Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEŁOŻYĆ

Następne hasło: PRZEŁUP »

PRZEŁOŻYĆ SIĘ (13) vb pf

się (9), sie (4).

e oraz o jasne.

Fleksja

inf	przełożyć się

praet
	sg		pl
2	m		m pers	-ście się przełożyli
3	m	przełożył się	m pers
3	n	przełożyło się	subst

inf przełożyć się (6) [w tym: BudBib c2v, WujNT przedm 19, 67 może: przełożyć + impers: ma się, może się]. ◊ fut 3 sg przełoży się (2). ◊ 3 pl przełożą się (2). ◊ praet 3 sg [m przełożył się]. n przełożyło się (3) [może impers praet od PRZEŁOŻYĆ]. ◊ [2 pl m pers -ście się przełożyli ].

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przełożyć.

Znaczenia

I. W funkcji zwrotnej (2)
II. W funkcji biernej (11)
- 1. Zostać przetłumaczonym na inny język (7)
- 2. Zostać przedstawionym, ukazanym, danym pod rozwagę (4)

I. W funkcji zwrotnej (2):

1. Zjeść zbyt dużo, przejeść się (1):

Zwrot: »ani jedłem ani piciem nie przełożyć się« (1): Abowiém kiedy ludźie [...] nalepiéy dowćipu ſwégo ku wſzelkiéy ſpráwie vżyć mogą/ ieno kiedy ſię áni iédłem/ áni piciem zbytnim nieprzełożą? KochPij C2v.

2. [Ponieść koszta, wydać pieniądze:

przełożyć się na co: bo lepiey sie na złoto przełożyć/ niż na zbytnie kroie/ ktore starosc/ j mol w richle pogryzie. Senatulus 1005.

przełożyć się czym: Sąsiad sąsiadów raz prosił na krzciny, [...] Ucztą się wielką dla nich nie przełożył: kilka par chleba na stole położył Otwin(?)Erot 90.]

3. Położyć się w poprzek; przen (1):

Zwrot: »[komu] na przek się przełożyć« = stać się przeszkodą (1): iedno iż tákowym [jak św. Piotr abo św. Paweł] hnet ſię tá ſzáblá wniść do Ráiu dopuśći/ ále nam grzeſznym ná przek ſię przełoży ReszList 152.

4. [Obciążyć się; przen [czym]:

W porównaniu: Toć was prawda przeſladuie/ Acz mieśca v was nienaiduie. Któraście [!] śie przełożyli Iak z broia [!] Tatarzy myli/ Ku łzy śie wam chili. RozprKsiędza D8v.]

II. W funkcji biernej (11):

1. Zostać przetłumaczonym na inny język (7): Owa ia nie rozumiem kto by ták był ſproſny/ żeby nie bacżył/ iż thákowe rzecży [terminy i rozważania filozoficzne] przełożyć ſie niiáko nie mogły. A dla tego nielza było ináczey/ iedno wżdy ná kſtałt tego nápiſác co tákiego GórnDworz B5; y przy tym ſtoię/ iż libri del Cortegiano, thák ſie przełożyć nie mogą/ iáko Mársilius Sicinus Platoná przełożył. GórnDworz B5v.

W połączeniu z nazwą języka oryginału [z jakiego] (1): Z Graeckiego ták ſię właſnie ma przełożyć: Tyś ieſt opoká/ ábo ſkáłá WujNT 67.

Z przytoczeniem tekstu przekładu [w tym z zapowiednikiem: tak (1)] (3): in terram/ może ſię przełożyć/ álbo ná ziemię/ álbo wziemię. BudBib c2v; Graeckie ſłowá επεβαλεντας χειρας, pokázuią że ſię to ma przełożyć/ Wrzućił ręce/ ábo/ tárgnął ſię rękomá/ ábo/ oborzył ſię. WujNT przedm 19, s. 67.

Zwroty: »przełożyć się na inne języki« (1): iż w tych tylo dwu [językach greckim i łacińskim]/ náuki vfundowáne ſą/ á przełożyć ſię ná innne [!] ięzyki doſtátecżnie nie mogą. SkarJedn 360.

»niewłasnie się przełożyć« (1): [w polskich przekładach] iedni tych/ á drudzy inſzych ſłow polſkich vżywáią/ iednęż tę rzecż tłumácżąc (oprocż tego gdzie ſie też w cżym vſtąpiło/ ábo co nie włáſnie práwie przełożyło/ o cżym ia tu nic teraz nie mowię) CzechRozm 128.

»własnie się przełożyć« (1): WujNT 67 cf W połączeniu.

2. Zostać przedstawionym, ukazanym, danym pod rozwagę (4):

przełożyć się komu (1): bo okrom inſzych pożytkow/ maſz w nich krotkie zámknienie y ſummę żywotá y Męki Páńſkiey/ tym/ ktoryć ſię tu záraz przełoży/ obycżáiem. LatHar 78.

przełożyć się za co [= jako co] (1): Ná to pierwey powiedzmy/ co ſię zá wſtęp kazánia tego z piſmá przełożyło. SkarKazSej 689a.

przełożyć się gdzie (3): Naprzod ſie tu przełożą dwu vcżonych ludzi Sentencye álbo rozumienia s ſtrony thego/ ieſliż zá przycżyną ludzką zgubę ſwą y zniſzcżenie biorą Páńſthwá Phil P; co ſię wolnieyſzym w Pſáłterzu Pánny Máryey dłużey przełożyło; to zábáwionym w Wianku ná trzy cżęśći krocey ſię rozdźieliło LatHar 508, 78.

Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.