Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POMKŁY]

Następne hasło: POMKNĄĆ SIĘ »

POMKNĄĆ (25) vb pf

-o- (10), -ó- (1) KochPieś.

Fleksja

inf	pomknąć

praet
	sg		pl
3	m	pomknął	m pers	pomknęli
3	f	pomknęła	m an

plusq
	sg
3	m	był pomknął

imperativus
	sg
2	pomkni

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś pomknął	m pers
3	m	by pomknął	m pers	by pomknęli, by pomkli

impersonalis
praet		pomkniono, pomkni(o)no było
con		by pomkni(o)no
participia
part praet act		pomknąwszy

inf pomknąć (8). ◊ fut 1 sg pomknę (2). ◊ 1 pl pomkniemy (2). ◊ 3 pl pomkną (2). ◊ praet 3 sg m pomknął (1). f pomknęła (1). ◊ [3 pl m pers pomknęli.] ◊ plusq 3 sg m był pomknął (1). ◊ imp 2 sg pomkni (2). ◊ con 2 sg m byś pomknął (1). ◊ 3 sg m by pomknął (1). ◊ [3 pl m pers by pomknęli, by pomkli.] ◊ impers praet pomkniono (2), [pomkni(o)no było]. ◊ con by pomkni(o)no (1). ◊ part praet act pomknąwszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. waga, przeważenie, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Odwlec, przedłużyć (16)
- Przen (11)
- a. Przedłużyć ważność (1)
2. Przesunąć, przemieścić (4)
- a. Zmienić miejsce w umownym układzie (2)
3. Wziąć pod uwagę (2)
4. Szybko podążyć (3)

1. Odwlec, przedłużyć; differre, prorogare Mącz (16):

pomknąć czego (4): ZapWar 1548 nr 2668; Ut sibi dies prorogetur, Aby mu dniá pomkniono. Mącz 358a. Cf Zwroty.

[pomknąć czego komu do kiedy: Potym Krolá nálegli áby im práwá poprzyśiągł/ ták iáko to był powinien. A wſzákże Krol prośił/ áby mu ieſzcże do roku tego pomkli BielKron 1597 395 (Linde); Diar 1566 nr 66.]

Zwroty: »[ile] czasu, [czas] pomknąć« = przesunąć termin (1): (marg) Kśięgi dzieśiąte o gwałćie przez ſługi. (–) Potym dzieśięć niedziél czáſu tego pomkniono. SarnStat 649; [użyliśmy ich [żołnierzy], aby nam jeszcze pomknęli czasu do świętego Bartłomieja blisko przyszłego Diar 1566 nr 66; pozwalamy tego tak jm. Ks. arcybiskupowi jako prymasowi i innym pp. radom, żeby pomknąć czas sejmowy, jako potrzeba pokaże AktaSejmikPozn 1573/16.]

»pomknąć dalej« (1): maią nagrodzicz panu Castallanovy a to pomknawssy daley dzierzawy tam tego ymienia ZapWar 1548 nr 2668.

»pomknąć roku« = przesunąć termin (2): Sed diffundere diem olim in iudiciis significabat. Do yutrá odłożyć/ Pomknąć roku názáyutrz. Mącz 88b, 476a.

Przen (11):

Zwroty: »pomknąć czasu« [w tym: komu (3)] = odwlec czas śmierci [szyk zmienny] (9): Bocz już wiecz niepomkną czaſu [...] Gdy czie wgrzechu ſmiercz zaſtanie RejKup ſ2v, b5v, e8v, F; Oto ſie vznay nędzniku/ oto cżyn pokutę/ á ia ieſzcże pocżekam á pomknę cżáſu vpadku á zátrácenia twoiego. RejAp 31v; Iużći tám cżáſu nie pomkną/ iuż thám nie naydzieſz áni v kupuiących/ áni v przedáiących RejPos 147, 257; Iáko mu pomknąć czáſu Pan Bog racżył áż do rozważnieyſzey ſtárośći iego RejZwierc 125v, 125v.

»pomknąć dalej« (1): Panie acz ſię ſtrach pokuſzyć Swiętey twey woley poruſzyć. Ale zmyłoſierdzia ſwego Pomkny daley czaſu twego. RejKup b5v.

»pomknąć żywota, [nić żywota]« (1): Rybitw [...] Vłowił ieſt ſzcżucżkę młodą: Ktora k niemu przemowiłá: Tákiemi ſłowy prośiłá: Co maſz po mnie táko máłey/ Pomkni mi żywotá dáley: Wſzák mię potym wielką imieſz/ A więtſzy pożytek weźmieſz. BierEz H4; [Poki zpriyiázne [!] Párki pomkną nić żywotá [...] Dotąd mię będźie budźić wielka łáſká twoiá ZbylPRozm A3v].

a. Przedłużyć ważność [czego] (1): y Roſkazała my w. K.M. zażądaniem moiem/ gleitv pomknąć kv ſprawie/ przeſ ſwego właſnego komornika/ Hendrika/ alem go nie mógł (przeſ ſzeſć dni czekaiącz) doſtać SeklWyzn 4v.

2. Przesunąć, przemieścić (4):

[pomknąć kogo od czego: A iż już p. hetman do tego przywiodł żołnierze, że ich od granic pomknął a nad Warszawą circum circa leże naznaczył AktaSejmikPozn 1590/144.]

[pomknąć kogo ku czemu: Przeto co naprędzey być mogło nápomináiąc ſię/ y pracey nie lituiąc/ w lektyce ku morzu iy pomknęli. CiceroKosz e3v.]

Zwroty: »granic pomknąć« = powiększyć obszar; flnes profferre Mącz, Cn; propagare a. proterminare flnes Cn (2): Gránic pomknąć á máyetnośći [!] álbo páńſtwá ſwego rozſzerzić. Mącz 127d; widzę mężné Boleſłáwy/ Prze których dźielność/ y ſtáteczné ſpráwy/ Polſká ſzéroko ſwych gránic pómknęłá KochPieś 12.

[»nazad pomknąć«: Już o tym mówią, że równo [z] ścianą p. Wo[j]ciechową na ulicę wystąpić chcą, co mieć tu magna consideratione, aby dopuszczone nie było, bo dla tego domku tego nazad pomkniono było, aby snadny był wjazd do ulice ku mnichom OpisyPozn 1593 nr 20.]

a. Zmienić miejsce w umownym układzie (2):

pomknąć czego (1): Papież [...] też świąt ſwych pomknął: á tym zámieſzánie wielkie wſzędy/ wſzákże ieſli kędy/ tedy v nas ná Ruśi znácżne vcżynił CzechEp 381.

pomknąć co (1): [Zakon] Nie ták dáleko zákázuie krewnośći, ále potym záłożono, áże do czwartégo ſtopniá: A to dla tego pomkniono, áby ſám bliżéy do vſtáwy Bożey nie pomyśláli ludźie SarnStat 600.

3. Wziąć pod uwagę [czego] (2): Coż my tedy wyſthępuiemy w tym/ gdy tego wirſzá pomkniemy y rzecżemy: że Bog nietylko ieſt/ co ieſt rzecż mnieyſza/ ále y owſzem ieſt ſámá Iſtność SarnUzn B8v.

Zwrot: »pomknąć rzeczy [ku czemu]« = zająć się jakimś tematem (1): Na ſkończeniu tych Kſyąg czwartych/ pomkniemy rzeczy ku podeſzwam SienLek 123v.

4. Szybko podążyć (3): Gradu movere, Pomknąć. Mącz 147c.

pomknąć ku czemu (1): Boć ſie ia téż ná zły raz w bitwie nienáwinę: Potym co oberwaſzy [!]/ pomknę ku domowi WyprPl C3.

Zwrot: »nogami po ziemi pomknąć« = zatupać (1): Supplodere terram pedibus, Nogami po ziemi pomknąć/ Zákołátáć ná kogo. Mącz 303c.

Synonimy: 1. odemknąć, odłożyć, odwlec, przedłużyć, 3. rozważyć; 4. pośpieszyć.

Formacje współrdzenne cf MKNĄĆ.

Cf [POMKŁY], POMKNIENIE, POMKNION

DDJ