[zaloguj się]
[pdf]

POŚPIESZYĆ (24) vb pf

-ś- (13), -ſ-, -s- (11).

o oraz e jasne.

Fleksja
inf pośpieszyć
praet
sg
1 m -m pośpieszył
2 f -ś pośpieszyła
3 m pośpieszył
imperativus
sg du
1 pośpieszwa
2 pośpiesz
conditionalis
sg pl
2 m byś pośpieszył m pers
3 m m pers by pośpieszyli
f by pośpieszyła m an

inf pośpieszyć (8). ◊ fut 3 sg pośpieszy (1). ◊ praet 1 sg m -m pośpieszył (1). ◊ 2 sg f -ś pośpieszyła (1). ◊ 3 sg m pośpieszył (3). ◊ imp 2 sg pośpiesz (7). ◊ [1 du pośpieszwa.] ◊ con 2 sg m byś pośpieszył (1). ◊ 3 sg f by pośpieszyła (1). ◊ 3 pl m pers by pośpieszyli (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

I. Intransit. (18):
1. Udać się, pójść (może: szybko) (5):

pośpieszyć k komu (1): Rozſądki ſwe ſpráwiedliwe/ iáko ſtrzały ogniwe/ wypuśćił przećiw ſercu złemu/ Bogu á prawdźie odpornemu. By śię wſzyſcy przeſtráſzyli/ á k niemu poſpieſzyli/ pod chorągiew Słowá świętego/ do huffu Krolá niebieſkiego. ArtKanc A13.

pośpieszyć dokąd (2): Mátyaſz pośpieſzył ná Wrocſłaẃ BielKron 395v, 377; [á ták iuż pośpieſzwá ku domowi iż cię z Klaudyuſzem vbierzewá HistOtton 53v].

pośpieszyć skąd (2): BielKron 377; Ale Anyół to widząc/ záś ćię ſłowy ćieſzył/ Mówiąc: Nielękay ſie/ iam z niebá pośpieſzył/ Poſłem od Bogá. SiebRozmyśl F2v.

Zwrot: »rychło pośpieszyć« (1): Iechał potym do wielkiey Polſki do Gniezná [...]. Stámtąd rychło do Poznániá poſpieſzył BielKron 377.
Przen: Umrzeć wkrótce po kimś [za kim] (1):
Zwrot: »prędko pośpieszyć« (1): Y TYS HANNO ZA SIOSTRA PREDKO POSPIESZYLA, Y PRZED CZASEM PODZIEMNE KRAIE NAWIEDZILA ABY OCIEC NIESZCZESNY ZARAZ ODZALOWAL WSZYTKIEGO KochTr 26.
2. Zrobić coś szybko; festinare PolAnt [w tym: imp a. inny sposób wyrażania rozkazu (10)] (13): LubPs ee3; Y pośpieſzył ſię Abráhám do namiotu do Sáry/ y rzekł: pośpieſz/ á trzy miárki białey mąki roſzcżyń/ á nápiecż przaſnikow. BudBib Gen 18/6; ArtKanc K13; Rozmnoſz żáłośći/ w ich [moich prześladowców] dniách niezlicżone/ Pośpieſz/ niech/ Pánie/ rychło widzą one GrabowSet Rv.

pośpieszyć z czym (3): Iednák nielza inácey/ nam ſie w tym záchowac Iedno miłemu bogu/ zá to podziękowáć Ze iey miłe rodzice/ bárzo wniey poćieſſył A iż zá iey młodoſći stym ſſczeſćim poſpieſſył. KlerWes Av; LubPs F4v; Długą ſię mową zbytnie báwim, Strawiliſmy czás ná tym, z czym było poſpieſzyć. CiekPotr 61.

cum inf (1): SzarzRyt B2 cf »pośpieszyć ku ratunku«.

Zwroty: »co narychlej pośpieszyć« (1): BOże kwſpomożeniu memu rácż ſam łáſkáwie przybyć/ A ná rátunk mnie moy Pánie co narychley poſpyeſzyć LubPs Q2.

»hnet pośpieszyć« (1): Hnetże poſpyeſz miły Pánye z miłoſierdzyem ſwoim LubPs F4v.

»pośpieszyć ku ratunku, na ratun(e)k; pośpieszyć przynieść ratunek« [szyk zmienny] (2:2;1): LubPs H2, Q2; Rácz że mię Pánie wyrwáć/ á pośpieſz o Pánie ná rátunek moy [Domine ad auxilium mei festina]. BibRadz Ps 40/14; Ráczże mię/ mocny pánie/ z łáſki ſwéy poćieſzyć/ A ku rátunku memu pośpieſzyć. KochPs 60; Miey mię w pilney opiece: á we wſzytkiey trwodze Pośpieſz przynieść rátunek duſzy mey niebodze. SzarzRyt B2.

»pośpieszyć wiekiem« = dorosnąć szybko (1): Ták rósć/ piękny Michniku/ iákobyś poſpieſzył Wiekiem/ á oczy ieſcze dźiádowſkié náćieſzył KochFr 122.

II. Transit. (5):
1. Sprawić, aby coś się stało szybciej, przyśpieszyć (4):

pośpieszyć co (3): Albo chceſzli poczęćie płodu pośpieſzyć/maſz bobkow záięczych z miodem z czyſtym rozmieſzáć SienLek 111 v, S[ss]4. Cf pośpieszyć co czym.

pośpieszyć co czym (1): Też y tym pośpieſzy poczęćie/ wźiąć ſzáłwiiey/ Izopu/ Ruty/ rowno po gárśći SienLek 112.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Ieſli kto chce pośpieſzyć/ áby dźiećięćiu rychło zęby roſły/ rozmieſzay mozgu iágnięcego z mlekiem koźim á tym mu dźiąſłá pomázuy SienLek 75.

2. Poruszyć (1):
Zwrot: »[co] z miestca pośpieszyć« (1): á gdy ią kicháczká popada/ ma nozdrze záćiſkáć/ áby ſye wydymáiąc dźiećię z mieſtcá pośpieſzyłá SienLek 113v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Accelero, festinare, pospyesicz BartBydg 209b.

Formacje współrdzenne cf ŚPIESZYĆ.

Synonimy: I.1. poranić się, pość, ruszyć, ruszyć się, udać się.

Cf POŚPIESZENIE

MP