Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (ODCIĄGACZ)

Następne hasło: ODCIĄGAĆ SIĘ »

ODCIĄGAĆ (23) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	odciągać
praes
	sg
1	odciągåm
3	odciągå

praet
	sg		pl
1	m	odciągåłem	m pers
3	m		m pers	odciągali
3	f	odciągała	m an

fut
	sg
3	f	będzie odciągała
3	n	będzie odciągało

imperativus
	sg
2	odciągåj

conditionalis
	sg
2	m	byś odciągåł
3	m	by odciągåł
3	f	by odciągała

inf odciągać (4). ◊ praes 1 sg odciągåm (3). ◊ 3 sg odciągå (4). ◊ praet 1 sg m odciągåłem (1). ◊ 3 sg f odciągała (1). ◊ 3 pl m pers odciągali (1). ◊ fut 3 sg f będzie odciągała (1). n będzie odciągało (1). ◊ imp 2 sg odciągåj (1). ◊ con 2 sg m byś odciągåł (1). ◊ 3 sg m by odciągåł (2). f by odciągała (2). ◊ part praes act odciągając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. odciągnąć.

Znaczenia

1. Ciągnąc powodować opuszczenie jakiegoś miejsca (2)
2. Ciągnąc za coś starać się oddzielić (1)
3. Cofać, przyciągać ku sobie wyciągniętą rękę; przen (2)
4. Skłaniać do odstąpienia, powodować, aby ktoś czegoś nie robił, hamować, powściągać (14)
- W przen (1)
5. intransit. Cofać się, oddalać się (4)
- a. Podążać z powrotem, opuszczać jakieś miejsce (o wojsku) (4)

1. Ciągnąc powodować opuszczenie jakiegoś miejsca (2): Retraho, Powściągam/ [...] ná zad też odciągam. Mącz 462b; Subtraho, De medio aufero – Odcziagam Calep 1022b.

2. Ciągnąc za coś starać się oddzielić [co od czego] (1): Skorę też od ćiáłá odćiągáć áby wolnieyſza byłá. SienLek 92.

3. Cofać, przyciągać ku sobie wyciągniętą rękę; przen (2):

Zwroty: »odciągać ręce swoje [od kogo]« = pozbawiać swej pomocy (1): Tedy Gabáończycy poſłáli do Iozuego [...] z tákiemi ſłowy/ Nie odćiągay rąk ſwych [Ne cessare facias manus tuas] od ſłużebnikow ſwoich BibRadz los 10/6.

»[od czego] odciągać rękę [swoją]« = zaprzestawać jakiegoś działania (1): Dobrze ieſt áby ſię tego trzymał á od tego nie odćiągał ręki twoiey [ne quiescere facias manum tuam] BibRadz Eccle 7/19.

4. Skłaniać do odstąpienia, powodować, aby ktoś czegoś nie robił, hamować, powściągać; abstrahere Mącz, Cn; reprimere BartBydg; avocare, retrahere, revocare Cn (14): Reprimere, odcyągacz, odcziskacz BartBydg 233; Mącz 46lb.

odciągać kogo (12): Iać ſie tego niechczę ważyć Bych z nim miała o tym mowić Bom ći dawno powiedała Iż mie cznota odciągała RejJóz D6. Cf odciągać kogo od kogo, od czego.

odciągać kogo od kogo, od czego (11): acż nás miloſtz bożá ode zlégo nie odciągá OpecŻyw [192]v; KromRozm I G4v; LubPs bb4; KrowObr 141; RejPos 40, 252v, 318; RejZwierc 54v; zálécáią wſzyſcy [...] proch/ który palą z głów trupich: od czego ieſli ćię pobożeńſtwo będźie odćiągáło/ wźiąć rogi ielenié/ y ſtłukſzy/ w piecu zduńſkim [...] ſpálić Oczko 16v; ábym o żadną ſię rzecż nie fráſował/ iedno o tę ktora odćiąga od ćiebie [Boga] LatHar 22. Cf odciągać kogo od czego czym.

odciągać kogo od czego czym (1): ácż cie będzie ſwiát á fortuná pocżęśći odciągáłá od tego łudárſtwy á kuglárſtwy ſwemi RejZwierc 178.

Szereg: »odciągać i odwodzić« (1): ieſliby ćię oćiec álbo mátká twoiá odćiągáłá/ y odwodziłá/ od ſztzerego ſlowá Bożego KrowObr 141.

W przen (1): Odcyągałem ya od káżdey obłędliwey drogi/ Ony nędzne á bárzo mdłe moye krewkye nogi LubPs bb4.

5. intransit. Cofać się, oddalać się (4): [bo ptak vyźrzawſzy śiatkę/ bárzo rad odćiąga. CygMyśl E3.]

a. Podążać z powrotem, opuszczać jakieś miejsce (o wojsku); redire Miech; colligere vasa, commovere a. movere castra Cn (4):

odciągać skąd (2): Krakowa tez odiachac [...] nie grzecży albo daleko od niego odciągać ActReg 5v; Niechce Gréczyn [...] Z boiáźnią ztąd odćiągáć GórnTroas 39.

Zwrot: »nazad [dokąd] odciągać« (1): Ieſliby tedy kto kogo w ćiągnieniu do mieyſcá náznáczonégo [...]/ álbo názad do domu odćiągáiąc [...] nágábał [...] SarnStat 128.

Szereg: »przyciągać i odciągać« (1): Potym ku Prſtu (gdzie krol Była [= Bela] woyſko zbierał) przyciągali y odciągali [ibant et redibant] MiechGlab 15.

Synonimy: 4. odłudzać, odwodzić.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ.

Cf ODCIĄGAJĄCY, [ODCIĄGANIE]