[zaloguj się]
[pdf]

ROZCIĄGAĆ SIĘ (32) vb impf

rozciągać się (31), rozściągać się (1) SkarŻyw.

roſ-, ros- (12), roś- (10), roz- (8), roź- (1).

sie (25), się (7).

o oraz a jasne.

W inf -ciąg- (3) RejWiz, WujJudConf, Phil, -cięg- (2) RejPs, SarnStat; w pozostałych formach -ciąg-.

Fleksja
inf rozciągać się, rozcięgać się
indicativus
praes
sg pl
1 rozciągåm się rozciągåmy się
2 rozciągåcie się
3 rozciągå się rozciągają się
praet
sg
3 m rozciągåł się
fut
pl
3 subst rozciągać się będą
imperativus
sg
2 rozciągåj się
conditionalis
sg
3 m by się rozciągåł
n by się rozciągało

inf rozciągać się (3), rozcięgać się (2). ◊ praes 1 sg rozciągåm się (3). ◊ 3 sg rozciągå się (11). ◊ 1 pl rozciągåmy się (1). ◊ 2 pl rozciągåcie się (1). ◊ 3 pl rozciągają się (6). ◊ praet 3 sg m rozciągåł się (1). ◊ fut 3 pl subst rozciągać się będą (1). ◊ imp 2 sg rozciągåj się (1). ◊ con 3 sg m by się rozciągåł (1). n by się rozciągało (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. rozciągnąć.

1. Stawać się szerszym (4): Też ieſt dobra Spicaceltica [...] komu ſie żołądek roſciąga. FalZioł I 138b, ‡ 8v.

rozciągać się czym (1): gdy żyły płod trzymaiącze: lipkiemi ſie wilkoſciami rozciągaią [...] FalZioł V 29v.

Szereg: »rozciągać się i rozszerzać« (1): Iaka ieſt materia mięſa żołądkowego. (–) Ieſt twarda żyliſta á barzo cżyuna. [...] żyliſta aby ſie on rozciągał y rozſzerzał gdy by tam wiele nakładzono. GlabGad E7.
2. Wylegiwać się; extendere se PolAnt (3): Kthorzy ſypiaćie ná łożách z kośći ſłoniowey/ á roźćiągaćie ſię w łożnicách wáſzych BibRadz Am 6/4; BudBib Am 6/4.
Przen(1):

W porównaniu (1): Ieſliś ná co przełożon vżywayże miáry [...]. Nie roſciągayże ſie w tym by świniá w bárłogu RejWiz 51.

3. Zajmować przestrzeń, mieć jakąś (zwykle wielką) powierzchnię; patere Mącz, Cn; evagari, porrigere se Mącz; excurrere, pandi, pandere se, porrigi Cn (6): Porrigit sese mons in rectum, Roſciąga álbo vkázuye ſie górá po proſtu. Mącz 350d; [...] ták ſzéroko/ długo/ y w okrąg/ iáko przerzeczonych dóbr wśi N. dźiedźictwo w ſwych miedzách y gránicách ſie rozćiąga SarnStat 1250.

rozciągać się per aliquid in aliquid (1): Taurus item, Wielkie á długie podgórze w Aſiey rościąga ſie Per Armeniam in Ciliciam Mącz 441c.

Zwroty: »daleko się rozciągać« = excurrere in longum Cn (1): Brachia montium, Poległość gor/ gdy ſie dáleko roſciągáyą/ albo rozwloką góry. Mącz 26d.

»rozciągać się szeroko (a. w szerzą)« = late patere Mącz [szyk zmienny] (2): Evagatur capparis per agros, Rośćiąga ſie w ſzerzą/ rozchodźi ſie. Mącz 473c, 185c.

Szereg: »rozciągać się albo rozwlec« (1): Mącz 26d cf »daleko się rozciągać«.
4. Przeciągać się po przebudzeniu (1): Pandiculor, Extendor, ut faciunt, qui e somno expergefacti sunt, oscitantes – Rozcziagam ſie. Calep [750]b.
5. Rozrastać się szeroko w gałęzie (1): Tych [drzew] wynioſłe gáłęźie precż ſię rośćiągáią WitosłLut A3v.
6. Wyciągać się, podnosić się (o ramionach) (1): Nie rozumieyże też/ áby práwicá Boża miáłá ſie roſcięgáć iáko ręká cżłowiecża RejPos 78.
7. Trwać; serpere Mącz, Cn (1): Serpit per omnium vitam amicitia, Miłość á záchowánie towárziskie roſciąga ſie przes cáły żiwot. Mącz 388b.
8. Mówić, wypowiadać się długo; proferre Mącz (2): Profero, [...] Powiedam yáwnie/ Roſciągam ſie dáley. Mącz 124a.

rozciągać się w czym (1): Sędźióm źiemſkim/ Król Káźimiérz tu roſkázuie, żeby ſie nie dáli rozćięgáć ſtronóm w długich mowách SarnStat 45.

[rozciągać się z czym: Jest innych wiele szkodliwych rzeczy w tym stanowieniu interregni, z którymi się rozcięgać nie chcę PismaPolit 584.]

9. Powiększać się, nabierać większego zakresu lub znaczenia (1): ktora [zasługa Chrystusa] ſie ták dálece rośćiąga/ że y przez cżłonki wybráne ſkutek ſwoy pokázuie WujJud 59; [prośili [posłowie czescy] Krolá/ áby to Kroleſtwo Cżeſkie [...] przyiął/ á Heretykom w nim nie dopuśćił dłużey ſie rościągáć. BielKron 1597 444].
a. [O zasięgu terytorialnym: [Złe skutki wybrania królem Szweda:] Wojna [...] z Niemcy, że sie w Inflanciech rozciągają PismaPolit 493.]
10. Oddziaływać, skutkować; superextendere Vulg (8): RejWiz 124; Tákći ſie tj krotofile ſwiátá tego roſciągáią. RejZwierc 114v; [...] nie tylko ná to pámiętáiąc co mu [sędziemu] ieſt powierzono/ ále y ná to poki ſie ma tákowy vrząd iego roſciągáć Phil L; WujNT 2.Cor 10/14.

rozciągać się do czego (1): Pátrz iáko ſą pomocne iáłmużny y vczynki dobre: y iáko ſię rośćiągáią y do przyſzłego żywotá. WujNT 435.

rozciągać się na kogo (1): napierwſzy byli Biſkupi y ſtarſzy Chrześćiáńſtwá/ ná ktore ſię lud pogáńſki [errata zmienia: iad Pogáńſki] więcey iáko ná fundowniki kośćielne rozśćiągał. SkarŻyw [407]; [A grzéch tym ſye więtſzy czyni/ im ſye ſzkodá ná wiele oſób rościąga SkarUp 42].

rozciągać się nad czym (1): Abowiem ſtąd y ſtan W. K. M. y nas [...] Pan Bog ták vbłogoſłáwić będźie racżył/ iż ſie wſzyſtki blogoſłáwieńſtwá iego [Boga] rośćiągáć będą nád tym ſławnym Kroleſtwem twym. WujJudConf 16.

rozciągać się po kim (1): iż ten bicż Boży rośćiąga ſie po wſzyſtkich Narodźiech BielSpr 76.

11. Obejmować zakres tematyczny, dotyczyć, odnosić się; versare Mącz (3):

rozciągać się po czym (1): Mącz 486b cf Szereg.

Zwroty: »daleko się rozciągać« (1): A coż to ieſt záprzeć ſie ſámego: w cżym to należy/ y ktorym ſpoſobem być ma? (–) Acżkolwiek záprzenie ſie ſámego ſiebie/ dáleko ſie rośćiąga/ y wſzytek práwie żywot Chriſtiáńſki w ſobie zámyka: [...] á potym y po świećie/ po máiętnośćiách/ y po inſzych powinowátych/ przijaćiołách/ y po miłych towárzyſzách biega: ktorych wſzytkich/ záprzawſzy ſie ſamego/ odſtąpić potrzebá CzechRozm 226v.

»szeroko się rozciągać« (1): aby to, co w statucie stoi, w klobie swej zostało a szeroko się nie rozciągało. DiarDop 115.

Szereg: »rozciągać a rozchodzić się« (1): Versat circa res omnes, obiera ſie/ należy ku káżdey rzeczy/ rościąga á rozchodźy ſie po wſzech rzeczách. Mącz 486b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Diffluo, Rościągam ſie/ Roſtąpiam ſie. Mącz 132a.

Synonim: 1. rozszerzać się.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ SIĘ.

Cf ROZCIĄGAJĄCY SIĘ

KW, (LWil)