[zaloguj się]
[pdf]

ROZSZERZENIE (51) sb n

rozszerzenie (37), rozszyrzenie (12), roszerzenie (2), [roszyrzenie]; rozszerzenie Leop (2), BielKron (3), BudBib, ModrzBaz, SkarŻyw (3), StryjKron (4), CzechEp, Calep, LatHar (2), WujNT (7), SarnStat (2), PowodPr, SkarKaz, VotSzl, CiekPotr; rozszyrzenie RejAp (4), RejPos (5), RejZwierc (2); rozszerzenie : rozszyrzenie : roszerzenie RejPs (1:–:1), LubPs (2:1), Mącz (3:–:1).

rozſz- (46), rozſſ- (3).

o oraz drugie e jasne, końcowe e pochylone; -sze- Mącz (4), -szé- SarnStat (2).

Fleksja
sg pl
N rozszerzenié
G rozszerzeniå
D rozszerzeniu
A rozszerzeni(e) rozszerzenia
I rozszerzeni(e)m, rozszerzenim
L rozszerzeniu

sg N rozszerzenié (15); -é (1), -(e) (14). ◊ G rozszerzeniå (12). ◊ D rozszerzeniu (4). ◊ A rozszerzeni(e) (11). ◊ I rozszerzeni(e)m (3) LatHar (2), PowodPr, rozszerzenim (1) SkarŻyw. ◊ L rozszerzeniu (4). ◊ pl A rozszerzenia (1).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: rozszyrzenie przez kogo (1).

Sł stp: rozszerzenie, ozszerzenie, ozszyrzenie, rozszyrzenie, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. rozszerzyć.

1. Powiększenie, zwłaszcza pod względem rozmiarów, zasięgu, nasilenia; incrementum, propagatio Mącz; dilatatio Vulg (27): Incrementum, Rozmnożenie/ Rozſzerzenie/ Podraſtánie. Mącz 68c, [325]d.
a. O rozmiarach fizycznych [w tym: czego (12)] (14):
α. O terytorium (zajmowanej powierzchni), też o zasięgu terytorialnym (11): Medy byli pod krolmi Aſyriyſkiemi áż do Sárdánápalá krolá/ po iego śmierći ná nię [lege: nie] Monárchia przypádłá. To kroleſtwo cżáſu Aſtiáies w wielkim rozſzerzeniu było/ gdy przez 350. lath trwáło. BielKron 268; RejAp CC2v; z Xiążąt záś Mázowieckich máło godnośći y rozſzerzenia Kroleſtwu Polſkiemu przybyć mu ſię zdáło/ gdyż oni hołdownikámi Krolow Polſkich byli StryjKron 427; Abowiem dla tey miłey oyczyzny rozſzerzenia [...] nie ćięſzko było Wizimirowi Kśiążęćiu Polſkiemu [...] przez morze do Dániey pływáć/ y Duńczyki kroćić. VotSzl A4v.
Wyrażenia: »rozszyrzenie granic« (1): A dziś choć nam przypada rozſzyrzenie gránic/ Wſzytko to nam fábułá/ wſzytko to nam zá nic. RejZwierc 246v. [Cf też c. »rozszerzenie sławy« CiekPotr 88.]

»rozszerzenie państw(a)« (6): [poseł turecki] Winſzował Krolowi ſzcżeſliwego á długiego krolowánia/ ku rozſzerzeniu pańſtw ſwoich BielKron 332, 410; Ktorzi nie dla inſzey przycżyny wſzcżynáią woynę/ iedno dla sławy/ ábo dla rozſzerzenia páńſtwá [quam gloriae aut imperii dilatandi causae]/ ći bárzo źle ſprzáią ludźiom y iych rzecżám. ModrzBaz 106; Olgerd Gediminowic [...]/ to ſławne zwyćięſtwo y rozſzerzenie páńſtwá ſwego bez zwodzenia bitwy y roźlania krwie otrzymał StryjKron 421, 250; CzechEp 336.

[Przen: ⟨Et⟩ Gad ait y gadovi rzekl Benedictus in latitudine Gad bogoſlaw panye gadovi wroſzirzenyv TomZbrudzBrul Deut 33/20.]
β. O roślinie: rozrastanie; w przen (1): [zwiedziony przez szatana człowiek] dla możnośći á zwirzchnośći ſwoich/ poſiewa gi [świat] dziwnym kąkolem nieſpráwiedliwośći á vćiſkow iego/ ták iż ono niewinne naſienie [wierni pańscy]/ wielki vćiſk á wielkie zátłumienie ćirpi/ dla onego ſrogiego rozſzyrzenia liſcia á látoroſli iego. RejPos 54v.
γ. O dolegliwościach zewnętrznych (2): Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały/ z rozſzerzeniem ran twoich nie litośćiwie z krzyżem podnieśiony LatHar 543, 319.
b. O ilości: rozmnożenie (1): Acz ná ten czás byłá máła liczbá ich [naszych przodków] ná oſiádłoſć tey wielkoſći ziemie/ á wſſakoż ták możnemi vczynił był [Bóg] ie [...] y mnożył potomki ich do wielkiego rozſſerzenia áż do dziſſeyſſych czáſow. RejPs 154v.
c. O stopniu, intensywności [w tym: czego (9)] (10): A kogo to dármo potka wydárcie s ſmierći á z vpadku wiecżnego/ [...] ieſzcże kthemu rozſzyrzenie wſzytkiego błogoſłáwieńſtwá nád ſobą/ á iákoż ſie tu nie ma rozmiłowáć tego Páná ſwego RejPos 310v; Vżyć ſię dał Mąſz święty/ dla cżći Bożey rozſzerzenia y pomocy zbáwienia ludzkiego. SkarŻyw 508; y téż ku rozſzérzeniu niezámierzonéy y wiecznéy czći/ ozdobie/ okraśie/ zmocnieniu/ vczćiwośći/ zacnośći/ [...] one ſtáré ſprzymierzenia [posłowie Polski i Litwy] ponowili SarnStat 1020, 1020.
Wyrażenie: »rozszerzenie sławy« (4): RejPos [292]v, [344]v; A wżdychmy ták niemiłoſierni ſámi nád ſobą/ że wolemy cżekáć w ſtráchu thych ſrogich obietnic Páńſkich/ niżli ſie w roſkoſzy náwroćić do niego/ á vżywáć ná wſzem błogoſłáwieńſthwá iego/ [...] á rozſzyrzenia ſławy y bogáctwá ſwego. RejZwierc 257; Lecz co to iest inſzego iedno pomnożenie Cnoty, męstwá hámowáć, [...] iedno zátrudniáć Drogę do zábiegánia wſzem niebeſpieczeństwam Oyczyzny? y roſparáć pomnożenie oney, Y rozſzerzenie ſławy, gránic, y możności? CiekPotr 88.
Przen (2): Leop Prov 21/4; Apoſtoł będzie powiedał o rozſzyrzeniu tey beſtiey/ to ieſt miáſtá tego ná ſiedmi gorach ſiedzącego/ y ktorzy mieli dawáć chwałę iey/ y być pod zwirzchnoſcią iey. RejAp 107.
2. Rozgłoszenie, rozpowszechnienie, rozsławienie [w tym: czego (16)] (19): RejPs 174v; Teżem zá obroną twoią widzyał ich zginienie/ Iáko ſrogie niebożątká wzyęli dokońcżenie/ Bo roſkazánie twe wzyęło wielkie rozſzerzenie. LubPs bb3v; Paná Bogá proſzę/ aby tę moię iakąkolwiek pracę kv chwále ſwey y ſyna ſwego miłego/ á Zborowi ſwemu świętemu ku zbudowániu y rozſzerzeniu obrocić racżył BudBib c3v; RejPos 286; Ktorych przykłádem y zwierzchnośćią/ dáleko więcey teraz/ po ták wielkim kośćiołá powſzechnego rozſzerzeniu/ namieſtnicy Apoſtolſcy ſtáráć ſię máią/ áby iedność kośćielną [...] záchowáli. WujNT 419, 140 marg, 425 marg, 435 marg; PowodPr 55; Trzeći wiek/ ábo ſto lat/ [...] miáło y onego cudotworcę Grzegorzá/ [...]. Ná ktorego modlitwę y gorá dla rozſzerzenia kośćiołá vſtąpiłá SkarKaz 418b.
Wyrażenia: »rozszerzenie (prawdy) Ewanjelijej« (4): Rozſzyrzenie Ewányeliey przez Apoſtoły ſwyęte/ y przez wierne káznodzyeie. LubPs E3 marg, dd6v marg; Znák oſtátecżny vpadku beſtiey rozſzyrzenie Ewán⟨yeliey⟩. RejAp Ff4v, 135.

»rozszerzenie wiary« (2): [Gaudencjusz, uczeń św. Wojciecha] ná iego mieyſce náſtąpił. [...] y od niego [...] koroná Polſka rość w wſzytko dobre zá rozſzerzenim kátholickiey wiáry pocżęłá. SkarŻyw 357, 357.

Szereg: »rozmnożenie i rozszerzenie« [szyk 2:1] (3): Tymći ſpoſobem trwáłość/ rozſzerzenie y rozmnożenie kośćiołá powſzechnego/ iáśnie pokázuie iż on ieſt od Bogá. WujNT 417, 392, [405].
3. Rozpostarcie, rozwinięcie; distensio, proiectio Mącz; diffusio Calep (3): Proiectio, Porzucenie/ też roſpoſtárcie/ roſzerzenie. Mącz 162d, 444d; Calep 323a.
4. W tłumaczeniu imion biblijnych (2): [Izaak] Wezbrawſſy ſye ſtámtąd/ kopał iną ſthudnią/ o ktorą ſye iuſz nieſwárzyli: przetho názwał imię iey/ Rechoboth: to ieſth Rozſſerzenie [Latitudo] mowiąc: Theraz rozſzyrzył nas Pan á dał nam rość ná ziemi. Leop Gen 26/22; Ty Chamie orz rolą/ [...] Ty Iáphet rządź y broń tych dwu [...] á Gránice ich rozſzerzay/ Bo Iáphet wykłáda ſie rozſzerzenie. StryjKron 6.

Synonimy: 1. przymnożenie; 2. rozgłoszenie, rozsianie; 3. rozpostarcie.

Cf ROZSZERZYĆ

JR, MC, MN