[zaloguj się]

DANIE (108) sb n

a jasne, e pochylone.

Fleksja
sg pl
N danié
G daniå
D daniu
A danié daniå
I daniem, danim
L daniu

sg N danié (22); -é (2), -(e) (20).G daniå (22); -å (20), -(a) (3).D daniu (5).A danié (12); -é (3), -(e) (9).I daniem (18), danim (10); -em FalZioł, Diar, DiarDop, GórnDworz, ModrzBaz (2), ActReg (3), WujNT, SarnStat (2), PowodPr (2); -im ZapWar, KromRozm II, CzechRozm, SkarJedn; -em: -im MetrKor (3 : 5), SkarŻyw (1 : 1); ~ -em : ém SarnStat (1 : 1), -(e)m (16).L daniu (17).pl A daniå (2).

stp, Cn notuje, Linde XVIIXVIII w. oraz s.v. dać.

1. Darowanie, ofiarowanie; uiszczenie należności, zapłata; datio Calep, Cn; dandum Mącz; datus, praestatio (fiscalis) Cn; datum Vulg [w tym: czego (8)] (15): Mutuum, zayemne [!] danye BartBydg 95b; lepiey ieſt/ áby Krol Polſki otworzoną rękę ku dániu záwſze miał/ á niżli zámknioną OrzRozm O3, O2v; Potior sit qui prior ad dandum est, Ten lepſzym ma być który pierwſzy yeſt ku dániu. Mącz 316a; A ieſliſz Pan Bog gotowſzy ieſt do dánia niſzli ty do bránia/ [...] iuſz wymowki nie máſz SkarŻyw 36; Calep 337b.

danie komu (1): ActReg 122 cf »danie pieniędzy«.

danie na co (2): Mącz 122d; Symbolum ‒ Zanie [!] naczech ſpolni, ſpolni groſz dobieſiadi. Calep 1040a.

Wyrażenia: »jałmużny danie« (1): Przeto ośieroćiáłégo człowieká ratowáć nád iáłmużnę dánia przekłádaią SarnStat 1275.

»danie pieniędzy« (3): LibLeg 10/120v; Mącz 122d; adowiedział się zeby o przyięciu Nizowcow na słuzbę KIM. y daniu pieniędzy im y sukna. ActReg 122.

»danie poboru« (2): Auguſtyn S. Piotrá S. przełożonym Apoſtołow zowie/ y dánie poboru y modlitwę zá Piotrá ná przełożeńſtwo iego wykłádá SkarJedn D3v, 71.

»danie raty« (1): á zá kożdym dániem raty quity máią bydź dáne. SarnStat 1078.

»zaduszne danie« (1): Legatum ad pias causas, [...] quod relinquitur pro anima, zaduszne danye BartBydg 80b.

Szeregi: »danie abo pożyczanie« (1): Przodkyem Krol yego M. ma za dobrze panv Woyewodzie ysz wſdziecznye przyąl od Krola yego M. obmowe okolo danya abo poziczanya pyenyedzi LibLeg 10/120v.

»danie i wzięcie« (1): żaden mi Kośćioł nie vżyczał co ſię tycże dánia y wźięcia [dationis et acceptionis]/ iedno wy ſami. BibRadz Philipp 4/15.

2. Wręczenie, podanie; powierzenie [w tym: czego (8)] (15): OrzQuin T3; Y niemięſzkáiąc bieżeli do Klemenſa Papieżá/ [...] áby ią wtym poćwierdził á poślubione dziewictwo iey dánim zasłony poświęćił. SkarŻyw 435.

danie komu (1): WujNT 69 cf »danie kluczy«.

Wyrażenia: »danie kluczy« (1): Iáko przełożonemu mieyſkiemu/ y goſpodarzowi domowemu/ dániem kluczy/ zwierzchność nád miáſtem ábo nád domem zlecáią. WujNT 69.

»danie lekarstwa« (1): wſzak moczą tych rzecży z ziemie vroſlych przez ſkutecżną ſprawę/ to ieſt daniem lekarzſtwa/ [...] krew ſie cżyſci y od poruſzenia zachowawa FalZioł [*7]v.

»danie do wiernych rąk« (1): Bo ledwieby ſię ktora miedzy ludźmi ſpráwá náleść mogłá/ ktoraby ſię niezámykáłá/ [...] dániem [commodato, deposito] do wiernych rąk/ zaſtáwą/ y inſzemi tym podobnemi. ModrzBaz 77.

praw. »ręką, ręki, ręki w rękę danie« = ostateczne potwierdzenie [szyk 6 : 1] (4 : 2 : 1):a thego ſlyvbu slyvbuyą prozen nyebycz, zadnym wymyſlyonym obyczayem, do thand, dokand by mya yego krolewska myloſcz, [...] doſthatecznye mya nyeprzepuſczyl, zuſth wvſzy a raką danyem MetrKor 37/2, 34/265, 268, 37/2v, 4; ZapWar 1550 nr 2665; GórnDworz E2.

»danie ręki« = podanie ręki na powitanie (2): á po dániu ręki/ ręce ſwe vmyie/ máiąc inſze zá niecżyſthe BielKron 434v; ActReg 111.

»danie w ręce« = powierzenie (1): Compromissum, [...] Zdánie ſie ná yednacze/ Dánie yednaczóm w ręce. Mącz 227a.

3. praw. Akt nadania mienia, uprawnień, darowizna; datio Mącz, Calep [w tym: czego (3)] (10): Mącz 92a; LEo dzyewiąty z Niemiec był ná Papieſtwie trzy látá y dwá mieſiące/ s Ceſárſkiego dánia BielKron 176v, 385v; Tákże téż mówimy o káżdym poſtánowieniu vczynionym z ſynem oycowſkim/ iż nie ieſt wáżne/ gdy ieſt w mocy oycowſkiey [...] iż nie ma páńſtwá żadnéy rzeczy/ álbo dánia iákiéy, máiętnośći. SarnStat 586, 706.
Wyrażenia: »w lenno, w lennie danie« = infeudatio JanStat (2 : 1): tedy tákowé w Lenno dánié/ chcemy y ſkázuiemy bydź nikczemné SarnStat 979, 979, 980.
Szereg: »(nie) danie (więcej) ani (aniżli) branie« (2): Exekucya po łáćinie/ ku czynieniu/ ku wypráwiániu/ y ku dániu więcey ſye śćiąga/ á niżli ku brániu/ álbo ku odeymowániu. OrzRozm B2; OrzQuin F3.
4. Ustanowienie, ogłoszenie; datum JanStat [czego] (19):

danie komu (1): A co ſie tknie dánia imienia Bożego ániołowi: Azaſz Bogu nie wolno włożyć ábo dáć imienia ſwego komu chce? CzechRozm 55v.

Wyrażenia: »danie Ewanjelijej« (2): Danie Ewangeliey według ktorey vpomina prorok aby ſpokoynie ludzie mieſzkali. WróbŻołt 67; CzechRozm 95v.

»danie imienia« (3): CzechRozm 53v, 55v; O ſzcżeſliwy fundámenćie kośćielny tákim dánim imienia nowego/ y godna do tákiego budowánia opoko [o św. Piotrze]. SkarJedn 66.

»danie kielicha, sakramentu« (2 : 1): Te ſłowá Pan wyrzekł po dániu Sákrámentu pod oſobą chlebá: [...] á po dániu kielichá [...] ich nie powtorzył WujNT 607, 607 [2 r.].

praw. »danie roku« = ogłoszenie terminu, pozwanie (1): O dániu roku przes Woźnego. UstPraw H4.

»danie statutu« (4): dla tego vſtáwiamy/ iż o kmiećie zbiegłé od dánia dźśieyſzégo Státutu [a die data praesentium JanStat 1086] nápotym máią bydź pozywáni ći/ którzy pozywáni bydź máią do ſądow Ziemſkich SarnStat 661, 84, 746, 918.

»danie zakonu« = legislatio Vulg [szyk 3 : 3] (6): KromRozm II i3, i3v; BielKron 30v; Szcżego oni S. ſtárzy oycowie ſię z wielką chęćią y wzdychániem ku zbáwićielowi przyſzłemu obracáli/ áby z nich innego lżeyſzego zakonu dániem przeklęctwo ſtárego ziął SkarŻyw 3; WujNT 287, 1.Rom 9/4.

5. Uczynienie, spowodowanie; udzielenie; zesłanie [w tym: czego (31), kogo (5)] (43): dobry gracż/ gdy mu koſtká ná wárcabnicy zle ſtánie/ dobrem dániem ſobie pomoże. GórnDworz Hh6v; áby iuſz dom y gniazdo náznácżył ná dánie onego obiecánego zbáwićielá świátá Meſyaſzá SkarŻyw [282]; CzechEp 297; LatHar 38; SkarKazSej 689b.

danie komu (7), czemu (1): MurzNT Luc 1/77; Mącz 495a; GórnDworz T4; WujNT 248; gdy ná żądánié náſzé ſzláchtá náſzá Koronna zá gránice Króleſtwá dla dánia odporu [ad repellendam JanPrzyw 14] ſrogośći nieprzyiaćielſkiéy poiedźie tedy im doſyć vczynienié ſłuſzné [...] vczyniémy. SarnStat 891; PowodPr 46; SkarKaz 206.

Wyrażenia: »danie błogosławieństwa« (1): prośił pilnie Bonifacyuſzá/ áby Potym/ [...] w dom ſię iego ná dánie błogoſłáwieńſtwá ſkłonił. SkarŻyw 497.

»za Bożym danim« = za Bożą przyczyną (3): Boza chwala y modlithwa naczie nyech bandzie. y wyelye dzywow. ktoreſſ czynyl za Bozim danim. MetrKor 46/46, 46/117, 175.

»danie dobrego dnia« = powiedzenie dzień dobry (1): thákże ſkoro po dániu dobrego dniá ieden drugiemu/ pocżął pytáć ten czo pozniey przyſzedł GórnDworz T4.

»danie Ducha świętego« (2): Atak chrzeſt ſwięty/ ieſtci znak widomy/ [...] na ſwiadecztwo dany odpvſzcżenia naſzych grzechow y dania ducha ſwiętego. SeklWyzn d3v; SkarKaz 206.

»głosu swego danie« (1): Punctum item significat, Przitknienie/ to yeſt przizwolenie/ wotum á głoſu ſwego dánie. Mącz 331c.

»danie mocy« (1): Delegatio, Polecenie/ Dánie mocy ku czemu. Mącz 187a.

»danie odporu [komu]« (2): Nie iżby káżdy Chrześćijánin/ [...] miał być nátychmiaſt obdárzon oſobną iákąś y niezwyczáyną náuką ná dyſputowánie/ y dánie odporu przećiwnikom [...] ále iż Pan Bog da naproſtszemu [...] vmieiętność potrzebną WujNT 248; SarnStat 891.

»danie pokoju (Chrystusowego)« = pogodzenie się (2): w pocáłowániu/ y ſpolnym obłápieniu y wdániu pokoiu Chryſtuſowego z wielkim ſię weſelim roziácháli. SkarJedn 337, 293.

»danie pomocy« (1): Parcere auxilio alicuius, Nie chcieć komu zádáwáć trudnośći około dánia pomocy. Mącz 277c.

»za daniem, z dania, danie przyczyny« [szyk 5 : 3] (5 : 2 : 1): Diar 24; DiarDop 119; ActReg 54; Gdźieby bydlę iákié vderzeniém, álbo poćiſkiem zá czyim dániém przyczyny w grzbiet było obráżoné, ma dáć pułtory grzywny. SarnStat 675; PowodPr 46, 75; CzahTr Gv; KlonWor 70.

»danie sakramentu« (1): Otworzćie vſzy ſwoié: á wonią dobrą przy dániu wam ſacramentów Páńskich poczuyćie. BiałKat 246.

»danie sprawy« = zawiadomienie, złożenie sprawozdania (2): O Nizowcach co im we Lwowie od Kr. IM dano nie co pieniędzy, y sukna zdaniem sprawy, niema się pierwey wymykac azby tego baczeł bydz potrzebę ActReg 122, 46.

»danie świadectwa« (1): Testatio, Swiádczenie/ dánie ſwiádectwá. Mącz 452b.

»danie wiadomości« (1): Ku dániu wiadomości [ad dandam scientiam] zbawięniá ludowi iego MurzNT Luc 1/77.

»danie winy« = oskarżenie (1): Crimen invidiosum, Nieprziyemna skárgá/ dánie zwłaſzczá winy komu w czym która ſie mało ludźióm podoba. Mącz 495a.

»danie winy« = zadośćuczynienie (1): Luitio, Odcierpienie Dánie winy záwetowánie. Mącz 199d.

»danie wwiązania« = facta intromissio JanStat (3): tedy Woźny po dániu w wiązánia vczyni zeznánie z ſzláchtą v kśiąg Grodzkich onégo powiátu SarnStat 829, 546, 936 marg.

»zapisu na się danie« (1): Satisdatio – Zaręczenie, zapiſſunaſię danię. Calep 948a.

»danie zgody« = concordiae acceptatio JanStat (1): iżem [...] y przy opowiedzeniu y dániu ninieyſzéy z oboiéy ſtrony zgody [oblicznie był] SarnStat 1107.

»danie znać« (3): Significatio, Oznaymienie/ dánie znáć. Mącz 392b, 254b, 255a.

»danie żywota« (1): Animatio ‒ Daniezywota, wskrzeſzenie. Calep 71b.

6. O uderzeniu [komu] (1):
Wyrażenie: »danie pogębka« (1): A iam przedſię iáko głuch nie ſłuchał: á iáko niemy nie otwierałem vſt moich. (marg) Tákiego męſthwá potrzebá do dánia cżartu pogębka. (–) LatHar 163.
7. Wydanie, poddanie [w tym: kogo, czego (2)] (3): Weneći [...] roſkazáli [swemu posłowi] áby inne rzecży pierwey ſprawował/ á miáſt niewſpominał/ máiąc zá to/ yż to bez miaſt dánia/ vcżynią ſnámi wiecżny pokoy BielKron 217v.
Wyrażenia: »dobrowolne danie« (1): [król Bolesław] niektore [państwa] przez przypędzenie/ niektore przez dobrowolne dánie k tobie przyćiągnął BielKron 345.

»danie w niewolą« (1): Bo tym ſpoſobem ſzkodá bywáłá nágradzána/ ábo oddániem we dwoy naſob/ ábo dániem wniewolą/ ábo záprzedániem złodźieiá [seu addictione aut venditione furis], ModrzBaz 78.

8. To, co zostało dane, przekazane, wyłożone; nauka (1): A ták bráćya ſtoyćye/ á dźyerzćye dánya/ ktorycheſcye ſye náuczyli bądź przez mowę náſſę álbo kazánye/ bądź też przez liſt. KromRozm I g3.

Cf DAĆ, DANINA, DAŃ, NIEDANIE

HJ