Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZEWIWACZ]

Następne hasło: PRZEWLEC SIĘ »

PRZEWLEC (17) vb pf

Pierwsze e jasne; w inf -éc SarnStat (2), -ec Mącz (1); w fut e jasne; pozostałe formy z tekstów nieoznaczających é oraz ó (w praet sg m prawdopodobnie o pochylone, tak w wlókł).

Fleksja

inf	przewléc

praet
	sg		pl
3	m	przewlókł	m pers	przewlekli

imperativus
	sg
2	przewlecz

conditionalis
	sg
3	m	by przewlókł

con praet
	sg		pl
2	m	byś był przewlókł	m pers
3	m		m pers	by byli przewlekli

impersonalis
praet		przewlecz(o)no
participia
part praet act		przewlekwszy

inf przewléc (5). ◊ fut 2 sg przewleczesz (3). ◊ 3 sg przewlecze (1). ◊ [3 pl przewleką [zapis: -u], przewloką.] ◊ praet 3 sg m przewlókł (2). ◊ 3 pl m pers przewlekli (1). ◊ imp 2 sg przewlecz (1). ◊ con 3 sg m by przewlókł (1). ◊ con praet 2 sg m byś był przewlókł (1). ◊ [3 pl m pers by byli przewlekli.] ◊ impers przewlecz(o)no (1). ◊ part praet act przewlekwszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. śmierć komu odwlec, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Odwlec, odłożyć, przesunąć na później (8)
- a. Odroczyć czynność prawną (6)
  - α. O sądzie bożym (2)
2. Przedłużyć, przeciągnąć w czasie (2)
- [W przen]
3. Przeciągnąć coś wąskiego na drugą stronę (7)
4. [Przemieścić łodzie ciągnąc je lądem]

1. Odwlec, odłożyć, przesunąć na później; differre JanStat; protrahere Vulg; extrahere Modrz (8):

przewlec co (1): y przewlekli ono budowánie ná dwie lećie/ áż do Krolowánia Dáryuſſowego. Leop 3.Esdr 5/72.

Z określeniem długości trwania (1): Leop 3.Esdr 5/72 cf przewlec co.

Zwroty: »dłużej przewlec« (1): dayże ij [proch] pić choremu z źimną wodą poki niedóydźie dźiewiąći dni/ iáko go pies wśćiekły vkąśił: bo ieſli dłużey przewleczeſz/ iuż mu máło pożytku vczyniſz. SienLek 153.

[»trochę przewlec«: nie dufa sobie, aby sam i tak prętko odpowiedzieć mógł, acz by się mogło odpowiedzieć, ale woli trochę przewlec. Diar 1566 13.]

a. Odroczyć czynność prawną (6):

przewlec co (4): ále niewiem dla ktorych przycżyn tę rzecż/ y przerwano y przewlecżono. ModrzBaz 90v. Cf Zwrot.

Zwrot: »rok przewlec« (3): POzwány áby vſzedł zápłácenia winy niepoſłuſzeńſtwá/ może Rok ſobie przewléc piérwſzy proſtą chorobą. SarnStat 825, 529, 769.

α. O sądzie bożym (2):

Zwrot: »przewlec ([komu]) czasu« [szyk zmienny] (2): (nagł) Kupieċ [u posła bożego] proſzy Dylaczyey [= odroczenia sprawy sądowej]. (–) [...] Przewleċ czaſu aby rokiem A ia też tą chwylą ſkokiem. Wſzytky ſwoię rzeczy ſprawie A powoly ſię wyprawie. RejKup e8v, f6v.

2. Przedłużyć, przeciągnąć w czasie (2):

Zwroty: »[komu] czas przewlec« (1): A iednák P. Bog ieſzcże mu z wielkiego miłośierdziá cżás do pokuty przewlokł SkarŻyw 263.

»przewlec na długi czas [czego]« (1): Pertrahere vitam, Przewliec ná długi czás żywotá. Mącz 462a.

[W przen:

Zwrot: peryfr. »przewlec nici wieku« = dłużej żyć: Bych mogł przewlec moc wáſzę PARKI iádowite/ I nići wieku mdłego od was ſkąpo zwite StryjKron XX5.]

3. Przeciągnąć coś wąskiego na drugą stronę; inducere, mittere Vulg [co] (7): [TomZbrudzBrul Num 4/6; po wierzchu rośćiągną płaſzcż Kármázynowy/ ná tym zaś ſkorzany modry/ á potym drążki przewloką. Leop 1577 Num 4/8 (Linde).]

przewlec od czego do czego (1): Bacąc [!] to Hánnibál/ przewlokł łáńcuch od brzegá do brzegá/ iż becżki nie mogły przeyść. BielSpr 48.

przewlec przez co (5): A przewlecżeż ie [drążki] przez kolce/ kthore ſą ná węgłach Archy/ áby ią ná nich noſſono Leop Ex 25/14, Ex 25/27, 30/4; RejAp 88v; Widząc iſz prożno ią zmęcżył: ziąć ią/ á mocno związáć/ á przewlekwſzy iedno długie żelázo/ przez przebodzione łyſty iey/ do ćiemnice ią wrućić kazał. SkarŻyw 151; [TomZbrudzBrul Num 4/10].

[przewlec czym [= przez co]: Wſzádźić [!] gáłąź winną wedle wiśnie [...]/ á gdy przyiąwſzy śię dobrze wzmoże/ tedy przewierćieć ono drzewo oſtrym świdrem y przewlec onę máćicę dźiurą Cresc 1571 503.]

przewlec po czym (1): [minog] koſci żadnej niema w ſobie: iedno chrzęſlkę ſubtelną, iakoby nić po grzbiecie przewlokł FalZioł IV 44a.

Zniekształcone przysłowie biblijne (1): Lácniey igłę przewlec przez igielne vcho/ niżli bogaczowi wniść do kroleſtwá niebieſkiego. RejAp 88v.

4. [Przemieścić łodzie ciągnąc je lądem [co przez co]: A gdźieby byli ći Turcy przewlekli ony galery przez tę gorę ná rzekę Wolhę/ tedy mieli gorę Perewłokę kopáć ſtámtey ſtrony od rzeki Wolhy BielKron 1597 631.]

Synonimy: 1. przeciągnąć, przedłużyć.

Formacje współrdzenne cf 1. WLEC.

Cf PRZEWLECZENIE, PRZEWLECZONY, PRZEWLEKŁY