[zaloguj się]
[pdf]

POŚPIESZAĆ (28) vb impf

-ſ-, -s- (22), -ś- (5), -ſz- (1).

o oraz a jasne; -e- Mącz (13), -é- (1) GórnTroas.

Fleksja
inf pośpieszać
indicativus
praes
sg
1 pośpieszåm
2 pośpieszåsz
3 pośpieszå
praet
sg
3 m pośpieszåł
imperativus
pl
2 pośpiesz(a)jcie
conditionalis
pl
3 m pers by pośpieszali

inf pośpieszać (7). ◊ praes 1 sg pośpieszåm (4). ◊ 2 sg pośpieszåsz (2). ◊ 3 sg pośpieszå (5). ◊ praet 3 sg m pośpieszåł (6). ◊ imp 2 pl pośpiesz(a)jcie (2). ◊ [con 3 pl m pers by pośpieszali.] ◊ part praet act pośpieszając (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVIII w.

I. Intransit. (28):
1. Iść, jechać, udawać się szybko, szybko zbierać się do drogi; festinare, properare Mącz, Cn; addere gradum, agitari, ambulare, contendere, promovere Mącz; celerare Cn [odpowiedniki z Cn mogą odnosić się również do znacz. I.2. i II.] (20): (did) Poſeł kaze poſpieſſacz niechceli ktory wnoge w ziacż (–) Nuże/ Nuże/ Poſpieſſeycze [!] Iuz ſie nie w Czas rozmyſlacże RejKup x3, t2; SOliman Ceſarz Turecki máiąc zá to/ áby v Budzyniá był ſwą głową Ceſarz Krześćiáńſki [...]/ puśćił ſie ſam do Budzyniá z Tráciey/ ták poſpieſzał/ iż nigdy prędzey niećiągnął z ludem wielkim iáko w ten czás BielKron 313; Addere gradum, Poſpieſzáć. Mącz 147c; Video, at nihil promoves, Widzę że ſie ruſzáſz/ ále nic nie poſpieſzaſz/ aleć nic nie ſpieſzno/ ledwey ſie z mieyſcá ruſzaſz. Mącz 234c; Contendit ut ad castra hodie perveniat, Poſpieſza/ radby dźiś w obozie noclegował. Mącz 444c, 75a; ActReg 56.
pośpieszać na co (1): Festinat ad Comicia, Poſpieſza ná Syem. Mącz 125b.

pośpieszać za kim (2): Ceſarz obawáiąc ſie/ áby [kurfierst Jan Fryderyk] nieuiechał ná Witemberg/ gdzie miał dobrą obronę/ poſpieſzał zá nim/ przyćiągnął dniá 24. Kwietniá BielKron 229. Cf »co rychlej pośpieszać«.

pośpieszać dokąd (5): iuż ná ten cżás źimna záchodziły/ przeto Soliman poſpieſzał do Konſtántynopolá BielKron 316v, 315, 397v; Quo properas, Gdźie pośpieſzaſz/ álbo dokąd ſie kwápiſz. Mącz 326b. Cf »co rychlej pośpieszać«.

Zwroty: »pośpieszać nożkami« (1): Tu przez nápełniony plác/ pánſkié idącégo Vźrzałem Vlyſſeſá/ dźiéćię wiodącégo [...]. Dźiéćię ochotnie przy nim poſpiéſza nożkámi GórnTroas 70.

»ochotnie pośpieszać« (3): Contentius ambulare, Ochotnie poſpieſzáć. Mącz 444d, 234a; GórnTroas 70.

»prętko pośpieszać« (1): Ad bellum mobiliter celeriterque agitari, Ochotnie á prętko popieſzáć [!] ná woynę. Mącz 234a.

»co rychlej pośpieszać [za kim (1), dokąd (1)]« (2): iże płod takowemi boleſciami nie hamuie ſie długo w żywocie, y owſzem czo richley poſpieſza na ſwiat. FalZioł V 18c; BielKron 229.

2. Robić coś z pośpiechem (8): Properato opus est, Muśiemy pośpieſzáć. Mącz 326b, 46a, 326b, 457c; świeżſze przykłády pośpieſzáiąc opuſzcżam. PowodPr 50.

pośpieszać k czemu (1): [słowa Chrystusa:] Ty ſię teraz ráduieſz memu potępieniu/ ále ia zbity, poſpieſzam k twemu wykupieniu. ArtKanc E14v.

[pośpieszać czym: [Zorobabel i Jozue] poſtánowili Lewity [...]/ áby pilnie pośpieſzáli robotą około Kośćiołá Páńſkiego. Leop 1577 1.Esdr 3/8 (Linde s.v. pośpieszyć).

pośpieszać w czym: ábowiém tak ten grzéſzy/ kto w oddawániu dobrodźieyſtwá poſpieſza/ nie czekaiąc czáſu dobrodźieiowégo/ iáko y ten/ który czás ſwóy ná który czekał/ máiąc/ oddáwáć niechce. SenekaGórn 325.]

Zwroty: »co rychlej [do czego] pośpieszać« (1): Y teraz gdy poſpolity płomień Krześćiáńſki trzebá ztrzaſkiem gáśić/ y nicżym ſie niebáwiąc/ corychley do exekuciey poſpieſzáć: ſłycham iednák w kąćie ſwoim/ iż ná rokoſzách prywatnych wſzyſtek poſtępek Seymu. PowodPr 77.

»prętko pośpieszać« (1): Praefestino, Názbyt prętko Poſpieſzam. Mącz 125b.

II. [Transit. Sprawiać, że coś się stanie prędzej, przyśpieszać [co]: Lekárſtwo známienite ktore pośpieſza y lekcży rodzenie SienHerb 551b.
Zwrot: »rychlej pośpieszać«: A oná [modlitwa] rychley poſpieſſa wſpomożenie pánskie FlawHist 113.]

Synonimy: I.1. kwapić; 2. poraniać się.

Formacje współrdzenne cf ŚPIESZYĆ.

Cf POŚPIESZAJĄCY, POŚPIESZANIE

MP