[zaloguj się]
[pdf]

ROZMNOŻENIE (187) sb n

roz- (184), roſ- (1), rosz- (1), roż- (1).

-enie (183), -ęnie (4).

Oba o oraz pierwsze e jasne; -é (6), -e (1) MurzNT.

Fleksja
sg pl
N rozmnożenié rozmnożeniå
G rozmnożeniå
D rozmnożeniu
A rozmnożenié rozmnożeniå
I rozmnożeniem, rozmnożenim
L rozmnożeniu

sg N rozmnożenié (29); -é (3), -(e) (26). ◊ G rozmnożeniå (52); -å (48), -(a) (4). ◊ D rozmnożeniu (42). ◊ A rozmnożenié (33); -é SarnStat (3), -e (1) MurzNT, -(e) (29). ◊ I rozmnożeniem (8), rozmnożenim (2) KrowObr, WujNT; -em (2), -ém (1) SarnStat (2:1), -(e)m (5). ◊ L rozmnożeniu (16). ◊ pl N rozmnożeniå (1). ◊ A rozmnożeniå (4).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: rozmnożenie od kogo (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. rozmnożyć.

1. Powiększenie; propagatio Miech, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; multiplicatio Vulg, Mącz, Calep, JanStat, Cn; incrementum Mącz, JanStat, Cn; augmentatio BartBydg, Calep; augmentum Mącz, JanStat; crementum Mącz; amplificatio Calep [w tym: kogo, czego (141)] (164): Augmentatio, przisporzenye, rozmnozenye BartBydg 16b; Incrementum, Rozmnożenie/ Rozſzerzenie/ Podraſtánie. Ut, Incremento ingenti res auctae, Powiętſzone ſą rzeczy yego wielkiem rozmnożeniem. Mącz 68c; Multiplicatio, Rozmnożenie, Pomnożenie. Mącz 236c, 68c, [325]d; Propagatio, Productio, dilatatio – Rozmnozenię. Calep [860]b, 64b, [678]b.
a. Pod względem wielkości wymiernych: ilości, rozmiarów, objętości, wartości materialnej (48): O rozmnożeniu chleba. Ka: 47 OpecŻyw 52; OpecŻywSandR nlb 3; A przeſto/ áni then ktory ſádzi/ ieſt co/ áni ten ktory kropi/ ále ten ktory dáie rozmnożenie/ Pan Bog [sed qui incrementum dat Deus Vulg 1.Cor 3/7; ále Bog który pomnożenié dawa WujBib]. KrowObr 3v; Cudá kthore Elizeuſz vczynił/ Oleiu rozmnożenie/ Nie płodney porodzenie Leop 4.Reg 4 arg; SZálenie/ przygadza ſye od rozmáitych przyczyn [...]. A pochodźić tho z rozmnożenia złey wilkośći/ ktora mozg nápełnia á rozum záćimia. SienLek 52; SkarJedn 156; SkarŻyw 498; [Rozmnożenie ieſt/ gdy táż iedná rzecz ſię ſámá rozſzerza y mnoży. SkarKaz 317a (Linde s.v. rozmnożyć)].

rozmnożenie w czym (1): Tu by pytał niekto ktora rzec z tich dwu [pokarm czy wiatr, tj. oddychanie] ieſt potrzebniejſza [do zachowania żywota], y zda ſie to rozumowi, iakoby pokarm był takowy [...]. Ale wiatr ieſt ten ktori ciepłu przyrodzonemu miarę dawa w ciele rozmnożenie GlabGad F4v.

[W połączeniu szeregowym: Trzy ſpoſoby ſą/ ktorymi Pan Bog co iedno ieſt widomego y niewidomego poſtáwił: ſtworzeniem/ rodzeniem/ y rozmnożeniem. SkarKaz 317a (Linde s.v. rozmnożyć).]

Szeregi: »rozmnożenie a przydanie« (1): A przeto Timotheus Muzyk ſwego cżaſu zaczny (ktory dla rozmnożenia á przidania na Arfie ſtron/ y dla wynalezienia nowych obycżaiow na niey/ z miaſta Spartańſkiego był wygnan) od vcżniow [...] zapłatę brał KwiatKsiąż K4.

[»rodzenie i rozmnożenie«: Raz P. Bog ſtworzył wſzytko co ieſt/ á rodzeniem y rozmnożeniem/ wſzytko co ſtworzył záchowywa SkarKaz 317a (Linde s.v. rozmnożyć). [Ponadto w połączeniu szeregowym.]]

α. O ludziach (23):
αα. O zbiorowościach ludzkich: uczynienie licznym, liczniejszym (21): W rozmnożeniu ſpráwiedliwych/ rozráduie ſie lud poſpolity Leop Prov 29/2; BibRadz I 376b marg; y było oſobne kroleſtwo/ zámykáiąc w ſobie Alſácią/ Weſterych Lotárińſką źiemię/ Brábáncyą/ Holándią/ ále to kroleſtwo nie długo trwáło dla rozmnożenia ſynow krolewſkich/ ktorzy potym kroleſtwo w páńſtwá dziáłem obroćili BielKron 284; piérwſzé Roki máią bydź omylné/ po ſkończeniu Séymu każdégo y woyny: á po nich we cztérzy niedźiele pewné/ okróm źiem Wiſkiéy/ Ciechanowſkiéy/ Lomźieńſkiéy/ Zembrowſkiéy/ y Nurſkiéy: w których dla wielkośći ſpraw/ y prze rozmnożenié ſzláchty Roki iedné ná iednym mieyſcu przez cztérzy niedźiele cáłé/ y dáléy bywáią dźierżáné. SarnStat 735, 1149.
ααα. Przez liczne potomstwo w wielu pokoleniach uczynienie wielkim narodem (16): [chcę] uypyſacz przeſz dwanaſzczye czaſow tego ſzwyąta gdzye bog chczyal obyauycz y obyauyl narodzenye tey panny [...] Czwarte bog obyauyl tą panną czaſu czlouyeczego rozmnozenya PatKaz III 100; Abowyemći Izáák á nye Izmáel będzye dzyedzicżył/ y od nyego ſye pocżnye rozmnożenye potomſtwá á narodu twego [Abrahamie] GliczKsiąż B3v, B3, B3v; Anioł ią [Agar] ćieſzy/ nápomina/ á opowiáda rozmnożenie potomſtwá iey. BibRadz Gen 16 arg, Ex 1 arg; RejPos 42v; KuczbKat 255; Lecż ná tákich weſelach/ trzebá myślić o dobrodźieyſtwie Bożem/ ktory małżeńſtwo ku rozmnożeniu narodu ludzkiego poſtánowił. ModrzBaz 36v; Było też wiele cudzoziemcow [...] ná dworze służących [...]/ ći tedy poczęli Xiążęciu Mieczysławowi rádzić/ przepowiádáiąc mu prawdę wiáry Chrzeſćiáńſkiey/ á obiećuiąc [!] mu ná wſzyſtkim ſzczęſliwe powodzenie y potomſtwá rozmnożenie/ ſkoroby iedno tę wiárę ſwiętą ſzczerze przyiął. StryjKron 150, 86; SarnStat 192.

rozmnożenie z kogo (1): [Abraham] niemiał nic po Bogu/ wcżym by ſię kochał/ iáko w ſynie onym/ ktorego miał z obietnice w tákiey ſtárośći/ [...] y z ktorego ſię rozmnożenia potomſtwá wedle Boſkiego ſłowá ſpodziewał. SkarŻyw 285.

rozmnożenie na co [= co przez to powstało] (1): (nagł) Tractat 3. O rozmnozeniu tatarow na rozne domy. (–) MiechGlab 64.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy narodu (2): Dwu też brathow kxiążąth Mankupſkich w ktorych była nadzieia Gothſkiego rozmnożenia dał ſciąć [...]. Także Gotowie [...] zaginęli z rodzaiem y z ięzykiem ſwym. MiechGlab 40, **5.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożenie ludu, narodu (ludzkiego) (5), potomstwa [czyjego] (5), rodzaju ludzkiego; rozmnożenie człowiecze, ludzkie.

ββ. O parach ludzkich: spłodzenie potomstwa, prokreacja (2): W dochodzeniu á otrzymániu dźiedźictwá/ niemáſz áni ma być żadney roznoſći między mężczyzną/ á żeńſkim plemieniem. Abowiem iáko ku rozmnożeniu Rodzáiu/ obudwu [tj. kobietę i mężczyznę] Pan Bog ſtworzył/ ták też práwo w bliſkoſći Imienia czyni ie rowne GroicPorz gg2.
Wyrażenie: »rozmnożenie dziatek« (1): Potym gdy ſię nierychło [Adam i Ewa] do rozmnożenia dziatek vdáli/ mieli pierwſzego ſyná Kaimá/ á drugiego Ablá/ y wiele corek innych SkarŻyw 263.
β. O zwierzętach: zwiększenie pogłowia, rozplenienie (2): Vermiculatio – Robacztwa rozmnozenię nadrzewach. Calep 1113a; Prawdá żeć do goſpodárſtwá cáłego tu wiele ieſzcże nie doſtawa: ſtad/ y bydłá niemáſz rozmnożenia [...]: niemáſz ſtáwow kopánia [...]: niemáſz Barći GostGospSieb +3v.
γ. O roślinach: rozkrzewienie; przen (2): [mam wielką pociechę] Gdy pátrzę náſpráwiedliwe pánowánie/ ná trzeźwość y mierność/ y odmiátánie zbytkow [...]/ ná pokorę ku P. Bogu [...]. ktore wielkie cnoty ácz z łáſki Bożey [...] y z innych pomocy W.K.M. wyroſły/ iednák ſłuchánie pilne ſłowá Bożego/ w ktorym ſię W.K.M. kochaſz/ ten ogrod polewa/ y rozmnożenie mu od Bogá dáie. SkarKaz )(3v.
Szereg: »szczepienie a rozmnożenie« (1): gdy ták hoyną zapłátę robotnikom ſwym w they Winnicy obiecowáć racży/ á zowie ie látoroſlámi ktore z niego roſtą/ [...] tedy też tego od nich potrzebuie/ áby robili á roſli według woley iego/ [...] á iżby przynieſli przyiemny owoc [...] Bogu Oycu ſwemu: áby ſie on też przed nim pochłubił s tego ſzcżepienia ſwoiego/ á s thego rozmnożenia winnice ſwoiey. RejPos 59v.
δ. [O latach życia: káżdé [dziecko] nie záraz mówi/ iedno zá rozmnożeniém lat/ coraz to lepiéy wymawia/ y roſtropnieyſzé bywa BiałPos 137 (Linde s.v. rozmnożyć).]
ε. O bogactwie, majątku, dochodach: przysporzenie (12): RejPos 251v; Poslom y Coḿiſarzom/ etc. Pánom y dobrodzieiom ſwym miłośćiwym/ Láſki Bozey y rozmnożenia wſzelákich/ w dobrym zdrowiu/ fortun ná długie czáſy od Páná Bogá winſzuię etc. KwiatOpis A2; Abowiem wiele ich o tym tylko myślą/ y o to śie ſtáráią/ áby bogáctwá/ áby pieniądze/ áby wielkie y obfite imienie zoſtáwili dźiećiom/ ktorych nieupominaią ku nabożeńſtwu [...] áni ku dobrym náukam/ ále ku łákomſtwu y ku máiętnośći rozmnożeniu KuczbKat 310; Cżemuż by ſię tu ſerce roſkocháć niemiáło/ W tey drodze ktorą Boſtwo ſámo vkazáło. [...] Do zdrowia y długiego żyćia na tym świećie/ Do rozmnożenia wſzytkich pożytkow twych lećie. KołakSzczęśl B4v; wſzákże więtſzą pilność około rozmnożenia ſkárbów/ y prowentów Króleſtwá náſzégo/ mieć przyſtoi: ábyſmy z nich króleſtwá y poddánych náſzych pożytki mogli opátrowáć. SarnStat 333 [idem 337, 368, 382], 82, 337, 368, 382, 593; Bo łákomi ktorzy ná kreẃ y pot poddánych pátrzą: dáruią wiele pánom y vrzędy v nich kupuią/ y wielkie rozmnożenie dochodow obiecuią SkarKaz 610a.

W połączeniu szeregowym (1): Drudzy ſą/ ktorzy máią mądrość táką/ iáką tenże Apoſtoł opiſał: [...] Ziemſką: iż máią rozum tylo ná doſtawánie y zátrzymánie y rozmnożenie dobr świeckich docześnych SkarKazSej 658a.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożenie dobr doczesnych (2), dochodow, domu, fortun, majętności, pożytku(-ow) (2), prowentow (4), skarbow (5); wielkie rozmnożenie.

b. Pod względem wielkości niewymiernych (107):
α. O intensywności: nasilenie, uczynienie mocniejszym (o zjawiskach psychicznych, cechach, sytuacjach) (42): [Maryja, widząc, jak idą połamać nogi Jezusa, postanowiła:] ſtanę v nog twych ſwiętych/ proſſątz oyttza twégo/ aby rácżyl zmiękcżytz ſertza tych ktorzy ijdą ku rozmnożeniu ſmutku mego OpecŻyw 152, 13v, 28; PatKaz III 135v; Było z dawna y ieſt [...] mnoſtwo rzecży znamienitich, z ktorych byłaby materia godna piſaniu na rozmnożenie czci á ſławy kroleſtwa polſkiego MiechGlab *2; LibLeg 8/133v; A prze rozmnożęnie nieprawości oźiębnie miłośc wielá ich MurzNT Matth 24/12; Ktorego [Waszej Miłości, tj. hrabiego na Tarnowie] theż czuyna praca/ nietylko około [...] ſpraw Woiennych/ ále też około pilney rády w rozmnożeniu Spráwiedliwoſći świętey/ [...] byłá záwżdy [...] świetna. GroicPorz A4v, B4v, e3v; Y wzdęli ſie/ á ſpieniły ſie wśy y polá w pośrzodku oney kráiny/ y zrodziły ſie Myſſy/ y ſtáło ſie wielkie rozmnożenie śmierći w mieśćie. Leop 1.Reg 5/6; tedy ia ſye vſkárżáć iáwnie ná ćię Pośle będę: iż przez ćię z Polſką poſpołu ginę/ ná tych Seymiéch/ któré Przodkowie náſzy w Polſzce vſtáwili byli ku ſtraży/ y ku rozmnożeniu wolnośći poſpolitéy: któré [...] iuż obracáią ſye nam [...] w pewny vpadek OrzQuin C4v; LeovPrzep D; A ták iákoż ſie tu nie maſz roſkocháć káżdy Krześćiáńſki cżłowiecże ktory mocno ſtoiſz przy Pánu ſwoim/ gdy iuż to ſłyſzyſz/ iż on tu przyſzedł ná powſtánie twoie/ á ná rozmnożenie káżdey pociechy twoiey. RejPos 30v; BiałKat 263v; WujJud 240; áby rozmnożenia roſth[er]kow były wykorzenione RejPosRozpr c3v; BudBib Os 9/7; Muzykę teſz dobrze vmiał/ y ná niektorych inſtrumenćiech/ ku rozmnożeniu nabożeńſtwá/ y wdzięcżnieyſzemu rozmyślániu rzecży niebieſkich/ grawał. SkarŻyw 507, 231, 575; GrabowSet C2; RAcż Pánie/ prośimy ćię [...]: áby nas [...] vrocżyſte á z nábożeńſtwá poſtánowione iey [błogosławionej Panny] národzenie/ rozmnożeniem pokoiu (docżeśnego/ duchownego/ y wiekuiſtego) vweſeliło. LatHar 413; WujNT 541; Ieſliż poddánym króleſtwá náſzégo łáſkę náſzę y opátrzenié Królewſkié w rozmnożeniu pożytków [in augendis commodis JanStat 243]/ Praw/ Swobód/ y w záchowániu Wolnośći rozſzérzamy: tedy więcéy Kośćiołóm [...] to czynić y vżyczáć ieſt ſłuſzniéy. SarnStat 896, 4, 190, 898, 1067; Proſzę ćię o prawdźiwy Boże/ ráczże zápalić ſerce moie ogniem miłośći twoiéy/ ku rozmnożeniu tych cnót/ któré z oſobliwéy łáſki y oświécenia twégo pochodzą SiebRozmyśl E3v; SkarKazSej 686b.

rozmnożenie miedzy kim (1): Zcżego Bogu wſzechmocnemu cżeść/ wierze S. podwyſzenie/ Heretykom poſromocenie/ dobrych vcżynkow miedzy wiernymi rozmnożenie SkarŻyw 546.

W połączeniach szeregowych (5): SkarŻyw 546; Ziednay mi złośći y grzechow moich odpuſzcżenie/ łáſki BOżey rozmnożenie/ cnot rozmáitych przycżynienie/ w nich ſtátecżne do śmierći wytrwánie LatHar 39; (marg) Co cżynić w Adwent (–) [...] życż ſobie wtorego przyśćia przez vdźielenie/ rozmnożenie/ y záchowánie łáſki iego LatHar 394, 208, 211.

W przeciwstawieniach: »wykorzenienie (2), wyniszczenie ... rozmnożenie« [w tym: wyniszczenie, wykorzenienie (1)] (2): Proſzę ćię o to/ áby święte Ciáłá y Krwie Páńſkiey pożywánie/ niebyło mi obowiąſką ná karánie/ ále [...] niech będźie wyſtępkow moich wyniſzcżeniem/ żądze złey y niecżyſtośći wykorzenieniem/ miłośći y ćierpliwośći/ pokory y poſłuſzeńſtwá rozmnożeniem LatHar 225, 38.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożenie cierpliwości, cnot(y) (5), czci, dobra (3), doskonałości, grzechow, łaski (Bożej) (4), miłości, nabożeństwa (2), nieprawości, nieprzyjaźni, odpłaty (2), pociechy, pokoju, pokory, posłuszeństwa, pożytkow, praw, rozterkow (2), sławy, smutku, sprawiedliwości (2), swobod, śmierci, (dobrych) uczynkow (2), wiary, wolności (3), zasług, zbawienia; dobre rozmnożenie, wielkie (więtsze) (2), zbawienne (3).

Zwroty: »rozmnożenie [w czym = pod jakim względem] brać« (1): a zyelonoſzczy yey nycz nyeſzkodzylo ale roſzmnozenye wſwey ſzlycznoſzczy bralo to przeſzlyczne drzewko ta myla panna PatKaz II 56.

»mnożyć rozmnożenie« (1): Przythym day pan Bog WKM mnożył ſzcżęſliwie wſzego dobra rożmnożenie na długie cżaſi. RejJóz A2v.

Szereg: »przyczynienie i rozmnożenie« (1):Iednayćie nam świętą/ á Pánu BOgu przyiemną modlitwą wáſzą [...] łáſki Bożey przycżynienie y rozmnożenie LatHar 426.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen: Ten, kto rozmnaża (1): GDyzes ty ieſt początek a prawie rozmnozenie wſſego dobra naſſego panie boze naſz RejPs 208v.
β. O znaczeniu i zasięgu: utwierdzenie, rozwinięcie, rozszerzenie (65):
αα. O Kościele (9): I kto kiedy ſlychał/ álbo w piſmie ſwiętym tzytał/ áby tego ſwiátá bogáctwá iáko thu Papież powieda były rozmnożenim kośćiołá Páná Iezu Kryſtá? KrowObr 33; Leop Is 66 arg; Dawa znáć o wielkim rozmnożeniu Kośćioła wiernych przez słowo Boże. BibRadz I 381b marg; Do cżego [do napisania „Żywotów”] mi też oſobną dał ochotę [...] Pan Mikołay Chryſztof Rádziwił [...] gdy z miłośći ſwey ku Pánu Bogu y Kátolickiego kośćiołá rozmnożeniu [...] wielki ná ty y ná ine kſięgi [...] nakład ofiárowáć Pánu Bogu racżył. SkarŻyw A2v; WujNT 413 marg.

rozmnożenie z kogo (1): Rozmnożenie tego koſciołá s. z rozlicżnych narodow. LubPs T3 marg.

W połączeniu szeregowym (1): Tymći ſpoſobem trwáłość/ rozſzerzenie y rozmnożenie kośćiołá powſzechnego/ iáśnie pokázuie iż on ieſt od Bogá. WujNT 417.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożenie kościoła (9); niemałe rozmnożenie, wielkie; rozmnożenie przez słowo Boże; rozmnożenie z narodow.

Szereg: »rozmnożenie i rozszerzenie« (2): (marg) Sześć częśći Dzieiow Apoſtolſkich. (–) Trzećia/ rozmnożenie tegoż kośćiołá y rozſzerzenie po wſzytkiey Iudſkiey ziemi y Sámáryey. WujNT 392, 405. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
ββ. O państwie i mieście (10): LibLeg 10/69; [przysięgam] iż chcę być wierny y poſłuſzny Rádźie tego Miáſtá [...] y to wſzytko czynić y pełnić/ co zależy ku pożytku y rozmnożeniu Miáſtá GroicPorz g2; Oczko A3; SarnStat 979; Ieroboám tákże wźiąwſzy Kroleſtwo po Sálomonie: obawiáiąc ſię áby nabożeńſtwo w Ieruzálem páńſtwá iego nie rozrywáło [...]/ dopuśćił y forytował chwałę roznych Bogow. Ali miáſto rozmnożenia/ oſtátek kroleſtwá ſobie y potomſtwu ſwemu ſtráćił. PowodPr 40.

W przeciwstawieniu: »rozmnożenie ... wywrocenie« (1): Obáczmy zá pomocą Bożą/ iáką moc w ſobie ma Kátholicka wiárá do záchowánia y rozmnożenia świeckich kroleſtw: á iáki iad w ſobie máią heretyctwá do zguby y wywrocenia ich. SkarKazSej 683b.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożenie korony, krolestw(a) (4), miasta, rzeczypospolitej (2).

Zwrot: »brać rozmnożenie« (1): Téż iż przez dowćip kupiecki y rzeczy przedáynych wnoſzenié Rzeczpoſpolita ſzláchetné zwykłá bráć rozmnożenié/ vſtáwiáiąc ſkázuiemy: iż żadnych myt [...] y żadnych czynſzów [...] niebędźiemy nowo vkłádáć SarnStat 1098.
Szeregi: »rozmnożenie i pomnożenie« (1): ktory to Ian Woiewodá [...] Ziemię Sędomiérſką [...] w moc náſzę [...] wróćił: [...] z tych dóbr wyiechał ſczérą dobrą wolą ſwą dla rozmnożenia y pomnożenia Króleſtwá [pro Regni sui augmento et profectu JanStat 87]. SarnStat 979.

»zachowanie i rozmnożenie« (2): żadna łáſká/ żadna przyiázność y thowárzyſtwo nie ma być mu ták miłe/ żeby w rzecżach wątpliwych nie miał thego przynieść powieſcią y rádą ſwą/ coby ku záchowániu y rozmnożeniu R. Poſpolitey być mogło Phil H4; SkarKazSej 683b.

Przen: Ten, kto rozmnaża (1): Drugiego dniá Sendiwoy Cżarnkowſki Koronny/ [...] Od wſzytkiey Sláchty w obec Krolá pozdrawiáiąc/ By wolnośći/ praw ich ſtrzegł/ nic nie odmieniáiąc. Ná to záś wziął odpowiedź Krolewſkim imieniem/ Iż chce być páńſtwá tego ſławnym rozmnożeniem. StryjWjaz Cv.
γγ. O władzy, panowaniu (5): [Zygmuntowi Augustowi królowi polskiemu Jan Seklucjan] łaski bożyi i ſzczęśliwego na długie czaſy panowaniá i rozmnożęniá/ iako wierny poddany i ſłużebnik ſtáry ſprzyiaźliwie życzy MurzNTSekl A2; gdźie ták o tymże potomku Dawidowym Prorok mowi: Dźiećię ſie nam národźiło/ á ſyn nam ieſt dany/ ná ktorego rámieniu pánowánie iego etc. á potym trochę niżey to przydáie: Rozmnożeniu páńſtwá iego y pokoiu nie będźie końcá CzechRozm 177, 142v; skąd morzá/ rzeki/ co ſą do bogactw przednié gośćińce/ y do rozmnożenia pánowánia drógi [...]/ ieſli nie z źiemie? Oczko 3v.
Szereg: »rozmnożenie a zachowanie« (1): Ządał tedy Ceſarz Luterſkich Kſiążąt/ áby to miał ná mocy wybieráć Sędzie [...]/ ktorzyby [...] iemu wierzyli/ yż on niechce nic cżynić coby niebyło ku rozmnożeniu á záchowániu wſzelkiego rządu dobrego BielKron 218v.
δδ. O piśmie i języku (3): panij Elzbiéta krolewna Polſká [...] dlá poſpolitégo dobrégo ij dlá rozmnożeniá piſma polſkiégo/ w ktorym ſie oſobliwie kochala/ nákladu nieżaluiątz/ ten ninieyſſy żywot pana Iezuſow wypiſatz dala. OpecŻywSandP ktv; ia proſzę VM. pana mego Miłoſciwego, za wdzięcżne przyięcie tych to kxiążek krotce wypiſanych [...], ktorem [...] ná polſkie przełożył [...]. Zaleczam ie VM. panu memu miłoſciwemu [...] ku cżći y ſławie, y tudzież dla rozmnożenia polſkiego ięzika, ktorego przedtym nie wiele dla trudnoſci iego piſano. BielŻyw nlb 5; StryjKron 95.
εε. O ideach, poglądach, naukach, wierze (38): RejPs 204v; Ktorez ſą ti dobre vczinki tego wtorego przikazania. (–) [...] Roſlawiać ſląwę iego/ poczwierdzać prawdę ymięniem bożym ku roſmnożeniu ſlowa iego/ y ku vczciwemu pożitku bliźńego naſzego SeklKat E4v; Abowiem ci ktorzy chfalę pana Chriſtuſowyi i rozmnożęniu prawdy iego zairzeli/ taili tego iako náwięcyi mogli MurzHist T4v; MurzNT 93v; O tym koſcyele ták Páweł śwyęty rozumyał/ iż ácz nye od ludźi/ áni przez człowyeká był poſlan ná rozmnożenye Ewányeliey/ [...] ále przez obyáwyenye Yezuſá Kryſtuſá [...] KromRozm II t2v; KrowObr 33, 186v, 216v; SienLek 196; Ale iáko Kroleſtwo Páná Kryſtuſowe ieſt nábyte krwią: ták też toż rozmnożenie Słowá Bożego/ ma być zá wielkim vdręczenim. LeovPrzep C4v; RejPos 252; Ale my znamy ich cżáſow náſzych niemáło/ ktorzy nicżego inſzego iedno rozmnożenia chwały Bożey/ á pokoiu Kośćiołá iego pilnie przyſtrzegáli. WujJud 126v; BudBibKaw A2v; SkarJedn A6; Piſzą Kroyniki náſze/ iáko to był gorący Chábry w nabożeńſtwie y rozmnożeniu wiáry S. Kátholickiey SkarŻyw 356, 231, 355, 518 [2 r.], 542; SKirgáiło [...] wiecey był przychylny do rozmnożenia modł Ruſkich Zakonu Greckiego/ niż do ſzczepienia y vgruntowánia powſzechney wiáry Chrześćiáńſkiey Kościołá Rzymſkiego StryjKron 482; CzechEp 101; KochWr 25; Naprzod tu widziemy/ iż Pan Bog/ bez żadnego vbliżenia czći y chwały ſwey/ y owſzem z wielkim iey rozmnożenim/ dáie moc cudow y vzdrawiánia wodzie WujNT 322, 140 marg, 248 [2 r.], Cccccc3v; SarnStat 4, 987, 1067, 1086; Krolowie y zwierzchność świecka/ od Bogá miecż bierze/ naywięcey dla rozmnożenia religiey ku Bogu/ y obrony kośćiołá iego PowodPr 44; Iedni zá mię [tj. za Chrystusa] zdrowie dáli/ drudzy ſię dla mnie trudźili/ prac dla chwały moiey rozmnożenia wiele ćierpiąc. SkarKaz 6b; SkarKazSej 679b.

rozmnożenie miedzy kim (1): [św. Piotr] gdy ná potrzebę inych kośćiołow/ y rozmnożenie wiáry miedzy inemi Narody/ wychodzić z Rrzymu [!] muśiał: ná ſwym mieyſcu zoſtáwuiąc Liná SkarŻyw 600.

rozmnożenie w czym [= za pośrednictwem czego] (1): ktorim [rządzącym] tilko tego nie doſtawa iż piſma nie cżytaią, á niewiedzą czo ſie w kxięgach naſzych dzieie. Przeto ia chcząc pożytek im vcżynić á zwłaſzca ku rozwnożeniu [!] nauki w piſmie polſkim. Wyłożyłem tymi cżaſi Problemata, to ieſt gadki GlabGad A3.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożenie chwały (14), ewanjelijej, modł, nauki, pokoju, prawdy (2), reliijej, sławy, słowa Bożego (2), sprawiedliwości, wiary (14), zbawienia; wielkie rozmnożenie.

Zwrot: »[z czego] rozmnożenie brać« (1): Ty tedy [błędy] ia vpátruiąc/ bacżę to/ iż ná tym iednym przednieyſzym wſzytkie práwie záśiádły: y z tego też rozmnożenie y pośiłek biorą CzechEp 107.
2. Bogactwo, dobrobyt; pomyślność, powodzenie; prestiż, pozycja; incrementum, profectus JanStat [w tym: czyje (15) – G sb i pron (12), pron poss (3)] (21): Gdyż to káżdemu [Pan] opowiedzieć racżył/ iż nie w chlebie tylko twoim á nie w pracy twey zależy rozmnożenie twoie/ ále w obietnicach pewnych iego/ iż on obiecał á záſlubił nie opuśćić nigdy wiernego ſwego RejPos 280; [wszystkie dobra] któré do Rządów Krakowſkich Wielkich do tego czáſu należą [...] záchowuiemy wolné/ y dla Rzeczypoſpolitéy/ y Króleſtwá Polſkiégo ſtanu y rozmnożenia/ wcále mieć chcemy. SarnStat 950; y áby ten pokóy [między chrześcijanami] zá pożytecznémi y zdrowémi pośrzodki vmocnion y pomnożon był ſczęśliwym rozmnożeniem. SarnStat 1067, 41, 1095.

W połączeniach szeregowych (3): Ieden ſobie ſzuka żony z wielkich ſtanow/ nádziewáiąc ſie s tego y powagi y tytułow y rozmnożenia iákiego domowi ſwemu doſtáć. Drugi záſię niedba ni ocż RejZwierc 30v, 201; [Litwa obiecuje] Królá/ Koronę/ Króleſtwo/ y obywátele Króleſtwá Polſkiégo w ich potrzebách/ ná wieki podpomágáć: y ich rozmnożenia/ pożytki/ y poſpolité dobro opátrowáć SarnStat 993.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożenia dostać, opatrować, sprawować (2); rozmnożenie niesprawiedliwe, szczęśliwe, złe.

Zwrot: »rozmnożenie rozmnożyć; rozmnożenie się rozmnoży« = profectum ampliare JanStat (1;1): y cżęſtokroć to ſámi ná oko widamy iż tákie rozmnożenie złe á nieſpráwiedliwe/ [...] ácż ſie kęs rozmnoży/ ále [...] RejPos 72v; A chcąc od obywátelów Króleſtwá náſzégo ſzkody/ vćiſki/ prace/ y nakłády oddálić/ á pożytki y rozmnożenié im y náſzému Máieſtatu Królewſkiému część [!] y poczćiwość rozmnożyć: [...] poſtánowiliſmy práwo Naiwyſſzé Niemieckié właſné/ ná mieyſce práwá Máydeburſkiégo SarnStat 955.
Szeregi: »obfitości a rozmnożenie« (1): Y w tym [zakonie] ták wſzytkę nádzyeię ſwą [Żydzi] pokłádáli/ iż mieli zá to byli być błogoſłáwieni w domiech/ y w rolach/ w oborach/ w ſthodołach/ y w inſzych obfitoſciach á w rozmnożeniu ſwoim. RejPos 179v.

»pożytek i rozmnożenie« = commodum a. utilitas et profectus JanStat (9): IZ ácz z powinnośći Krolewſkiey ſczodrobliwośći/ ku wſzyſtkich poddánych pożytku y rozmnożeniu/ oko opátrznośći mielibyſmy mieć: [...] SarnStat 333 [idem 337, 368, 382]; Względem tedy tych ſłużb ich [prałatów, panów, przełożonych, szlachty i rycerstwa] chcąc ie łáſki náſzéy przychylnośćią vprzédźić/ y ich pożytkóm y rozmnożeniu/ któré zá ſwé poczytamy porádźić: [...] niżéy nápiſáné Práwá [...] ná wieczné czáſy trwáć pozwalamy. SarnStat 886, 82, 337, 368, 382, 893, 955, 957.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szczęście i rozmnożenie« (1): Bo więc ieden gdy widzi cżłowieká bogátego/ á w bogáctwie ſwym y w onym goſpodárſtwie ſwym rozſzyrzonego/ nárzeka/ [...] cżemu ſie też ták nie dzyeie v niego/ cżemu też Bog tákiego ſzcżęſcia y tákiego rozmnożenia nie racżył dáć iemu. RejPos 280.

W przen (1): CHcąc záchowáć zgodę (która ieſt mátká rozmnożenia) między Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ zákázuiemy nápotym/ áby świetckié oſoby [...] w ſądy duchowné nie wdawáły ſie o rzecz świetcką SarnStat 113.
3. Liczne potomstwo [czyje] (2): Operuit montes vmbra eius: et arbuſta eius cedros dei. Cień ludu tego prżikryła gori A rozmnożenie iego przykriło Cedri boże. WróbŻołt 79/11; A kthoryż wdzięcżnieyſzy klaſztor ábo pocżćiwſzy zakon może być v niego? iáko dom cżłowieká pocżćiwego/ ktory ták chodzi wedle woley iego/ [...] á wychowywa dziatki ſwoie ku chwale iego: gdyż on rozmnożenie narodu ludzkiego zowie wdzięcżną winniczą ſwoią RejPos 43.

Synonimy: 1. przyczynienie, przysporzenie, rozszerzenie; a. przydanie; α.αα. rozrodzenie; ββ. rozpłodzenie; ε. nagromadzenie; b.β. podniesienie, powysszenie, rozciągnienie, rozprzestrzenienie, rozsianie; 2. bogactwo, dostatek, fortuna, majętność, obfitość; 3. rozrodzenie.

Cf ROZMNOŻYĆ

AĆ