Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POMNAŻAĆ

Następne hasło: POMNAŻAJĄCY »

POMNAŻAĆ SIĘ (47) vb impſ

się (32), sie (15).

o oraz drugie a jasne; w inf -mna- (6), -mnå- (1); -mna-: -mnå- NiemObr (2:1); w pozostałych formach -mnå- (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	pomnażać się

	sg	pl
1	pomnåżåm się	pomnåżåmy się
3	pomnåżå się

praet
	sg		pl
3	m	pomnåżåł się	m pers
	f	pomnåżała się	m an
	n	pomnåżało się	subst	pomnåżały się

imperativus
	sg	pl
2	pomnåżåj się
3		pomnåżåjcie się

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bysmy się pomnåżali
3	m		m pers	by się pomnåżali
3	n	by się pomnåżało	subst

inf pomnażać się (7). ◊ praes 1 sg pomnåżåm się (2). ◊ 3 sg pomnåżå się (8). ◊ 1 pl pomnåżåmy się (2). ◊ praet 3 sg m pomnåżåł się (9). f pomnåżała się (3). n pomnåżało się (3). ◊ 3 pl subst pomnåżały się (1). ◊ imp 2 sg pomnåżåj się (2). ◊ 3 pl pomnåżåjcie się (1). ◊ con 3 sg n by się pomnåżało (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się pomnåżali (2). ◊ 3 pl m pers by się pomnåżali (2). ◊ part praes act pomnåżając się (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. pomnożyć.

Znaczenia

1. Występować w większej niż poprzednio ilości, rozwijać się, powiększać się, wzrastać, rozszerzać się, krzewić się (18)
- Przen (1)
2. Powiększać, rozwijać coś w sobie; mieć czegoś coraz więcej (28)
3. Doskonalić się, zmieniać się na lepsze (1)

1. Występować w większej niż poprzednio ilości, rozwijać się, powiększać się, wzrastać, rozszerzać się, krzewić się; augescere Mącz, Cn; crescere Vulg, Cn; proficere Calep; supercrescere Vulg; augere, excrescere, exuberare, grandescere, ingrandescere, pergrandescere Cn (18): Mącz 20b; O ktoby ſie chciał przypátrzyć iáko ſie z łáſki Páńſkyey iuż pomnaża tych wiele krolow ſwiętych/ kthorzy [...] bárzo iuż máią w nienawiśći tę márną beſtią RejAp 146; iáko káżdemu w grzech vpádłemu/ iuż były záſlepione ocży iego/ co dáley tho więcey pomnażáły ſie grzechy iego. RejPos 322v; ácżkolwiek naymocnieyſze kſiążętá tego ſwiátá przeſládowáli ogniem y miecżem Koſcioł Páná Kryſtuſow/ wſzákże on przedſię zwycięſcą zoſtał/ owſzem co dáley tym więcey ſie pomnażał y ſławnieyſzym ſie sſtawał RejPosRozpr c3v; miáſto [Jerozolima było] pobudowáne/ ktore ſie też znácżnie pomnażáło áż do onego oſtátecżnego zborzenia iego. CzechRozm 165v; CzechEp 138; Calep 855a; Bráćia/ powinniſmy Bogu záwſze dźiękowáć zá was/ [...] iż ſię bárzo pomnaża wiárá wáſzá/ y obfituie miłość káżdego z was WujNT 2.Thess 1/3; PowodPr 56; SkarKaz 420a; A iżby ten ſkarb Rzeczypoſp: y ſam przez ſię pomnáżáć ſię mogł/ tedy y to podobno nie zdrożnaby rzecz byłá VotSzl D4.

pomnażać się czym (1): KuczbKat 180 cf W porównaniu.

pomnażać się miedzy kim (1): Z cżáſem wkradał/ y pomnażał ſię ten błąd miedzy ludźmi/ bo ludźie záwſze ſkłonnieyſzy do wymyſłow/ niż do prawdy. NiemObr 148.

pomnażać się w kim, w czym [= w społeczności] (1): á żeby ſię w onſm [lege: onym] ludu/ zá nim chodżącjm [!] więtſze nábożeńſtwo pomnáżáło: náprzod miał z ſobą wiele kapłanow/ do ſłuchaniá ſpowiedzi: ktorzy mu teſz y v Mſzey ſłużyli. miał y orgány áby ochotniey przy ſłużbie Bożey ſtáli. SkarŻyw 309.

W połączeniu szeregowym (1): Obácz/ iż kośćioł y Ewángelia Páná Chriſtuſowá iuż ná on czás byłá ná wſzytkim świećie/ y co dzień to więcey roſłá/ pomnażáłá ſię y owoc przynośiłá. WujNT 696.

W porównaniu (1): iáko ćiáło nietylko śie pokármem przyrodzonym záchowywa/ ále też pomnaża/ y ſmák vſtáwicżnie nową z niego roſkoſz y wdźięcżność poymuie: ták theż pokarm świętego Ciáłá Páńſkiego/ nietylko duſzę pośila/ ále iey też mocy przydawá KuczbKat 180.

W charakterystycznych połączeniach: pomnażać się bardzo, co dalej to (tym) więcej (2), aż do końca, sam przez się, wielce, zawżdy, znacznie (2).

Zwrot: »w liczbie się pomnażać« (1): rácz dodáć Boſkiey pomocy twey/ [...] áby [...] cżeladká twoiá/ w licżbie/ y v ćiebie w zaſłudze/ znácżnie ſię pomnażáłá. LatHar 352.

Szereg: »owoc przynosić i pomnażać się« (1): [Ewanieliją] przyſzłá do was/ iáko y ná wſzytkim świećie ieſt/ y owoc przynośi/ y pomnaża ſię [et fructificat et crescit] WujNT Col 1/6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen (1): A vćiekáli też pierwey od rozmáitośći Antychriſtowſkich ſekt/ w ktorych ſię [Antychryst] záwżdy pomnaża/ y przez ktore ſłowo Boże tłumi y niſzcży CzechEp 358.

2. Powiększać, rozwijać coś w sobie; mieć czegoś coraz więcej; crescere, proficere Vulg; augere Modrz (28):

pomnażać się czym (1): Dźiećię roiło/ y pomnażało ſię Duchem/ pełne mądrośći/ y łáſká Boża byłá w nim [Vulg Luc 2/52]. LatHar 531; [BudArt G3].

pomnażać się w czym (28): ſtąd że [z pracowitości i modlitwy] ſie tým więcey w vcżynkach dobrich ij w miloſci bożé pomnażáła OpecŻyw 2v; ábyſmy prawdę czynyąc [...] to yeſt/ vprzeymye ſye ſpráwuyąc w miłoſci przećiw bogu y bliźnyemu/ pomnażáli ſye we wſſem dobrym/ w zgodźye á w yednoſci koſcyołá Kryſtuſowego KromRozm III H2v [idem] H3v; A Menelaus trwał przed ſie ná vrzędzie onym/ prze niektorych potentatow á mocnych panow łákomſtwo: pomnażáiąc ſie we złośći/ y w zdrádach przećiwko mieſzcżczánom. Leop 2.Mach 4/50; BibRadz II 108a marg; S tego piſmá Kośćioł Powſzechnv powinien ſie w obycżáioch y w rządźie dobrym pomnáżać WujJudConf 29v; RejPosWstaw 22; CzechRozm 214v; Niechayże tedy ten ſkutek będzie mieſzkánia w ſpołku Rzecżypoſpolitey/ áby wſzytcy obywátele ſzcżęſliwie/ to ieſt (iáko Cicero wykłáda) vcżćiwie á dobrze żyć mogli/ áby ſię w doſtoynośći y w pożytkach pomnażali ModrzBaz 3; zakonnikiem w onymże klaſztorze zoſtáło ono pácholę: pomnáżáiąc ſię w pokorze y poſłuſzeńſtwie/ y w miłośći v wſzytkiey bráćiey. SkarŻyw 184, 328; NiemObr 78, 79, 80, 81, 102; ArtKanc P5; ſłońce/ im więcey ku gorze poſtępuie/ tym ſię więcey pomnaża w świátłośći y gorącośći: nie iżby ſámo w ſobie iáśnieyſze y ćiepleyſze było: ále iż ſię więcey moc iego pokázuie. WujNT 201, 201, Xxxxx4v; PowodPr 3. Cf Zwroty. [Cf też 1. LatHar 352.]

W charakterystycznych połączeniach: pomnażać się w chrystyjaństwie, w Chrystusie [= w znajomości Chrystusa], w cnotach (3), w dostojności, w Duchu Św., w gorącości, w jedności, w łasce (5), w mądrości (7), w miłości (2), w obyczajach dobrych, w pokorze, w posłuszeństwie, w pożytkach, w rządzie dobrym, w światłości, we wszem dobrym, w zasłudze, w zdradach, w zgodzie, w złości, w znajomości słowa bożego; (co dalej) tym więcej się pomnażać (3).

Zwroty: »pomnażać się w leciech« = proficere aetate Vulg [szyk zmienny] (4): Pan Iezus pomnażał ſię w mądrośći/ w lećiech/ y w łáſce v Bogá y v ludźi [Vulg Luc 2/52]. LatHar 554 [przekład tego samego tekstu (2)] 532; WujNT Luc 2/52; Rość Iároyśiu namilſzy/ w lećiech ſię pomnażay/ A vćiechy z lat młodych Rodźicom przymnażay. SkorWinsz A3v.

»pomnażać się we wzroście, [wzrostem]« (5): CzechEp 347; NiemObr 144; A Ieſus ſię pomnażał w mądrośći y we wzroście (marg) ábo, y w lećiech. (–)/ y w łáſce v BOgá y v ludźi [Et Iesus proſiciebat sapientia et aetate et gratia apud Deum et homines]. WujNT Luc 2/52; [Ieſus pomnażałſie [!] mądrośćią y wzroſtem BudArt G3]. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]

3. Doskonalić się, zmieniać się na lepsze (1):

Szereg: »rość i pomnażać się« (1): wiárá prawdźiwa w Iezuſá Chriſtuſá/ tá ieſt/ przez ktorą weń wſzcżepieni będąc rośćiemy y pomnażamy ſię/ ná podobieńſtwo iego NiemObr 10.

Synonimy: 1. czynić się, narastać, przybywać, rozrastać się, rozszerzać się, sporzyć się, szerzyć się, wzmacniać się, wzmagać się, zamagać się; 3. polepszać się.

Formacje współrdzenne cf MNOŻYĆ.

Cf [POMNAŻAJĄCY SIĘ], POMNAŻANIE