[zaloguj się]
[pdf]

ROZMNAŻAĆ SIĘ (78) vb impf

sie (54), się (24).

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); w inf -mna- (7), -mnå- (6); -mna- BibRadz (2), SienLek, WujJud, WujJudConf, SkarKazSej; -mnå- RejPos, RejZwierc (3), SkarKaz; -mna- : -mnå- BielKron (1:1); w pozostałych formach -mnå- (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf rozmnażać si
indicativus
praes
sg pl
1 rozmnåżåm się
3 rozmnåżå się rozmnåżają się
praet
sg pl
3 m rozmnåżåł się m pers
f rozmnåżała się m an
n rozmnåżało się subst rozmnåżały się
fut
sg pl
3 f będzie się rozmnåżała m an
n będzie się rozmnåżało, rozmnåżać się będzie subst rozmnåżać się będą
imperativus
sg pl
2 rozmnåżåj się rozmnåżåjcie się
3 niech się rozmnåżają
conditionalis
sg pl
3 m by się rozmnåżåł m pers by się rozmnåżali
f by się rozmnåżała m an
n by się rozmnåżało subst by się rozmnåżały

inf rozmnażać się (10). ◊ praes 1 sg rozmnåżåm się (1). ◊ 3 sg rozmnåżå się (17). ◊ 3 pl rozmnåżają się (4). ◊ praet 3 sg m rozmnåżåł się (5). f rozmnåżała się (4). n rozmnåżało się (4). ◊ 3 pl subst rozmnåżały się (1). ◊ fut 3 sg f będzie się rozmnåżała (1). n będzie się rozmnåżało (1), rozmnåżać się będzie (1) RejPos (1:1). ◊ 3 pl subst rozmnåżać się będą (2). ◊ imp 2 sg rozmnåżåj się (2). ◊ 2 pl rozmnåżåjcie się (5). ◊ 3 pl niech się rozmnåżają (2). ◊ con 3 sg m by się rozmnåżåł (3). f by się rozmnåżała (7). n by się rozmnåżało (2). ◊ 3 pl m pers by się rozmnåżali (1). subst by się rozmnåżały (3). ◊ part praes act rozmnåżając się (2).

Sł stp brak, Cn s.v. rozmnażam co, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. rozmnożyć.

1. Powiększać się; crescere HistAl, Cn; multiplicari PolAnt, Vulg; adaugescere Calep; augeri JanStat; augescere Cn (71): Podobna á rowna rzecż: k ſobie podobne á rowne przyda/ nawięczey ſie rozmnaża FalZioł V 54 ; Adaugesco – Rozmmniżamſze [!]. Calep 22a.
a. Pod względem wielkości wymiernych: ilości, rozmiarów, objętości, wartości materialnej (35): Patrz téż iako [Jezus] ſwą ręką apoſtolom chleb rozdáwá roſkazuiątz ijż by rozdáwali wſſytkim ſſcżodrze ij iako w ręku ijch ij w tych tzo gij od nich brali/ chleb ſie rozmnáżal. OpecŻyw 53; kozie mleko piy/ bo ſie z tego krew rozmnaża/ y czudnoſć cżyni FalZioł V 48v, V 53v, 54, 54v; pirſzał potym ſnieg wielki iákoby wełná/ á boiąć ſie Alexánder áby ſie nie rozmnażał więcey/ kazał gi deptáć HistAl G3v; ſtań z dáleká od koniá/ á odedrzy mu plaſtr ón záraz/ iżſye [!] śierć oná zła zá plaſtrem wyrwie: bo poki tám ktory włos zły zoſtánie/ poty ſye zaś párchy rozmnáżáć będą SienLek 181; BiałKat 276.
Szereg: »rość a rozmnażać się« (1): Tego cżaſu [tj. latem] roſcie á rozmnaża ſie Kolera cżyrwona Kthora mieſthcze ſwoie ma w żołci. FalZioł V 53v.
α. O zbiorowościach ludzkich: stawać się licznym, liczniejszym (18): A gdy ſie iuż thá ſwięta ſpołecżność rozmnażáłá/ thák [...] iż miedzy nimi było iáko iedno ſerce/ iednoſtáyny duch/ á iednoſtáyna myſl: iż y bogáctwá ſwe/ y goſpodárſtwá ſwe [...] byli opuśćili RejPos 23.

rozmnażać się gdzie (1): A ſłowo Páńſkie mnożyło ſie ieſt/ á czo dáley thym więczey rozmnażáło ſie wiernych Páńſkich w Ierozolimye náwięcey RejPos 22.

αα. Przez liczne potomstwo w wielu pokoleniach stawać się wielkim narodem (16): gdy ſię pocżęli rozmnáżáć ná źiemi mieſzkáiący/ á rozrodźiłá ſię liczbá dźiatek/ z ktorych lud y wielkie narody poſzły/ thedy złość tych poſlednieyſzych przewyzſzyłá niepráwoſć onych pierwſzych BibRadz 4.Esdr 3/12, 1.Par 4/38; AMenophis Krol Egipſki/ [...] widząc iż ſie lud Zydowſki bárzo rozmnaża [...]/ roſkazał vrzędnikom áby ie vćiſkáli robotámi nieznośnymi wſzędzye BielKron 27v, 16.

rozmnażać się z kogo (1): Tákże mu [Adamowi] potym onę niewiáſtę dał [Bóg] zá żonę/ áby ſie rozmnażał z nich on narod ludzki/ ku cżći á ku chwale iego. RejZwierc 2.

rozmnażać się gdzie (5): BibRadz Gen 6/1; gdy ſie ludzye pocżęli rozmnażać ná zyemi/ widząc ſynowie Boży cory ludzkie [...] iż ſą piękne/ bráli ie ſobie zá żony BielKron 4; Iáko y w iákiey roznośći narod ludzki rozmnażał ſie ná ziemi. RejZwierc A5, 2, 2v.

W połączeniach szeregowych (3): Y błogoſłáwił im Bog mowiąc/ Rozradzayćie ſię/ á rozmnażayćie ſię/ y nápełniayćie źiemię/ y czyńćie ią poddáną ſobie. BibRadz Gen 1/28, Gen 9/1; BielKron 5v.

W charakterystycznych połączeniach: lud (ludzie) się rozmnaża(li) (4), narod ludzki (4); rozmnażać się barzo (2); rozmnażać się na ziemi (5).

Szeregi: »rozmnażać się a świat napełniać« (1): Thámże święty ſtan Małżeńſki/ Poſtánowił Bog niebieſki: By ſię ludźie rozmnażáli/ A ten to świát nápełniáli. ArtKanc V2v.

»rość, rozmnażać się« (1): Iużći ſie wroćiłá oná wdzięcżna obietnicá Páná twoiego/ ktora byłá rzecżoná przodkom twoim [...]: Iż oto iuż rośćcie/ otho ſie iuż rozmażaycie [!]/ ábyſcie poſiedli á opánowáli wſzytkę zyęmię. RejPos [77]v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rozradzać się i rozmnażać się« (1): Y rzekł k niemu/ Iam ieſt Bog wſzechmogący/ rozradzay ſie y rozmnażay ſie [Cresce et multiplicare]: Bo z ćiebie narod y wielkość narodow wynidźie BibRadz Gen 35/11. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

β. O zwierzętach: rozpładzać się [w tym: gdzie (2)] (3): tákże y ptacy niech ſie rozmnażáią ná źiemi. BibRadz Gen 1/22.

W połączeniach szeregowych (2): Y wywiedź zá ſobą wſzytki źwierzętá/ ktore ſą z tobą/ ptaki/ bydłętá y gad płázáiący ſię po źiemi/ á niech wydáią płod/ á rozradżáią ſię/ y rozmnażáią ná źiemi. BibRadz Gen 8/16, Gen 1/22.

γ. O roślinach: rozkrzewiać się; przen (1): Cżárt [...] ſłyſząc tę ſentencią Páńſką/ iż cżáſu żniwá iego/ to ieſt/ cżáſu ſrogiego ſądu iego/ ma być on kąkol [tj. źli i niewierni ludzie] w ogień wrzucon do niego/ á ma być poddan w poſłuſzeńſtwo iego/ ſtára ſie pilno/ áby co nawięcey ná zyemi rozſiewał kąkolu tego/ áby ſie rozmnażał á zágłuſzał to wdzięcżne naſienie Páná tego/ tho ieſt ludzie wierne/ dobre/ cnotliwe RejPos 52v.
δ. O bogactwie, majątku, dochodach: przyrastać (4): W pokoiu ludzie práwie ożywiáią/ Bogáctwá ſkárby z nim ſie rozmnażáią. RejZwierc 228v; RejPosRozpr c3v.

rozmnażać się komu (1): Izażby ſie thego [dochodzenia sprawiedliwości] nie mogło vkroćić? [...] áby wżdy tákie powłoki/ á tákie vćiſnienie nędznych ludzi iáko táko vſtáło. Ale thego nie dopuſzcżą oni bący co tę ſieć przebijáią/ ktorym s tego hoyne cżyńſze á płáty ſie rozmnażáią. RejZwierc 189v.

W połączeniu szeregowym (1): A gdy ták poświęćiſz ty domy ſwoie/ y dom ſercá twego y ſumnienia ſwego Pánu Bogu ſwoiemu/ [...] iuż y dom modlitwy twey/ y dom mieſzkánia twego pewnie poświecon [!] y vbłogoſłáwion będzye/ iużći ſie wſzytko w nim ſzcżęśćić/ ſporzyć y rozmnażáć wedle obietnice iego będzye RejPos 351v.

b. Pod względem wielkości niewymiernych; propagari Mącz (34):
α. O intensywności: nasilać się, stawać się mocniejszym (o zjawiskach psychicznych, cechach, sytuacjach); abundare PolAnt; exundare Modrz (19): awſzakoſz yego zyelonoſzczy nycz nyeſkodzylo [...] ale czo daley to ſzlycznyeyſcha zyelonoſcz ſyą rozmnazala tego to drzeua PatKaz II 56; Przypominánie pirwſzych rzecży/ ſkąd ſie záwżdy więtſzy żal rozmnaża. LubPs Fv marg; BibRadz Ez 21/15, Os 12/1; Krezus bacżąc ſwoię niefortunę co dáley to bárzyey ſie rozmnáżáć/ był ſmucien dwie lecie. BielKron 112; A przeto miły Vbertynie [...] s Xiążęcego rodu y s ſámego oicá Kxiążęćiaś ſię národził. Pod ktorego włádowániem álbo rządzenim ſzczęsliwa ſpráwá y rząd mieiſcki tudzieſz wáſzey familiiey zacne imię ná każdy dźień ſię rozmnaża KwiatKsiąż A3v; Strzeżcie proſzę was á bądźcie tego pilni/ co wam ieſt roſkazał Pan Bog wáſz. A nie vchylaycie ſie od tego/ [...] ále tą drogą záwżdy poſtępuycie/ [...] áby ſie rozmnażáło wſzytko dobre wáſze RejPos 63v, 193; A ieſliże ſam cżytáć nie vmieſz/ więcz komu inſzemu kázáć/ coby y nadobnie przecżedł y rozwiodł/ á ſtąd iuż y pociechá twoiá rozmnażáćći ſie może w káżdym zámyſleniu twoim RejZwierc 173; BudNT Rom 6/1.

rozmnażać się czym [= dzięki czemu] (2): SkarKaz 45b; Co v łodki ſternik y woźnicá v wozu/ y wodz v woyſká: to Práwo ieſt w Rzeczypoſp: ktorym rząd ſię wſzytek zátrzymawa/ y ludzki ſię pokoy y dobre rozmnaża. SkarKazSej 697b.

rozmnażać się w kim (4): [stójmy przy Kościele] áby ſie w nas wſzytkich [...] rozmnażáły á zákwitnęły ony dáry Duchá ſwiętego LubPs A5, Y2; Bo im ſię grzech w wiernych Bożych więcey rozmnaża: tym ſię Pogáńſtwu więcey śiły ná kośćioł Boży przycżynia SkarŻyw 558; SkarKaz 45b.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnaża(ją) się dary Ducha Świętego, (wszytko) dobre (2), grzech (2), zacne imię [czyje], kłamstwo, łaska, mądrość, miłosierdzie, niefortuna, pociecha(-y) (2), pokoj, spustoszenie, upadki, wiara, złość, żal; ustawicznie się rozmnażać (2), (co dalej to) więcej (barziej) (5).

Szeregi: »korzenić się i rozmnażać« (1): Vera gloria radices agit atque etiam propagatur, [...] Práwa chwałá rádá ſie korzeni y rozmnaża. Mącz [325]d.

»(i) rość i (a) rozmnażać się« = increscere et exundare Modrz [szyk 2:1] (3): RejZwierc 176v; Aż potym/ gdy złość ludzka rosłá/ á cżem daley tem ſię więcey rozmnażáłá/ Bog wſzytki ludźi/ bárzo ich máło wyiąwſzy/ potopem zátráćił ModrzBaz 102; Acz wiárę nam Pan Bog dáie do rzeczy duchownych [...]: ále tá wiárá y mądrość duchowna/ rozmnażáć ſię y rość w nas może/ y vważániem tego co wierzym. SkarKaz 45b.

W przen (1):
Zwrot: »w sercu [czyim] się rozmnażać« (1): [Boże] rácż mi dáć cżąſtkę oney łáſki [...]/ áby [...] nie ſchodźiło mi ná onych duchownych twoich owocách [tj. wierności, skromności, mierności i czystości] [...]. ſpraẃ to/ áby ſię tákie dáry y owoce w ſercu moim krzewiły y rozmnażáły LatHar 35.
Szereg: »krzewić się i rozmnażać« (1): LatHar 35 cf Zwrot.
β. O znaczeniu i zasięgu: utwierdzać się, rozwijać się, szerzyć się (15):
αα. O Kościele [gdzie] (1):
Szereg: »rozmnażać się i rozszerzać« (1): Pátrz iáko ſię iuż kośćioł widomie rozmnaża y rozſzerza po świećie/ máiąc/ y w pośrzod ćięſzkiego prześládowánia/ poćiechę Duchá S. WujNT 435.
ββ. O ideach, poglądach, naukach, wierze (14): Aby ſie ták tym ſławniey tá náuká ſpiewánia ku ćći á ku chwale Pánu Bogu wſzechmocnemu rozmnażáłá. LubPs A2, A6, N4v marg; Kthora [nauka Chrystusowa] iáko prawdziwa/ á iż nie z zyemſkiego wymyſłu przyſzłá/ im dáley thym ſie ieſzcże więcey rozmnażáłá. RejPos 282; A ogrodźi y okopa tę winnicę ſwoię [...]/ ták iż wiecżna chwałá á cżeść iemu záwżdy z niey ſie będźie vſtáwicżnie dźiałá y rozmnażáłá. WujJudConf 19, 19; SarnStat 4; Naprzednieyſzy grzech ieſt/ y przenaſrozſza nieſpráwiedliwość tego kroleſtwá: zbluźnienie P. Bogá Chrześćijáńſkiego w Troycy iedynego/ ktore go dopuſzcza/ y rozmnáżáć ſię iemu dáie. SkarKazSej 703a.

rozmnażać się między kim (1): iż zá cżáſem ten błąd między ludźmi ſię rozmnażał y vtwierdzał. NiemObr 148.

rozmnażać się w kim (2): Tu mamy nápominánie/ iż dźiatki ſwe mamy vczyć woley y poznánia Bożego/ áby ſię ták w nich iáko y w nas rozmnażáłá iego chwałá. BibRadz I 9d marg; RejPos 65.

rozmnażać się gdzie (2): Iż tho záwżdy ieſt napewnieyſzy znák łáſki bożey nád námi/ gdy bacżemy iż ſie prawdá Ewánieliey ſwięthey rozmnaża ná ſwiecie. LubPs bb4v marg; WujJud 19.

W charakterystycznych połączeniach: błąd się rozmnaża (2), chwała (5), cześć (2), kacerstwo, nauka (2), prawda (2), słowo Pańskie, zbluźnienie; sławniej się rozmnażać, ustawicznie, (im dalej) tym (jeszcze) więcej (2); rozmnażać się na świecie.

Zwrot: »szerzej się rozmnażać« (1): Rácżże nas tego miły Pánie vchowáć/ áby ſie te hániebne błędy y nieznośne Kácerſtwá w Oycżyznie tey náſzey miłey ſzerzey rozmnáżác y zámágáć miáły WujJud 19.
Szeregi: »rozrastać się i rozmnażać« (1): Lecz ſłowo Páńſkie rozraſtáło ſię y rozmnażáło [crescebat et multiplicabatur]. WujNT Act 12/24.

»rozmnażać się i utwierdzać« (1): NiemObr 148cf rozmnażać się między kim.

2. Rozwijać się, doskonalić się, umacniać coś w sobie [w tym: w czym (3)] (5): A Saulus [tj. Szaweł] im dáley thym ſie więcey rozmnażał w náuce ſwoiey/ á poháńbiał żydy wſzytki w roſpráwach ſwoich RejPos 283; Wtym Romuáldo w ſłuſzbie ſię Boſkiey nád ine rozmnażaiąc y oſtrożniey we wſzytkim mieć poćżął [!] SkarŻyw 571.
Szereg: »rość a rozmnażać się« (3): Ewányeliſtá piſze/ iż dzyeciątko ono iego roſło á rozmnażáło ſie w cnotach ſwoich/ á było záwżdy potwirdzano od Duchá ſwiętego. RejPos 297, 296v, 297.
3. Powstawać, tworzyć się, wywodzić się [z czego] (2): Bo iuż thám wneth ſie zyáwią zwády/ opilſtwá/ łotroſtwá/ cudzołoſtwá/ nieſpráwiedliwośći/ łupieſtwá. A ácż troſzkę [diabeł] pomoże do márnego názbieránia onego/ áby ſie rozmnáżáły s tego ty złośćiwe figle/ á ty nierządne goſpodárſtwá iego/ ále ſie to wnet iáko plewy wſzytko prętko rozleći RejPos 115, 52v.

Synonimy: 1. przybywać, przyczyniać się, przyrastać, przysparzać się, rosnąć, rość, rozrastać się, rozszerzać się; a.α. płodzić się, rozpładzać się; β. płodzić się; b. rozmagać się; α. mocnić się, podnosić się; β. korzenić się, krzewić się, rozchodzić się, rozciągać się, rozkrzewiać się, rozprzestrzeniać się, rozsiewać się; 2. polepszać się, rosnąć, rozprzestrzeniać się; 3. czynić się, nastawać, płodzić się, poczynać się, powstawać, rodzić się.

Formacje współrdzenne cf MNOŻYĆ.

Cf ROZMNAŻAJĄCY SIĘ, ROZMNAŻANIE

AĆ