[zaloguj się]
[pdf]

POWYSZSZYĆ (33) vb pſ

powyszszyć (15), powysszyć (9), powyszyć (7), powyższyć (2); powyszszyć HistAl, MurzNT, KromRozm IJ GroicPorz, Leop (4), HistRzym; powysszyć ForCnR, PatKaz III, HistJóz, BartBydg, TarDuch, FalZioł, WróbŻołt (2); powyszyć OpecŻyw (4), KlerWes, RejPs; powyższyć BierEz, WujNT; powyszszyć: powysszyć : powyszyć Mącz (3:-:1), RejPos (3:1).

-ſzſz- (10), -ſzſſ- (4), -ſſſſ- (1); -ſſz- (6), -zſz- (2), -ssz- (1); -ſſ- (6), -ſz- (1); -żſz- (2).

o jasne.

Fleksja
inf powyszszyć
praet
sg pl
1 m powyszyłem m pers
2 m -ś powysszył m pers
3 m powyszszył m pers powyszszyli
f powyszszyła m an
plusq
sg
3 m powyższył był
conditionalis
sg
1 m bych powyszył
3 m by powyszszył

inf powyszszyć (11). ◊ fut 2 sg powyszszysz (2). ◊ 3 sg powysszy (3). ◊ 3 pl powyszszą (1). ◊ praet [1 sg m powyszyłem.] ◊ 2 sg m -ś powysszył (1). ◊ 3 sg m powyszszył (7). f powyszszyła (1). ◊ 3 pl m pers powyszszyli (2). ◊ plusq 3 sg m powyższył był (1). ◊ con 1 sg m bych powyszył (1). ◊ 3 sg m by powyszszył (3).

Sł stp: powyszszyć, powyszyć, Cn brak, Linde bez cytatu.

1. Nadać większe znaczenie, uznać za ważniejsze, znaczniejsze (27): Praeficere, powysszicz BartBydg 231.
a. O ludziach: wywyższyć, wynieść ponad innych; exaltare HistAl, Vulg; dirigere, sublevare Vulg; ornare Mącz [kogo] (25): Kiedy ſie Krol ták poćieſzył/ Ezopá záśie powyżſzył: Wſzyſtko iego wroćić kazał/ Ieſzcże mu więcey dárował. BierEz F4; [Józef mówi do braci] wyścye mny[e] zle myſlili ale to bog przemýenil wdobre iż bý mię powiſſſzyl HistJóz E4v; Niechay będzie dokonana żłoſć grzeſznikow/ á (ty panie) boże ktory żnaſz ſercża y myſli ludskie powyſſzyſz ſprawiedliwego. WróbŻołt 7/10, C5; RejPs 111; KromRozm II v; Korzćie ſie przed oblicżnośćią Páńſką: á powyſzſſy was. Leop Iac 4/20 [przekład tego samego tekstu RejPos (2)]; Mącz 20b; RejPos 47v, 328v; [Kaz 66].

powyszyć przez co (1): ktorys [Józefie] dóſtoien manżelſtwa tey panny/ bo cie bog przez wielkieé tzudo powyſſyl OpecŻyw 5v.

W połączeniu szeregowym (1): Eximere numero, Z poſpolſtwá wyłączyć/ to yeſt czćić ważyć/ á powyſzſzyć kogo. Mącz 102d.

W przeciwstawieniach: »powyszszyć ... poniżyć (3), zrzucić (a. zsadzić) z stolca (2), zetrzeć, potłumić a połamać« (6): Zſadzil motzné z ſtoltza/ a powyſſyl pokorné [exaltavit humiles Vulg Luc 1/52]. OpecŻyw 11v [przekład tego samego tekstu RejPos (2)]; ForCnR A4v; Kogoć on poniży záſię może powyſzſzyć/ záſię/ kthorego cżłowieká powyſzſza może potłumić ná głębokoſć. HistAl G2; Leop Ez 21/26; Iż iuż miał Pan zetrzeć/ potłumić/ á połamáć wſzytki hárde mocarze ná ſtolicach ich/ á powyſzſzyć pokorne. RejPos 305v, 304.

Zwroty: [»ku chwale powyszyć«: Alie yą [Matkę Bożą] pan Bug ku thaky chwalÿe powyſzil: yſz od wſiſtkich lyudzy bierze blogoſlawienſtwo ArgWykład 40/118.]

»powyszszyć pokorne, poniżonego« [szyk zmienny] (3:1): OpecŻyw 11v; tho mowi Pan Bog: Odeḿ Infułę/ zdeym Koronę: zaż nie tá ieſt kthora poniżonego powyſzſſyłá/ á wyſokiego poniżyłá [humilem sublevavit]/ Leop Ez 21/26; zrzućił mocarze s ſtholcow ich/ á powyſzſzył pokorne [exaltavit humiles Vulg Luc 1/52]. RejPos 304, 305v.

»nad wszytki inne powyszyć« (1): Lecz tę miłą krolewnę [Izabellę] ták bog vmiłował Ze ią nád wſſytki inne/ naprzot powyſſyć chćiał KlerWes Av.

»nad wszytki kory anjelskie (a. wszytki święte), nad wszytko stworzenie powysszyć« [o Matce Bożej] [szyk zmienny] (2:1): OpecŻyw 179v, 181v; bo yą [Maryję] yako krolouą pouyſſzyl bog nad wſzytko ſtworzenye PatKaz III 132.

»powyszyć na wyszszy stan« (1): Cumulare et accumulare aliquem honoribus, Powyſzić kogo ná wyſzſzy ſtan. Mącz 72a.

Szereg: »wspanoszyć, powysszyć« (1): pan [tego dworu] przemienny iáko wiatr/ a iakoby mu to nicz/ tego znędźićz/ owego wſpanoſzićz/ iednego poniżyćz/ drugiego powizſzyć ForCnR A4v.
W przen (1): Imienie lekarza powyſſzy głowę iego, á przed obliczem wiel⟨...⟩ będzie chwalon. FalZioł +2v.
α. Wynieść na wysoki urząd [kim] (1): A wnetki powyſzſzyli go ſobie wſzyſcy krolem. HistRzym 101v.
b. O wartości materialnej [co nad co] (1): Iezu ktorys dwa pienądza [!] nad ofiari bogacżow powyſſzył. ſmi. ſie nad na. TarDuch B7.
2. Zwiększyć, wzmocnić, wzmóc; exaltare Vulg (2):
a. O dobrach materialnych [czego komu] (1): Amplificere Rempublicam, Rzeczi poſpolitey pożytków powyſzſzić. Mącz 8b.
b. O gniewie [co] (1): według mocy cżłowiecżey/ ták gniewliwość będzie iego/ á według máiętnośći ſwey powyſzſſy gniew ſwoy [exaltabit iram suam]. Leop Eccli 28/12.
3. Umieścić wysoko; exaltare PolAnt, Vulg [co] (2): MurzNT Ioann 3/14; A iáko Moyzeſz powyżſzył był wężá na puſzczy: ták potrzebá áby powyżſzon był Syn człowieczy WujNT Ioann 3/14.
4. Wznieść wspaniałą budowlę [co komu] (1): Iákoż rozſſerzemy Zorobabela? [...] Y Iezuſá ſyná Iozedekowego/ ktorzy zá dni ſwoich zbudowáli dom/ á powyſzſſyli kośćioł święty [aediflcaverunt domum et exaltaverunt templum sanctum] Pánu/ ſpráwiony ná chwałę wiecżną. Leop Eccli 49/14.
5. Zwrot: »powyszszyć prawo [czyje] = uniewinnić kogoś (1): Potym Przyſyężnicy powſtáną z Woytem / y káżdy podniowſzy dwá pálcá práwey ręki wzgorę/ ták powołánego przywrocą ku práwu ſwemu/ y powyſzſzą Práwo iego/ mowiąc trzy kroć zá Woytem ſłowá powołániu przećiwne. GroicPorz ov.

Formacje współrdzenne cf WYSSZYĆ.

Cf [POWYSIĆ], POWYSSZENIE, POWYSZSZON

LW