« Poprzednie hasło: DAN | Następne hasło: 1. [DANIEC] » |
DANIE (108) sb n
a jasne, e pochylone.
sg | pl | |
---|---|---|
N | danié | |
G | daniå | |
D | daniu | |
A | danié | daniå |
I | daniem, danim | |
L | daniu |
sg N danié (22); -é (2), -(e) (20). ◊ G daniå (22); -å (20), -(a) (3). ◊ D daniu (5). ◊ A danié (12); -é (3), -(e) (9). ◊ I daniem (18), danim (10); -em FalZioł, Diar, DiarDop, GórnDworz, ModrzBaz (2), ActReg (3), WujNT, SarnStat (2), PowodPr (2); -im ZapWar, KromRozm II, CzechRozm, SkarJedn; -em: -im MetrKor (3 : 5), SkarŻyw (1 : 1); ~ -em : ém SarnStat (1 : 1), -(e)m (16). ◊ L daniu (17). ◊ pl A daniå (2).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. oraz s.v. dać.
- 1. Darowanie, ofiarowanie; uiszczenie należności, zapłata (15)
- 2. Wręczenie, podanie; powierzenie (15)
- 3. praw. Akt nadania mienia, uprawnień, darowizna (10)
- 4. Ustanowienie, ogłoszenie (19)
- 5. Uczynienie, spowodowanie; udzielenie; zesłanie (43)
- 6. O uderzeniu (1)
- 7. Wydanie, poddanie (3)
- 8. To, co zostało dane, przekazane, wyłożone; nauka (1)
danie komu (1): ActReg 122 cf »danie pieniędzy«.
danie na co (2): Mącz 122d; Symbolum ‒ Zanie [!] naczech ſpolni, ſpolni groſz dobieſiadi. Calep 1040a.
»danie pieniędzy« (3): LibLeg 10/120v; Mącz 122d; adowiedział się zeby o przyięciu Nizowcow na słuzbę KIM. y daniu pieniędzy im y sukna. ActReg 122.
»danie poboru« (2): Auguſtyn S. Piotrá S. przełożonym Apoſtołow zowie/ y dánie poboru y modlitwę zá Piotrá ná przełożeńſtwo iego wykłádá SkarJedn D3v, 71.
»danie raty« (1): á zá kożdym dániem raty quity máią bydź dáne. SarnStat 1078.
»zaduszne danie« (1): Legatum ad pias causas, [...] quod relinquitur pro anima, zaduszne danye BartBydg 80b.
»danie i wzięcie« (1): żaden mi Kośćioł nie vżyczał co ſię tycże dánia y wźięcia [dationis et acceptionis]/ iedno wy ſami. BibRadz Philipp 4/15.
danie komu (1): WujNT 69 cf »danie kluczy«.
»danie lekarstwa« (1): wſzak moczą tych rzecży z ziemie vroſlych przez ſkutecżną ſprawę/ to ieſt daniem lekarzſtwa/ [...] krew ſie cżyſci y od poruſzenia zachowawa FalZioł [*7]v.
»danie do wiernych rąk« (1): Bo ledwieby ſię ktora miedzy ludźmi ſpráwá náleść mogłá/ ktoraby ſię niezámykáłá/ [...] dániem [commodato, deposito] do wiernych rąk/ zaſtáwą/ y inſzemi tym podobnemi. ModrzBaz 77.
praw. »ręką, ręki, ręki w rękę danie« = ostateczne potwierdzenie [szyk 6 : 1] (4 : 2 : 1):a thego ſlyvbu slyvbuyą prozen nyebycz, zadnym wymyſlyonym obyczayem, do thand, dokand by mya yego krolewska myloſcz, [...] doſthatecznye mya nyeprzepuſczyl, zuſth wvſzy a raką danyem MetrKor 37/2, 34/265, 268, 37/2v, 4; ZapWar 1550 nr 2665; GórnDworz E2.
»danie ręki« = podanie ręki na powitanie (2): á po dániu ręki/ ręce ſwe vmyie/ máiąc inſze zá niecżyſthe BielKron 434v; ActReg 111.
»danie w ręce« = powierzenie (1): Compromissum, [...] Zdánie ſie ná yednacze/ Dánie yednaczóm w ręce. Mącz 227a.
danie komu (1): A co ſie tknie dánia imienia Bożego ániołowi: Azaſz Bogu nie wolno włożyć ábo dáć imienia ſwego komu chce? CzechRozm 55v.
»danie imienia« (3): CzechRozm 53v, 55v; O ſzcżeſliwy fundámenćie kośćielny tákim dánim imienia nowego/ y godna do tákiego budowánia opoko [o św. Piotrze]. SkarJedn 66.
»danie kielicha, sakramentu« (2 : 1): Te ſłowá Pan wyrzekł po dániu Sákrámentu pod oſobą chlebá: [...] á po dániu kielichá [...] ich nie powtorzył WujNT 607, 607 [2 r.].
praw. »danie roku« = ogłoszenie terminu, pozwanie (1): O dániu roku przes Woźnego. UstPraw H4.
»danie statutu« (4): dla tego vſtáwiamy/ iż o kmiećie zbiegłé od dánia dźśieyſzégo Státutu [a die data praesentium JanStat 1086] nápotym máią bydź pozywáni ći/ którzy pozywáni bydź máią do ſądow Ziemſkich SarnStat 661, 84, 746, 918.
»danie zakonu« = legislatio Vulg [szyk 3 : 3] (6): KromRozm II i3, i3v; BielKron 30v; Szcżego oni S. ſtárzy oycowie ſię z wielką chęćią y wzdychániem ku zbáwićielowi przyſzłemu obracáli/ áby z nich innego lżeyſzego zakonu dániem przeklęctwo ſtárego ziął SkarŻyw 3; WujNT 287, 1.Rom 9/4.
danie komu (7), czemu (1): MurzNT Luc 1/77; Mącz 495a; GórnDworz T4; WujNT 248; gdy ná żądánié náſzé ſzláchtá náſzá Koronna zá gránice Króleſtwá dla dánia odporu [ad repellendam JanPrzyw 14] ſrogośći nieprzyiaćielſkiéy poiedźie tedy im doſyć vczynienié ſłuſzné [...] vczyniémy. SarnStat 891; PowodPr 46; SkarKaz 206.
»za Bożym danim« = za Bożą przyczyną (3): Boza chwala y modlithwa naczie nyech bandzie. y wyelye dzywow. ktoreſſ czynyl za Bozim danim. MetrKor 46/46, 46/117, 175.
»danie dobrego dnia« = powiedzenie dzień dobry (1): thákże ſkoro po dániu dobrego dniá ieden drugiemu/ pocżął pytáć ten czo pozniey przyſzedł GórnDworz T4.
»danie Ducha świętego« (2): Atak chrzeſt ſwięty/ ieſtci znak widomy/ [...] na ſwiadecztwo dany odpvſzcżenia naſzych grzechow y dania ducha ſwiętego. SeklWyzn d3v; SkarKaz 206.
»głosu swego danie« (1): Punctum item significat, Przitknienie/ to yeſt przizwolenie/ wotum á głoſu ſwego dánie. Mącz 331c.
»danie mocy« (1): Delegatio, Polecenie/ Dánie mocy ku czemu. Mącz 187a.
»danie odporu [komu]« (2): Nie iżby káżdy Chrześćijánin/ [...] miał być nátychmiaſt obdárzon oſobną iákąś y niezwyczáyną náuką ná dyſputowánie/ y dánie odporu przećiwnikom [...] ále iż Pan Bog da naproſtszemu [...] vmieiętność potrzebną WujNT 248; SarnStat 891.
»danie pokoju (Chrystusowego)« = pogodzenie się (2): w pocáłowániu/ y ſpolnym obłápieniu y wdániu pokoiu Chryſtuſowego z wielkim ſię weſelim roziácháli. SkarJedn 337, 293.
»danie pomocy« (1): Parcere auxilio alicuius, Nie chcieć komu zádáwáć trudnośći około dánia pomocy. Mącz 277c.
»za daniem, z dania, danie przyczyny« [szyk 5 : 3] (5 : 2 : 1): Diar 24; DiarDop 119; ActReg 54; Gdźieby bydlę iákié vderzeniém, álbo poćiſkiem zá czyim dániém przyczyny w grzbiet było obráżoné, ma dáć pułtory grzywny. SarnStat 675; PowodPr 46, 75; CzahTr Gv; KlonWor 70.
»danie sakramentu« (1): Otworzćie vſzy ſwoié: á wonią dobrą przy dániu wam ſacramentów Páńskich poczuyćie. BiałKat 246.
»danie sprawy« = zawiadomienie, złożenie sprawozdania (2): O Nizowcach co im we Lwowie od Kr. IM dano nie co pieniędzy, y sukna zdaniem sprawy, niema się pierwey wymykac azby tego baczeł bydz potrzebę ActReg 122, 46.
»danie świadectwa« (1): Testatio, Swiádczenie/ dánie ſwiádectwá. Mącz 452b.
»danie wiadomości« (1): Ku dániu wiadomości [ad dandam scientiam] zbawięniá ludowi iego MurzNT Luc 1/77.
»danie winy« = oskarżenie (1): Crimen invidiosum, Nieprziyemna skárgá/ dánie zwłaſzczá winy komu w czym która ſie mało ludźióm podoba. Mącz 495a.
»danie winy« = zadośćuczynienie (1): Luitio, Odcierpienie Dánie winy záwetowánie. Mącz 199d.
»danie wwiązania« = facta intromissio JanStat (3): tedy Woźny po dániu w wiązánia vczyni zeznánie z ſzláchtą v kśiąg Grodzkich onégo powiátu SarnStat 829, 546, 936 marg.
»zapisu na się danie« (1): Satisdatio – Zaręczenie, zapiſſunaſię danię. Calep 948a.
»danie zgody« = concordiae acceptatio JanStat (1): iżem [...] y przy opowiedzeniu y dániu ninieyſzéy z oboiéy ſtrony zgody [oblicznie był] SarnStat 1107.
»danie znać« (3): Significatio, Oznaymienie/ dánie znáć. Mącz 392b, 254b, 255a.
»danie żywota« (1): Animatio ‒ Daniezywota, wskrzeſzenie. Calep 71b.
»danie w niewolą« (1): Bo tym ſpoſobem ſzkodá bywáłá nágradzána/ ábo oddániem we dwoy naſob/ ábo dániem wniewolą/ ábo záprzedániem złodźieiá [seu addictione aut venditione furis], ModrzBaz 78.
HJ