[zaloguj się]
[pdf]

POWŚCIĄGNĄĆ SIĘ (22) vb pſ

powściągnąć się (19), powciągnąć się (3); powciągnąć się HistJóz; powściągnąć się : powciągnąć się BielKron (2:1), Mącz (4:1).

sie (18), się (4).

W inf -ciąg-; w imp -cięg-; w pozostałych formach -ciąg-.

o jasne.

Fleksja
inf powściągnąć się
praet
sg pl
3 m powściągnął się m pers powściągnęli się
imperativus
sg
2 powścięgni się
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się powściągnęli
3 m powściągnąłby się, by się powściągnął m pers by się powściągnęli
n subst by się powciągnęły

inf powściągnąć się (11). ◊ [fut 1 sg powciągnę się. ◊ 3 sg powciągnie się.] ◊ praet 3 sg m powściągnął się (3). ◊ 3 pl m pers powściągnęli się (1). ◊ imp 2 sg powścięgni się (1). ◊ con 3 sg m powściągnąłby się, by się powściągnął (3). ◊ 1 pl m pers bysmy się powściągnęli (1). ◊ 3 pl m pers by się powściągnęli (2). [subst by się powciągnęły.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w.

Powstrzymać się, pohamować się (zwykle od zjawisk ocenianych negatywnie); opanować się; zaniechać; cessare PolAnt; abstinere, temperare Mącz; parcere Modrz [w tym: od czego (15)] (22): Niemogł ſie yuż dalieý Iozef powćiągnąc [...]/ y podnyośł Iozef głoſ ſwoij ſpłatzem [...] y rzekł bracyeý ſweý yaćyem ieſt Iozef HistJóz D4; Czos vmyſlil działac: niechay, A od ſwey woley ſie na cżas powſcięgni. FalZioł V 52; Thedy ſię powśćągnął/ á nie zábił ich BibRadz Ier 41/8; BielKron 82v, 100; Manibus temperare, Powściągnąć ſie od bićia. Mącz 443a; In amore temperare, Vkrácáć ſtrzemión ſwemu gámráctwu/ powściągnąć ſie od miłośći. Mącz 443a; Armis abstinere, Powściągnąć ſie od walki. Mącz 446d, 443a; GórnDworz Z7v, Aa8; potym Pan obacżywſzy onę wielką żałość ktorą mieli zá grzech ſwoj/ powſciągnąć ſie racżył od onego gniewu ſwoiego/ ktory był nád nimi vmyſlił vcżynić. RejPos 185; RejZwierc 78v; Bo ieſlibyſmy ſię od niepotrzebnych nakładow powśćiągnęli/ będźie zkąd potrzebnych Rzecżypoſpolitey nakłádow dodáwáć. ModrzBaz 124; Oczko 13; [Non abſtinet manum. Nie powćiągnie ſie. TerentMatKęt H].

powściągnąć się czego (1): wyelekrocz pyſche pan nasch lyſti do niego yak do ſwoyego ſina dawayacz yemv wtim znacz yzbi ſye powſcziagnal tego pyczia [...] abi też trzeſwi bil na tey granyczi LibLeg 11/60v; [Ządamy aby się [lichwiarki] tego [towarzystwa z żydówkami] powciągnęły Senatulus 1006].

powciągnąć się czym (2): Sthąd miał Ceſarz ćiągnąć ná Mágdeburcżany/ ále Henrykus Fráncuſki Krol zbierał lud w Niemcech/ thym ſie powćiągnął BielKron 230. Cf »powściągnąć się od złego«.

[Ze zdaniem dopełnieniowym: Vix me contineo quin involem in capillum. Ledwi ſie powćiągnę iż go zá włoſy niechwycę. TerentMatKęt E8v.]

W połączeniu szeregowym (1): Záhámowałby ſię Tátárzyn: powśćągnąłby ſię Nizowiec: vſkromiłby ſię domow Szlácheckich łupieżcá. VotSzl F.

W charakterystycznych połączeniach: powściągnąć się od bicia, od gniewu (2), od miłości (miłostki) (2), od niepotrzebnych nakładow, od tego co nie przystoi, od swej wolej, od strzał [= strzelania], od walki, od wod [= kąpieli], od wszytkiego, od wyrządzania krzywd.

Zwroty: »powciągnąć się od płaczu« (1): Temperare a lachrimis, Powciągnąć ſie od płáczu. Mącz 443a.

[»powściągnąć się od śmiechu«: Dyoklecyanus ſłowá te ſłyſząc powśćiągnąć ſie od śmiechu nie mogł. SkarŻyw 751 (Linde).]

»powściągnąć się [czym] od złego« (1): pogrozy yem [matka dziatkom] roſką/ aby boyaſnią karania powſciągnęli ſię od ſłego RejKupSekl a4.

Szereg: »i poprawić się i powściągnąć« (1): wtym tedy karányu [dziecięcia]/ yeſli też ocyec będzie bárzo wywierał á wylewał/ nye może być áby ſie ſyn y popráwił y powſcyągnął GliczKsiąż G3.
W przen (1): A ták w roſthropnym á w bácżnym iuż wżdy przyrodzenie zgołá wſzytko ták záboleć nie może/ áby ſie powſciągnąć nie miáło od tego co mu nie przyſtoi. RejZwierc 73.

Synonimy: pohamować się, pomiarkować się, ukrocić się, umiarkować się, uskromić się, wstrzymać się, zatrzymać się.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ.

Cf POWŚCIĄGNIENIE

MC