chudé/ ſzczupłé/ a prze mgłość iákoby obumiéráiącé Oczko 12v.

»(ani) tłusty, (albo, ani, i) chudy« [szyk 4 :1] (5):FalZioł V 36; Oto ia ſam ſądźić będę miedzy owcą tłuſtą y owcą chudą [iudicabo inter pecus pingue, et inter pecus macilentum] BibRadz Ez 34/20; Wczym trzebá báczyć/ iákiey kto śiły [...] ſtáry álbo młody: tłuſty álbo chudy. SienLek 32v; RejZwierc [203]; BielSpr 49v.

»chudy, (a) wyschły« [szyk 2 : 1] (3): Ktore też ſą wyſchłego á chudego ciała FalZioł V 30, 32; Calep 625a.

α. W funkcji rzeczownika (5): Gdy łobody będzieſz pożiwał z iarmużem/ rychło odniey ciało wezmieſz/ á tak chudim ieſt dobra FalZioł I 12b.

W przeciwstawieniach: »tłusty ... chudy« (4): Tłuſty nie chćiał s chudym wiſiec. IEden chudy żártuiąc rzecże do tłuſtego RejFig Dd2; y rychley śćierpią krwie puſzczánie chudźi niż tłuśći. SienLek 32v, 18v.

Przen (1):
Przysłowie: od chudego końcá (iáko ieſt v náſzych w przypowieśći) rzecży bárzo wielkie pocżynaſz [a re admodum (ut est nostratibus in proverbio) tenui rerum maximarum sumis exordium] ModrzBaz 99v.
a. Zawierający mało tłuszczu, jałowy (2): Więc iáko połćiá nieftánie Iedzże chudy groch náſz pánie RejRozpr H2v.
Szereg: »nie barzo tłusty ani chudy« (4): Lepſze [mięso] co niebárzo tłuſte ani chude SienLek 6v.
2. Biedny, ubogi, niezasobny; indigus Mącz; egens, pauper Cn (77): ZapMaz III T 1/180v; RejRozpr D4; RejZwierz 31v; OrzRozm IIv; BielKron 186v; Mącz 100d; OrzQuin G3; RejZwierc 234, 252; BielSpr 28v; PudłFr 63; ále iako báczny gość od chudégo goſpodarzá w dóm wezwány doſtátku ſwégo część [...] zá ſobą niéſć każe KochWr 24; ActReg 75; GrochKal 15; CzahTr L2; KlonFlis F4v; Było ſkárbow doſyć. Przeto chudy mieſzcżanin/ nie darmo ſię łaśił KlonWor 13, 47.

W przeciwstawieniu: »chudy pachołek ... pan« (1): Ieſliś chudy pachołek/ nie ſtawże ſię Pánem KlonWor 41.

Wyrażenia: »chudy brat« (3): RejRozpr C; A ták was vpominam chudźi bráćia mili/ Abyśćie proſtym trunkiem nigdy nie gárdźili. BielSat C

»chudy(-a) szlachcic (a. szlachta)« (4): nie ſtárácie ſię o to iżby chudźi Szláchćicy vćiśnieni nie byli GórnRozm I4v; bo śiłá chudey Szláchty/ [...] támby pośli GórnRozm Mv, Cv; WysKaz 6.

»chudy ziemianin« [szyk 3:1] (4): OrzRozm Q2 [2 r.]; Iam ieſt chudy źiemiánin Prot Dv; GostGospGroch kt.

Zestawienie: »chudy pachołek« = biedak, hołysz [szyk 11 : 2] (13): Iáko gdy chudy páchołek/ [...] náprze ſie v iákiego panięćiá áby od niego koń wziął álbo ſzáblę iáką RejZwierc 98; PAtrzayże y bogáctwá iáko wiele máią/ Wierę chudzi pácholcy na ſrebrze iadáią. RejZwierc 243v, 99v [2 r.], 100 [2 r.]; Y To dźiwak/ co gębę wysſzéy noſá nośi/ A nas chudé páchołki oczymá przenośi. PudłFr 56; PaprUp Gv; ActReg 75; SarnStat 79, 1206. Cf W przeciwstawieniu, Szeregi.
Szeregi: »ubogi a chudy« (1): Była [...] potrzebá/ áby Pan Kryſtus w vbogiey á w chudey ſkorze do nas przyſzedł był. OrzRozm Hv.

»wielmożny albo chudy pachołek« (1): bo iáko kto był Sláchcicem/ álbo Chłopem/ [...] wielmożnym álbo chudym páchołkiem ták też y po zmartwych wſtániu w przyſzłym żywocie/ wtymże go ftanie być wierzyli StryjKron 155.

a. W funkcji rzeczownika (33): BielŻyw 72; RejRozpr F3v; Bo gdzie chudy vbogą zá ſobą pociągnie/ Prętko ſie miedzy nimi wnet ſzpital zálągnie. RejFig Dd2v; Iednoć też przed chudymi to pánowie máią/ Iż wolno co ſie im zda/ chociay zle/ dziáłáią. RejZwierz 24, 24; KochZg A2; Toby chudym ſzkodźiło/ bogátym nie wádźi. Prot C4; GórnDworz L5v; Ani ieſliś bogátſzy nie wzgardzay chudſzego. PaprPan B3v, Gg3; KochPs 14, 104, 194; KochFr 84; GórnRozm D2v; Odpuśći chudemu/ y do niedoſtátku przywiedźionemu LatHar 399; SarnStat 80; Co dał Iudaſz/ poſzło to nábycie niewierne Ná chudych pogrzeb/ y na ſkutki miłośierne KlonWor 82.

W przeciwstawieniach: »bogacz (2), możny (2), tłusty, zacny ... chudy« (6): Bo tłuſty iáko chce ſkacze Owym to więc chudym wádzi RejRozpr I, 14; [szczęście] Cżaſęm chude wywyſfza cżaſęm zaczne tłocży RejJóz K6; RejZwierc 41v; Polacy Pruſką źiemię wźięli/ A oni ſię bogacze chudym nieodięli. KochSat A3v; Możny ſie z niey wybije/ chudy ſie záſkrobie. RejZwierc 244.

Szeregi: »chudy, bogaty« (1): Zadnego ſobie nic nie ważyſz/ chudego, bogátego vdawiſz ArtKanc S11. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 2 r.].

»(tak) pan, (i, jako) chudy; chudy z panem« [szyk 6:2] (7; 1): GórnDworz K7v; PaprPan T2, Bb3v; KochPs 104; GostGosp 70; Záłuią wſzytcy wobec/ téy świátá odmiány/ Iż co ná chudé páda/ to páda ná pány. GórnTroas 73; GrabowSet B4v; KochFrag 14.

3. Nieszczęśliwy, godny pożałowania; lichy, mizerny, marny; niskiego urodzenia, stanu (24): A iáko Cżyżyk w klatce ták do lepu wabi/ A ſzpetnie ná nim wiązną náſzy chudzi drabi. RejWiz 28, 103v; gdyżem ći ſye ia bárzo chudy á nie wándrowny Cieślá/ budowáć wieże téy przed wámi Céchowymi Miſtrzmi nie wſtydał OrzQuin M2v, R4v; RejAp 199; Tám ieden proſty/ chudy á nieznáczny Zołnierz [...] ná koniá go ſwego wſádźił StryjKron 220; CiekPotr 24.
Wyrażenie: »chudy nieborak« (4): Wſzák widamy v ſławnych/ chociay nie Polacy/ Piſáli też ledá co chudzi nieboracy. RejFig Ee4; widziſz twoi żacy/ Iákoć płácą náukę/ chudzi nieboracy. RejZwierz 9v, 17v, 78v.
Szereg: »chudy a nikczemny« (1): którym to wiedźiéć będźie przyſtało: nie prze moię chudą á nikczemną oſobę/ ále prze miłość namileyſzéy Pátryéy náſzéy OrzQuin D4.
a. W funkcji rzeczownika (5): Zátym Bog wſzechmogący uiech [!] ſam gada s tobą/ Proſzę nie gardź mną chudym mą błáhą oſobą. PaprPan B2; KochPs 15; KochFr 18.

W przeciwstawieniu: »chudy ... zacny« (2): Chudy zacznemu może dobrze vcżynić. RejZwierc 99v marg, Aaa3.

Przen: Mały (7): RejJóz D8v; Wierę iuż tám nádzyeiá bywa bárzo chuda. RejWiz 135v; Iuż thám ná duſzy rádość bárzo chuda. RejZwierc [213]v, 116v, 270; RybGęśli C2v.
Szereg: »chudy i nikczemny« (1): przeyrzał tho Bóg/ że moiá chuda itéż nikczemna w Kośćiele iego poſługá/ miáłá być od Kácérzów tą potwarzą háńbiona OrzQuin G4v.

Synonimy: 1. cienki, mizerny, nędzny, suchy, szczupły, wyschły, wywiędły; 2. biedny, nędzny, potrzebujący, ubogi; 3. marny, mizerny, nędzny, skromny.

Cf CHUDAK, CHUDOCNOTLIWY, CHUDORODNY, CHUDZIASZEK, CHUDZIEC, CHUDZIĘ, CHUDZIK, CHUDZINA, NIECHUDY

AL