[zaloguj się]
[pdf]

ROZDAĆ (170) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf rozdać
praet
sg pl
1 m -em rozdåł m pers
2 m rozdåłeś, -ś rozdåł m pers
f -eś rozdała m an
3 m rozdåł, rozdåł jest m pers rozdali
f rozdała m an
plusq
sg
3 m był rozdåł, rozdåł był
n było rozdało
imperativus
sg pl
2 rozdåj rozdåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bych rozdåł, bym rozdåł m pers bysmy rozdali
2 m byś rozdåł m pers
3 m by rozdåł m pers
impersonalis
praet rozdåno, rozdåno było, było rozdåno
con by rozd(a)no
participia
part praet act rozdåwszy
inne formy
pass inf - rozdać się

inf rozdać (24). ◊ fut 1 sg rozdåm (3). ◊ 2 sg rozdåsz (3). ◊ 3 sg rozdå (4). ◊ 3 pl rozdadzą (1). ◊ praet 1 sg m -em rozdåł (1). ◊ 2 sg m rozdåłeś, -ś rozdåł (2). f -eś rozdała (1). ◊ 3 sg m rozdåł (59), rozdåł jest (1) LubPs. f rozdała (6). ◊ 3 pl m pers rozdali (3). ◊ plusq 3 sg m był rozdåł (5), rozdåł był (1) StryjKron. n było rozdało (1). ◊ imp 2 sg rozdåj (14). ◊ 2 pl rozdåjcie (1). ◊ con 1 sg bych rozdåł (1) RejKup, bym rozdåł (1) WujNT. ◊ 2 sg m byś rozdåł (4). ◊ 3 sg m by rozdåł (7). ◊ 1 pl m pers bysmy rozdali (1). ◊ pass inf rozdać się (2) RejWiz 20v, WujNT Mar 14/5. ◊ impers praet rozdåno (6), rozdåno było (1), było rozdåno (1) OrzQuin (1:1). ◊ con by rozd(a)no (1). ◊ part praet act rozdåwszy (15); -åwszy (13), -awszy (1), -(a)wszy (1); -åwszy : -awszy RejZwierz (1:1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Dać coś wielu osobom, zwykle częściami [dopełnienia dalsze i często dopełnienia bliższe występują w pl lub coll. (uwaga dotyczy całej rodziny wyrazów)] (170):
1. Dać tak, że dający przestaje to mieć; distribuere HistAl, Vulg, JanPrzyw; dare Vulg, JanPrzyw; erogare HistAl; dispendere, dispertire Mącz [w tym: kogo (2), co (116)] (121):
a. Dać na własność lub do użytku (120):

rozdać do kogo ku czemu (1): Piotr s. [...] zákłádawſzy kośćioły/ rozdał do nich piſmo ſwięte ku cżytániu poſpolitemu cżłowieku. BielKron 142v.

rozdać komu, czemu (żywotne) (4): wygłádzę wſzytki do namnieyſzego/ y ciała ich pſom rozdam BielKron 83; Tám też [w Babilonie] Alexánder [...] przednieyſzym pánom z Mácedoniey rozdał dzyewki co naſláchetnieyſze. BielKron 126v, 142v; LatHar 369.

rozdać miedzy kogo (1): iákoby tu [w Polsce] śiłá pieniędzy/ śiłá liſtow ná tę electią rozdáć miedzy ludźie mieli GórnRozm A2v.

Przen [komu] (1): O moy miły Elizeuſzu toćbyś podobno máło tych ſług miáł zá dziſieyſzych cżáſow/ ktorymbyś nie muſiał rozdáć trędu tego á ſkarania Páńſkiego tákiego zá to ſproſne łákomſtwo RejPos 218.
α. Dać własne (110):
αα. Podarować (106): BielŻyw 65; RejKup M; [pochlebca mówi:] Więc wam w cżerni napiękniey/ á práwie páná znáć/ Owy nikcżemne pſtruſzki mogłyby ſie rozdáć. RejWiz 40v; BielKron 424; Multum dispendisti pecuniarum, Rozdałeś niemáło pieniędzy. Mącz 289a; RejZwierc 89v; SkarŻyw 166, 527; WujNTLuc 11/22.

rozdać do czego (1):[Bolesław Wstydliwy] do Koſciolow y do Klaſztorow wiele rozdal PaprUp B3.

rozdać komu (63): LibMal 1547/124v; HistAl F6v; Bo tám rodziny doſyć mam/ Co przemogę to im rozdam BielKom A4v; RejZwierz 35v; OrzRozm Pv; gdzye tám były łupy wſzytkiego ſwiátá/ ktorych nánośili Perſowie/ rozdał wſzytki ſwoim. BielKron 125, 102, 251, 252v, 258v, 309v, 376; RejZwierc 186; BudBib 1.Reg 8/14; KochFr 17.Cf Zwroty.

rozdać miedzy kogo (14): Proſimy cie [...]/ ábys z náſzego skarbu rozdał między kápłany Egipskie [...] tyſiąc funtow złotá. HistAl N2; BielKron 103v, 147v, 245; Mącz 281d; OrzQuin B2v [2 r.]; StryjKron 170; PaprUp C4; ziemię Artháxerxeſowę plundrował/ cżęść łupow miedzy ſwe Zołnierze rozdawſzy Phil H2. Cf »majętność rozdać«, »miedzy ubogie rozdać«.

rozdać na kogo (2): A rozdawſzy wiele ſkárbow ſwych ná pielgrzymy/ ſami teſz w pokoiu ſkonáli. SkarŻyw 136. Cf »na ubogie rozdać«.

rozdać na co (2): KromRozm I O4; Y choćbym wſzytkie máiętnośći moie rozdał ná żywność vbogich/ [...] á miłośćibych nie miał; nic mi nie pomoże. WujNT 1.Cor 13/3.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (2): To ludźie bárzo obráźiło/ że niebácznie wiele rozdano/ czym ſtoł Krolewſki práwie wynędzono OrzRozm O2; PaprUp B3.

W przeciwstawieniu: »(zasie) (po)brać ... rozdać« (3): á przeto wſzytko Rycerſtwo ná Krolá woła/ áby wedle Alexándrowego Státutu/ Krol záſye brał co był rozdał OrzRozm O2, B2, R3.

Zwroty: »[komu] na łup rozdać« (1): [Skanderbeg] namioty Tureckie rycerſtwu ná łup rozdał BielKron 256v.

»[ile] jałmużny rozdać« (1): ktora [ręka św. Leona] przećiw Heretykom wiele ná obronę kośćielną piſałá/ y wiele jáłmużny rozdáłá SkarŻyw 321.

»majętność, dobro(-a) rozdać« = dispertire bona a. fortunas Mącz; distribuere facultates Vulg [w tym: komu (12), miedzy kogo (2)] [szyk zmienny] (13:5): że też Czeſarze/ Krolewie/ Xiążęta/ [...] rozdawſzy prożnviączym lvdziam maietnoſei [!] ſwoie/ mvſzą ſpoddanych ſwoich nieſnoſne czła [...] y ine podatki wyciągać SeklWyzn Gv; KromRozm I O4; Dispertire fortunas parricidis, Miedzy łotroſtwo álbo męzobóyſtwo dobrá ſwe rozdáć. Mącz 281d, 281d; HistLan D4v, F3; wſzytko ſwoie dobro rozdał/ y roſpráwił/ ſam ni przycżym niezoſtaiąc. SkarŻyw 166, 20, 46, 102, 183, [197] (11); WujNT 1.Cor 13/3.

»ubogim (ludziom) (a. ubostwu), miedzy ubogie (a. ubostwo), na ubogie rozdać« = dare pauperibus Vulg; dispartire inter pauperes Mącz [szyk zmienny] (43:3:1): a tako ſſcżodrze ty ſkarby [Maria] vboſtwu rozdala/ iż gdy ſie wywodzila/ baranka ofiarowatz niemiala zácż kupitz OpecŻyw 25, 25; Roſkazala abi pyenyadze seſchcz wyardunkow kthore myala zwiſlugi, y ſchathi yey wſſythkye vbogym lyudzom rozdano. LibMal1548/138v; [sprawiedliwy] Rozdał yeſt vbogim wſſytko s ſwey hoynośći LubPs Z5v; Leop Mar 10/21; BielKron 164v, 176; Dispartire bona sua inter pauperes, Rozdáć miedzy vboſtwo ſwe dobrá. Mącz 281d; HistRzym 88v, 121v, 123v [2 r.]; RejPos 351; Gdy iey rodzice ſłáli kolędy/ y vpominki/ złoto ábo ſrebro: ręką ſię ſwoią nigdy niedotykáłá: ále do ſtárſzey nieść/ á vbogim rozdáć kazáłá SkarŻyw 161, 20, 46, 55, 62, 102 (26); Abowiem mogł ſię ten oleiek przedáć drożey niż zá trzy ſtá groſzy/ y rozdáć vbogim. WujNTMar 14/5, Matth 26/9, s. 245 marg, 249, Luc 18/22, s. 275, 595; SkarKaz 386a.

»wszystko rozdać« [w tym: komu (5)] [szyk zmienny] (15): OpecŻyw 25; ForCnR C3v; RejKup c2v, x2v; LubPs Z5v; WNet potym gdy miał ciągnąć [Aleksander]/ wſzytko s ſkárbu rozdał/ Ledwe iedno że vbior co w nim był záchował. RejZwierz 4v; BielKron 164v; HistRzym 123v [2 r.]; RejPos 171, 194; y wzgárdzywſzy świát/ wſzytko to co mieli/ vbogim rozdáli. SkarŻyw 580, 143, 566, 572; [HistTroj D4v].

Szeregi: [»rozdać a rozdarować«: Co mu było niemáło złotá z Mycenu przynieſiono/ tho wſzytko rozdał á rozdárował HistTroj D4v.]

»rozdać a rozszafować« (1):oto wnet rozdam á rozſzáfuię połowicę wſzytkiego dobrá ſwoiego miedzy vbogie RejPos 351.

Przen (2):
Zwroty: »w działy rozdać« (1): Lup nieprzyiáćielſki [Bóg] w dźiały rozdał/ onym Co go we cżći máią GrabowSet T4.

»wszytko rozdać« (1): Niedawnom ták od was ſlychał Ze bog co miał wſſytko rozdał A práwie przed ſwą dobrotą Máło nie zoſtał gołotą RejRozpr B3.

ββ. Wydać, roztrwonić (4):

rozdać komu (1): A tego nie ráchuieſz coś w kárty y w koſtki Przegrał: coś rozdał ſzkortom [tj. prostytutkom]. CiekPotr 32.

rozdać na co (2): RejKup v8v; ktory wziąwſzy doſyć obfity dział od oycá ſwego/ roſproſzył/ rozdał ná zbytki á ná márnośći ſwiátá tego RejPos 219v.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): Był czem ya też tako głupy Iż czom zwyſſył na ſwei kupj Wielem naty Foſky [tj. głupstwa] rozdał Cos ty ych tu ſobą nabrał RejKup v8v.

Szereg: »rozdać, rozproszyć« [szyk 1:1] (2): [Zelim] naprzod cżęść rady ſtárey Ceſárſkiey potruł/ cżęść pobił/ ſkárby wſzytki rozdał roſproſzył. BielKron 258v; RejPos 219v.
β. Przekazać tym, którym to przysługuje, rozdzielić [komu] (3): A on bi theſſz od waſch tho [odzyskane dobra] wſzyawſzi prziwyoſl y them poddanem naſchem roſzdal. LibLeg 11/141v; ktorego [szafarza] pan poſtánowił nád czeládźią ſwoią; áby im czáſu ſwego rozdał miárę pſzenice. WujNT Luc 12/42; [Posyłam listy, ktore mie dziś doszły, ktore W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ każ tym rozdać, ktorym napisy służą ListyPol II 1548/21; Leop1575 4.Reg 22/9 (Linde)].
Szereg: »zapłacić i rozdać« (1): tedy pięć grzywien ná kożdé drzewo zápłáćić y rozdáć obiecuiemy [dare, solvere et distribuere promittimus JanPrzyw 15] SarnStat 892.
b. Powierzyć do czasowego rozporządzenia (1): kazał wezwáć ſlużebnikow ſwoich ktorym był rozdał pieniądze/ chcąc wiedzieć iáko ktory wiele zárobił nimi. Leop Luc 19/15.
2. Udzielić tego, czym się rozporządza; dare Vulg, PolAnt [kogo (1) [znacz. c.], co (36)] (37):
a. Nadać terytoria pod władzę lub do użytkowania; erogare HistAl; assignare Mącz (12):

rozdać komu (11): przeto poymi ſobie więcey żon, aby ſynow tilko napłodził, ktorim ſwe kroleſtwa rozdaſz. BielŻyw 166; HistAl E7v; Leop Num 26/62; Táć ieſt źiemiá [...]/ ktorą roſkazał Pan rozdáć dźiewięćiorgu pokoleniu BibRadz Num 34/13; BielKron 214v, 379v; Y nádzyewáli ſie/ iż [Chrystus] im miał rozdáć miáſtá/ zamki/ y ine możnośći ſwiátá tego RejPos 66; BudBib Ez 45/8; StryjKron 457; MEzny Sławiánin LECH w ten kray wiáchawſzy Druzynie ſwoiey ſpłácheć rol rozdawſzy: Rozſzerzał z nimi włość w ſzerz, wzdłuż KlonKr A. Cf rozdać komu ku czemu.

rozdać komu ku czemu (1): bo [Jair] miał trzydzyeśći ſynow ná pomoc/ kthorym rozdał miaſt Gáláádſkich dwádzyeściá ku ſpráwowániu BielKron 51.

rozdać miedzy kogo (1): AEqualiter aut sorte legionibus agros assignare, Iednáko álbo loſem miedzy woyská role podźielić/ rozdáć. Mącz 392b.

b. Nadać stanowiska, przywileje itp. (11): Doſtoieńſtwá y vrzędy niemáią być dawáne/ iedno ludzyom mieſzkáiącym w zyemi ośiádłym. A ieſliby ie krol rozdał ináczey/ tedy tákowy niemoże vżywáć vrzędu ſwego UstPraw A4.

rozdać komu (8): ComCrac 14v; OrzRozm P2; [Jagiełło] was Krześćijány y dobremi ludźmi podzyáłał z nicżemnych/ rozdawſzy wam podárzenia klenothne [tj. herby]/ ktorych Polſkie Rycerſtwo vżywa zá oſobny znák ſláchectwá BielKron 390v, 325; Rozday też nam Vrzędy/ według ſwey godnośći BielSat [I4]v [idem BielSjem]; Z pośrzodku tedy śiebie wybráli [dla żartu] Chryſtuſá [...] Iákuba Melſtyńſkiego/ á Piotrem/ iáko complicem/ Piotrá Zatorſkiego/ y inſzych ktorych było ſpełná dwánaśćie Apoſtołow/ [...] ktorym też imioná Apoſtolſkie rozdáli. WerGośc 216; BielSjem 14; ActReg 39.

rozdać miedzy kogo (2): [w Atenach] wiele było między ludźie záſłużone dochodow mieſckich y wolnośći od poſług poſpolitych rozdano OrzRozm Pv, O4.

W charakterystycznych połączeniach: rozdać dochody (2), dostojeństwa, herby, imiona, podarzenia klenotne, urzędy (3), wakancyje, wolności (2).

c. O Bogu (też pogańskim), zwykle: udzielić łaski (14):

rozdać komu, czemu (żywotne) (11): RejPs 98; A zaſz nam na nie cznotę pan Bog ſzczęſcie rozdał RejJóz E2; RejKup b2v, Ccv; YAko rozmáitość ięzykow ſwiátu Pan Bog racżył rozdáć ná zyemi/ ták też [...] BielKron 8; ktory [Epimeteus] dáry przyrodzone wſzythki źwirzęthom niemym rozdawſzy/ ludziom potym co dáć niemiał GórnDworz Ff; RejPos 228v; WujJud 75; ſpytał [Merkuriusz] Iowiſzá/ iákimby ſpoſobem wſtyd y ſpráwiedliwość [tj. poczucie wstydu i sprawiedliwości] ludźiom rozdáć miał GórnRozm N2v. Cf Zwrot.

rozdać miedzy kogo (1): RejPos 329v cf Szereg.

Zwrot: »rozdać wszytko [komu, czemu (żywotne)]« [szyk zmienny] (2): Iáko Pan rozdawſzy wſzytko ſwoim wiernym/ nic zá tho od nich nye potrzebuie/ yedno chwały. LubPs aa marg; GórnRozm Nv.
Szereg:»rozdać a rozszafować« (1): nákoniec y Anyoły niektore ſwoie [...] rozdał á rozſzáfował ie miedzy ony narody cżłowiecże RejPos 329v.
W przen (2): DObrodźieyſtwá Boſkie dwoiákie ſą: iedne wſzyſtkim poſpolite: drugie káżdemu z nas właſne y przyzwoite. W pocżet pierwſzych/ idźie ſtworzenie/ odkupienie/ rządzenie/ y niektore inſze: w licżbie drugich wchodzą one Mny/ y Tálenty/ ktore ſługom rozmáitym rozmáićie rozdano LatHar 558.

rozdać w co (1): Iedno iż [Bóg] rożne ſądy/ rozdał w náſze głowy Ciebie mądrym vrodźił/ á mnie nie dał mowy. KmitaPsal Av.

3. Wręczyć, podać; distribuere PolAnt, Leop, Calep [w tym: co (5)] (9): [Józef] ſpoſadzał bráty [za stołem] według ſtárſzych á młodſzych/ [...] rozdał ich częśći. BielKron 17v; Calep 327b.

rozdać komu (5): A wźiąwſzy chleby Ieſus i podźiękowáwſzy/ rozdáł vcznium/ a vczniowie tym ktorzy śiedźieli MurzNT Ioann 6/11; Leop Ioann 6/11; Potym [na koncylium] rozdano Temy doktorom ná dowod wcżym ktho wątpił BielKron 235v; Támże záraz Vrzędnikom rozdáć pámięty/ gdźie cżego trzebá źimie budowáć GostGosp 72; WujNT Ioann 6/11. Cf rozdać po czym komu.

rozdać po czym komu [= każdemu tyle samo] (1): SAlmánázer Carz Tátárſki/ ſynow ſwych zawołał/ Po ſtrzałce im rozdáwſzy/ wſzytkim złámáć kazał. RejZwierz 18.

a. Na ostatniej wieczerzy [komu] (1):
Zwrot: »ciało i krew rozdać« (1): kiedyś ná oſtátecżney wiecżerzy vcżniom twym ćiáło y kreẃ ſwoię rozdawſzy/ [...] bliſką mękę twą opowiedźiał. LatHar 289.
4. Przekazać swoją wolę, nakazać [w tym: komu (2)] (3):

rozdać co (2): Philip Tuderty s Florencyey [...] nową Regułę wymyſlił [...]/ tzarne ſſuknie y kápice Mnichom rozdał KrowObr 136. Cf cum inf.

cum inf (1):bacżąc to Krol/ wybrał dwánaśćie tych ktorym więcey dufał/ ktorym rozdał cżęśći miáſtá ſpráwowáć BielKron 214v.

Zwrot: »[kogo] rozdać do klasztorow« (1): Drugie theż dziewki [Bolesław Pius] rozdał do klaſzthorow. BielKron 363.
5. [Wydać za mąż (o wielu osobach): 
Zwrot: »w małżeńskie stany rozdać«: [Zofia, córka wojewody ruskiego] Byłá to Mátká wſzytkich śierot [...] wiele vbogich Pánienek/ ták ślácheckiego iáko y inſzego ſtanu/ w małżeńſkie ſtany rozdáłá PaprHerby 397.]

Synonim: 2. rozszafować.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf ROZDANIE, ROZDANY

KW, (LWil)