[zaloguj się]
[pdf]

PRZEŁOŻENIE (55) sb n

-enie (53), -ęnie (2).

Pierwsze i drugie e oraz o jasne, w końcowym e wahania.

Fleksja
sg pl
N przełożenie
G przełożeniå
D przełożeniu
A przełożenié przełożeniå
I przełożeniém
L przełożeniu

sg N przełożenie (19); -e (1), -(e) (18). ◊ G przełożeniå (25). ◊ D przełożeniu (2). ◊ A przełożenié (4); -é (1), -(e) (3). ◊ I przełożeniém (4); -ém (1), -em (1) SarnStat (1:1), -(e)m (2). ◊ [L przełożeniu.] ◊ pl A przełożeniå (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVIII w. s.v. przełożyć.

I. Rzeczownik od „przełożyć” (33):
1. Przetłumaczenie na inny język; interpretatio, translatio Mącz (13): Tenże Teodectus doradził krolowi aby do Biſkupa żydowſkiego piſał żeby on kniemu żydy w ich mowie y w grecſkim vcżone poſłał ktorzyby ktemu przełożeniu doſtatecżni byli BielŻyw 112; Methaphora, μεταφορα Latine translatio, Przełożenie. Mącz 219b.

przełożenie czego (8): Ku przełożeniu zakonu ktoregoż żądaſz poſłałem ſtarczow z każdego pokolenia ſześć BielŻyw 113; (nagł) Przełozenie Státutu. (–) POzwalamy/ áby Vrodzony Ian Herbórt z Fulſztyná/ [...] ták iáko iuż począł/ Státut ná polſkié przełożył SarnStat 59, 57, 59. Cf »przełożenie ksiąg«, »przełożenie tekstu«.

przełożenie z czego [= z tekstu] (1): Praca/ ácz nie méy głowy/ tylko przełożenié/ Lecz z wielkiego człowieká piſmá/ w zacnéy cenié. GosłCast 10.

przełożenie z jakiego na jakie (1): NA przełożenié Státutu z łaćinſkiégo ná polſkié/ y ná zgadzánié y znaſzánié wſzytkich ſtátutów/ deputuiem páná Lubelſkiégo SarnStat 57 [idem] [Konst 1563/20 (Linde s.v. przełożyć)].

W charakterystycznych połączeniach: przełożenie praw, statutu (2), zakonu.

Wyrażenia: »przełożenie na [jaki] język« (4): Translatio vel tralatio Nieſienie/ Przeſádzenie/ też przełożenie ná ynſzy yęzyk Mącz 124c; PRZEŁOZENIE PRAW ná polſki ięzyk. SarnStat 59. Cf »przełożenie z jednego języka na drugi«.

»przełożenie z jednego (a. [jakiego]) języka na drugi (a. [jaki])« (2): FalZioł +2; Interpretatio, Wykład/ tłumáczenie/ przełożenie z yednego yęziká ná drugi. Mącz 172d.

»przełożenie ksiąg« (2): Vmyſł then moy przełożenia thy⟨ch⟩ kxiąg lekarzkich z łacińſkiego ięzyka na polſki [...] dwie oſoblywy przycżyny k temu prżywiodły. FalZioł +2; Y owſzem y do przełożenia drugich kśiąg twoich/ offiárowałem pracę moię (temuż) zacnemu Krolowi ModrzBazBud ¶6.

»niewłasne [= niewłaściwe] przełożenie« (1): niewiem cżemu ſtárzy nie ktorzy praeſens, cżás ninieyſzy ſobie nád inſzy vlubili: dla nie właſnego też przełożenia textu Hebreyſkiego ſum qui ſum, ieſtem ktorym ieſt CzechEp 67.

»przełożenie tekstu« (2): nád właſne á iaſne przełożenie ſámego textu Bibliiey/ ileſmy iedno mogli pilniechmy ſię ſtáráli/ iákoby ku práwemu wſzytkich rzecży zrozumieniu nic nie vbyło BibRadz *5v; CzechEp 67.

»własne [= właściwe] przełożenie« (1): BibRadz *5v cf »przełożenie tekstu«.

2. Przedstawienie, ukazanie, danie pod rozwagę, do zastanowienia się; propositio JanStat [w tym: czego (9)] (10): Przełożenie rzecży pirwſze tey to Komediey. BielKom nlb 5; W tym pſalmie obacżymy. I. Przełożenie modlitwy ku wyſłuchányu/ bo gdzye Pan wyſłucháć nie racży/ iuż tám zginienie. LubPs G3 marg; A ták tu ma nadobney rzecży przełożenie/ iż prożne ieſt vfánie w kſiążętoch ſwiátá á w ſyniech ludzkich LubPs ffv, F2 marg, H3 marg, N3v marg; Pierwſze [Kredo] vcżyniono/ dla krotkiego wiáry Chrześćijáńſkiey zámknienia y przełożenia. LatHar 375, 315; Do którégo Sądu Naiwysſzégo Niemieckiégo Zamku náſzégo Krákowſkiégo: y do Wóytá náſzégo [...] będźie wolno [...] od wſzytkich Sędźi [...] áppellowáć/ odzywáć/ y przed nimi kończyć y dokonywáć ſwéy áppelláciiéy/ przez proſté przełożenia rzeczy ſwéy SarnStat 956.
Szereg: »przełożenie, [lub] propozycyja« (1): Protasis – Przełozenie. propoſiką [lege: propozycyja]. Calep [865]b; [PRzełożeniu pirwſzemu lub propoſicij pirwſzey przyganić nielza BudUrzęd 94v].
3. Postawienie wyżej, wysoka (a. wyższa) ocena [kogo] (2): A ták nielza iedno vmnie muſſą być wwielkiei powadze ći wſſyſcy/ ktorzy ſie kocháią wtobie á wmey myſli ieſt bárzo vtwierdzone to przełożenie ich RejPs 207.

przełożenie nad kogo (1): Więc mężoboyce y buntowniká/ y wierutnego łotrá Bárábaſzá/ nád IEzuſá miłego przełożenie. LatHar 317.

4. Danie zwierzchności, uczynienie zwierzchnikiem [kogo nad kim] (1): Skąd iáwnie ſie pokázuie że to przodkowánie iednego Biſkupá nád inſzemi od Apoſtołow/ áni od Páná Kryſtuſá niema ſwego pocżątku. (–) Y owſzem ſie ſtąd pokázuie/ że to przełożenie iednego nád drugim y z poſtánowienia Páná Chriſtuſowego/ y Apoſtołow iego/ y ze zwycżáiu kośćielnego ma początek. WujJud 155v.
5. Odłożenie na późniejszy termin; dilatio JanStat (5): Dzyećiom pozwánym co lat nie máią ma ſąd przełożyć do lat/ ktorem przełożeniem dzyeći gdy prziydą ku látom/ tedy żadną dawnośćią ſtronie zniknąć nie mogą UstPraw H3; A Sędźia z Podſędkiem poczętych Roków przekłádáć nie máią/ pod winą ſtá grzywien. O którą ſtronie/ któraby ſie tym przełożeniém vćiążona bydź czułá/ wolno będźie pozwáć/ y o nię czynić SarnStat 735 [idem: przełożeniem] 737.

przełożenie czego (2): á od przełożenia Roku prawdźiwą niemocą/ y od káſſowánia zapiſu nie więcéy/ iedno groſz zá pámiętné y zá piſmo áby bráli SarnStat 819, 738.

6. Wyrażenie: bibol. »chleb przełożenia« = chleb ofiarny (2): á położycie ten ſtoł przed zaſłoną álbo kortyną domu ſwiętego ſwiętych ná połnocy. Ná ten ſtoł ma być kłádzyon chleb przełożenia [panes propositionis Vulg Ex 25/30] (to ieſt ſwięty) przed oblicżnoſcią moią. BielKron 33, 35v.
II. Rzeczownik od „przełożyć się”: przejedzenie się (1): Ale iż rozmáithe przyczyny przypadáią/ ktore człowiekowi z bácznośći miárę biorą/ iż pod czás przeleie/ álbo przełoży miárkę: s ktorego przełożenia/ roſtą zbytnie wilkośći kreẃ pſuiące SienLek 45.
III. W funkcji podstawowej (21):
1. Status społeczny; conditio, eminentia, praeeminentia JanStat (13):

W połączeniach szeregowych (9): [obiecujemy] iż od tego czáſu y ná potym żadnégo poddánégo króleſtwá náſzégo/ którégokolwiek doſtoieńſtwá/ przełożenia/ ſtanu/ y ſtopniá będźie/ dóbr dźiedźicznych nie będźiemy bráć SarnStat 66 [idem 886]; A ten Státut ná oſoby którégokolwiek ſtanu y záwołánia y przełożenia śćiągamy: á zwłaſczá ná Stároſty SarnStat 946, 135, 194, 451, 662, 886, 891, 935; [Nie mowili [apostołowie] o przełożeniu/ nie mowili o máiętnoſći/ o budowániu/ o żenie/ Ale co mowili/ o mocnych vczynkoch/ á wielkich/ á dźiwnych ſpráwach bożych ErazmJęzyk Kk3 (Linde s.v. przełożyć)].

Szereg: »stan, (i) przełożenie« = status et (vel) conditio JanStat [szyk 3:1] (4): A dluzniczi lyvbo wkroleſſſki lubo wmoldawſki zyemy byliby ktorego kolwyek ſtanv. y przelozenya. mayą dlugi [...] placzicz. MetrKor 40/818; MAieſtat Królewſki Dekretem ſwym/ [...] ná wieczné czáſy wſzyſtkim wobec/ ták Prokuratoróm/ iáko téż innym oſobóm którégokolwiek ſtanu y przełożenia ſą/ roſkázáć y pohámowáć raczył SarnStat 713 [idem] 750, 1112. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]
2. Tekst przetłumaczony, przekład (6):

przełożenie czyje [w tym: G pron (1), pron poss (1)] (2): BibRadz *4v; moie przełożenie y wykład [ksiądz Powodowski]/ ácż nieznácżnie miánuiąc/ wſzákże znácżnie gáni odrzucżáiąc iy CzechEp 267.

W połączeniu z nazwą języka przekładu (2): Czterzei Euangeliſtowie ſwieći, MATTHEVSZ, MAREK, LVKASZ, I IAN, Z Greckiego ięzyka na Polski przelozeni, i wykladem krotkiem obiasnieni. Wczym wſzyſtkim dokładáno śię/ Lacińſkiégo/ i nakilka inſzych ięzykow przełożęniá MurzNT kt, s. 166 marg.

Wyrażenie: »przełożenie słow(a)« [szyk 1:1] (2): Dla cżego też oto/ miedzy námi Polaki/ y łáćinniki ſtárymi y grubymi/ iż ſie ták to przełożenie ſłowá greckiego/ Logos/ było ſpoſpolitowáło/ przetoż ſie rzecż właſna byłá zatrudniłá CzechRozm 25; CzechEp 157.
Szereg: »przełożenie i wykład« [szyk 1:1] [szyk 1:1] (2): Nie mniey zły ieſt fol. 96. y tych ſłow Dawidowych [...] wykłád y przełożenie CzechEp 157, 267.
3. Władza (1):
Szereg: »państwo i przełożenie« (1): Ale mily Iezus [...] rzekl k nim: Krolowie panuią nad tymi ktoré pod ſobą maią/ vkazuiątz motz nad nimi ſwégo pańſtwa ij przelożeniá/ ale wy nie tako/ tzuſs mácie dzialatz. OpecŻyw 95.
4. Strop, płaszczyzna oddzielająca kondygnacje budowli (1): Interceptale, prząntr vel przelozenye myelczuchowe, aut in cista BartBydg 75b.

Synonimy: I.1. przetłumaczenie; 2. pokazanie; 4. mianowanie, naznaczenie, nominacyja, nominowanie, powołanie; III.1. kondycyja, postanowienie, stan; 4. piętr, piętro, przętr, przętro, taflowanie.

Cf PRZEŁOŻYĆ, PRZEŁOŻYĆ SIĘ

LW