![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: PRZYCZYNIAĆ | Następne hasło: PRZYCZYNIAJĄCY SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PRZYCZYNIAĆ SIĘ (184) vb impf
sie (109), się (75).
a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).
| inf | przyczyniać się | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | ||||||
| praes | ||||||
| sg | pl | |||||
| 1 | przyczyniåm się | przyczyniåmy się | ||||
| 2 | przyczyniåcie się | |||||
| 3 | przyczyniå się | przyczyniają się | ||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m się przyczyniåł | m pers | |
| 2 | m | -ś się przyczyniåł | m pers | przyczynialiście się |
| 3 | m | przyczyniåł się | m pers | przyczyniali się |
| f | przyczyniała się | m an | ||
| n | przyczyniało się | subst | ||
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | będę się przyczyniåł | m pers | |
| 2 | m | m pers | przyczyniać się będziecie | |
| 3 | m | będzie się przyczyniåł | m pers | |
| imperativus | ||
|---|---|---|
| sg | pl | |
| 2 | przyczyniåj się | |
| 3 | niechåj się przyczyniają | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 2 | m | byś się przyczyniåł | m pers | byście się przyczyniali |
| 3 | m | by się przyczyniåł | m pers | by się przyczyniali |
| f | by się przyczyniała | m an | ||
| n | by się przyczyniało | subst | ||
inf przyczyniać się (31). ◊ praes 1 sg przyczyniåm się (6). ◊ 3 sg przyczyniå się (48). ◊ 1 pl przyczyniåmy się (1). ◊ 2 pl przyczyniåcie się (1). ◊ 3 pl przyczyniają się (15). ◊ praet 1 sg m -m się przyczyniåł (1). ◊ 2 sg m -ś się przyczyniåł (2). ◊ 3 sg m przyczyniåł się (14). f przyczyniała się (5). n przyczyniało się (1). ◊ 2 pl m pers przyczynialiście się (1). ◊ 3 pl m pers przyczyniali się (9). ◊ fut 1 sg m będę się przyczyniåł (1). ◊ 3 sg m będzie się przyczyniåł (1). ◊ 2 pl m pers przyczyniać się będziecie (1). ◊ imp 2 sg przyczyniåj się (6). ◊ 3 pl niechåj się przyczyniają (1). ◊ con 2 sg m byś się przyczyniåł (1). ◊ 3 sg m by się przyczyniåł (15). f by się przyczyniała (2). n by się przyczyniało (2). ◊ 2 pl m pers byście się przyczyniali (1). ◊ 3 pl m pers by się przyczyniali (5). ◊ part praes act przyczyniając się (13).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVI(XVII) – XVII w. s.v. przyczynić.
- 1. Zwiększać się, pojawiać się w większej ilości lub z większą intensywnością
(9)
- a. O wielkościach mierzalnych (wielkości i ilości)
(3)
- α. O ilości
(2)
- αα. O ludziach (1)
- ββ. O dobrach materialnych (1)
- β. O terytorium (1)
- α. O ilości
(2)
- b. O zjawiskach niemierzalnych (6)
- a. O wielkościach mierzalnych (wielkości i ilości)
(3)
- 2. Prosić o coś dla kogoś, wstawiać się za kimś
(157)
- a. Prosić o łaskę (156)
- b. Prosić o karę, oskarżać (1)
- 3. Wpływać na coś, być przyczyną czegoś, powodować (5)
- 4. Przygotowywać się (3)
- 5. Zabiegać, przykładać się do czegoś; starać się (10)
- 6. [Prawdopodobnie: Atakować]
przyczyniać się komu (3): Gdy widział Marzábán iſz nic nie wygrawał/ á ćierpliwośći ſię męcżennikowi przycżyniáło: przeſtáć onego bićia roſkazał SkarŻyw 75. Cf przyczyniać się komu z czego, Fraza.
przyczyniać się komu z czego (1): V nas v ludźi rozumienie nie wſzytko ieſt záraz áni zupełne: ále pomáłu go y po troſze przybywa: y mądrośći nam ſię przyczynia/ z náuki/ rozczytánia y doświádczenia. SkarKaz 484b.
przyczyniać się do kogo (23): LibLeg 7/36; SeklKat O3v; Vkaſz teſz ieſztze/ gdzieć roſkazał [Jezus]/ ábyś ſie ty zá Pánem Kryſthuſem do Bogá przytzyniał/ áby Bog nań vbłagáną y weſołą twarzą weyrzał? KrowObr 184; powiedzżemi/ ktorymi ſie wżdy ſlowy ći Swięći wáſzy vmárli ludzie przytzyniáią zá wámi do Bogá? KrowObr 212; iż iáko ſie tu ná ziemi ludzie/ ieden zá drugiego zwykli modlić y przytzyniáć do Bogá/ ták ſie teſz tám wniebie ſwięći przytzyniáią. KrowObr 214v, 212v marg, 213, 213v, 214, 216, Ss2v; BielKron 62v; BiałKat 148v; Iużemći wyżſzey okazał/ że nie Bogá prośić o przycżynę przyſtoi (bo Bog nie ma ná śię nikogo wyżſzego/ do ktoregoby ſie zá námi przycżyniáć miał) ále więcey Swiętych iego WujJud 59v, 56v, 58; CzechRozm 182; StryjKron 161; prziciniali ſie do Krola zania [ludzie za królową]/ abi niewierzel ludziam pletliwem PaprUp C3v; LatHar 325, 411; WujNT 724, Aaaaaa; [HerbNauka K3 (Linde s.v. przyczynić)].
przyczyniać się u kogo (2): Thesz was zato ządami abisczie sye swey stroni v pana swego otho prziczinyaly abi to wyachanie spolne prozne niebilo LibLeg 11/24, 11/186v.
przyczyniać się komu za kogo (1): Nád tho ieſli Chriſtus Zbáwićiel náſz wedle ſwego cżłowiecżeńſtwá przycżynia ſie Bogu Oycu w niebie zá nas/ cżymże ſłudzy iego máią być godnieyſzy: żeby ſie takież modlić nie mieli. WujJud 183v.
przyczyniać się ku komu (1): Dziękowaliśmy też WM MP, żeście się raczyli WM przyczyniać ku KJM, aby to sejmu złożenie tu w Warszawie tak opatrzono RP było, jakoby się była pismem obwarowała ta przyczyna, prze ktorą ten tu sjem [...] złożon jest. DiarDop 115.
przyczyniać się o co [w tym też: de aliqua re (1)] (16): LibLeg 11/71; RejPs 163; Diar 113; RejWiz 187; A on [Pan] czo przeźrzał wſzytki ſercá ludzki/ iuż wie ocż ſie Duch iego przycżynia zá nimi. RejPos 68v; RejZwierc 154v; BudBibKaw A2v; Przyszli Posłowie doKrola przycyniali się zaPanem Kanclerzem Hetmanem Koronnem, onagrodę za prace ActReg 6; Potym adhortował [hetman] Krola, aby [...] debonis iako obiecał przyczyniął się. ActReg 76. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
przyczyniać się za kogo (8): KrowObr 214v; ono to ieſt dzyecię zá ktoreś ſie przycżyniał do Páná Bogá BielKron 62v; BiałKat 148v; On [Mojżesz] tylko do cżáſu przycżyniał ſie zá lud Izráelſki: á ten [Jezus] ſie vſtáwicżnie okázuie przed oblicżnośćią Bożą zá námi. CzechRozm 106v, 265v; ArtKanc G14; ActReg 128. Cf przyczyniać się komu za kogo.
przyczyniać się za co (2): yeſli kto zgrzeſzy/ mamy przycżyńczę prawdziwego/ do boga oicza/ Ieſvſa Chriſtuſa ſprawiedliwego/ ktory ſię przycżynia za grzechy naſze/ y wſzyſtkiego ſwiata. SeklWyzn e4; LatHar 411.
przyczyniać się przed kim (1): Boć nas wſzyſtkich w Niebie ocżekawa [Jezus]/ przed Oycem zá námi ſię przycżynia ArtKanc G15v.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: o to (7); aby, iżby] (10): thedi [poseł] ſprawowacz tho bendzye czo bi bilo kv dobremv yey mczi [Izabeli, królowej węgierskiej] prziczinyayacz ſzye otho. Abi bili rzeczi yey mczi w dobrey myerze poſthanowyone. LibLeg 11/172v, 11/24, 133, 172v, 173, 186v, 187, 188; DiarDop 115; Lagis Lákońſki krol/ gdy ſie máthká iego przycżyniáłá zá iednym poddánym/ áby mu wżdy czo sfolgował ná ſądzie/ powiedział: [...] RejZwierc 55v; StryjKron 161.
Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym [aby] (6): KrowObr 184; przycżyniáłá ſie zá nim [Balentem] Krolowa [...]/ áby był wolen BielKron 313v; PaprUp C3v; Przyczyniali się zaPanią Woiewodzyną Krakowską aby iey te szkody nagrodzone były ActReg 9, 25, 76.
W połączeniach szeregowych (4): A thák [Chrystus] ile cżłowiek Pośrzednik ieſt/ á ile Bog ieden z Oycem/ ile cżłowiek przycżynia ſię/ ofiaruie/ modli ſię/ ćierpi/ kreẃ przelewa. GrzegRóżn L4; Intercedo, Przyczinam ſie/ Yednam/ Zaſtępuyę kogo w czim. Mącz 44b, 73c; BiałKat 228v.
W charakterystycznych połączeniach: przyczyniać się łaskawie, pilnie, słowy (3), ustawicznie (3), ustnie, więcej, zawżdy (a. zawsze) (3).
»przyczyniać się, (i, a) prosić« [szyk 3:1] (4): BielKron 224v; Mącz 305d; Iż ſię Duch S. przyczynia y prośi zá námi/ gdy ſię w nas przyczynia y prośi/ y vczy nas prośić wzdychániem niewymownym. WujNT 551. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»przyczyniać się albo zastawować« (1): oto ſlyſzyſz/ iż záwżdy żywie [Jezus] ktemu áby ſię przytzyniał/ álbo záſtáwował zá námi? KrowObr 181v.
przyczyniać się czym (1): á máiąc [Jakub] iuſz obietnicę Bożą/ ktorey vwierzył przez ono widzenie: przedſie áby mu ſię ziśćiłá/ dobremi ſię vcżynkámi do tego przycżyniáć chćiał. SkarŻyw 347.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A przycżyniay ſie też iáko práwy filar Polſki do tego/ áby tá ſwięta á ſławna oycżyzná náſzá [...] byłá ná lepſzey piecży v tych Polſkich ſynow ſwoich. RejZwierc 240.
przyczyniać się na kogo, na co (3): Oracż ieden nie rad orał/ Ná źimę ſie nie przycżyniał BierEz I3v, Mv; okazał [Pan] nam drogę iáko kthemu przyść/ y iáko ſie ná tákie goſcie [tj. Chrystusa do serca ludzkiego] przycżyniáć mamy RejPos 143v. Cf [przyczyniać się na kogo czym].
[przyczyniać się na kogo czym: Usłyszawszy Dysput to poselstwo, jął się na Krola przyczyniać [...] stany [tj. namiotami] czystemi a wybornemi PamJancz 61.]
przyczyniać się do czego (3): NiemObr 136; Prośćie roſtropnie y bácznie. Bo ten niebácznie y bez wſtydu prośi/ ktory rzeczy przećiwne ſwey prośbie czyni/ á do tego ſię o co prośi/ [...] nie przyczynia. SkarKazSej 660b. Cf Zwrot.
przyczyniać się o co (5): Student magis mellificiis quam foetibus apes, więcey ſie przicziniáyą o miód niżli o płód/ álbo więcey pilnośći y prace podeymuyą. Mącz 423c; RejPos 201v, 341v; [LorichKosz 36v (Linde s.v. przyczynić)]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: o to (2); aby] (3): y owſſemſie oto pilnie będę przyczyniał/ ábych miał łáſkáwe wzglądnienie twoie RejPs 39; Przycżyniay ſie ábyś ſie podobał káżdemu RejWiz 43v; BielKron 210v.
»starać się a przyczyniać« (2): Bo ieſli to ſobie vważyſz czo tho ieſt być vſpráwiedliwionym v Páná ſwego/ [...] ſłuſzniebyś ſie mogł rozmyſlić z iákąbyś ſie pilnoſcią o tym ſtáráć á o to przycżyniáć miał RejPos 201v, 341v.
Synonimy: 1. przybywać, przysadzać się; 2. orędować, prosić, zastawować się; 4. gotować się, gotowić się, przygotowawać się, przygotowywać się, przyprawować się, sposobić się, sprawować się; 5. starać się.
Formacje współrdzenne cf CZYNIĆ.
Cf PRZYCZYNIAJĄCY SIĘ, PRZYCZYNIANIE, PRZYCZYNIANIE SIĘ
ALKa