[zaloguj się]

PRZEŁOŻYĆ (474) vb pf

e oraz o jasne.

Fleksja
inf przełożyć
praet
sg pl
1 m przełożyłem, -em, -m przełożył m pers przełożylismy, -smy przełożyli
2 m przełożyłeś, -eś, -ś przełożył, ty przełożył m pers przełożyliście
n subst -ście przełożyły
3 m przełożył m pers przełożyli, są przełożyli
f przełożyła m an
n subst przełożyły
plusq
sg
3 m był przełożył, przełożył był
imperativus
sg pl
1 przełóżmy
2 przeł(o)ż przełożcie
3 niech, niechåj(że) przełoży
conditionalis
sg pl
1 m bym przełożył, bych przełożył m pers bysmy przełożyli
2 m byś przełożył m pers
3 m przełożyłby, by przełożył m pers by przełożyli
con praet
sg
3 m by przełożył był
impersonalis
praet przełożono
con by przełoż(o)no
participia
part praet act przełożywszy

inf przełożyć (97) [Cf PRZEŁOŻYĆ SIĘ].fut 1 sg przełożę (11).2 sg przełożysz (2).3 sg przełoży (17).3 pl przełożą (2).praet 1 sg m przełożyłem, -em, -m przełożył (19).2 sg m przełożyłeś, -eś, -ś przełożył (6), ty przełożył (1) RejKup.3 sg m przełożył (184). f przełożyła (3).1 pl m pers przełożylismy, -smy przełożyli (6).2 pl m pers przełożyliście (1). subst -ście przełożyły (1).3 pl m pers przełożyli (46), są przełożyli (1) LibLeg. subst przełożyły (1).plusq 3 sg m był przełożył (7), przełożył był (1) CzechRozm.imp 2 sg przeł(o)ż (5).3 sg niech, niechåj(że) przełoży (3).1 pl przełóżmy (1).2 pl przełożcie (2).con 1 sg m bym przełożył (4) CzechRozm (3), JanNKar, bych przełożył (3) BibRadz, ModrzBaz, WujNT.2 sg m byś przełożył (3).3 sg m przełożyłby, by przełożył (6).1 pl m pers bysmy przełożyli (3).3 pl m pers by przełożyli (1).con praet 3 sg m by przełożył był (1).impers praet przełożono (11); -ono (1), -(o)no (10) [Cf też PRZEŁOŻYĆ SIĘ praet 3 sg n].con by przełoż(o)no (1).part praet act przełożywszy (24).

stp notuje, Cn s.v. do słowa przełożyć, Linde także XVIIXVIII w.

1. Uczynić zwierzchnikiem, powierzyć władzę, urząd, obowiązek, sprawę do wykonania; praeficere Modrz, Vulg, JanStat; praefectum constituere, praepositum facere Modrz; constituere Vulg (197):

przełożyć kogo [= kto został kimś obrany] (177): BibRadz 4.Reg 25/23; Potym krol vbogáćił y przełożył Amáná ſługę ſtárſzego/ ktory był rodem Amálech/ y kłániáli ſie mu wſzyſcy ſłudzy krolewſcy BielKron 114v; RejPos 24; [Gdy tedy pan opátrzy ſwoie páńſtwo [...] y tákowé ludźi przełoży/ którzy nie ná ſwoie pożytki/ ále ná poſpolitą y ná páńſką potrzebę pátrzyć będą ná káżdy czás [...]: táki pan iuż będźie miał doſtátek wſzytkiego CerGór 32]. Cf Zwroty.

~ przełożyć do czego (1): Trzebá też do tego [do przeglądu] przełożyć ludźi ſtátecżne/ á w rzecżach rycerſkich biegłe/ ktorziby woyſká doglądáli ModrzBaz 111v.

przełożyć komu (12): y obrał ſobie ſlugę wiernego Dawidá/ ktorego przełożył ludowi ſwemu RejPs 117v; KromRozm III M3, Nv; Co gdy vſlyſſeli wſſyſcy Hetmáni woyſk/ [...] to ieſt/ że Krol Bábilońſki przełożył ludu Godoliaſſá: przyſſli do Godoliaſſá Leop 4.Reg 25/23; BielKron 102v, 226; KochPs 134; StryjKron 295; SarnStat 851. Cf przełożyć komu (sobie) za kogo; komu być kim.

przełożyć komu (sobie) za kogo (2): RejPs 162; á wygnawſzy Izaſławá właſnego Páná dla okrucienſtwá/ Brátá iego Wizeſławá odbitego z więźienia/ ná Kijowską Stolicę zá Páná ſobie przełożyli StryjKron 180.

przełożyć komu być kim (1): Abowiem ieſzcze w Raiu poznał Pan krewkość narodu niewieſciego/ [...] y przełożył iey być głową mężá. RejPos 43.

przełożyć na co (33): á ſnadz vniego [u Boga] czáſem zacnieyſzy vbogi by iedno był ſpráwiedliwy á czáſem rozmnoży potomki iego/ iż ie y náwyſokie ſtany przełoży. RejPs 161, 96v; RejJóz Lv, L4v; BielKom B2; Ieſt też to iedno złe pod ſłońcem/ á zmocniło ſie miedzy ludźmi/ gdy kogo Pan Bog przełoży ná páńſtwo/ y ná cżeść álbo doſtoieńſtwo/ ták iż ma wſzelki doſtátek/ á nie vmie tego vżywáć BielKron 80v; á gdy był [Papież Adryjan] zálecon w Nauce Máximilianowi Ceſárzowi/ przełożył go ná vcżenie wnuka ſwego Kárłá BielKron 198v; Papież Eneás Silwius ćiągnie z wielkim ludem Krzyżakow/ y ſłużebnych wodą y źiemią do Epiru/ áby tám przełożył Skánderbega ná kroleſtwo Mácedońſkie BielKron 254v; Krol Władźiſław [...] pogranicżne zamki od Turkow dał Huniádowi/ przełożywſzy go ná Hetmáńſtwo. BielKron 389, 74, 104v, 111, 189v, 218 (14); A ty nie tilko ábyś tego ſtrzedz miał ná co cie twoy Pan przełożyć racżył/ ále ſam gubiſz/ niſzcżyſz/ tráćiſz/ y ſpráwámi y podſtępki ſwemi thy nędzne owiecżki iego/ á roſkoſzuieſz ſobie w oney zwirzchnośći ſwoiey RejPos 314v, 314, 325; A nápirwey to pokażemy/ ktore ſtany álbo ktore vrzędy ſam Pan od pocżątku poſtánowić racżył/ álbo ktore ná ták ſwiętą ſłużbę koſcielną przełożyć. RejPosRozpr c2; StryjKron 180; CzechEp 290; BielSjem 5. Cf »przełożyć na urząd«.

przełożyć na kogo [= nad kim] (1): Tedy rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ sſtęṕ z gory/ bowim lud twoy zgrzeſzył/ opuść mię iż ie wygładzę/ á przełożę cię ná wielki lud [Vulg Ex 32/10]. BielKron 34v.

przełożyć kim (25): A wziął go [Bóg Dawida] od trzody bydlęcey zá ktorą on będąc páſterzem chodził y przełożył go páſterzem nad przebránem ludem ſwoiem RejPs 117v; A pan bog to tobie obiecał vmocnioną wiárę iż ćię miał przełożyć kápłanem á ſpráwcą náſſem áż doſkończenia czáſow RejPs 165, 154v; Diar 69; Leop Gen 41/33; BielKron 51, 55v, 61, 78v, 212v, 254, 389; Cżego nam rácż dáć docżekáć wſzechmogączy Boże Oycże náſz przez tegoż Syná ſwoiego/ ktoregoś Pánem á Krolem przełożyć racżył/ ná wieki wiekom/ Amen. RejPos 131, 217v, 345; RejZwierc [203]v; Tedy poſzedł Iftach z ſtárſzemi Gileadſkiemi/ y y [!] przełożyli go ludzie (oni) nád ſobą głową y kſiążęćiem BudBib Iudic 11/11; CzechRozm 124; Hilarioná też Greká Metropolitem w Kijowie v S. Sophie przełożył StryjKron 175, 295, 457; A iże głową iego [Kościoła] Piotrá Pan przełożył/ Przeto ſię tu by namniéy ná to nie zátrwożył. SiebRozmyśl K3v; [Ciężki to na mię urząd ten to syn twój włożył. Iż mię oto wszystkich spraw szafarzem przełożył. DramStp II 277]. Cf »przełożyć starszym«.

przełożyć nad kim (62): RejPs 26, 26v; Wyznawam też to [...] żem napirwei powinien być poſłvſzny panv bogv/ [...] Potym też tym ktore mi pan bog dał/ y nademną przełożył/ iako ieſt ociecz/ matka/ vrząd ſwieczki SeklWyzn f3v; RejKup bb4v; A tákże Saul przełożył go [Dawida] nád rycerſthwem BibRadz 1.Reg 18/5, 4.Reg 25/22; OrzRozm N3; [Mojżesz] wybrawſzy męże godne z Izráelſkich ludzi/ przełożył ie nád ludem poſpolitym/ ktorzyby ſądzili lud Boży káżdego czáſu BielKron 32; Po zborzeniu Troiey Antenorá nád kroleſtwem Troiáńſkim przełożył Agámenon BielKron 60v; [Wałaski wojewoda] Mikołáiá Kámienieckiego Woiewodę Krákowſkiego nád Rycerſtwem przełożywſzy/ poſłał z woyſkiem do Wáłach BielKron 406v, 40v, 43, 54, 59, 67 (39); RejPos 56; RejZwierc 130v; Pan Chryſtus wſzyſtkie Apoſtoły/ kápłany j biſkupy pocżynił y rowną im moc dał: á wſzákże iednego nád inſzymi przełożył/ dla záchowánia iednośći. WujJud 154, 154v, 155v; BudBib Ier 40/5, 11; CzechRozm 47; Gdy [Aleksander cesarz rzymski] ktore chćiał nád ktorą kráiną przełożyć/ oznáymował imioná ich nápomináiąc lud/ ieſliby kto nánie co wiedźiał/ áby iáwnie dowodźił ModrzBaz 46, 3v; StryjKron 265; CzechEp 161, 290 [2 r.]; WujNT przedm 32. Cf przełożyć nad kim czym.

przełożyć nad kim czym (1): Gdyż oſobye W. K M. Pan Bog z możności ſwey/ nád tym narodem/ y nád thym ięzykiem/ Kroleſthwem á zwirzchnoſcią/ przełożyć racżył. RejPos A3.

przełożyć nad czym (8): Nád to iſz ſię podobáło Iudom ofiárownikom/ aby Symon był Kſiążęćiem y Arcyofiárownikiem vſtáwicżnie/ [...] K temu ieſzcże áby był wodzem ich/ ktoryby miał ná ſwey pracy rzecży święte/ á ktoryby nád vrzędy ich/ y nád ziemią/ ták nád zbroiámi/ iáko y nád báſztámi/ pewne ludzi przełożył. BudBib 1.Mach 14/42, Ier 41/2; CzechRozm 51, 122, 123v, 187; Poſłał potym [Włodimirz] po Rzemięſniki do Greciey/ y zmurował Cerkieẃ Bohorodzicy/ ktorą kſięgámi y Obrázámi ozdobiwſzy przełożył nád niam [lege: nią] Naſtaſiuſſá Korſunianiná Kápłaná StryjKron 165; Vpátrzćieſz tedy/ Bráćia/ miedzy ſobą śiedmi mężow dobre świádectwo máiących/ [...] ktorebyſmy przełożyli nád tą ſpráwą WujNT Act 6/3; [ábyś mie tego náuczył, jáko będę czeladkę swoję w domu moim, nád ktorym mie Pan Bog do czásu przełożyć raczył, porządnie spráwowáć umiał. LubWiryd 61].

przełożyć na kim, na czym (3): Ná cżworę woyſko ſwe [Żydowie] roździelili/ ná iednym przełożyli Mánáimuſá/ á w drugim Biſkupá Eleázárá BielKron 146v; [Karolus] przełożył Adryaná ná wſzytkim ſwoim páńſtwie w niebytnośći ſwoiey BielKron 198v, 255v.

przełożyć w czym (3): Zebráli tedy Wolſkowie dwie woyſká/ w iednym przełożyli Tulliuſá/ w drugim Márcyuſá/ Tullius kráiny Láćińſkie woiował/ Márcyus Rzymſkie BielKron 109, 70v, 146v.

przełożyć gdzie [= jako rządcę czego] (7): Tych cżáſow też Muleáſſes Krol s Tunis z Affryki/ ktorego tám był Ceſarz przełożył wypędziwſzy Bárbároſſe przed 13 lat przyiechał do Ceſárzá BielKron 232v; Soliman poſpieſzał do Konſtántynopolá/ przełożywſzy ná Biłágrodzie Bálbenſá/ áby miáſtho opráwiał á lud robotny zgromadzał. BielKron 316v, 126v, 249, 313v; Y vſłyſzáły wſzytkie kśiążętá rycerſkie/ [...] iż przełożył krol Bawelſki Gedáł-iáhá/ ſyná Achikámowego w ziemi/ iż też zlećił iemu męże/ y niewiáſty/ y dzieći BudBib Ier 40/7; StryjKron 130.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (2); zawsze: (a)by] (4): RejRozpr K, K3; Potym Lizyaſz gdy ſię dowiedział iż Filip ktorego krol Antyoch będąc ieſzcze żyw przełożył aby wychował ná kroleſtwo Antyochá ſyná iego/ Wroćił ſię z Medyiei BibRadz 1.Mach 6/55; BielKron 316v. ~

przełożyć kogo [= pełniącego funkcję] (11): [Jeśli dobrze czynił papież, wiążąc przednich panów chrześcijańskich klątwami] álbo deptáć nogámi ná zyemi (iáko cżynił Alexánder Bárbároſie) ktore ſam Bog przełożył/ y w vcżćiwośći mieć kazał. BielKron 183, 104v; Acżkolwiek iáko Páweł s. piſze/ iż Pan przełożyć racżył ſtany w koſciele ſwiętym ſwoim/ iedny Doktory/ drugie Biſkupy/ drugie wyznawácże ſłowá ſwego: á wſzákoż żadney iney powinnośći onym naywyſzſzym przełożonym ſwoim á Apoſtołom ſwoim ſwiętym [...] porucżáć nie racżył/ iedno: Idźcie á opowiedaycie wolą moię RejPos 347. Cf »nad inne przełożyć«.

~ przełożyć komu (2): [Likurgus ustawił był prawa mieszczanom lacedemońskim] Napierwey vſtáwił im Demokrácią y Aryſtokrácią/ to ieſt przełożył im dwu pánu zwierzchnich miáſto krolow/ k nim przydał dwádzieśćiá ośm mężow ſtárych rozumnych/ wiáry godnych/ áby/ ieſliby w cżym oni dwá Zwierzchni pochybili/ ći mężowie rádą ſwoią nápráwili. BielKron 272, 99.

przełożyć nad kim (3): Weſel ſie Izráel w Pánu co cie ſtworzył/ Wy corki s Syonu co was Pan rozmnożył/ A krolá zacnego nád wámi przełożył. LubPs ff4v; BielKron 438v; LatHar 678.

przełożyć gdzie (2): WLaſnieby mogł zwáć oyczem ſwiátá thego/ Káżdego z Bogá thu przełożonego. [...] Kogo tu pan Bog ná ſwiecie przełoży. RejZwierc 225v; StryjKron 130. ~

przełożyć co na kogo (9): LibLeg 6/119; RejRozpr A3v; A iuż nicż niemieſzkaiąc chcę okazać panie Zeć dalibog pomyſlę czos przełożył na mię RejJóz L2; RejKup bb5; A ná kogoby ye [przełożeństwo] bog przełożył/ áby ye w pokorze/ nye ky ſwemu właſnemu tylko/ ále ku onych/ ktorym przełożon yeſt/ dobremu/ ſpráwował KromRozm III M7; Piſał thedy do Skánderbegá Krol Węgierſki proſząc go o pomoc/ [...] chcęcy nań wſzytkę ſprawę przełożyć przećiw Murzábekowi BielKron 245; GórnDworz Ii7; ModrzBaz 110v; GDyżeśćie to o śioſtry ná nas przełożyły/ Choćia inne niżli my dobrze mędrſze były: [...] Poſelſtwo pilnie ſpráwim BielSjem 12.

cum A dupl (1): Grekowie przełożyli ſprawcę nád ſobą Piruſá z ludem oycowſkim BielKron 59.

W przeciwstawieniach: »wypędzić, złożyć ... przełożyć« (2): odpuść mi/ brá/ ćie [!]/ iżem ták przećiw tobie zgrzeſzył/ y ćiebiem cżłeká świętego/ y ná to godnego złożył/ á tegom niegodnego y ná ten vrżąd nieſpoſobnego przełożył. SkarŻyw 171; Włodimirz [...] wroćił ſie do ſwoiego Xięſtwá/ gdzie namieſtniká Iaropełkowego z Nowogrodá wypędził/ á ſwoiego nijákiego Dobrynię przełożył StryjKron 130.

Zwroty: »nad in(n)e (a. insze) (wszytkie) przełożyć« [w tym: kogo (= kto został obrany) (4), kogo (= pełniącego funkcję) (1)] (5): [Pan Bóg królów] nietylko ná ták wyſoki ſtolec poſtánowił y nád inſze przełożył/ ále też zacność/ władzą y moc ich w obronie á w opátrznośći ſwoiey ma. WujJudConf 3; SkarJedn 63, 69; Eugeniuſz cżwarty Papieſz o tákich cnotách iego [Antoninusa] y náuce ſłyſząc: nád ine ktorzy ſię ná Arcybiſkupſtwo Floręnckie wmagáli: tego ſamego przełożył/ y Arcybiſkupem go vcżynił SkarŻyw 412; WujNT 76.

»przełożyć na [czyje a. jakie (w tym: swe (4))] miejsce [kogo (= kto został obrany)]« [szyk zmienny] (10): Ieſt też to iedno złe ktorem widzyał pod ſłońcem/ przez złe rozeznánie páná pirwſzego: Błazná ná wyſokie mieyſce przełożono [Positum stultum in dignitate sublimi Vulg Eccle 10/6] BielKron 81v; A gdy go [Aleksandra] pytano kogo każe ná ſwe mieyſce przełożyć po śmierći. Odpowiedzyał iż kto będzye tego mieyſcá godnieyſzy BielKron 126v, [852]v, 103, 114v, 210, 211, 401; Bo ieſliż cie Pan też przełożył ná mieyſce ich [wiernych pasterzy]/ cżemuż thę regułę Páná twoiego ná ſtronę odkłádaſz á odmietuieſz? RejPos 314v, 314v.

»przełożyć w rządzeniu, w rządzie [kogo (= kto został obrany)]« (1:1): RejPosRozpr c3v; áby páni ná wędźidłá mężá nie wźięłá/ á przewodźić nie pocżęłá; bo wſzytkie práwá Boſkie y ludzkie tego im dla ich krewkośći nie pozwoliły/ ále męże w rządzeniu przełożyły WerKaz 290.

»przełożyć starszym [kogo (= kto został obrany)]« [szyk zmienny] (3): A iż było dano od Bogá Aaronowi kápłáńſtwo y potomkom iego/ przeto Dawid przełożył z iego domu nád ine ſtárſzemi BielKron 74; Skánderbeg dobrze opátrzył Kroią/ ták ludem iáko ſpizą/ ſtárſzym przełożył Báldázera Włocha BielKron 257, 189.

»przełożyć na urząd [kogo (= kto został obrany)]« [szyk zmienny] (7): Ná Rzymiániech [papież Innocencyjus VI] to przewiodł/ iż im chudego cżłowieká napirwey przełożył ná zwirzchni vrząd BielKron 186v, 141, 216v, 458v; SkarŻyw 171; my y potomkowie náſzy ná ieden vrząd z tych dwu iednę perſonę duchowną/ á drugą świetcką przełożyć mamy [in Cancellariatus et Vicecancellariatus officiis ... praeficere debeamus JanStat 288] SarnStat 318 [idem] 944.

Szeregi: »postanowić (a. ustawić) i (a) przełożyć« (3): BielKron 104v; WujJudConf 3; A dopiero potym pod nowym przymierzem nád tymże domem/ y z Izráelá y z Pogánow zebránym/ poſtánowił y przełożył/ iáko ſyná y dźiedźicá Iezuſá Chriſtuſá. CzechEp 290.

»przodek dawać i przełożyć« (1): áczkolwyek wſſyſtkye ápoſtoły pan yednoſtáynye wybrał/ [...] yednák między nimi wſſędy Pyotrowi ſwyętemu przodek dawał/ y drugim go przełożył. KromRozm III M3.

Przen [co] (3):

przełożyć czemu (2): RejPs 109; Iáko dwye ſwiátłośći ſłońce y mieſiąc/ iednę dnyowi á drugą noczy przełożyć racżił LubPs dd5 marg.

przełożyć na co (1): Słońce áby w dzyeń ſwyećiło ná to ye przełożył LubPs dd5.

2. Przetłumaczyć na inny język; interpretare PolAnt (133): A tak o káżdem pobożnem tuſzę/ iż gdzieby ſię co zdrożnego znáchodziło/ nie będzie mi mieć zá złe/ ále mię bráterſkie przeſtrzeże/ álbo ſam znowu przełoży y popráwi BudBib c3v; Znalazł ten pierwey brátá ſwego Symoná/ y mowi mu Nalezliſmy Meſyaſzá/ co ieſt przełożywſzy namázániec. BudNT Ioann 1/41, przedm c6; CzechRozm 63.

przełożyć co (77): BielŻyw nlb 4, 112; I wſpominałem na ty Kxazky Ktore mi był yeden dobrý przacżel do Krolewcza przjwiozł [...] a ktoż kolwiek ie prżełożił ſą dobrże prżełożon e [!] RejKupSekl a6; y przy tym ſtoię/ iż libri del Cortegiano, thák ſie przełożyć nie mogą/ iáko Márſilius Ficinus Platoná przełożył. GórnDworz B5v; Wſzákoz komu ſie ten moy Dworzánin podobáć nie będzie/ oto ma Korteginá Włoſkiego/ [...] niechayże go ku ſmáku ſwemu przełoży GórnDworz B5v; RejZwierc Aaav; CzechEp 226; ReszPrz 69; OrzJan 3; Stárſzy záſię náſzy mnie to poruczyli/ ábych Nowy teſtáment/ iáko łácnieyſzy niżli ſtáry/ napierwey przełożył WujNT przedm 3, przedm 16, 17, s. 125; SarnStat 59, 347; [ći ſami ktorzy teraz niedopuſzcżáią kośćiołom Angielſkim chwały Bożey Angielſkim ięzykiem ſpráwowáć/ więtſzą część Bibliiey prżełożyli BazHist 223 (Linde)]. Cf Z przytoczeniem wyrazu lub tekstu przekładu, »na [jaki] język przełożyć«, »księgi przełożyć«, »słow(k)o przełożyć«, »słowo od słowa przełożyć«.

przełożyć co [= jak] (1): A nie tylko słowá/ ále y rzecż ſámá iáſnie pokázuie/ że to fałſz co Beza przełożył. BudNT przedm c.

przełożyć wedle czego (1): Ktora to omyłká nie teraz iuż Greckie kśięgi opánowałá/ ponieważ y náſz Słowieńſki tłumacż wedle niey przełożył. BudNT przedm b4.

przełożyć z kogo, z czego (2): wſzákżem przećię zá iedną pracą y z Graeckiego textu wſzytek Nowy teſtáment záraz przełożył WujNT przedm 16, s. 404.

przełożyć z kim [= tak, jak kto] (1): Tu ſię mnodzy tłumácże mylą przekłádáiąc/ ſtráſzyć ie. Bo y rozum vkázuie żerogow [!] nielza ſtráſzyć/ ále ie tłuc álbo trzeć może. Z námi przełożył Grecſki tłumácż y Kálwin. BudBib I 462d marg.

W połączeniu z nazwą języka oryginału [z jakiego] (8): BudBib bv; co káżdy cżytáć może kto iedno vmie: bo ią [odpowiedź patryjarchy greckiego Lutrowi] tenże kápłan Boży [Stanisław Sokołowski]/ z Greckiego ná Láćińſkie pięknie przełożył ReszPrz 69; ktorego [Jezusa] Bog wyſtáwił áby był vbłagánim (marg) vbłagáczem. N.L.S. y może też ták z Graeckiego przełożyć. (–) WujNT 532, przedm 16, 17, 20, 21 [2 r.].

W połączeniu z nazwą języka przekładu [w tym: na jakie (7), po jakiemu (2)] (9): proſzę V M. pana mego Miłoſciwego, za wdzięcżne przyięcie tych to kxiążek krotce wypiſanych, ktore zową Zywoty mędrczow, ktorem tak z pilnoſcią y z praczą niemałą, zapomaganim niektorych vcżonych ludzi na polſkie przelożył BielŻyw nlb 4; Bo ták po Láćinie przełożył [Apoc 21/22]/ Bog wſzechmocny kośćiołem iey [tj. Jerozolimy] ieſt/ to ieſt báran. BudNT przedm c2v; ModrzBazBud ¶6; ReszPrz 69; OrzJan 3; dla czegom nie tylko z Láćińſkiego ále y z Graeckiego Teſtáment nowy ná Polſkie przełożył WujNT przedm 17, przedm 22, s. 125; SarnStat 59.

Z przytoczeniem wyrazu lub tekstu przekładu [w tym z zapowiednikiem: tak (31); fragment tekstowy (58), I sb (12), N sb (2); co (22)] (72): Ktory wirſz Brzeſcy tłumacże ták przełożyli. Onegoż dniá poświęcił Krol puł ſieni. rc. Záś Krakowſki tak to przełożył/ Tego dniá poświęćił Krol połowicę śieni. BudBib b2v; Potłumi ludzie pod nás (marg) Może też to przełożjć iáko o rzecży przeſzłey/ potłumił/ obrał. rć. (–) BudBib Ps 46/3[4], b2 [3 r.], b2v [3 r.], cv, c2, c2v [4 r.] (25); Náſzy tłumácze wſzytcy ſzáráńcżą to [greckie słowo Akrides] przełożyli/ ale niepodobieńſtwo aby on zacny mąż tak plugáwe y iadowite miáł ieść robáctwo BudNT Hhv, przedm b6v, c [2 r.], cv [6 r.], c2, c2v [2 r.] (17); CzechRozm 38v, 129v; Báſilius w kśięgách trzećich przećiw Eunomiuſzowi twierdzi/ iż Duch S. ma od ſyná/ eſſe/ to ieſt iáko słowacy ſtárzy przełożyli/ ieſteſtwo. SkarJedn 278; Co też ſeptuaginta przełożyli defeci a cognatione mea: máiąc συγγενειαν A potym káp. 13. toż ſłowo przełożyli γενεαν to ieſt narodem: co też y wiekiem przełożyć może/ bo ſię γενεα ták też ná inſzych mieyſcách bierze. CzechEp 156, 155, 156, 170, 191, 415, 417; LatHar 178 marg; Turba, wolałem przełożyć po ſtáropolſku Rzeſza/ á niżeli tłuſzcza/ ábo tłum/ ábo lud. WujNT przedm 22; Z niewiáſtámi [Act 1/14].) To mieyſce tłumácze Brzeſcy y Budny zá niemi zfáłſzowáli: przełożywſzy/ z żonámi/ miáſto z niewiáſtámi. WujNT 397, przedm 14, 23, s. 12 [3 r.], 26 [2 r.], 67 (17).

Zwroty: »dobrze (lepiej) przełożyć« (3): BudBib cv; Przeto y Láćinſki y Słowieńſki Tłumácż dobrze przełożyli. Wćiele/ á nie wćiáło. BudNT przedm c2v, Ii.

»fałszywie przełożyć« (1): Bo w Rozdz. 5. [Act 5/3] fałſzywie ono przełozyli. Anania/ przecż napełnił Sżátan ſerce twoie żebyś zełgał Duchowi świętemu? BudNT przedm c.

»z [jakiego] języka, z [jakiej] mowy przełożyć« (7:1): BielŻyw 129; BielKron 147v, 183; GórnDworz F5; BudBib b4v; BudNT przedm c7; Może też z Greckiego ięzyká przełożyć ták/ ktory bierzeſz ná ſię. LatHar 178 marg; WujNT przedm 21.

»na [jaki] język, na [jaką] mowę, na rzecz swą, w [jaką] mowę, przyrodzonym językiem przełożyć« [w tym: nasz (3), swoj (3); co (16)] [szyk zmienny] (17:1:1:1:1): Ktoreż tho [księgi Ksistusa] Ruffinus dla prozby niektorego Aiama, z grecſkiey mowy w łacinſką przełożył BielŻyw 129; [autor wcześniejszego przekładu ksiąg Biblii] ziednał ſobie v każdego chwałę y ſlawną pamięć/ iż [...] podał ty piſmá narodowi ſwemu/ przełożywſzy ie przyrodzonym ięzykiem ku cżytániu BibRadz *4v, *2; [Ptolomeus Filadelfus] Zydowſką Biblią dał przełożyć ná Grecki y Láćińſki ięzyk ſiedḿ dzyeſiąt wykłádácżom. BielKron 128v, 147v, 168, 183; Vertere in aliam linguam, Przełożyć/ wyłożyć/ przetłumáczyć ná ynſzy yęzyk Mącz 486a, 165c, 375a; [Bułgarowie] wiele piſmá Bożego z Láćińſkiego/ y z Greckiego/ ná ſwoy ięzyk przełożyli GórnDworz F5; BudBib b4v, c2v; Ten [Beza] ono mieyſce v Iohaná ś. wpirwem liśćie wrozdziale 4. wirſzu 2. ták ná Láćinſki ięzyk przełożył. Omniſ ſpiritus qui confitetur Ieſum Chriſtum in carmen veniſſe. ex Deo eſt. BudNT przedm c2, przedm c7, c7v; CzechRozm 127v; ModrzBazBud ¶5v; Com też ſnádniey/ znáczniey y z lepſzym rozumienim z Greckiego á niżli z Láćinſkiego ná náſz Polſki ięzyk przełożyć mogł/ tegom też nie opuśćił. WujNT przedm 21, przedm 1; SarnStat 57.

»księgi przełożyć« (7): BielŻyw 129; y wiele inych kſiąg piſał [Jozefus]/ ktore Rufinus Aquileńſki ná łáćińſki ięzyk przełożył z żydowſkiego. BielKron 147v, 168; żeſmy te święte kśięgi po onych pierwſzych Tłumácżoch (po Krakowſkiem y po Brzeſkich) znowu przełożyli. BudBib b, bv; (wiedz) zeſmy iuż iedne kśięgi/ to ieſt/ o Woynie/ ná Hiſzpańſkie przełożyli ModrzBazBud ¶6; WujNT przedm 20.

»nie k rzeczy, niewłasnie, nikczemnie przełożyć« (1:1:1): Tu też y nie właſnie/ y ktemv nie krzecży przełożyli. Bo w tekśćie Hywreyſkiem niekroleſtwá/ ále kroleſtwo (iedno) piſze BudBib b3; Ian mowi: Wſzelki duch ktory nie wyznawa że Iezus Chriſtus przyſzedł w Ciele/ á nie w ćiáło/ iáko nikcżemnie Theodorus Beza przełożył CzechRozm 38v.

»słow(k)o (a. słowa) przełożyć« (13): Słowo Hywreyſkie Daiek w Ieremiaſzu y wkſięgach Krol. Przełożyliſmy taranem BudBib I 409a marg; BudNT przedm cv, c7, k. Ff6; A wżdy v ſámego iednego Nieświeſkiego tłumácżá to naydzieſz iż toż iedno ſłowo inácżey v Sámuelá á inácżey w Pſálmie przełożył CzechRozm 128v, 128v [4 r.]; CzechEp 156; Słowá niektore Zydowſkie zoſtáwiłem ták iáko ie y Greckie y Láćińſkie kśięgi zoſtáwiły/ wſzákże ná brzegu wyłożone: iáko Paſcha, Rama, Racha, Hoſanna: drugiem záś przełożył: iáko Amen Amen, Záprawdę záprawdę; Gehenna, piekło. WujNT przedm 23; czemuż y ſámi Nurkowie onych ſłow/ Niſi baptizentur, nie przełożyli/ Ieſliby ſię nie nurzáli; ále/ Ieſliby ſię nie vmyli? WujNT 12, 26.

»słowo od słowa, ze słowa [= dosłownie] przełożyć« = verbum (a) verbo exprimere, exprimere ad verbum, verbum (pro) verbo reddere Cn (3:1): CzechEp 156, 415; á ile rzecz náſzá Polſka dopuſzczáłá/ ſłowom od ſłowá przełożył/ nic nie przydawáiąc áni vymuiąc/ áni odmieniáiąc z piſmá ś. (marg) Słowo ze ſłowá przełożono im nawięcey być mogło. (–) WujNT przedm 20.

»własnie [= właściwie] przełożyć« (4): SarnUzn D5v; BudBib cv; CzechRozm 127v; Ale áby to káżdy rozumiał/ zchęćią to ná náſz ięzyk właſnie przełożę ModrzBazBud ¶5v.

»znacznie [= wyraźnie, jednoznacznie] przełożyć« (3): Láćinſki ſtáry przekład ná dwoie ſię rozumieć może/ Spiritus ſanctus ſuperveniet in te. To ieſt/ Duch ś: znidzie ná ćię/ álbo w ćię. Dla tego też Ieronim znácżnie przełożył/ [...] nigdy nie piſze IN TE/ ále SVper te/ To ieſt/ nie wćię/ ale ná ćię. BudNT Ii; WujNT przedm 21 [2 r.].

3. Przedstawić, ukazać, dać pod rozwagę; proponere Vulg, PolAnt, Modrz; deferre, exponere Mącz, Modrz, JanStat; referre Modrz, JanStat; annuntiare, loqui, ordinare PolAnt; interpellare, prope facere Vulg; deponere JanStat [co] (84): Datum wewthorek w octawa Czyala bozego na Nyestrem wnyley [!] Dambrovye povyſz Choczymya Latha bozego 1540 Ian Mieleczski Caſtellan Viſliczki Mikolay odnowſki Caſtellan przemiſki Ruko piſzanye naſze przeloziliſzmy LibLeg 6/119, 11/132; Przełośćież też rzecż á ſpráwiedliwość wáſſę/ mowi Pan Leop Is 41/21; [Bóg człowieka] Wyſoce we wſſem v wielbył [!] a ſwobodnei woley poſtawył/ żywot y śmierć przełożył. SeklPieś 31; BibRadz Is 41/21; Tullius [...] vcżynił rzecż ſzyroką do Senatu/ [...] iáko Tárquiniuſá dobrze chował/ iáko go z ręku iego nieprzyiacioł Ankuſow obronił/ [...] y wiele inych rzecży przełożył BielKron 103v, 108; iáko ſie náiduią tácy ludzie/ ktorym to bárzo przyſtoi/ iż vmieią to co widzieli/ ábo ſłyſzeli/ ábo ſie im ſámym przydáło kiedy/ ták foremnie to przełożyć/ że z ich ſłow zda ſie tym co ſłucháią/ iákoby ſámi teraz ná to pátrzáli GórnDworz N8; WierKróc Bv; Obá ći [skarżący i odpor czyniący] co naprośćiey rzecż ſwą przełożyć máią. ModrzBaz 94; Trzebá przełożyć nieſkońcżone ſzkody y trudnośći/ ktore woyny przynoſzą ModrzBaz 104, 136, 137; SkarJedn 27; GórnRozm F4v, K3; PRzełożywſzy tedy powinność dobrego obywátelá y miłoſniká Oycżyzny/ zoſtáie to ſámo do vkazánia/ czo ieſt przycżyną zguby y zniſzcżenia pańſtw y kroleſtw/ á co ie w cáłośći y zupełnośći záchowywa y pomnaża. Phil P; WysKaz 14; Nim iednák do rzeczy przyſtąpię, tę kilká ſłów piérwéy przełożę, że dla wywodu lepſzégo, y gruntownieyſzéy rzeczy, kłádę tu Orthográphią onégo po wſzytkiéy Europie záwołánégo Ianá Kochánowſkiégo JanNKar D3, C2v.

przełożyć komu (29): przelozi tez yey m. potrzebi swe y niedoſtatky kv potrzebnemv a beſpiecznemv yachanyv swemv na tak daleką droge. LibLeg 11/42, 11/41v, 173v; Biorę ſobie dziś ná ſwiádectwo Niebo y Ziemię/ żem przełożył wam dziś żywot y dobre/ błogoſláwienſtwo y przeklętſtwo. Leop Deut 30/19 [przekład tego samego tekstu ReszPrz, PowodPr], Ios 24/25; BibRadz 4.Esdr 4/3, Iudith 3/7; Wezwał potym Tullus Meciuſá do ſiebie/ przełożył mu iego ſpráwę/ potym kazał go konmi zwłocżyć. BielKron 102; Y poſtánowił Iehoſzua przymierze ludowi dniá onego/ y przełożył mu wyrok y ſąd w Sżechemie. BudBib Ios 24/25; BudNT Matth 13/24; SkarJedn 333; SkarŻyw 244; NiemObr 41; ReszPrz 106; LatHar 669, 676; WujNT Matth 13/24; JanNKar D4; SarnStat 144; PowodPr 85; y wiele ieſt tákich pogrożek v Prorokow/ ktoremi kroleſtwom vpadek opowiádáią. Iáko y Mędrzec oznaymił/ [...] Przełożę wam y ia niegodna proroczyná wáſzá/ nieſpráwiedliwośći/ krzywdy/ potwarzy/ zdrády SkarKazSej 702b. Cf Podmiotem jest tekst, »dowodnie przełożyć«, »przed oczy przełożyć«.

przełożyć przed kogo (2): Przełożył y drugą przepowieść przed nie/ mowiąc: Podobno ieſth kroleſtwo niebieſkie źiarnku gorcżyce Leop Matth 13/31, B2.

przełożyć przed kim (15): LibLeg 11/173; Drugié podobięńſtwo przełożył przed nięmi (marg) powiedziáł im (–) rzekąc/ [...] MurzNT Matth 13/24; GliczKsiąż C5v; Leop Deut 25/7, 30/15; Toć rádzę/ ábyś poſpołu z Poſły Ziemſkimi/ przed Máieſtatem Krolewſkim ná Seymie háńbę y krzywdę ſwą/ żony y dźiatek ſwych/ y imienia ſwego przełożył OrzRozm H3; Memoriter exponere aliquid, Z pámięći á nie z piſmá co przed kim przełożić. Mącz 215c, 123a; WujJudConf 3; y przełożył Iftach wſzytkie rzecży ſwoie przed Iehową w Nicpie. BudBib Iudic 11/11; iuż zá dźień ábo zá dwá wątpliwośći ſwe przed tobą będę mogł przełożyć CzechRozm 205; ModrzBaz 25v; SarnStat 532, 554, 559; [ListyPol I 1533/30].

przełożyć o kim (2): Gdyż Hiſtorią koſćielną wypiſuie/ tedy z przodku przypomina Iáphetá y Chámá/ o kthorych máło co chćiał przełożyć. BibRadz I 6b marg; RejPos 41.

przełożyć gdzie [= w tekście] (10): BibRadz *3v; iedno ten grzech niedowiárſtwo/ ktory tu Pan przełożył w tey Ewányeliey ſwoiey/ then nád námi wſzytkimi záwiſnął. RejPos 130, 139v; HistHel C; SkarJedn 333; LatHar 109, 201; WujNT 622; zdáło mi ſie téſz á nie inſzé [ortografije] tu przełożyć: á przytym ſwoie niektóré obſerwáciȩ [...] przydáć JanNKar D4. Cf »szeroce przełożyć«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (4); , że (3), aby (1), zaimek pytajny (1), zaimek względny (1)] (6): Gdy tedy oni mężowie przyſzli do Oloforná/ a przełożyli mu to co im było roſkazano. BibRadz Iudith 3/7; GórnDworz E6, M7v; CzechRozm 119v; iáko tę s. iedność wykonáć maćie/ iuż zapomocą Duchá S. wtey oſtátney cżęśći przełożyć wam chcę SkarJedn 333; ActReg 121.

Part praet actprzełożywszyw połączeniu z orzeczeniem wyrażonym przez verbum dicendi (1): W Tym liśćie Páweł ś. przełożywſzy naprzod vtrapienie ktore w Azyey ćierpiał/ wymawia ſię/ że ich/ iáko był obiecał/ ieſzcze nie náwiedził. WujNT 622.

W połączeniu z part praes act verbi dicendi (6): MurzNT Matth 13/24; Leop Deut 25/7, Matth 13/31; Ine podobieńſtwo przełożył im mowiąc/ podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie cżłowieku ſieiącemu dobre naſienie ná roli ſwey. BudNT Matth 13/24; trzećiego dniá náleźli P. Iezuſa w kośćiele miedzy Doktormi. ktoremv pierwey ś. Iozephá fráſunek á niſzli ſwoy przełożyła Pánná mowiąc: cżemuś to nam vcżynił Synu? SkarŻyw 244; WujNT Matth 13/24.

Podmiotem jest tekst [komu] (2): MOżeſz tegoż dniá ná rozcżytaniu męki Páńſkiey (ktorąć rozdźiał piąty záraz przełoży) zábáwić ſię nieco. LatHar 243. Cf »jawnie przełożyć«.

Zwroty: »dowodnie [komu] przełożyć« (1): tedy Powodowa ſtroná/ álbo ſam ſędźia onę ſpráwę pozwánému dowodnie ma przełożyć [debite citato exponere JanStat 542]/ y ná piſmie będźie powinien oddáć SarnStat 144.

»jawnie przełożyć« (1): Naprzod tego nas vcżył [Atanazyjusz]/ iż trzy ſą Boſkie perſony/ álbo oſoby. Oćiec/ Syn/ y Duch/ ktore w ſtárym zakonie Zydom do báłwochwálſtwá ſkłonnym/ nie ták iáwnie y otworzyſto/ święte piſmo przełożywſzy/ [...] Synowi Bożemu obiáwienie iey doſtátecżnieyſze zoſtáwiło. LatHar 376.

»przed oczy ([czyje]), w oczy, [na oczy] przełożyć« [w tym: komu (5)] = ordinare in oculis PolAnt [szyk zmienny] (6:1): BibRadz Ps 50/21; zdáło ſie nam tu ſobie málucżko o nich przed ocży náſze nieco przełożyć RejPos 41; błąd bym ich y złe wyrozumienie/ y vżywánie mieyſcá tego o Moyżeſzu/ przed ocży ich przełożył. CzechRozm 103, A3v, 90, 119v; Siłá y ná tym należy: áby y Pánowie Zakonu Ruſkiego [...] zá dozwolenim Krolá I.M. ſwoy ſeymik około tego przyzwawſzy vcżonych y Kátolikow/ ktorzyby w ocży im przełożyć rzecży potrzebne mogli/ vcżynili. SkarJedn 382; [Pánie/ ráczże ty ſam mnie ná oczy przełożyć ſrodze zránioną duſzę moię. BzowRóż 64].

»otworzysto przełożyć« (1): LatHar 376 cf »jawnie przełożyć«.

»[czyimi] słowy przełożyć« (1): toż ia wam wſzyſtko/ iego [św. Chryzostoma] racżey ſłowy/ przez ktorego vſtá Duch święty mowił/ niż moimi/ ktore vſtáwicżnie ſtworzyćielá moiego gniewáią/ przełożyć y przypomnieć mogę ReszPrz 7.

»szeroce (szerzej) przełożyć« [w tym: gdzie (1)] (3): Y tęcż był winę założył [Bóg czartowi] Ktoraż ty ſerzey przełożył RejKup dd3v; Stroná Luterſka to ieſt Sáſkie Kſiążę/ Lántrgaw ⟨z⟩ ſwemi towárzyſzmi/ ſzeroce rzecż ſwoię przełożyli BielKron 210v; LatHar 260.

»zrzetelnie przełożyć« (1): Abowiem áby to bog zrzetelnie przełożył był ludowi ſwemv przed ocży/ że ſie ony iego obietnice/ nie do ćieleſnego y źiemſkiego wybáwienia tylko śćiągáły: [...] przeto ták ono Ieruzalem [...] opiſuie CzechRozm 119v.

Szeregi: »okazać a (i) przełożyć« (2): Poſłanem ieſth ábychći okazał trzy rzeczy/ á przełożyłći [ostendere ... proponere] trzy podobieńſtwá. BibRadz 4.Esdr 4/3; NiemObr 80.

»opowiedzieć i przełożyć« (1): Thich thakowich ſkod poddanich naſſich y Czyeſkoſczy nyezdalo ſzye nam zamylczecz y zanyechacz y dlya thegoſzmi czye do C. yego mczi poſlaly. Abiſzi yego m. opowyedzyal y przelozil. LibLeg 11/173v.

»przełożyć i polecić (a. zalecić)« (2): Mącz 123a; Przełożyłći y zálećił cnoty rozmáite/ ktoreby ſproſność grzechow twoich/ świeżo álbo zdawná popełnionych/ pokryły LatHar 676.

»przełożyć i przypomnieć« (1): ReszPrz 7 cf »słowy przełożyć«.

4. Wywyższyć; uznać za lepsze(go), ważniejsze(go); woleć; anteferre, anteponere, praeferre, praeponere Calag [kogo, co] (26): RejPos 318; Vorziehen. Przełożyć. Poććić. Ferre primas. Calag 551a.

przełożyć czemu (1): Przeto y my z nimi przełóżmy Monárchią/ to ieſt/ iednégo zwiérzchność/ inym wſzytkim ludzkim zwiérzchnośćiam. OrzQuin O4v.

przełożyć nad kogo, nad co (17): pocżym wſzitci porozumieli że Teofraſta nad Menedema przełożył bo był obycżaiow dobrych á mowy wdzięcżney. BielŻyw 90; BielKron 44; iż chcąc pan Wapowſki tego Dworzániná przełożyć nád Dworną pánią/ [...] przełożył go y nád ſámego páná/ czo bárzo nie przyſtoi GórnDworz Ii8v; Rozgniewáły śię bárzo drugie cżłonki/ że zdánie ocżu/ nád tákie mnoſtwo zdánia ich przełożono. ModrzBaz 29v; SkarJedn 115; Vboſtwo y zátáienie y celle nád pańſtwo y pałace y cżći wſzytkiego świátá przełożył. SkarŻyw 473, 318; CzechEp 229; Przełożyłem ią [mądrość] nád máieſtat y kroleſtwá/ y bogáctwá z nią zrownáne zá nicem poczytał [Vulg Sap 7/8]. SkarKazSej 658a. Cf »nad wszy(s)tko(-i) (ine) przełożyć«, »przełożyć sobie«.

przełożyć czym (3): [Bóg Ojciec] prze wſzytki zgotował ty gody kroleſtwá ſwoiego ſwiętego: á wſzytkich á wſzytkich do nich powoływáć racży. A ieſzcże ktemu ty przekłáda/ ktore y rozumy/ y bogáctwy/ y doſtoieńſtwy przełożyć racżył RejPos 288. Cf przełożyć czym nad kim; »przełożyć przed inszemi«.

przełożyć czym nad kim (1): á przełożyłeś mię iſćie rozumem nád nieprzyiaćioły memi RejPs 182v.

W porównaniu (1): ktoregos [człowieka] ſtworzyl na wyobrazenie ſwoie vczynices go raczyl y prawie iako krolem nad wſſytko ſtworzenie przelozyc RejPs 218v.

Zwroty: »przełożyć [czym] przed inszemi, [[czym] nad in(sz)e]« [szyk zmienny] (1): RejPos 215v; [Ani my pátrzymy ná to/ czym przełożył nas Pan Bóg nád inſzé ludźi/ ále ná to pátrzymy/ czym kto ma przed námi. SenekaGórn 116 (Linde); [św. Piotr i Paweł] sławną śmierćią vkoronowáni ſą/ y miáſto to [tj. Rzym] nád ine wſzytkiego świátá/ obecnośćią y zwyćięſtwem ſwoim chwalebnym przełożyli. SkarŻyw 651 (Linde)]. Cf też »nad wszy(s)tko(i) (ine) przełożyć«.

»nad wszy(s)tko(-i) (ine) przełożyć« [szyk zmienny] (6): rádzę przełoż ſobie nád wſſytko ine ſwiętą łáſkę iego. RejPs 136; ze W.M. ſłowo pańſkie/ á zbawienie duſzne nad yne wſziſtky ſwieczkie y mile rżeczy przeloźił SeklKat A2v; LubPs X2; BielKron 45; CzechRozm 192; ArtKanc S7v.

»przełożyć naprzod« (1): á wſzákże y ten niegrzeſzy/ ktory áby leniſtwo ſwoie wzbudźił/ á ſam ſie ku dobrym vcżynkom wzruſzył/ przełożywſzy naprzod chwałę Bożą/ ná wiecżną ſie też zapłátę ogląda WujJud 107v.

»na wszem [= pod każdym względem] przełożyć« (1): A máło mnyeyſſym w Boſtwye ſobyeś go [człowieka] ták ſtworzył/ A ná wſſem ſtan yego tu zacnye przełożył/ Wyelką cżcyą zacną chwałą yegoś przychędożył LubPs C.

»przełożyć sobie« [w tym: nad kogo (1)] [szyk zmienny] (2): RejPs 136; ći ktorzy do Lutrá/ Zwinglá/ Kálwiná/ przyſtáli: iuſz nie chrześćiánie/ bo Chryſtuſowey wiáry odſtąpili/ ále ſię rácżey od tych ktore ſobie nád Chryſtuſa przełożyli/ zowią: to ieſt/ Luteráni/ Zwingliani/ Káluiniſte SkarŻyw 394.

Szereg: »przełożyć i podwysszyć« (1): Vpátrzył [Bóg] ſobie Iozefá w domu Iákobowym w cnotliwych ſpráwach w młodośći iego/ y chciał go przełożyć y podwyzſzyć błogoſłáwieńſtwem przed inſzemi bráty w domu onym RejPos 215v.
5. Poczytać, uznać kogoś lub coś za kogoś lub za coś; potraktować [kogo, co] (4):

przełożyć za co (3): Abowiem iam was przełożył zá ziemſkie bogi á potem chćiałem was wyrownáć z ángioły RejPs 123, 29v; Chcąc im theż odiąć Likurgus łákomſtwo y złodzieyſtwo/ zápowiedział złota y ſrebrá w mieśćie vżywáć/ á zá ſkarb zelázo przełożył/ tho ieſth monetę vſtáwił z żelázá BielKron 272.

przełożyć być jakie (1): ále [Maryja] nádewſzytko przełożyłá wdzyęcżnieyſzą pokorę być v Páná ſwoiego niżli co inſzego RejPos 14.

6. Odłożyć w czasie, ustalić późniejszy termin; transponere JanStat [w tym: co (6)] (7): Ktoryby Woiewodá álbo Woiewodzy/ ták też z Perſon ſądownych przełożyłby roki álbo Poroczki obwołáne: táki ma być karan winą ſtem grzywien UstPraw C, I; powodowa ſtroná Roku Wiéców głównych ináczéy przełożyć nie może/ iedno przez prawdźiwą chorobę SarnStat 769, 718, 744, 769.

przełożyć komu do kiedy (1): Dzyećiom pozwánym co lat nie máią ma ſąd przełożyć do lat/ ktorem przełożeniem dzyeći gdy prziydą ku látom/ tedy żadną dawnośćią ſtronie zniknąć nie mogą UstPraw H3.

7. Umieścić [kogo, co] (12):

przełożyć nad czym (1): Ieſt nam Pánem miłośćiwym/ [...] iák niebo pięknie ſtworzył/ nád źiemią przełożył/ ták ſię hoynie zlutował ArtKanc Q19v.

przełożyć gdzie (2): Y rzekł [Bóg] ſam ku ſobie ná ony ktore przełożył ná ziemi/ álboć ći nic niewiedzą obogu álboć przepomnieli/ iż iem to nieprzyſluſſe/ áby [...] RejPs 79v; RejKup t5v.

Przen [w czym] (2): Y ocz kolwiek záwoła ku mnie nieomieſzkam wyſlucháć iego/ [...] y przełożę wroſkoſſach dni iego [Ps 90/16] RejPs 136v; Wſſytkim wam Pan hoynye przyda ták wyele dobrego/ [...] Bo was w tym błogoſłáwyeńſtwye ten ſam Pan przełożył [Ps 113/15] LubPs aa.
a. Włożyć [na kogo, na co (żywotne)] (7): Więc. kupiec ony brzemioná/ Wſzyſtki przełożył ná koniá. BierEz S3v; Rzekł Oſieł/ dobrzeć mnię ták/ dzwigáiąc ty worki/ [...] A toć iárzmo ná wſzytki/ hárde przełożono. RejZwierz 120.
Przen (5): A ty kożdy ktory duffaſz iemu [Bogu] przełoż nań brzemię cięſſkoſći ſwoich [Vulg Ps 54/23] RejPs 82, 196.
Zwrot: »przełożyć [co] na łaskę a na opiekę, na sprawiedliwość Pańską (a. Pana)« = zaufać Bogu (1:1): Cżym ſie wierny cieſzyć ma w tákim ſkarániu Páńſkim/ á iáko tho ma przypiſowáć grzechowi ſwemu/ y iáko tho przełożyć ma ná ſpráwidliwość [!] Páńſką. LubPs bb2 marg; A ieſliżeć da Pan Bog to vznánie/ iż ſie nie daſz ták názbyt vwieść ſpráwam ſwiátá tego/ á przełożyſz oſtátek ná łáſkę á ná opiekę Páná ſwego/ [...] iuż Pan będzie przykłonnieyſzy oſwiećić nędzne ocży twoie. RejPos 67v.
α) Obdarzyć prawem posiadania (1): iż on miał dáć poſieſć iem ziemię y potem y to ná potomki ich przełożyć [Vulg Ps 104/11]. RejPs 154.
8. Zmienić miejsce czegoś [co] (6):

przełożyć gdzie (1): ſłomę [...] po gumnie rośćiełáć/ áby butfiáłá/ á potym ią ná oborę przełożyć/ że iey bydło przedepce GostGosp 82.

Zwrot: »przełożyć (przez prog) nogi(-ę)« (2): RejFig Aaa4v; MOgę rzéc/ żeś mie vczćił Auguſtynie drogi: Bo kiedym chćiał przełożyć przez twóy próg ſwé nogi/ Ali mi ie pácholcy twoi przenaſzáią PudłFr 17.
a. O kolejności liter w wyrazie (2): to naywiętſze ich [greków i łacinników] ſtáránié było, áby [...] ſłowá wſzyſtkié iáko ie właſnie wymawiáli, literámi, álbo piórem tákże właſnie wyrażáli. Przeco niektórzy názwáli literas, á lituris, iż iednę nápiſawſzy záś ią zmázáć, odmięnić, álbo przełożyć może. JanNKar C2v; Gdźieby ſie tráfiło dwoie ii/ weſpół, iáko w tym ſłowie, piie, biie, etć. [...] wolał bym ie ták piſáć, bije/ pije/ etć. żeby to drugié/ i/ było consonans. A gdźieby ſie záśię tráfiłá conſonans wprzód, támbym iuż litery przełożył, iáko w tym ſłowie, wźiął ji JanNKar E4v.
b. Zwrot: »przełożyć ręce na krzyż« = skrzyżować ręce (1): A Iákob przełożywſzy ręce ná krzyſz/ dawał błogoſłáwieńſtwo dwiemá ſynom iego/ młodſzego nád ſtárſzego przekładáiąc SkarŻyw 349.
9. Włożyć coś między warstwy czegoś, oddzielić (2): Discrimino, Rozdzielić/ Przedział vczinić/ przełożyć. Mącz 49b.

przełożyć czym (1): A kiedy iuż będźieſz miał kłáść óny żłoby/ włożyſz piérwéy iednę połowicę/ á potym záśię drugą ſłóżże ié y zwiérć przełożywſzy mchem Strum Gv.

10. Włożyć zbyt wiele; przen [co] (1):
Zwrot: »przełożyć miarkę« = przejeść się (1): Ale iż rozmáithe przyczyny przypadáią/ ktore człowiekowi z bácznośći miárę biorą/ iż pod czás przeleie/ álbo przełoży miárkę: s ktorego przełożenia/ roſtą zbytnie wilkośći kreẃ pſuiące. SienLek 45.
Szereg: »przelać albo przełożyć« SienLek 45 cf Zwrot.
11. Przeformować (o szyku wojskowym) (2):

przełożyć co z czego (1): Stárzy walecżnicy/ naydowáli to v ſiebie/ iż táka [na klin] ordynácya woyſká/ pożytecżnieyſza ieſt niżli gránowita/ [...] lácno s tákiey inſzą przełożyć prędko/ bo ma ná wſzyſtkich rogách dobrze zbroyne/ mocne/ y ćwicżone Rycerze BielSpr 22v.

przełożyć skąd gdzie (1): miey theż ty ná lewey ſtronie tákież męże dobre przełożywſzy ie s práwey ſtrony ná lewą BielSpr 21.

12. [Rozebrać i ułożyć na nowo [co]: Na niektórych miejscach około rynien prawie wszystkie dachy Średniego Zamku przełożyć trzeba ŹródłaEkMalb II 63.]
13. [Dołożyć, dodać [ile czego]: wziąć 40 włoskich orzechów, 30 fig, snop, co by objął w garść, cebuli. To każde z osobna stłuc w moździerzu, potem przełożyć trochę soli i zmieszać wespołek WilkPozn I 1568 nr 110.]

Synonimy: 1. mianować, naznaczyć, nominować, obrać, posadzić, postanowić, postawić, powołać, uczynić, ustawić, wybrać, wysadzić; 2. przetłumaczyć, wyłożyć; 3. okazać, pokazać, polecić, położyć, ukazać, zalecić; 4. podnieść, podwysszyć, powyszszyć; 5. poczytać; 6. odemknąć, odwlec, pomknąć, przedłużyć, przewlec, zawiesić; 7. posadzić, usadzić; 8.a. przestawić; 13. dodać, przydać.

Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.

Cf PRZEŁOŻENIE, PRZEŁOŻONY

LW